15 ARALIK 2000 AKŞEHİR-KONYA DEPREMİ

15 Aralık 2000 Ak ehir (Konya) Depremi The Ak ehir, Konya Earthquake of December 15, 2000 Ramazan DEM RTA Yıldız IRAVUL Afet leri Gen. Müd., Deprem Ara tırma Dairesi, Sismoloji b., Aktif Tektonik Grubu (E-mail: [email protected], [email protected]) Cenk ERKMEN Müjdat YAMAN Afet leri Gen. Müd., Deprem Ara tırma Dairesi, Sismoloji b., Aktif Tektonik Grubu (E-mail: [email protected]) Öz 15 Aralık 2000 tarihinde Ak ehir ilçesin'in (Konya) birkaç km kuzeybatısında, Ak ehir Gölü'nün tabanında orta büyüklükte (Ml=5.6 DAD; Ml=5.8 KOERI; Ms=5.8, Mw=6.0 USGS; Mw=6.0 HARVARD) bir deprem olmu tur. Depremin aletsel dı -merkezi, 38.60K – 31.20D (DAD); 38.59K-31.16D (KOERI); 38.61 K – 31.06 D (USGS); 38.58 K – 31.18 D (HARVARD) koordinatları arasında saptanmı tır. Deprem, yüzeyde herhangi bir deformasyon olu turmamı tır. Depreme neden olan fay, Sultanda ı Fayı'nın Sultanda ı-Ak ehir segmanına parallel-yarı paralel olarak uzanan Eber gölü do usu ile Ak ehir gölü batısı arasından geçen sintetik bir fay üzerinde meydana gelmi tir. USGS ve HARVARD tarafından yapılmı fay düzlemi çözümünde fay gidi i, K54B, 36KD; K58B, 75KD ve çok küçük miktarda sa yanal atım bile enli sırf normal faylanma olarak elde edilmi tir. Depremin 10.5 km (DAD); 5.8 km (KOERI), 5km, 10 km (USGS); 15 km (HARVARD) derinlikte, Eber gölü do usu ile Ak ehir Gölü do usunda Adsız kuzeyine kadar uzanan yakla ık 5-10 km uzunlukta bir yırtılmaya neden oldu u dü ünülmektedir . (1) Ak ehir ilçesinin 2km kuzeyinde Adsız kasabası ve Ya arlar köyü'nde ciddi hasarın olması; (2) aynı jeolojik zemine ve aynı yükseklikte bulunan Eber Kölü civarında yer alan Derekaraba , Ortakaraba köylerinde ve Çay, Bolvadin ve Sultanda ilçelerinde en küçük bir hasarın olmaması; (3) bacaların; (4) faya dik do rultuda bulunan K60-80D do rultulu bahçe duvarlarının; (5) evlerin faya dik olan duvarlarının K20BG40D yönünde genellikle KB yönünde yıkılmaları ve (6) Ak ehir merkezdeki binalarda baca yıkılmaları ve sıva çatlaklarının olması depremin makrosismik dı -merkezinin, Bolvadin'in 30 km do usunda Ak ehir Gölü'nün tabanı ile Adsız kasabası arasında bir bölgede yer aldı ını göstermektedir. 15.12.2000 ile 03.01.2001 tarihleri arasında, iki haftalık sure içinde büyüklükleri md=1.0 ile md=4.0 arasında de i en toplam 250’den daha fazla artçı deprem kaydedilmi tir. Artçı depremler, Eber Gölü ile Ak ehir gölü arasında uzanan bir bölgede yo unla mı tır. (1) Yerel jeolojik ko ullar, (2) deprem odak derinli inin (10.5) derin olması, (3) kuvvetli-yer hareketi (%5g) süresinin (8 saniye) kısa olması ve (4) fay tipi-dalga yayılma yönü nedeniyle depremde hasar çok hafif olmu tur. Deprem dı -merkezi ve yakın civarını kapsayan çok dar bir alan için depremin iddeti VII olarak belirlenmi tir. Depremde hasar, Sultanda fayının kuzeyinde, Ak ehir gölünün hemen do usunda, Ak ehir ilçesine ba lı Adsız Kasabası ve Ya arlar köyünde olmu tur. Depremde 250 çamur harçlı kerpiç duvarlı konut hasar görmü tür. Deprem, Adsız Kasabasında 1 ve Ya arlar köyünde 5 olmak üzere 6 ki inin hayatını yitirmesine neden