The acceptable illumination level for office occupants in Tehran

Journal of Iranian Architecture & Urbanism. 12(1): 79-92, Spring & Summer 2021 Journal of Iranian Architecture & Urbanism (JIAU) Homepage: https://www.isau.ir/ ORIGINAL RESEARCH PAPER The acceptable illumination level for office occupants in Tehran Maryam Fakhari 1 , Rima Fayaz 2,* , Maryam Mehravar 3 1 Ph.D in Energy & Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, University of Art, Tehran, Iran. Associate Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, University of Art, Tehran, Iran. 3 M.Sc of Energy &Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, University of Art, Tehran, Iran. 2 ARTICLE INFO Extended ABSTRACT Article History: Received Reviesed Accepted Available Online 2019/04/19 2019/10/22 2020/01/08 2021/05/31 Keywords: Lighting Preferences Visual Comfort Lighting Design Lighting Intensity Natural Lighting Use your device to scan and read the article online Number of References 39 Number of Figures 7 ACKGROUND AND OBJECTIVES: The accurate prediction of the visual comfort zone in an indoor environment is difficult as it depends on so many parameters such as individual and environmental variables. It is important in large compact urban areas in which the density and shadow from neighboring buildings can limit the accessible daylighting in indoor spaces. Lighting is one of the most important environmental parameters in office spaces. The employees spend most of their hours in office spaces during the day, and most of their activities are based on receiving visual information from the surroundings. Besides, being satisfied with lighting conditions is one of the main elements that significantly affects the environment’s overall comfort level. Currently, in Iran, the visual comfort zone and the preferred illumination level are not defined for office spaces, and experts refer to the findings achieved in other countries. To assess the lighting in architectural spaces and define the conditions for conformity in many standards, the authors have used some metrics as the physical measures. Generally, there are static and dynamic metrics to evaluate various aspects of daylight. Static metrics, such as illuminancebased daylighting metrics and Daylight Factor (DF), are typically evaluated based on illuminance and have been used in building regulations for a long time. In most standards and codes, the minimum recommended illumination level for working planes in a regular office is 500 lx. Due to climatic and cultural differences, the findings of other countries may not be appropriate for Iran. On the other hand, many studies have been conducted to find an acceptable lighting level in offices; however, the results show the acceptable range for illuminance in different countries is not the same. So, this paper tries to investigate the satisfaction range with the illumination level in office spaces which architects and researchers could use. Therefore, a field measurement was conducted to evaluate the illumination levels, and to examine the effect of lighting conditions on employee level of satisfaction and perception of lighting level with actual illuminance levels in office spaces in Tehran, using both questionnaire and physical illuminance measurements. B ETHODS: The focus is on six office buildings in the metropolis of Tehran, Iran. The buildings were selected to consider different spaces in old and new buildings, onestory and high-rise buildings, open plan, and cubicle offices with varying orientations. The selected rooms were one, two- or multi-user offices, located on different floors, with various window orientations and an optional atrium/outside window. Fluorescent interior artificial lighting was used in all spaces with a color temperature between 4000K and 5000K. The survey involved 509 questionnaires (280 were filled out in summer and 229 in winter). M INDINGS: Most of the participants have spent at least three months in their offices and have been adapted to the environment. All participants were Iranians (to avoid the impact of occupants’ culture on lighting perception). Most of them reported that they spend more than 8 hours or between 6 to 8 hours in their offices during the day. Field measurement includes illuminance, temperature, and relative humidity. The questionnaires were filled out in 146 and 109 rooms in summer and winter, respectively. At the same time, while users completed the questionnaire, the physical parameters were measured. The Spearman rank correlation coefficient was applied for quantitative F Number of Tables 4 © 2021, JIAU. All rights reserved. * Corresponding Author: Email: [email protected] Phone: +98(912)3931939 https://dx.doi.org/10.30475/isau.2020.195247.1263 The acceptable illumination level for office occupants in Tehran Fakhari, M.; Fayaz, R.; Mehravar, M. Extended ABSTRACT variables. By using a monotonic function, the Spearman rank correlation coefficient is a non-parametric measure that assesses statistical dependence between two variables to describe their relationship. ONCLUSION: The results revealed that occupants were more satisfied with higher levels of illuminance. The measured illuminance is