olmu tur. ABSTRACT A moderate earthquake (Md=5.8 ERD; 5.6 KOERI; Ms=5.8, Mw=6.0 USGS; Mw=6.0 HARVARD) took place at bottom of the Ak ehir Lake, a few km NW of Ak ehir town (Konya) on December 15, 2000. Instrumental coordinates of the epicenter was located at 38.60 N – 31.20 E (ERD); 38.59 N – 31.16 E (KOERI), 38.61 N – 31.06 E (USGS), 38.58 N – 31.18 E (HARVARD). No visible surface deformation was observed on the ground. The earthquake-generating fault is a parallel and/or subparallel sintethetic fault of the Ak ehir-Sultanda segment of the Sultanda Fault, which extends from east of the Eber Lake to west of the Ak ehir Lake. Focal plane solutions of the main shock by USGS and HARVARD were determined to be a pure dip-slip normal faulting of a trending of N54W, 36 NE and N58W, 75NE, respectively. It has a very small dextral component. It is estimated that the earthquake might have ruptured for a 5-10 km long part of the sintethetic faults of the Sultanda Fault passing from east of the Eber Lake up to north of Adsız town, at the depth of 10.5 km (ERD), 5.8 km (KOERI), 5-10 km (USGS), 15 km (HARVARD). (1) A serious damage in Adsız town and Ya arlar village, 2 km N of Ak ehir town; (2) no damage in the villages of Derekaraba , Ortakaraba , which have same geological conditions, located around the Eber Lake as well as the towns of Çay, Bolvadin and Sultnada ; (3) fall of chimneys; (4) collapse of walls of fences with N60-80E trends perpendicular to the fault; (5) collapse of walls of houses perpendicular to the fault strike in the N20W-S40E directions, in particular in NW direction; (6) fall of chimneys at the same direction and plaster cracks of buildings at the central part of Ak ehir reveal that the macroseismic epicenter must be somewhere in between bottom of the Ak ehir Lake and Adsız town, 30 km E of Bolvadin town. More than 250 aftershocks with ranging from md=1.0 to md=4.0 were recorded within two weeks between Decmeber12, 2000 and January 03, 2001. They concentrated in a region in between the Eber Lake and the Ak ehir Lake. The earthquake caused a slight damage due to (1) Local geological conditions; (2) deeper focal depth (10.5 km); (3) very short duration (8 sec.) of strong ground motion; and (4) fault type-wave directivity. An intensity of VII on MSK scale was registered in a very narrow area covering epicentral region. Damage was concentrated in a rural area covering Adsız and Ya arlar village, E of the Ak ehir Lake, N of the Sultanda Fault. 250 houses made of adobe structures with a mortar including muds were heavily damaged in these two villages. The earthquake resulted in 6 people death. GR Türkiye'de geçen yüzyılda (1900-2000) 130 hasar yapıcı (Ms ≥ 5.5) deprem olmu tur. Bu depremlerden yakla ık 110'u 1970 yılından önce; sadece 20'i 1970 yılından sonra olmu tur. Bu depremlerden 38'si Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ); 34'ü Ege Çöküntü Sistemi (EÇS); 22'si Do u Anadolu Sıkı ma Bölgesi (DASB); 13'ü Helenik-Kıbrıs Yayı (HKY); 12'si Do u Anadolu Fay Zonu (DAFZ); 4'ü Orta Anadolu Ova Bölgesi (OAOB) ve 