categorized into certain levels to investigate the acceptable range for the lighting level. For this purpose, the measured lighting level was classified into 14 ranges. The values of less than 300 lx are in the first category, higher than 900 lx are in the last category, and the values between these mentioned ranges are classified into 50 lx intervals. The highest satisfaction from the environmental lighting level is provided in the illuminance range between 600 to 649 lx. The illumination level above this range results in more satisfaction compared to illumination levels less than 550 lx. Thus, there is an optimal range of satisfaction with lighting level, and the preferred lighting comfort range for the investigated office spaces is between 600 to 649 lx. While the illumination level higher than 550 lx is acceptable for most of the occupants. C HIGHLIGHTS: - Define lighting limits to provide visual comfort in office buildings in Tehran. - Evaluation of the current lighting situation in Tehran office spaces - The use of questionnaire to determine effective parameters on lighting comfort. ACKNOWLEDGMENTS: The authors would like to thank the University of Arts, Student Affairs Organization, Ministry of Science, Research and Technology, Tehran Municipality Beautification, Power Research Institute, and Kayson Company staff who kindly agreed to participate in this research. CONFLICT OF INTEREST: The authors declared no conflicts of interest. COPYRIGHTS ©2021 The author(s). This is an open access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution (CC BY 4.0), which permits unrestricted use, distribution, and reproduction in any medium, as long as the original authors and source are cited. No permission is required from the authors or the publishers. (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/). HOW TO CITE THIS ARTICLE Fakhari, M.; Fayaz, R.; Mehravar, M., (2021). The acceptable illumination level for office occupants in Tehran. Journal of Iranian Architecture & Urbanism., 12(1): 79-92. https://dx.doi.org/10.30475/isau.2020.195247.1263 https://www.isau.ir/article_109965.html 80 ‫نشریه علمی معماری و شهرسازی ایران‪ .‬دوره ‪ .12‬شماره ‪ .1‬صفحات ‪ .79-92‬بهار و تابستان ‪1400‬‬ ‫نشریه علمی معماری و شهرسازی ایران‬ ‫)‪(JIAU‬‬ ‫‪https://www.isau.ir/‬‬ ‫مقاله علمی‪ -‬پژوهشی‬ ‫تبیین محدوده مطلوب شدت روشنایی در فضاهای اداری شهر تهران‬ ‫مریم فخاری ‪ ،1‬ریما فیاض ‪2‬و *‪ ،‬مریم مهرآور‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ .1‬دکتری معماری‪ ،‬دانشکده معماری و شهرسازی‪ ،‬دانشگاه هنر‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‪.‬‬ ‫‪ .2‬دانشیار‪ ،‬دانشکده معماری و شهرسازی‪ ،‬دانشگاه هنر‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‪.‬‬ ‫‪ .3‬دانشجوی کارشناسی ارشد معماری و انرژی‪ ،‬دانشکده معماری و شهرسازی‪ ،‬دانشگاه هنر‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‪.‬‬ ‫چکیده‬ ‫مشخصات مقاله‬ ‫تاریخ ارسال‬ ‫‪1398/01/30‬‬ ‫تاریخ بازنگری‬ ‫‪1398/07/30‬‬ ‫تاریخ پذیرش‬ ‫‪1398/10/18‬‬ ‫تاریخ انتشار آنالین ‪1400/03/10‬‬ ‫واژگان کلیدی‬ ‫ترجیحات روشنایی‬ ‫آسایش بصری‬ ‫طراحی روشنایی‬ ‫شدت روشنایی‬ ‫روشنایی طبیعی‬ ‫آســایش بصــری بهویــژه در فضاهایــی کــه فعالیــت بصــری در آن زیــاد اســت‪ ،‬همــواره بــرای‬ ‫معمــاران و طراحــان روشــنایی چالشبرانگیــز بــوده اســت‪ .‬ایــن امــر بهخصــوص در کالنشــهرها و‬ ‫شــهرهای بــا تراکــم بــاال‪ ،‬بــه دلیــل ســایهاندازی ســاختمانهای مجــاور و محدودیــت دسترســی‬ ‫بــه روشــنایی روز‪ ،‬اهمیــت بیشــتری پیــدا میکنــد‪ .‬بــرای دسترســی بــه طراحــی مطلــوب روشــنایی‬ ‫آگاهــی از ســطح روشــنایی مطلــوب ضــروری اســت‪ .‬در حــال حاضــر در ایــران‪ ،‬ایــن محــدوده بــرای‬ ‫فضاهــای اداری تعریــف نشــده اســت و متخصصیــن بــرای جبــران ایــن نقیصــه بــه یافتههــای دیگــر‬ ‫کشــورها رجــوع میکننــد‪ .‬بــه دلیــل تفاوتهــای اقلیمــی و تفــاوت فرهنــگ اســتفاده از روشــنایی‪،‬‬ ‫ممکــن اســت یافتههــای دیگــر کشــورها بــرای ایــران مناســب نباشــد‪ .‬از ایــن رو پژوهــش پیــشرو‬ ‫بــه دنبــال تعریــف محــدوده رضایتمنــدی از شــدت روشــنایی در ســاختمانهای اداری شــهر تهــران‬ ‫اســت‪ .‬روش اســتفاده شــده پیمایــش و مطالعــات میدانــی اســت‪ .‬بــه همیــن منظــور تعــداد ‪509‬‬ ‫پرسشــنامه در دو فصــل تابســتان و زمســتان‪ ،‬در ‪ 146‬اتــاق در تابســتان و ‪ 109‬اتــاق در زمســتان‬ ‫توســط کاربــران در شــش ســاختمان اداری بــا ویژگیهــای مختلــف از جملــه یــک طبقــه تــا ســیزده‬ ‫طبقــه‪ ،‬پــالن بــاز و بــا اتاقهــای خصوصــی‪ ،‬نوســاز و قدیمــی‪ ،‬بــه منظــور ارزیابــی شــرایط روشــنایی‬ ‫محیــط تکمیــل شــدند‪ .‬همزمــان بــا تکمیــل پرسشــنامه توســط کاربــران‪ ،‬پارامتــر فیزیکــی شــدت‬ ‫روشــنایی در ســطح میــز کار کاربــران‪ ،‬اندازهگیــری شــدند‪ .‬از روشهــای آمــاری مرتبــط در نــرم‬ ‫افــزار ‪ SSPS‬بــرای تحلیــل دادههــا و یافتــن ارتبــاط بیــن متغیرهــای تحقیــق‪ ،‬اســتفاده شــد‪ .‬نتایــج‬ ‫نشــان میدهــد کــه شــدت روشــنایی مطلــوب در ایــن فضاهــا ‪ 600‬تــا ‪ 650‬لوکــس اســت و شــدت‬ ‫روشــنایی بیــن ‪ 550‬تــا ‪ 600‬لوکــس نیــز شــرایط آســایش را فراهــم میکنــد‪ .‬شــدت روشــنایی کمتــر‬ ‫از ‪ 550‬لوکــس بــرای کاربــران مطلــوب نیســت‪.‬‬ ‫نکات شاخص‬ ‫ تعریف روشنایی مطلوب برای تأمین آسایش بصری در ساختمانهای اداری در تهران‬‫ ارزیابی وضعیت روشنایی فعلی در فضاهای اداری تهران‬‫‪ -‬استفاده از پرسشنامه برای تعیین پارامترهای موثر بر آسایش روشنایی‬ ‫نحوه ارجاع به مقاله‬ ‫فخــاری‪ ،‬مریــم‪ ،.‬فیــاض‪ ،‬ریمــا و مهــرآور‪ ،‬مریــم‪ .)1400( .‬تبییــن محــدوده مطلــوب شــدت روشــنایی در فضاهــای اداری شــهر تهــران‪ ،‬نشــریه علمــی معمــاری و‬ ‫شهرســازی ایــران‪.79-92 ،)1(12 ،‬‬ ‫* نویسنده مسئول‬ ‫تلفن‪00989123931939 :‬‬ ‫پست الکترونیک‪[email protected] :‬‬ ‫بهار و تابستان ‪ . 1400‬دوره ‪ . 12‬شماره ‪ /1‬صفحات ‪79-92‬‬ ‫مقدمه‬ ‫دو فـصـلـنـامــــه عـلـمــــی‬ ‫معمـــاری و شـهرســــازی ایـــران‬ ‫ویژگیهــای خــاص روشــنایی روز ماننــد تضــاد و‬ ‫پویایــی‪ ،‬در ادراک فضــای معمــاری ضــروری و بســیار‬ ‫اثرگــذار اســت‪ .‬روشــنایی روز عمــق را بــه هندســه فضــا‬ ‫افــزوده و فضــای داخلــی ایســتا را بــا تغییــر ترکیبــات نــور‬ ‫و ســایه تعریــف میکنــد‪ .‬بــا ایجــاد تضــاد روشــنایی بیــن‬ ‫ســطوح مختلــف و برجســته شــدن بافــت و رنــگ ســطوح‬ ‫توســط روشــنایی روز‪ ،‬فضــا‪ ،‬قابــلدرک میشــود و بــا‬ ‫تغییــر در ویژگیهــای فضــا کــه بــه دلیــل پویایــی آن‬ ‫اتفــاق میافتــد‪ ،‬ادراک فضــای معمــاری نیــز بهوضــوح‬ ‫تغییــر میکنــد (‪.)Rockcastle and Andersen, 2013‬‬ ‫در کنــار ادراک فضــا‪ ،‬روشــنایی روز بــر کاربــران اثــرات‬ ‫روانــی و فیزیولوژیــک گذاشــته و در ســالمت آنــان مؤثــر‬ ‫اســت‪ .‬بــه همیــن منظــور تأمیــن روشــنایی مطلــوب در‬ ‫فضاهــا بــرای معمــاران‪ ،‬محققــان و طراحــان روشــنایی‬ ‫امــر چالشبرانگیــزی بــوده اســت‪.‬‬ ‫آســایش بصــری در طراحــی معمــاری بــرای دســتیابی‬ ‫بــه شــرایط مطلــوب بهویــژه در فضاهایــی همچــون‬ ‫فضــای اداری کــه کاربــران بخــش مهمــی از وقــت خــود‬ ‫را در طــول روز (در حــدود ‪ 8‬ســاعت در روز در ایــران)‬ ‫در ایــن فضاهــا صــرف میکننــد و غالــب فعالیتهــا در‬ ‫آنهــا وابســته بــه دریافــت اطالعــات بصــری از محیــط‬ ‫اطــراف اســت‪ ،‬یــک امــر مهــم اســت‪ .‬در ایــن راســتا‬ ‫اســتفاده صحیــح و اصولــی از روشــنایی روز هــم در جهــت‬ ‫ایجــاد شــرایط آســایش و هــم بهمنظــور صرفهجویــی در‬ ‫مصــرف انــرژی در ســاختمانها‪ ،‬اهمیــت دارد (‪Galasiu‬‬ ‫‪ .)and Veitch, 2006‬ازایــنرو معمــاران نیــاز بــه ســنجه‬ ‫مناســب دارنــد تــا تأثیــرات پویایــی و ادراکــی روشــنایی‬ ‫روز را ارزیابــی کننــد و فضــای معمــاری را بــر اســاس‬ ‫معیارهــای آســایش بســنجند‪.‬‬ ‫ســطح روشــنایی موردنیــاز در یــک فضــا بــه‬ ‫فاکتورهــای مختلفــی همچــون نــوع کار‪ ،‬طــول مــدت‬ ‫انجــام کار‪ ،‬ســن کارمنــدان و ‪ ...‬بســتگی دارد (‪Michael‬‬ ‫‪ .)and Heracleous, 2017‬علیرغــم مطالعــات گســترده‬ ‫درزمینــهٔ روشــنایی روز‪ ،‬هنــوز معیــار جامعــی کــه‬ ‫موردپذیــرش عمــوم باشــد و قابلیــت ســنجش روشــنایی‬ ‫روز مناســب را داشــته باشــد‪ ،‬وجــود نــدارد‪ .‬بااینحــال‪،‬‬ ‫اســتانداردها و ضوابــط کنونــی بــرای روشــنایی فضاهــای‬ ‫اداری پارامترهایــی را در طراحــی روشــنایی انتخــاب‬ ‫کردهانــد و معیارهــا و شــاخصهایی را بــرای ارزیابــی‬ ‫آنهــا در نظــر گرفتهانــد‪ .‬در اغلــب آنهــا‪ ،‬شــدت‬ ‫روشــنایی افقــی در ســطح میــز کار و یــا فاکتــور نــور روز‪،‬‬ ‫پارامترهــای اصلــی طراحــی روشــنایی در فضاهــای اداری‬ ‫هســتند (‪.)Aries, 2005‬‬ ‫حداقــل شــدت روشــنایی و فاکتــور نــور روز‪ 1‬در‬ ‫فضاهــای اداری در اســتانداردهای مختلــف تفــاوت اندکــی‬ ‫دارد‪ .‬اســتاندارد ‪ DIN V 18599-10: 2011-12‬شــدت‬ ‫روشــنایی ‪ 500‬لوکــس را بــرای فضاهــای اداری در نظــر‬ ‫گرفتــه اســت (‪ .)Moosmann, 2015‬اســتانداردهایی‬ ‫همچــون ‪ IESNA ،Canadian Labor Code‬و ‪NS-EN‬‬ ‫‪82‬‬ ‫تبیین محدوده مطلوب شدت روشنایی در فضاهای اداری شهر تهران‬ ‫‪ 12464–1:2011‬حداقــل روشــنایی معــادل ‪ 500‬لوکــس‬ ‫را بــرای فضاهــای اداری پیشــنهاد دادهانــد (‪Reinhart‬‬ ‫‪ .)and Fitz, 2006; Grynning et al., 2014‬در‬ ‫‪ BS8206-2‬میانگیــن فاکتــور روشــنایی روز بایــد حداقــل‬ ‫‪ %2‬باشــد ( ‪Mardaljevic and Christoffersen,‬‬ ‫‪ .)2013‬ســازمانهای رتبهبنــدی ســاختمان ســبز‬ ‫ماننــد‪ LEED‬و شــورای ســاختمان ســبز ایاالتمتحــده‬ ‫در ســال ‪ 2007‬مشــخصات ویژگیهــای روشــنایی روز‬ ‫را بــا معیــار فاکتــور روز نــور ســاختمان (‪LEED-NC‬‬ ‫‪ )2.1‬یــا فاکتــور شیشــه (‪ )LEED-NC 2.2‬و دیــد بــه‬ ‫بیــرون میســنجند (‪)Galasiu and Reinhart, 2008‬‬ ‫و حداقــل فاکتــور روشــنایی روز معــادل ‪ %2‬را بــرای‬ ‫فضاهــای اداری تعییــن کردهانــد (‪Reinhart and‬‬ ‫‪ .)Fitz, 2006‬بااینحــال در اغلــب ایــن اســتانداردها‬ ‫حداقــل ســطح روشــنایی در فضاهــا بیــش از آنکــه‬ ‫آســایش بصــری کاربــر را در نظــر بگیرنــد‪ ،‬بــر اســاس‬ ‫مســائل اقتصــادی تعریفشــدهاند (‪Mardaljevic‬‬ ‫‪ .)and Christoffersen, 2016‬در اســتانداردها تنهــا‬ ‫حداقلهــا مطــرح میشــود و رعایــت ایــن مــوارد لزومــاً‬ ‫شــرایط مطلــوب را بــرای کاربــران تأمیــن نمیکنــد‪.‬‬ ‫همانطــور کــه اکثــر مطالعــات درزمینــهی آســایش‬ ‫بصــری و ترجیحــات کاربــر در روشــنایی بیانگــر ایــن‬ ‫اســت کــه افــراد میــزان روشــنایی بیشــتری را نســبت بــه‬ ‫آنچــه توســط اســتانداردها و مقــررات توصیهشــده اســت‪،‬‬ ‫ترجیــح میدهنــد (‪.)Boubekri, 2008‬‬ ‫طــی مطالعــات پیشــین درزمینــهی حــد بهینــه‬ ‫روشــنایی مشخصشــده اســت کــه ترجیحــات روشــنایی‬ ‫افــراد در شــهرها و کشــورهای مختلــف بســیار متفــاوت‬ ‫اســت‪ .