2'si Karadeniz Bölgesi'nde meydana gelmi tir (Demirta ve Yılmaz 1996). Depremlerin yer zaman da ılımına bakıldı ında özellikle 1970'li yıllardan sonra Türkiye'de özellikle ba ta Do u Anadolu Fayı ve Ege Çöküntü Sistemi'nde belirgin bir suskunluk dönemi gözlenmektedir. Nitekim Ege bölgesinde, 1970 yılından sonra son 30 yıl içinde 1 Ekim 1995 Dinar depremi (Ml=5.9) (Demirta vd.1996) dı ında herhangi bir hasar yapıcı deprem olmamı tır. Gerek tarihsel gerekse aletsel dönem içinde Sultanda fayı boyunca herhangi bir hasar yapıcı depremin olmaması oldukça dikkati çekmi ve Demirta ve Yılmaz (1996) bu fayı ikinci tip (zamansal) sismik bo luk (Argıthani sismik bo lu u) olarak göstermi tir. Bu çalı mada, özellikle sismolojik örünün yetersiz oldu u bölgelerde, hasar yapıcı depremlerin dı merkezlerinin belirlenmesinde 30 - 50 km'ye kadar varan hataların yapıldı ını vurgulamaktadır. Örne in 22 A ustos 2000 tarihinde Ankara'yı etkileyen 4.8 büyüklü ündeki depremin dı -merkezi Beypazarı verilmi , halbuki depremin dı -merkezi Uru -Güdül olarak bulunmu tur (30km'lik hata; Demirta vd. 2000a); 23 A ustos 2000 tarihinde Akyazı-Gölyaka arasında 5.8 büyüklü ünde bir artçı deprem olmu ve depremin dı -merkezi Hendek olarak verilmi tir. Halbuki depremin dı -merkezi Karadere olarak saptanmı tır (40 km'lik hata; Demirta vd. 2000b); 06 Haziran 2000 depreminin dı -merkezi Çerke verilmi , halbuki bu depremin merkezinin Orta'nın 3 km güneybatısında yer alan Yuva-Dodurga köyleri civarında oldu u saptanmı tır (Demirta vd. 2000c). Bu depremin dı -merkezinin belirlenmesinde 30 km'lik bir hata yapılmı tır. Benzer ekilde 1 Ekim 1995 Dinar depremi dı -merkezi Acı Göl (35 km hata; Demirta vd. 1996), 27 Haziran Ceyhan-Misis depremi dı -merkezi Karata (25 km hata; Demirta 1998) olarak verilmi tir. 15 Kasım 2000 Van-Geva depremi (Ml=5.4), Yüksekova olarak verilmi ve bu depremde 110 km’lik hata yapılmı tır. Bu durum, teknolojik ve bilgi ça ının doruk noktaya ula tı ı günümüzde bu tür hasar yapıcı depremlerde 30-50 km'lik hatalar yapılıyorsa, 1970'li yıllardan önce olan depremlerin dı -merkezlerinde ne kadar hatalar yapıldı ını anlamak güç olmaz. Bu depremleri esas alarak bir bölgenin deprem tehlikesi ve riskinden bahsetmek ve depremlerin önceden kestirilmesinde ne ölçüde kullanılaca ı konusu akla gelmektedir. Bu nedenle bir bölgenin deprem tehlikesi ve riskinin belirlenmesi için o bölgeye ait jeolojik-jeofizik veri tabanlarının do ru ve tam olarak olu turulması gerekir. Bu veri tabanları olu turulmadan hiç bir bölgenin ne deprem tehlikesinden ne deprem riskinden, ne depremlerin önceden kestirilmesinden ne de deprem sigortasından söz edilemez (Demirta vd. 2000c). Kabuk yapısı modelindeki belirsizlikler, istasyon sayısındaki yetersizlikler, sismogramı analiz eden ki ilerin deneyimi ve bilgi birikimi, faz seçiminde yapılan yanıgılar, dalga satürasyonu (doygunlu u), orta ve büyük manyitüdlü depremlerin süreden ve genlikten hesaplanması gibi birçok etkenden kaynaklanan hatalar nedeniyle deprem episantrı belirlemesiyle birlikte benzer hatalar deprem büyüklüklerinde ve odak