‬بهطــور مثــال در میشــیگان روشــنایی کار یــک‬ ‫فضــای اداری نبایــد کمتــر از ‪ 650‬لوکــس باشــد (‪Kim‬‬ ‫‪ .)and Kim, 2007‬کارمنــدان اداری هلنــد بهطــور‬ ‫متوســط ‪ 800‬لوکــس را در ســطح میــز کار خــود ترجیــح‬ ‫میدهنــد (‪ .)Boubekri, 2008‬در فرانســه ترجیحــات‬ ‫ســطح روشــنایی بیــن ‪ 300‬تــا ‪ 600‬لوکــس متغیــر‬ ‫اســت (‪ .)Escuyer and Fontoynont, 2001‬در اوکلنــد‬ ‫کارمنــدان اداری تمایــل دارنــد کــه مــرز حداقــل ســطح‬ ‫روشــنایی را از ‪ 500‬لوکــس بهعنوانمثــال بــه ‪560‬‬ ‫لوکــس برســانند (‪ .)Vine et al., 1998‬در هنگکنــگ‪،‬‬ ‫ســطح متوســط روشــنایی افقــی ‪ 518‬لوکــس منجــر بــه‬ ‫مقبولیــت ‪ 86‬درصــد کاربــران میشــود درحالیکــه اگــر‬ ‫ســطح روشــنایی بیــش از ‪ 750‬لوکــس شــود آســایش‬ ‫روشــنایی ‪ 96‬درصــد افــراد را در پــی دارد (‪Mui and‬‬ ‫‪.)Wong, 2011‬‬ ‫علیرغــم نیــاز بــه یــک ســنجه مناســب‪ ،‬کــه معمــاران‬ ‫و طراحــان بتواننــد بــر اســاس آن و بــرای نزدیــک شــدن‬ ‫بــه شــرایط آســایش کاربــران‪ ،‬فضــای داخــل را طراحــی‬ ‫کننــد‪ ،‬تاکنــون اقــدام منســجمی در ایــن راســتا در ایــران‬ ‫انجامنشــده اســت‪ .‬طراحــان بــرای جبــران ایــن نقیصــه از‬ ‫یافتههــای دیگــر کشــورها بهــره جســتهاند کــه ممکــن‬ ‫اســت ازلحــاظ اقلیمــی‪ ،‬خواســتها و نیازهــای ایرانیــان‬ ‫از روشــنایی و غیــره بــرای ایــن کشــور مناســب نباشــد‪.‬‬ ‫مریم فخاری‪ ،‬ریما فیاض‪ ،‬مریم مهرآور‬ ‫عــالوه بــر آن بــا توجــه بــه تحقیقــات پیشــین شــدت‬ ‫روشــنایی مطلــوب بــرای افــراد در شــهرها و کشــورهای‬ ‫مختلــف متفــاوت اســت‪ .‬ازایــنرو‪ ،‬ایــن پژوهــش بــه‬ ‫دنبــال تعییــن محــدوده روشــنایی روز در فضاهــای اداری‬ ‫اســت تــا بــا در نظــر گرفتــن ایــن محــدوده در طراحــی و‬ ‫تحقیقــات ایــن حــوزه‪ ،‬فضاهــای اداری در شــهر تهــران‪،‬‬ ‫بــه شــرایط ایجــاد آســایش روشــنایی نزدیکتــر شــوند‪.‬‬ ‫روش انجام پژوهش‬ ‫انتخاب ساختمانها و افراد شرکتکننده‬ ‫بهمنظــور بررســی تأثیــر پارامترهــای ماننــد ابعــاد‪،‬‬ ‫ســطح پنجــره و سیســتم حفاظــت از تابــش خورشــید بــر‬ ‫ادراک افــراد از روشــنایی محیــط‪ ،‬الزم اســت کــه انــواع‬ ‫فضاهــای داخلــی بــا ویژگیهــای متفــاوت انتخــاب شــود‪.‬‬ ‫تــالش بــر ایــن بــود کــه در انتخــاب ایــن ســاختمانها‬ ‫طیــف مختلفــی از ســاختمانهای قدیمــی و جدیــد‪،‬‬ ‫یــک طبقــه و بلندمرتبــه‪ ،‬ســاختمانهای متــداول و‬ ‫پــالن بــاز مــورد بررســی قــرار گیــرد‪ .‬انتخــاب فضاهــا در‬ ‫ایــن نمونههــای مــوردی بــر اســاس تنــوع در طبقــات‬ ‫قرارگیــری‪ ،‬جهتگیریهــای مختلــف پنجرههــا حضــور‬ ‫یــک نفــر تــا چنــد نفــر در فضاهــا‪ ،‬بــوده اســت‪.‬‬ ‫بــرای انجــام ایــن پژوهــش شــش ســاختمان اداری‬ ‫مختلــف در شــهر تهــران انتخــاب شدند(شــکل‪)1‬‬ ‫بهطوریکــه هــر یــک نماینــده نــوع خاصــی از‬ ‫ســاختمانهای اداری شــهر تهــران باشــند‪ .‬ویژگیهــای‬ ‫کلــی هــر ســاختمان عبارتانــد از‪:‬‬ ‫ســاختمان یــک‪ :‬ســاختمان ســی اتاقــه پژوهشــگاه‬ ‫نیــرو‪ ،‬واقــع در شــمال غــرب تهــران؛ یــک ســاختمان‬ ‫یــک طبقــه در یــک محیــط نســبتاً بــاز در ســایت‬ ‫پژوهشــگاه نیــرو‪ .‬در ایــن بنــا ‪ 66‬پرسشــنامه در ‪ 48‬اتــاق‬ ‫مختلــف توســط شــرکتکنندگان تکمیلشــده اســت‪.‬‬ ‫جهتگیــری پنجرههــای ایــن ســاختمان بــه ســمت هــر‬ ‫چهــار طــرف جغرافیایــی اســت‪ ،‬در ایــن ســاختمان بعضــی‬ ‫از اتاقهــا دو پنجــره بــه ســمت شــمال و شــرق و بعضــی‬ ‫دو پنجــره بــه ســمت جنــوب و شــرق داشــتند و یــک‬ ‫اتــاق فاقــد پنجــره بــود‪ .‬نســبت مســاحت پنجــره خارجــی‬ ‫بــه ســطح اتــاق در ایــن ســاختمان بهطــور متوســط ‪17‬‬ ‫درصــد و نســبت مســاحت پنجــره بــه دیــوار خارجــی در‬ ‫فضــای داخــل‪ 23 ،‬درصــد اســت‪.‬‬ ‫معمـــاری و شـهرســــازی ایـــران‬ ‫در مطالعــات میدانــی‪ ،‬امــکان جمــعآوری دادههــا‬ ‫بهطــور همزمــان در چنــد اتــاق و تکمیــل پرسشــنامه‬ ‫توســط چنــد نفــر وجــود دارد (‪.)Moosmann, 2015‬‬ ‫بــا توجــه بــه ایــن مــوارد‪ ،‬ایــن پژوهــش یــک مطالعــه‬ ‫پیمایشــی و در محــل کار افــراد و درواقــع ارزیابــی پــس از‬ ‫بهرهبــرداری‪ )POE( 2‬اســت‪.‬‬ ‫ارزیابــی پــس از بهرهبــرداری پــس از تعامــالت‬ ‫طوالنیمــدت کاربــر و ســاختمان انجــام میشــود و یــک‬ ‫روش منســجم بــرای درک بهتــر از تجربــه کاربــران از‬ ‫شــرایط فیزیکــی محیــط کار بــرای دســتیابی بــه ایــن فهم‬ ‫اســت کــه چقــدر محیــط کار در راســتای پاســخگویی بــه‬ ‫نیــاز کاربــران موفــق بــوده اســت (‪Schakib-Ekbatan‬‬ ‫‪ .)et al., 2012‬بدیــن ترتیــب ابتــدا دادههــای مربــوط‬ ‫بــه متغیرهــای فیزیکــی‪ ،‬فــردی و محیطــی از طریــق‬ ‫پرسشــنامه و انــدازه گیــری میدانــی جمــعآوری شــدند‪.‬‬ ‫ســپس گام بعــد تحلیــل دادههــا و مشــخص کــردن‬ ‫محــدوده مطلــوب شــدت روشــنایی و ارزیابــی شــرایط‬ ‫فعلــی روشــنایی در فضاهــای اداری شــهر تهــران اســت‪.‬‬ ‫پیمایــش در ایــن مطالعــه میدانــی بهصــورت مقطعــی‬ ‫اســت کــه واکنــش ادراکــی افــراد را بــا مقادیــر فیزیکــی‬ ‫همســو میکنــد و آن را بــه یــک طــرح مطالعــه طولــی‪،‬‬ ‫تکرارپذیــري متصــل میکنــد‪ .‬بدیــن ترتیــب کــه‬ ‫بهمنظــور بررســی تأثیــر فصــل‪ ،‬جمــعآوری دادههــا در دو‬ ‫فصــل زمســتان و تابســتان و بــه فاصلــه شــش مــاه انجــام‬ ‫شــد‪ .‬تــالش بــر ایــن بــود کــه پرسشــنامه در ایــن دو بــار‬ ‫توســط همــان افــراد و بــا همــان شــرایط کاری پــر شــود‪.‬‬ ‫گامهــای انجــام ایــن پژوهــش شــامل ســه بخــش اســت؛‬ ‫اول‪ ،‬انتخــاب نمونههــای مــوردی و شــرکتکنندگان؛‬ ‫دوم‪ ،‬جمــعآوری دادههــا شــامل تدویــن پرسشــنامه‪،‬‬ ‫ارزیابــی کاربــران از متغیرهــای فیزیکــی‪ ،‬اندازهگیــری‬ ‫پارامترهــای فیزیکــی و محیطــی همزمــان بــا تکمیــل‬ ‫پرسشــنامه‪ .‬ســوم‪ ،‬تحلیــل دادههــا و جمعبنــدی نتایــج‪.‬‬ ‫دو فـصـلـنـامــــه عـلـمــــی‬ ‫شناســایی عوامــل مؤثــر بــر ارزیابــی افــراد از روشــنایی‬ ‫طبیعــی در فضــای اداری هــم از طریــق مطالعــه میدانــی‬ ‫و هــم از طریــق اتاقــک آزمــون امکانپذیــر اســت‪ .