derinliklerinde de yapılmaktadır. Bu çalı manın amacı, 15 Aralık 2000 Ak ehir depremine neden olan fayı belirlemek; depreme neden olan fayın Ege Çöküntü Sistemi ile olan ili kisini açıklamak; saha bulguları ile sismolojik bulguları dene tirerek bölgenin sismisitesi ile tektoni i arasındaki ili kiyi kurmak; hasarın az ve/veya a ır olmasında etkili olan etkenleri ortaya koymak ve belirli bir do rultu boyunca depremin çok uzak bölgelerde hissedilmesi ile dalga yayılma yönü arasındaki ili kiyi ortaya çıkarmaktır. Simav – Gediz Fayları 15 Aralık 2000 Ak ehir depremi dı merkezi ve yırtılan fay Sultanda ı Fayı Eber Gölü Ak ehir Gölü ekil 1. 15 Aralık 2000 Ak ehir depremi dı -merkezi ve yırtılan fay parçası. ANA OK, ARTÇI DEPREMLER ve YÜZEY DEFORMASYONU 15 Aralık 2000 tarihinde saat 18:44’de (TS) Ak ehir’in birkaç km kuzeybatısında, Ml=5.8 (KOERI), Ml=5.6 (DAD), Ms=5.8, Mw=6.0 (USGS), Mw=6.0 (Harvard-CMT) büyüklü ünde orta büyüklükte bir deprem olmu tur ( ekil 1). Ana okun aletsel dı -merkez koordinatı 38.60 K – 31.20 D (DAD); 38.59 K – 31.16 D (KOERI), 38.61 K – 31.06 D (USGS), 38.58 K – 31.18 D (Harvard) olarak saptanmı tır. Depremin odak derinli i 10.5 km (DAD); 5.8 km (KOERI), 10 km, 5km (USGS), 15 km (Harvard)olarak belirlenmi tir. Bu koordinatlar, Bolvadin’e kar ılık gelmektedir. Ancak arazi gözlemleri, hasar ve artçı deprem da ılımları, ana okun muhtemelen Ak ehir Gölü tabanından geçen K55B do rultulu Sultanda ı Fayı’nın sintetik bir fayı üzerinde yer aldı ını göstermektedir ( ekil 1a, b). Bu kırık sistemi, engör vd. (1985) ve aro lu vd. (1992) tarafından Sultanda ı Fayı; Koçyi it vd. (2000) tarafından Ak ehir Fayı olarak adlandırılmı tır. Odak mekanizması çözümleri (USGS, Harvard) depreme neden olan fayın yönelimini K54B 36KD ve K58B 75KD olarak ortaya koymu tur. Taymaz ve Tan (2000), 15 Aralık 2000 depreminin bir açılma mekanizması ile ili kili ve sı odaklı bir deprem oldu unu belirtmektedir. Bu çalı mada da, Ak ehir merkezde Sultanda Fayı boyunca açılan bir yarmada, kalın bir yamaç molozunu kesen K40B do rultulu açılma çatlakları gözlenmi tir ( ekil 2). Bu durum, Sultanda Fayı’nın e im atımlı normal fay oldu unu açıkca belgelemektedir. a b) c) Ak ehir b c ekil 2. a)Ak ehir civarında Sultanda Fayı’ndan bir görünüm (Üçgenimsi yüzeyler çok tipik olarak görünmektedir.), b) fay düzlemi (35 derece civarında) c) fay sarplı ında birikmi yamaç molozları ve kendi molozunu kesmi bir fay zonu; fayın diri oldu unu göstermektedir. Buna kar ılık Boray vd. (1985), Sultanda ı Fayı’nın neotektonik dönem ba langıcında sa -yönlü do rultu atımlı fay olarak çalı tı ını ileri sürmü lerdir. aro lu vd. (1992) Sultanda ı fayının ba langıçta sa yönlü do rultu atımlı ve daha sonra bindirme niteli inde çalı tı ını belirtmektedirler. Barka vd. (1995) Isparta üçgeni ve Ak ehir-Afyon havzasını içine alan bölgede sıkı ma tektoni inin egemen oldu unu vurgulamı lardır. 15 Aralık 2000 depremi odak mekanizması çözümü e im atımlı normal fay çözümü vermekte ve yukarıda sözü edilen ara tırmacıların görü leriyle çeli mektedir. 15.12.2000 ile 03.01.2001 tarihleri arasında, iki haftalık sure içinde büyüklükleri md=1.0 ile md=4.0 arasında de i en toplam 250 artçı deprem kaydedilmi tir. ekil 3’de, 2.0 ile 4.0 arasında olmu artçı depremlerin dı -merkez da ılımları gösterilmektedir. Ana oktan itibaren 19.01.2001 tarihine kadar büyüklükleri 3.0 ile 3.7 arasında de i en 13 artçı deprem meydana gelmi tir. 19.01. 2001 tarihinde saat 23:52’de 3.7 büyüklü ünde en büyük artçı deprem olmu tur. Artçı depremler, ana oktan itibaren göreceli olarak giderek azalma e ilimi göstermi tir. Büyüklü ü 3.0 ve daha büyük artçı depremler, birer hafta aralıklarla meydana gelmi ve 45 gün içerisinde sönümlenmi tir. 39.00 38.80 K AFYON Çay 38.60 Eber Gölü Sultanda ı 38.40 Ak ehir Gölü SU LT A ND A Ak ehir 2.0 3.0 4.0 5.0 IF AY I 38.20 =<M< =<M< =<M< =<M< 3.0 4.0 5.0 6.0 T.C. BAYINDIRLIK ve SKAN BAKANLI I AFET LER GENEL MÜDÜRLÜ Ü DEPREM ARA TIRMA DA RES S SMOLOJ UBE MÜDÜRLÜ Ü 38.00 30.00 30.50 31.00 31.50 32.00 32.50 ekil 3. 15 Aralık 2000 Ak ehir depremi artçıları (15.12.2000-03.01.2001 arası). +/- 20 km hatalar içeren büyüklü ü 2.0 daha büyük artçı depremlerin dı -merkezleri, Eber Gölü’nün do usu ile Ak ehir Gölü’nün do usu ve içinde yo unla mı tır ( ekil 3). Artçı depremlerin dı -merkez da ılımları da, 15 Aralık 2000 depremini üreten fayın Sultanda ı fayı’nın göl çökelleri altında yer alan gömülü sintetik bir fayı oldu unu açıkca göstermektedir. Deprem, yerel jeolojik ko ullar, deprem büyüklü ünün küçük ve kuvvetli yer-hareketi süresinin çok kısa (8 saniye) olması nedeniyle yüzeyde herhangi bir deformasyona neden olmamı tır. Ancak artçı deprem ve hasar da ılımlarına göre, depremin sı derinlikte, Eber gölü do usu ile Ak ehir Gölü do usunda Adsız kuzeyine kadar uzanan yakla ık 5-10 km uzunlukta bir yırtılmaya neden oldu u dü ünülmektedir. Arkaojeoloji, yapı elemanlarının belirli yönlerde devrilmeleri, yıkılmaları ve çökmelerini esas alarak, olayların sismik kökenli olup olmadı ını çözmede ve eski depremlerin dı -merkezlerini belirlemede kullandı ı en önemli yöntemlerden birisidir (Korjenkov ve Mazor 1999). Deprem, Ak ehir ilçesinin 2 km kuzeyinde Adsız Kasabası ve Ya arlar köyünde önemli hasara neden olmu tur. Özellikle Adasız kasabası’ndaki bacaların, bahçe duvarlarının ykılma yönleri ile evlerin duvarlarının çökme yönleri incelenmi tir. A a ıda birkaç lokasyonda gözlenmi bu yapısal elemanların do rultuları ile yıkılma yönleri arasındaki ili kiler incelenerek deprem dı -merkezinin belirlenmesi ile ilgili bilgiler verilmektedir: 1- Adsız Kasabası (üç katlı çöken binanın kar ısı): Uzun eksen do rultusu K50D do rultulu olan tek katlı evin bacası G40D yönünde devrilmi tir ( ekil 4a). 2- Adsız Kasabası (üç katlı çöken bina): K60D do rultulu kerpiçden yapılmı bahçe duvarı K30B yönünde yıkılmı tır ( ekil 4b). Ayrıca çöken üç katlı binanın tavan tableleri K30B yönünde çökmü tür ( ekil 6a). 3- Adsız Kasabası (üç katlı çöken binanın hemen kar ısı): Do rultusu K20B olan evin duvarı K70B yönünde yıkılmı tır ( ekil 4c). 4- Adsız Kasabası (üç katlı çöken binanın 100m güneyi): K60D do rultulu evin duvarı K30B yönünde çökmü tür ( ekil 4d). 