‬در‬ ‫محیــط آزمایشــی میتــوان شــرایط محیطــی را کنتــرل‬ ‫کــرد و مقادیــر اندازهگیــری شــده در ایــن روش از‬ ‫دقــت اندازهگیــری زیــادی برخوردارنــد‪ .‬امــا محیــط‬ ‫کار آزمایشــی محیــط کار "واقعــی" افــراد نیســت و افــراد‬ ‫معمــوالً فقــط چنــد دقیقــه و یــا چنــد ســاعت در اتاقــک‬ ‫آزمــون هســتند‪ .‬ازایــنرو مطالعــات میدانــی کــه در محیط‬ ‫کار واقعــی افــراد انجــام میشــود و تأثیــرات عوامــل‬ ‫متعــدد محیطــی را نیــز در طــول مطالعــه میســنجد‬ ‫در مقایســه بــا مطالعــات در اتاقــک آزمــون‪ ،‬از اعتبــار‬ ‫بیشــتری برخــوردار اســت‪ .‬از ســوی دیگــر اینکــه چــه‬ ‫عواملــي در فضــای اداري بــر ادراک روزمــره افــراد از‬ ‫محیــط اثــر میگذارنــد‪ ،‬همچنیــن عوامــل روانشــناختی‬ ‫ماننــد تعامــل بــا افــراد دیگــر در محیــط آزمایشــی قابــل‬ ‫ارزیابــی نیســت‪ .‬در مطالعــات اتــاق آزمایشــی‪ ،‬تنهــا چنــد‬ ‫داوطلــب میتواننــد بهصــورت همزمــان مصاحبــه‬ ‫شــوند‪ ،‬کــه حجــم نمونــه را محــدود میکنــد‪.‬‬ ‫بهار و تابستان ‪ . 1400‬دوره ‪ . 12‬شماره ‪ /1‬صفحات ‪79-92‬‬ ‫ســاختمان دو‪ :‬ســاختمان اداری دانشــگاه هنــر واقــع‬ ‫در بخــش مرکــزی تهــران؛ یــک ســاختمان دوطبقــه‬ ‫قدیمــی در ســایت دانشــگاه هنــر پردیــس بــاغ ملــی‬ ‫اســت‪ .‬در ایــن ســاختمان‪ 68 ،‬پرسشــنامه در ‪ 45‬اتــاق‬ ‫توســط شــرکتکنندگان تکمیلشــده اســت‪ .‬جهتگیــری‬ ‫پنجرههــای ایــن ســاختمان بــه ســمت هــر چهــار طــرف‬ ‫جغرافیایــی اســت‪ .‬امــا بیشــتر پنجرههــا رو بــه جبهــه‬ ‫جنوبــی و شــمالی قــرار دارنــد و تنهــا تعــداد محــدودی‬ ‫از آنهــا جهتگیــری بــه ســمت شــرق یــا غــرب دارنــد‪.‬‬ ‫نســبت مســاحت پنجــره خارجــی بــه ســطح اتــاق در‬ ‫ایــن ســاختمان بهطــور متوســط ‪ 22‬درصــد و نســبت‬ ‫‪83‬‬ ‫بهار و تابستان ‪ . 1400‬دوره ‪ . 12‬شماره ‪ /1‬صفحات ‪79-92‬‬ ‫تبیین محدوده مطلوب شدت روشنایی در فضاهای اداری شهر تهران‬ ‫مســاحت پنجــره بــه دیــوار خارجــی در فضــای داخــل‪،‬‬ ‫‪ 30‬درصــد اســت‪.‬‬ ‫ســاختمان ســه‪ :‬ســازمان زیباســازی شــهرداری‬ ‫تهــران؛ یــک ســاختمان پنــج طبقــه نوســاز در مرکــز‬ ‫شــهر تهــران اســت‪ .‬در ایــن ســاختمان ‪ 34‬پرسشــنامه‬ ‫توســط شــرکتکنندگان در ‪ 19‬اتــاق مختلــف تکمیــل‬ ‫شــد‪.‬جهتگیری پنجرههــای ایــن ســاختمان بــه ســمت‬ ‫هــر چهــار طــرف جغرافیایــی اســت‪ .‬ایــن ســاختمان‬ ‫چرخــش بســیار ناچیــزی بــه ســمت غــرب دارد‪ .‬نســبت‬ ‫مســاحت پنجــره خارجــی در فضــای داخــل‪ ،‬بــه ســطح‬ ‫اتــاق در ایــن ســاختمان بهطــور متوســط ‪ 21‬درصــد و‬ ‫نســبت مســاحت پنجــره بــه دیــوار خارجــی ‪ 27‬درصــد‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫دو فـصـلـنـامــــه عـلـمــــی‬ ‫معمـــاری و شـهرســــازی ایـــران‬ ‫ســاختمان چهــار‪ :‬ســاختمان ســازمان امــور‬ ‫دانشــجویی در بخــش مرکــزی تهــران؛ یــک ســاختمان‬ ‫هفــت طبقــه نوســاز در مرکــز شــهر تهــران اســت‪ .‬در‬ ‫ایــن ســاختمان‪ ،‬تعــداد ‪ 61‬شــرکتکننده در ‪ 46‬اتــاق‬ ‫پرسشــنامه را تکمیــل کردنــد‪ .‬جهتگیــری پنجرههــای‬ ‫ایــن ســاختمان بــه ســمت هــر چهــار طــرف جغرافیایــی‬ ‫اســت‪ .‬ایــن ســاختمان چرخــش بســیار ناچیــزی بــه‬ ‫ســمت شــرق دارد‪ .‬نســبت مســاحت پنجــره خارجــی‬ ‫بــه ســطح اتــاق در ایــن ســاختمان بهطــور متوســط ‪16‬‬ ‫درصــد و نســبت مســاحت پنجــره بــه دیــوار خارجــی در‬ ‫فضــای داخــل‪ 29 ،‬درصــد اســت‪.‬‬ ‫ســاختمان پنــج‪ :‬ســاختمان شــرکت کیســون واقــع‬ ‫در شــمال تهــران؛ یــک ســاختمان هشــت طبقــه نوســاز‬ ‫بــا پــالن بــاز در مرکــز شــهر تهــران اســت‪ .‬در ایــن‬ ‫ســاختمان‪ 11 ،‬پرسشــنامه توســط شــرکتکنندگان در‬ ‫‪ 26‬فضــا تکمیــل شــد‪ .‬جهتگیــری پنجرههــای ایــن‬ ‫ســاختمان بــه ســمت جنــوب شــرق و شــمال غــرب اســت‪.‬‬ ‫پنجــره برخــی فضاهــا بــه ســمت آتریــوم مرکــزی اســت‪.‬‬ ‫ایــن ســاختمان بــه ســمت شــرق بــا زاویــه نزدیــک بــه ‪45‬‬ ‫درجــه چرخیــده اســت‪ .‬نســبت مســاحت پنجــره خارجــی‬ ‫بــه ســطح اتــاق در ایــن ســاختمان بهطــور متوســط ‪26‬‬ ‫درصــد و نســبت مســاحت پنجــره بــه دیــوار خارجــی‬ ‫در فضــای داخــل‪ 56 ،‬درصــد اســت‪ ،‬در ایــن ســاختمان‬ ‫تعــدادی اتــاق فاقــد پنجــره بررســی شــدند‪.‬‬ ‫ســاختمان شــش‪ :‬وزارت علــوم‪ ،‬تحقیقــات و فنــاوری‬ ‫در شــمال غربــی تهــران؛ یــک ســاختمان ‪ 13‬طبقــه‬ ‫اســت‪ .‬در ایــن ســاختمان‪ 169 ،‬پرسشــنامه توســط‬ ‫شــرکتکنندگان در ‪ 71‬اتــاق تکمیــل شــد‪ .‬جهتگیــری‬ ‫پنجرههــای ایــن ســاختمان بــه ســمت شــمال غــرب‪،‬‬ ‫شــمال شــرق‪ ،‬جنــوب غــرب و جنــوب شــرق اســت‪.‬‬ ‫پنجــره برخــی فضاهــا بــه ســمت آتریــوم مرکــزی اســت‪.‬‬ ‫ایــن ســاختمان بــه ســمت غــرب بــا زاویــه نزدیــک بــه ‪45‬‬ ‫درجــه چرخیــده اســت‪ .‬نســبت مســاحت پنجــره خارجــی‬ ‫بــه ســطح اتــاق در ایــن ســاختمان بهطــور متوســط ‪17‬‬ ‫درصــد و نســبت مســاحت پنجــره بــه دیــوار خارجــی در‬ ‫فضــای داخــل‪ 35 ،‬درصــد اســت‪.‬‬ ‫در شــکل ‪ 2‬برخــی از فضاهــای داخلــی ســاختمان‬ ‫هــای منتخــب نشــان داده شــدهاند‪.‬‬ ‫در ایــن پیمایــش ‪ 509‬پرسشــنامه (‪ 280‬عــدد در‬ ‫تابســتان و ‪ 229‬عدد در زمســتان) توسط شــرکتکنندگان‬ ‫تکمیــل شــد‪ 55.9 .‬درصــد شــرکتکنندگان زن و ‪44.1‬‬ ‫درصــد آنهــا مــرد بودنــد‪ .‬شــرکتکنندگان بیــن ‪22‬‬ ‫تــا ‪ 68‬ســال بودنــد و میانگیــن ســنی آنهــا ‪ 38‬ســال‬ ‫بــود‪ .‬اکثــر شــرکتکنندگان (‪ )%38.5‬بیــن ‪ 30‬تــا ‪39‬‬ ‫ســاله هســتند‪ .‬جــدول ‪ ،1‬طیــف ســن و جنــس اشــخاص‬ ‫را بــه درصــد نشــان میدهــد‪ .‬شــرکتکنندگان بهطــور‬ ‫میانگیــن ‪ 3.4‬ســال (حداقــل ‪ 1‬مــاه و حداکثــر ‪ 20‬ســال)‬ ‫در اتاقهــا حضــور داشــتند بدیــن ترتیــب بــه انــدازه‬ ‫کافــی بــا شــرایط محیــط کار خــود‪ ،‬ســازگار شــدهاند‪.