5- Adsız Kasabası (üç katlı binanın 500m do usu): K80D do rultulu bahçe duvarı, K12B yönünde yıkılmı tır. 6- Adsız Kasabası (üç katlı çöken binanın 500m kuzeyi): Evin bacası G40D yönünde devrilmi tir. 7- Adsız Kasabası (6 nolu bacanın 500 m kuzeyi): Evin bacası G50D yönünde devrilmi tir. 8- Ya arlar Köyü: Cami minaresi D yönünde devrilmi tir. 9- Ak ehir Merkez: Ak ehir merkezdeki birkaç binanın bacaları KB yönünde devrilmi tir ( ekil 5). FAY DO RULTUSU : K55B a b Do rultu K60D Ev do rultusu K50D Baca yıkılma yönü G40D Bahçe duvarı yıkılma yönü K30B c Duvar do rultusu K20B Duvar yıkılma yönü K70B d Duvar yıkılma yönü K30B Duvar do rultusu K60D ekil 4 a) Baca yıkılma yönü, b) bahçe duvarı yıkılma yönleri, c ve d) ev duvarları yıkılma yönleri deprem dı -merkezinin Adsız Kasabasının hemen batısında Ak ehir Gölü tabanında oldu unu kanıtlamaktadır. Yukarıda bahsedilmi lokasyonlarda, faya dik do rultularda bulunan bahçe duvarlarının yıkılma yönleri, bacaların devrilme yönleri ve evlerin duvarlarının çökme yönleri (K20B – G40D genellikle KB yönünde), deprem dı -merkezinin Adsız Kasabası’nın hemen batısında, Ak ehir Gölü’nün tabanında bir yerde oldu una i aret etmektedir. Di er taraftan Ak ehir Gölü ile hemen aynı zemine ve aynı yapı kalitesine sahip Eber Gölü çevresinde kurulmu Derekaraba ile Ak ehir Gölü ile Eber Gölü arasında yer alan Ortakaraba köyünde bahçe duvarı yıkılmaları, baca devrilmeleri ve duvar çökmeleri gözlenmemi tir. Bu durum, deprem merkezinin Eber Gölü ile Ak ehir Gölü arasındaki bölgenin de daha do usunda yer alabilece ini göstermektedir. Ana ok yakla ık 8 saniye kadar sürmü (kuvvetli yer-hareketi süresi) ve Ak ehir ilçesine ba lı Adsız Kasabası ve Ya arlar köyünde 250 kerpiç yapının yıkılmasına neden olmu tur ( ekil 6). Depremde Adsız Kasabasında kalp krizinden 1 ki i; Ya arlar köyünde ise cami minaresinin tavanı olmayan caminin içerisine dü mesi sonucu 5 ki i ( ekil 6b, c) olmak üzere 6 ki i hayatını kaybetmi tir. Deprem, Ak ehir ve Ilgın’da önemli hasar yaparken, Sultanda ı, Çay ve Bovadin ilçelerinde hemen hemen hiç hasar meydana getirmemi tir. Deprem, Afyon, Konya, Aksaray, U ak, Isparta ve Burdur illerin de de hissedilmi tir. Adsız Kasabası ve Ya arlar köyünü çok yakından etkilemi depremin en büyük iddeti VII (MSK) olarak belirlenmi tir. VII iddet bölgesi, yırtıldı ı dü ünülen fayın hemen yakın do usunda yer alan çok dar bir kırsal alanı (Adsız Kasabası) kapsamaktadır. ekil 5. Ak ehir merkezde baca devrilmeleri deprem dı -merkezinin Ak ehir’e çok yakın oldu unu göstermektedir. Oklar, yıkılan bacaları göstermektedir. Deprem, büyüklük olarak 1 Ekim 1995 Dinar depremi (Ml=5.9; Demirta vd. 1996), 27 Haziran 1998 Ceyhan-Misis depremi (Ml=6.0; Demirta 1998) ve 6 Haziran 2000 Orta depremi (5.9; Demirta vd 2000c) ile büyüklük olarak aynı olmasına ra men, hasar çok hafif olmu tur. Hasarın hafif olmasında yerel jeolojik ko ullar, topo rafya, kuvvetli yer-hareketi süresinin kısa olması önemli rol oynamı tır. En derin su derinlikleri 4 - 4.5 m olan Ak ehir ve Eber Gölleri çevresinde; göl sularının 1-2 km çekilmesi sonucu geni bir bataklık alan olu mu ve çamur depolanmı tır. Dolayısıyla göl kıyılarında herhangi bir sıvıla ma olayı gözlenmemi tir. Di er taraftan Sultanda ı fay eteklerinde kalın peki mi yamaç döküntüleri üzerinde kurulmu Ak ehir, Sultanda ve Çay gibi yerle im yerlerinde, hasar hafif olmu tur. Depremde herhangi bir kaya dü mesi olmamı tır. ekil 6. a) Adsız kasabasında çökmü üç katlı betonarme-yı ma yapı, b ve c) Ya arlar köyünde cami minaresi devrilmesi sonucu 5 ki i hayatını yitirmi ve yangın çıkmı tır. SONUÇLAR ve ÖNER LER Bu çalı mada elde edilmi önemli bulgular ve öneriler a a ıda maddeler olarak sıralanmı tır: 1- Arazi gözlemleri, artçı deprem ve hasar da ılımları, 15 Aralık 2000 depremi dı -merkezinin, Bolvadin de il Ak ehir Gölü tabanı oldu unu ortaya koymu tur. Bu depremin dı -merkezi belirlemesinde 30 km’lik hata yapılmı tır. Sismik örü yetersizli i, kabuk modelindeki belirsizlikler, bilgi ve deneyim eksikli i nedeniyle Kuzey Anadolu Fayı, Ege ve Akdeniz bölgelerinde, deprem dı -merkezlerinin belirlenmesinde 20-40 km’ye; Do u Anadolu ve Güneydo u Anadolu bölgelerinde ise 100 km’ye ula an hatalar yapılmaktadır. Bir fayın deprem tehlikesi ve riskini do ru olarak belirleyebilmek ve deprem zararlarını en aza indirgeyebilmek için, o fay üzerinde olan depremlerin parametrelerinin (büyüklük, koordinatlar, derinlik vs) en az hata ile saptanması gerekir. Aksi taktirde tarihsel depremlerde kar ıla ılan güçlükler, aletsel dönem depremlerinde de görülür. 2- 15 Aralık 2000 Ak ehir depremi odak mekanizması çözümleri (USGS, HARVARD) e im atımlı normal faylanma vermi tir. Ak ehir merkezde, Sultanda Fayı üzerinde açılmı yarmada yamaç molozlarını kesen K40B do rultulu açılma çatlakları gözlenmi tir. Bu sonuçlar, Sultanda Fayı’nın e im atımlı normal faylanmaya sahip oldu unu ortaya koymaktadır. Bu durum, Sultanda ı Fayı’nın sa yönlü do rultu atımlı fay ya da bindirme fayı oldu unu ileri süren bazı ara tırmacıların (Boray vd. 1985), aro lu vd. 1992) görü leri ile çeli mektedir. Bu nedenle Sultanda ı Fayı’nın Türkiye’nin neotektonik rejim içindeki yeri, 15 Aralık 2000 Ak ehir depremi mekanizması esas alınarak yeniden de erlendirilmelidir. 3- Deprem, jeolojik ko ullar, havza tabanı topo rafyası, kuvvetli yer-hareketinin 8 saniye gibi kısa olması gibi nedenlerden dolayı yüzeyde herhangi bir deformasyon olu turmamı tır. Ak ehir ve Eber Gölleri çevresinde sıvıla ma olayı; Sultanda ı Fayı boyunca da herhangi bir kaya dü mesi olayı gözlenmemi tir. 4- 3 nolu maddede belirtilen nedenlerden dolayı , deprem, büyüklük olarak 1 Ekim 1995 Dinar (Demirta vd. 1996), 27 Haziran 1998 Ceyhan-Misis (Demirta 1998) ve 06 Haziran 2000 Orta (Demirta vd. 2000c) depremlerine yakın olmasına ra men hasar çok hafif olmu tur. Adsız Kasabası ve Ya arlar köyünü içine alan çok dar bir alan için depremin en büyük iddeti VII (MSK) olarak belirlenmi tir. 5- Ana oktan itibaren 45 gün içinde büyüklüklükleri md=3.0 ile md=4.0 arasında de i en toplam 13 artçı deprem olmu tur. 19.01.2001 tarihinde md=3.7 büyüklü ünde en büyük artçı deprem olmu tur. 6- Sultanda ı Fayı’nın uzunlu u (60km) dikkate alındı ında; 15 Aralık 2000 depremi (Ml=5.8), Sultanda ı Fayı’nda biriken tüm enerjiyi bo altacak büyüklükte bir deprem de ildir. Bu nedenle bu fayın farklı segmentlerinde benzer büyüklükte ve daha büyük depremler beklenilebilir. 