‬‬ ‫‪Fig. 1. Studied buildings‬‬ ‫‪84‬‬ ‫بهار و تابستان ‪ . 1400‬دوره ‪ . 12‬شماره ‪ /1‬صفحات ‪79-92‬‬ ‫مریم فخاری‪ ،‬ریما فیاض‪ ،‬مریم مهرآور‬ ‫‪Fig. 2. Indoor spaces‬‬ ‫روشــنایی یکبــار بــا روشــنایی مصنوعــی و یکبــار‬ ‫‪ 35.2‬درصــد کارمنــدان گــزارش دادنــد کــه در طــول روز‬ ‫بــدون روشــنایی مصنوعــی اندازهگیــری شــد‪ ،‬دمــای‬ ‫بیــش از ‪ 8‬ســاعت در اتــاق مشــغول کار هســتند‪51.7 .‬‬ ‫هــوای اتــاق و دمــای تابشــی در اطــراف افــراد‪ ،‬رطوبــت‬ ‫درصــد بیــن ‪ 6‬تــا ‪ 8‬ســاعت‪ 11.5 ،‬درصــد بیــن ‪ 4‬تــا ‪6‬‬ ‫‪Fig.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪Indoor‬‬ ‫نســبی هــوا در اطــراف افــراد اندازهگیــری شــد‪.‬دادههای‬ ‫‪spaces‬ــاق‬ ‫ســاعت و ‪ 1.6‬درصــد کمتــر از ‪ 4‬ســاعت در روز در ات‬ ‫فیزیکــی اندازهگیــری شــده در محیــط‪ :‬اندازهگیــری در‬ ‫کار خــود حضــور دارنــد‪ 188 .‬از پرسشــنامهها قبــل از‬ ‫محــل و تکمیــل پرسشــنامه در فصــل تابســتان و از هفتــم‬ ‫‪ 11:30‬تکمیــل شــدند‪173 ،‬پرسشــنامه بیــن ‪ 11:30‬تــا‬ ‫تیرمــاه تــا اول مردادمــاه انجــام شــد‪ .‬روشــنایی افقــی‬ ‫‪ 13:10‬و تعــداد ‪ 148‬پرسشــنامه بعــد از ســاعت ‪13:30‬‬ ‫در ســطح میــز کارمنــدان و در یــک یــا دونقطــه دیگــر‬ ‫تکمیــل شــدند‪ 47.7 .‬درصــد فعالیــت کارمنــدان مبتنــی‬ ‫در ارتفــاع میــز در اتــاق توســط دســتگاه نورســنج مــدل‬ ‫بــر نوشــتن و خوانــدن از روی کاغــذ بــود‪ 6.7 ،‬درصــد‬ ‫‪ LX-1128SD‬اندازهگیــری شــد‪ .‬همچنیــن دمــای هــوا‬ ‫فقــط بــا کامپیوتــر و نــوع کار ‪ 45.6‬درصــد دیگــر ترکیــب‬ ‫و دمــای تابشــی توســط ‪Heat index WBGT meter‬‬ ‫کار بــا کامپیوتــر و نوشــتن بــر روی کاغــذ بــود‪24.6 .‬‬ ‫مــدل ‪ WBGT-2010SD‬و رطوبــت نســبی محیــط‬ ‫درصــد گــزارش دادنــد کــه دچــار ســردردهای شــدید‬ ‫توســط ‪ HT-3007SD‬انجــام شــد‪ .‬مشــخصات ایــن‬ ‫هســتند و ‪ 36.6‬درصــد از عینــک بــرای خوانــدن اســتفاده‬ ‫دســتگاهها در جــدول شــماره ‪ 2‬و شــکل ‪ 3‬نمایــش داده‬ ‫میکننــد‪ 18 .‬درصــد در اتــاق خصوصــی کار میکننــد‪،‬‬ ‫شــده اســت‪.‬‬ ‫‪ 25.8‬درصــد در یــک اتــاق دو نفــره‪ 34.8 ،‬درصــد در فضــا‬ ‫بــا ســه یــا چهــار نفــر و ‪ 21.4‬درصــد در فضاهــای بــا‬ ‫در هــر اتــاق دســتگاههای لوکــس متــر در ســطح‬ ‫پــالن بــاز مشــغول کار بودنــد‪.‬‬ ‫میــز افــراد و در چنــد نقطــه دیگــر (دو یــا ســه دســتگاه در‬ ‫دادههــای گردآوریشــده شــامل دو بخــش دادههــای‬ ‫میدانــی برداشــت شــده در محــل‪ ،‬و پرسشــنامه اســت‪.‬‬ ‫همزمــان بــا تکمیــل پرسشــنامه توســط کارمنــدان‪ ،‬الزم‬ ‫اســت دادههــای محیطــی توســط محققیــن جمــعآوری‬ ‫شــوند و متغیرهــای فیزیکــی توســط دســتگاههای‬ ‫مربوطــه اندازهگیــری شــوند‪ .‬بهمنظــور دســتیابی‬ ‫بــه تأثیــرات فصلــی‪ ،‬در ایــن پژوهــش در دو فصــل‬ ‫تابســتان از هفتــم تیرمــاه تــا اول مــرداد و در زمســتان‬ ‫از ‪ 12‬بهمــن تــا ‪ 6‬اســفند اندازهگیــری انجــام شــد‪.‬‬ ‫ازآنجاکــه ایــن پژوهــش‪ ،‬تنهــا بــه دنبــال تبییــن محــدوده‬ ‫آســایش روشــنایی اســت‪ ،‬دیگــر پارامترهــای فیزیکــی‬ ‫جمعآوریشــده ازجملــه دمــای هــوا و رطوبــت نســبی‪،‬‬ ‫در ایــن مقالــه بررســی نخواهنــد شــد‪ .‬در ادامــه بــه‬ ‫جزئیــات شــرح پژوهــش میپردازیــم‪.‬‬ ‫برداشتهای میدانی‬ ‫متغیرهــای فیزیکــی شــدت روشــنایی افقــی در‬ ‫ســطح میــز کار افــراد‪ ،‬دمــای هــوا ور طوبــت نســبی‬ ‫بهصــورت همزمــان اندازهگیــری شــدهاند‪ .‬شــدت‬ ‫معمـــاری و شـهرســــازی ایـــران‬ ‫گردآوری دادهها‬ ‫در طــول تکمیــل پرسشــنامه از طــرف کارمنــدان‪،‬‬ ‫انــدازه گیــری هــا‪ ،‬در طــول حــدود ‪ 15‬دقیقــه و بــه فاصله‬ ‫‪ 10‬ثانیــه انجــام شــد‪ .‬دادههــا‪ ،‬از ســاعت ‪ 9‬صبــح تــا ‪16‬‬ ‫بعدازظهــر جمــعآوری شــدند‪ .‬از میــان پرسشــنامههای‬ ‫تکمیلشــده ‪ 188‬عــدد قبــل از ســاعت ‪ 11:30‬تعــداد‬ ‫‪ 173‬عــدد بیــن ‪ 11:30‬تــا ‪ 13:10‬و ‪ 148‬عــدد آن بعــد‬ ‫از ســاعت ‪ 13:30‬تکمیــل شــدند‪ .‬بدیــن ترتیــب دادههــای‬ ‫مربــوط بهشــدت روشــنایی در ســطح میــز و چگونگــی‬ ‫توزیــع روشــنایی در اتــاق‪ ،‬جمــعآوری شــدند‪.‬‬ ‫دو فـصـلـنـامــــه عـلـمــــی‬ ‫)‪Table. 1. Age and gender of the participants (%‬‬ ‫‪Female‬‬ ‫‪Male‬‬ ‫‪Total‬‬ ‫‪64.63‬‬ ‫‪35.36‬‬ ‫‪16.11‬‬ ‫‪<30‬‬ ‫‪53.57‬‬ ‫‪46.42‬‬ ‫‪38.50‬‬ ‫‪30-39‬‬ ‫‪49.25‬‬ ‫‪50.74‬‬ ‫‪26.32‬‬ ‫‪40-49‬‬ ‫‪62.88‬‬ ‫‪37.11‬‬ ‫‪19.05‬‬ ‫≥‪50‬‬ ‫هــر اتــاق) بــرای اندازهگیــری توزیــع روشــنایی در اتــاق‬ ‫(بــه فاصلــه ‪ 1.5‬تــا ‪ 2‬متــر از پنجــره و یــا همیــن فاصلــه‬ ‫از دیــوار روبــرو)‪ ،‬نصــب شــدند‪.‬‬ ‫پرسشنامه‬ ‫در ایــن پژوهــش رابطــه بیــن فــرد‪ ،‬ســاختمان و‬ ‫شــرایط ادراکشــده محیــط (کیفیــت روشــنایی‪ ،‬دمــا و ‪)...‬‬ ‫از طریــق پرسشــنامه و معیارهــای ایســتا مــورد ارزیابــی‬ ‫قرارگرفتــه اســت‪ .‬در پژوهــش حاضــر‪ ،‬بــا اســتفاده از‬ ‫یــک مطالعــه طولــی و بــا اســتفاده از معیارهــای ایســتا‬ ‫بــرای ســنجش آســایش روشــنایی‪ ،‬تعــداد نســبتاً زیــادی‬ ‫از افــراد (‪ 509‬نفــر) در یــک بــازه زمانــی مشــخص‬ ‫موردبررســی قــرار گرفتنــد‪ .‬در مطالعــات پیمایشــی‬ ‫الزم اســت کــه بــرای تدویــن پرسشــنامه از مطالعــات‬ ‫پیشــین کمــک گرفتــه شــد‪ .‬بدیــن ترتیــب کــه طبــق‬ ‫جــدول ‪ ،3‬مطالعــات پیشــین بــا توجــه بــه هــدف تحقیــق‬ ‫‪85‬‬ ‫بهار و تابستان ‪ . 1400‬دوره ‪ . 12‬شماره ‪ /1‬صفحات ‪79-92‬‬ ‫تبیین محدوده مطلوب شدت روشنایی در فضاهای اداری شهر تهران‬ ‫‪Table 2. Measurement devices‬‬ ‫‪Resolution‬‬ ‫‪Accuracy‬‬ ‫‪1 LUX‬‬ ‫)‪± (4 %+ 2dgt‬‬ ‫‪Air temperature‬‬ ‫℃ ‪± 0/8‬‬ ‫℃ ‪0/1‬‬ ‫‪Black globe‬‬ ‫℃ ‪± 0/6‬‬ ‫℃ ‪0/1‬‬ ‫)‪temperature (TG‬‬ ‫)‪≧70% RH: ± (3 % reading+ 1% RH‬‬ ‫‪0/1 % R.H.