7- 1 Ekim 1995 Dinar, 27 Haziran 1998 Ceyhan-Misis, 06 Haziran 2000 Orta depremleri gibi 15 Aralık 2000 Ak ehir depremi, 50-100 yıl suskun kalan faylardan birisi üzerinde olmu tur. Bu durum, Ege bölgesinde Gökova fayı, Simav fayı, Kaymaz fayı, Etili fayı, Bergama fayı, Bey ehir fayı; Orta Anadolu bölgesinde Ezinepazarı fayı, Almus fayı, Merzifon fayı, Deliler fayı, Ecemi fayı, Malatya fayı, Ovacık fayı; Do u Anadolu bölgesinde ise, Erzurum fay zonu, Balıkgölü fayı, Tutak fayı, Erci fayı, Yüksekova fayı ve Van gölü güneyindeki faylarda benzer tehlikeler bulunmaktadır. KAYNAKLAR Barka, A.A., Reilinger, R., aro lu, F. and engör, A.M.C. 1995. The Isparta Angle: Its importance in the Neotectonics of the Eastern Mediterranean Region. IESCA Proceedings, 1, 3-18. Boray, A., aro lu, F. ve Emre, Ö. 1985. Isparta büklümünün kuzey kesiminde Do u-Batı daralma için bazı veriler. Geological Engineering, 23, 9-20. Demirta , R. ve Yılmaz, R. 1996. Türkiye’nin Sismotektoni i: Sismisitedki uzun süreli de i im ve güncel sismisiteyi esas alarak deprem tahminine bir yakla ım. Bay. ve sk. Bak. Deprem Ara tırma Dairesi Yayınları, 91s, Ankara. Demirta , R., Karakısa, S., Yatman, A., Baran, B., Iravul, Y., Altın, N., Ba cı, G. ve Yılmaz, R. 1996. 1 Ekim 1995 Dinar depremi. . TMMOB. Jeoloji Müh. Odası, Türkiye Jeoloji Kurultayı Bülteni, 11, 44-58. Demirta , R. 1998. 27 Haziran 1998 Ceyhan-Misis depremi; sıvıla ma ve hendek çalı ması. . TMMOB. Jeoloji Müh. Odası, Jeoloji Mühendisli i, 53, 4-57. Demirta , R., Erkmen, C. ve Yaman, M. 2000a. 22 A ustos 2000 Uru -Güdül (Ankara) depremi (Ml=4.8). Aktif Tektonik Ara tırma Grubu Dördüncü Toplantısı, Bildiri Özleri. Demirta , R., Erkmen, C. ve Yaman, M. 2000b. 23 A ustos 2000 Artçı depremi (Ml=5.4) (Karadere, HendekAkyazı). . TMMOB. Jeoloji Müh. Odası, Haber Bül., 2001/1 (baskıda). Demirta , R., Iravul, Y., Erkmen, C., Baran, B., Yaman, M., Baykal, M. ve Kılıç, T. 2000c. 06 Haziran 2000 Orta (Çankırı) depremi. TMMOB. Jeoloji Müh. Odası, Haber Bül., 2000/1-2, 6-15. Koçyi it, A., Ünay, E. and Saraç, G. 2000. Episodic graben formation and extensional neotectonic regime in west Central Anatolia and the Isparta Angle: a case study in the Ak ehir-Afyon Graben, Turkey, Spec. Publ. Geol. Soc. Lond., 173, 405-421. Korjenkov, A.M. and Mazor, E. 1999. Seismogenic origin of the ancient Avdat Ruins, Negev Desert, Israel. Natural Hazards, 18, 193-226. aro lu, F., Emre, Ö. ve Ku çu, . 1992. Türkiye Diri Fay Haritası. MTA, Ankara. engör, A.M.C., Görür, N. and aro lu, F. 1985. Strike-slip faulting and related basin formation in zone of tectonic escape: Turkey as a case study: Biddle, K. and Christie-Blick, N., eds, The Soc. of Econ. Paleon. And Miner., 227-264. Taymaz, T. ve Tan, O. 2000. Sultanda ı depremi ve Göller bölgesi’nin depremselli i. Cumhuriyet Bilim ve Teknik Dergisi, 719, 18-19.