‬‬ ‫‪< 70% RH: ± 3 %RH‬‬ ‫‪Device‬‬ ‫‪LX-1128SD‬‬ ‫‪WBGT-2010SD‬‬ ‫‪HT-3007SD‬‬ ‫دو فـصـلـنـامــــه عـلـمــــی‬ ‫معمـــاری و شـهرســــازی ایـــران‬ ‫)‪Fig. 3. Measurement tools. Lux meter(a), Thermometer (b), Hygrometer (c‬‬ ‫و پارامترهایــی کــه اندازهگیــری کــرده بودنــد بررســی‬ ‫ســاکنین از روشــنایی روز و ســایر عوامــل اندازهگیــری‬ ‫)‪Fig 1. Measurement tools. lux meter(a), thermometer (b), hygrometer (c‬‬ ‫شــدند‪ .‬درن هایــت بــا توجــه بــه هــدف تحقیــق پیــشرو‪،‬‬ ‫شــده همچــون رابطــه بیــن شــدت روشــنایی و رضایــت‬ ‫پارامترهــا و پرســشهای مربــوط بــه آنهــا تعییــن شــدند‪.‬‬ ‫از ســطح روشــنایی‪ ،‬مــورد اســتفاده قــرار گرفتــه اســت‪.‬‬ ‫ضریــب همبســتگی رتبــه اســپیرمن‪ ،‬یــک معیــار غیــر‬ ‫بدیــن ترتیــب بخشــی از پرسشــنامه نهایــی کــه‬ ‫پارامتــری بــرای ســنجش وابســتگی آمــاری بیــن دو‬ ‫توســط شــرکتکنندگان تکمیلشــده اســت‪ ،‬شــامل‬ ‫متغیــر از نــوع رتبــهای اســت (‪ .)Xue et al. 2014‬از‬ ‫ایــن قســمتها اســت‪ :‬ارزیابــی روشــنایی‪ ،‬توزیــع‬ ‫آمــار توصیفــی بــرای تعریــف محــدوده آســایش و ارزیابــی‬ ‫روشــنایی در فضــا‪ ،‬ارزیابــی تغییــرات روشــنایی در طــول‬ ‫شــرایط فعلــی روشــنایی در فضاهــای اداری اســتفاده‬ ‫روز‪ ،‬ارزیابــی بازتــاب روشــنایی‪ ،‬خیرگــی‪ ،‬ســایهاندازی‬ ‫شــده اســت‪.‬‬ ‫و کنتــرل روشــنایی‪ ،‬ارزیابــی تابــش مســتقیم‪ ،‬ارزیابــی‬ ‫پنجــره و ارزیابــی دمــای هــوا‪ .‬ســؤاالت مربــوط بــه‬ ‫روشــنایی و مؤلفههــای وابســته بــه آن و همچنیــن دمــا‬ ‫در پنــج ســطح مختلــف بــر اســاس از خیلــی کــم تــا‬ ‫خیلــی زیــاد بــر اســاس طیــف لیکــرت‪ ،‬توســط کاربــران‬ ‫ارزیابــی شــدند‪ .‬تنهــا ارزیابــی دمــای هــوا در هفــت ســطح‬ ‫انجــام شــد‪ .‬هــدف از ایــن پژوهــش و ضــرورت انجــام آن‬ ‫همچنیــن‪ ،‬اصطالحــات فنــی ماننــد خیرگــی‪ ،‬توزیــع‬ ‫روشــنایی و غیــره بــه پاســخدهندگان توضیــح داده شــد‪.‬‬ ‫تحلیل دادهها‬ ‫دادههــای بهدســتآمده از اندازهگیــری و نظرســنجی‬ ‫شــامل اطالعــات متنــوع ســاختاری و مقیاسهــای‬ ‫متفاوتــی هســتند‪ .‬اندازهگیریهــای فیزیکــی مــداوم‬ ‫ثبتشــده (فواصــل اندازهگیــری ‪ 30‬ثانیــه) متریــک و‬ ‫در مقیــاس پیوســته هســتند‪ ،‬پاســخهای پرسشــنامه‬ ‫بهصــورت پنــج گزینــهای بــر اســاس طیــف لیکــرت‬ ‫هســتند و در مقیــاس ترتیبــی تفســیر میشــوند‪.‬‬ ‫دادههــای آمــاری در نرمافــزار ‪IBM SPSS 25‬‬ ‫تحلیــل شــدند‪ .‬بــه دلیــل تنــوع در مقیــاس دادههــا‪،‬‬ ‫بــرای تحلیــل دادههــا‪ ،‬روشهــای آنالیــز دادههــای‬ ‫آمــاری مختلفــی اتخــاذ شــده اســت‪ .‬ازآنجاکــه دادههــای‬ ‫مربــوط بــه رضایــت افــراد از نــوع رتبــهای اســت‪ ،‬ضریــب‬ ‫همبســتگی اســپیرمن بــرای بررســی رابطــه رضایــت‬ ‫‪86‬‬ ‫نــگاه کلــی بــه شــدت روشــنایی اندازهگیــری‬ ‫شــده در فضاهــای مختلــف‬ ‫پیــش از تحلیــل شــرایط ایجــاد آســایش روشــنایی‬ ‫در فضاهــای اندازهگیــری شــده‪ ،‬الزم اســت حــدود کلــی‬ ‫محــدوده پارامترهــای فیزیکــی اندازهگیــری شــده در‬ ‫محــل را بشناســیم‪ .‬ازآنجاکــه ایــن پارامترهــا تحــت تأثیــر‬ ‫فصــول مختلــف هســتند‪ ،‬دادههــای جمعآوریشــده بــر‬ ‫اســاس فصــل تقســیمبندی شــدهاند‪ .‬شــدت روشــنایی‬ ‫اندازهگیــری شــده در ســطح میــز در شــکل ‪ -4‬الــف‬ ‫نشــان دادهشــده اســت‪ .‬بیشــترین شــدت روشــنایی ناشــی‬ ‫از ترکیــب روشــنایی طبیعــی و مصنوعــی در تابســتان‬ ‫‪ 1298‬لوکــس و در زمســتان ‪ 1150‬لوکــس اندازهگیــری‬ ‫شــده اســت‪ .‬حداقــل شــدت روشــنایی اندازهگیــری شــده‬ ‫در تابســتان ‪ 77‬لوکــس و در زمســتان ‪ 35‬لوکــس اســت‪.‬‬ ‫میانگیــن شــدت روشــنایی در تابســتان ‪ 472/64‬لوکــس‬ ‫و در زمســتان ‪ 470/21‬لوکــس اســت‪ .‬همانطــور کــه در‬ ‫شــکل ‪ -4‬الــف نشــان دادهشــده اســت‪ ،‬میانگیــن شــدت‬ ‫روشــنایی کل در محیــط کــه حاصــل ترکیــب روشــنایی‬ ‫طبیعــی و مصنوعــی اســت در زمســتان در طــول ســاعات‬ ‫روز افزایــش مییابــد‪ .‬میانگیــن روشــنایی در صبــح روز‬ ‫تابســتان بیشــتر از زمســتان اســت‪ ،‬امــا صبــح و بعدازظهــر‬ ‫روشــنایی در زمســتان باالتــر از تابســتان اســت (ایــن‬ ‫مقادیــر در اتاقهایــی بــا جهــت پنجرههــای مختلــف‬ 79-92 ‫ صفحات‬/1 ‫ شماره‬. 12 ‫ دوره‬. 1400 ‫بهار و تابستان‬ ‫ مریم مهرآور‬،‫ ریما فیاض‬،‫مریم فخاری‬ Table 3. Parameters and variables in previous studies Parameters The research aims to investigate Ref Relationship between physical )Iwata et al. 1994( Horizontal and vertical variables and assessment of lighting illuminance conditions a system to increase the penetration of )Courret et al. 1998( Horizontal illuminance, light and visual comfort luminance, DF, ADF Vertical illuminance, sky luminance Horizontal illuminance, luminance The effect of light distribution and glare on visual comfort Wienold and ( )Christoffersen 2006 Indoor and outdoor horizontal illuminance Acceptable illuminance, the impact of illuminance on the perception of the indoor environment Relationship between physical variables and visual comfort The effect of changes in ambient light intensity on an acceptable range. )Nicol et al. 2006( Horizontal and vertical illuminance ‫دو فـصـلـنـامــــه عـلـمــــی‬ ‫معمـــاری و شـهرســــازی ایـــران‬ Illuminance, temperature, relative humidity, IEQ Horizontal illuminance )Laurentin et al. 2000( )Velds 2002( )Fransson et al. 2007( )Kim and Kim 2007( Horizontal illuminance The impact of daylight illuminance changes on visual comfort )Catherine et al. 2007( Daylight and artificial light illuminance )Axarli and Meresi 2008( Horizontal illuminance, luminance, view the effects of daylight in the classroom (the amount of annoyance light from the sun's radiation) How occupants percept and evaluate lighting conditions Horizontal illuminance, view View and IEQ )Aries et al. 2010( Horizontal illuminance Occupants satisfaction with the lighting system (Linhart and Scartezzini 2010) Horizontal illuminance, luminance Satisfaction with vertical illuminance, reflections, and lighting distribution Van den Wymelenbergab ( )et al. 2010 Horizontal illuminance, window luminance Lighting factor affect visual comfort )Hwang and Jeong 2011( Horizontal illuminance Daylight impact on visual comfort and privacy )Kilic and Hasirci 2011( Horizontal and vertical illuminance, temperature, relative humidity Horizontal illuminance Perception of light and thermal condition )Maki and Shukuya 2012( Visual comfort and lighting control on interior design The efficiency of daylight with seasonal and daily changes )Day et al. 2012( Visual comfort and design criteria Van Den Wymelenberg, ( )Kevin 2014 Horizontal and vertical illuminance, temperature Horizontal illuminance, Luminance ‫شــدت روشــنایی طبیعــی از شــدت روشــنایی مصنوعــی‬ ‫ درواقــع بهطورکلــی در ترکیــب‬.‫ بیشــتر اســت‬،‫در فضاهــا‬ ‫ درصــد بیشــتری از شــدت‬،‫روشــنایی طبیعــی و مصنوعــی‬ .‫روشــنایی بــه روشــنایی طبیعــی اختصــاص دارد‬ ‫در حالــت کلــی مجمــوع روشــنایی طبیعــی و‬ ‫مصنوعــی در فضاهــا و بــدون در نظــر گرفتــن تغییــرات‬ ‫ در فضاهــا در طــول روز در حــال افزایــش اســت‬،‫فصلــی‬ ‫و در بعدازظهــر بیشــترین دامنــه تغییــرات و بیشــترین‬ .‫میانگیــن شــدت روشــنایی در فضاهــا ثبــت شــده اســت‬ 87 )Roche et al. 2000( Occupants' satisfaction with lighting in the workplace Thermal and visual comfort effect of thermal conditions on the perception of light Relationship between measured parameters and glare ADF )Dahlan et al. 2009( )Konis 2013( ‫اندازهگیــری میشــود و لزومــاً منعکسکننــده الگــوی‬ ‫ بهطورکلــی شــدت‬.)‫روشــنایی در طــول روز نیســت‬ .‫روشــنایی در تابســتان بیشــتر از زمســتان اســت‬ ‫امــا ازآنجاکــه ایــن شــدت روشــنایی مجموع روشــنایی‬ ‫ الزم اســت تفکیــک روشــنایی‬،‫طبیعــی و مصنوعــی اســت‬ ‫طبیعــی و مصنوعــی انجــام شــود تــا بتــوان بهصــورت‬ ‫ بــه‬.‫دقیقتــر کیفیــت روشــنایی فضاهــا را ارزیابــی کــرد‬ ‫ مصنوعــی‬،‫ ب روشــنایی طبیعــی‬-4 ‫همیــن منظــور شــکل‬ ‫و ترکیــب ایــن دو را در فضاهــای اندازهگیــری شــده نشــان‬ ،‫ همانطــور کــه در ایــن شــکل مشــخص اســت‬.‫میدهــد‬ ‫بهار و تابستان ‪ . 1400‬دوره ‪ . 12‬شماره ‪ /1‬صفحات ‪79-92‬‬ ‫تبیین محدوده مطلوب شدت روشنایی در فضاهای اداری شهر تهران‬ ‫دو فـصـلـنـامــــه عـلـمــــی‬ ‫معمـــاری و شـهرســــازی ایـــران‬ ‫‪Fig. 4. On-Site measured illuminance‬‬ ‫افــراد از روشــنایی را بــر اســاس شــدت روشــنایی‪ ،‬بررســی‬ ‫تبییــن محــدوده مطلــوب شــدت روشــنایی در‬ ‫‪Fig. 4.‬‬ ‫‪On-site‬‬ ‫همانطــور کــه در شــکل ‪ 5‬مشــخص اســت‪،‬‬ ‫کنیــم‪.‬‬ ‫‪ measured illuminance‬می‬ ‫ایجــاد آســایش بصــری‬ ‫بهطورکلــی بــا افزایــش شــدت روشــنایی رضایــت افــراد‬ ‫در میــان ســؤاالت پرسشــنامه‪ ،‬ســوا التــی کــه در‬ ‫از روشــنایی محیــط بیشــتر میشــود‪ .‬درعینحــال‪،‬‬ ‫راســتای رضایــت کاربــران از شــدت روشــنایی در ســطح‬ ‫پاســخهای متوســط بــه رضایــت از ســطح روشــنایی‪،‬‬ ‫میــز و شــدت روشــنایی اتــاق بودنــد‪ ،‬انتخــاب شــدند و‬ ‫دامنــه گســتردهای از شــدت روشــنایی را در برمیگیــرد‪.‬‬ ‫میانگیــن ارزیابــی کاربــران از ایــن ســؤاالت بهعنــوان‬ ‫فاصلــه چــارک اول و چــارک ســوم در پاســخ «متوســط»‬ ‫مبنــای رضایــت آنهــا از شــرایط کلــی روشــنایی محیــط‬ ‫نســبت بــه گزینههــای دیگــر بیشــتر اســت و خطــوط‬ ‫در نظــر گرفتــه شــد‪ .‬نســبت بیــن ارزیابــی ســاکنین از‬ ‫ویســکر نیــز بلندتــر اســت‪ .‬بهعبارتدیگــر پراکندگــی‬ ‫شــرایط روشــنایی و شــدت روشــنایی محیــط‪ ،‬حــدوده‬ ‫دادههــا در ایــن بخــش زیــاد اســت‪ .‬ایــن در حالــی اســت‬ ‫آســایش روشــنایی را بیــان میکنــد‪ .‬بــرای یافتــن‬ ‫کــه پراکندگــی دادههــا در پاســخ «بســیار زیــاد»‪ ،‬کــم‬ ‫محــدوده قابلقبــول روشــنایی الزم اســت کــه ابتــدا‬ ‫اســت‪ .‬بــر اســاس ایــن شــکل افــراد از روشــنایی بیــن‬ ‫بررســی شــود کــه آیــا بیــن رضایــت افــراد از شــرایط‬ ‫‪ 600‬تــا ‪ 650‬لوکــس بســیار راضــی هســتند و محــدوده‬ ‫روشــنایی محیــط و شــدت روشــنایی رابطــه معنــاداری‬ ‫بیــن ‪ 500‬تــا ‪ 600‬لوکــس بــرای آنــان رضایتبخــش‬ ‫وجــود دارد‪ .‬بــرای ایــن منظــور ضریــب همبســتگی‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫اســپیرمن مــورد اســتفاده قــرار گرفتــه اســت‪.‬‬ ‫ازآنجاکــه یکــی از متغیرهــا فاصلــهای (شــدت‬ ‫روشــنایی) و دیگــری در مقیــاس ترتیبــی اســت (رضایــت‬ ‫از روشــنایی محیــط)‪ ،‬ضریــب اســپیرمن بــرای بررســی‬ ‫رابطــه بیــن ایــن دو مناســب اســت (‪Bluyssen et‬‬ ‫‪ .)al. 2018; Dianat et al. 2013‬همانطــور کــه در‬ ‫جــدول ‪ 4‬مشــاهده میشــود‪ ،‬رابطــه معنــاداری بیــن ایــن‬ ‫دو متغیــر وجــود دارد(‪ )sig<0/05‬و ازآنجاکــه ضریــب‬ ‫اســپیرمن بیــش از ‪ 0/3‬اســت (ضریــب همبســتگی‬ ‫اســپیرمن ‪ 0/528‬اســت)‪ ،‬میتــوان گفــت مقــدار‬ ‫اثرگــذاری شــدت روشــنایی محیــط بــر احســاس آســایش‬ ‫بصــری ســاکنین بســیار زیــاد اســت‪.‬‬ ‫‪Table 4. Spearman coefficient between lighting‬‬ ‫‪satisfaction and illuminance‬‬ ‫‪lighting satisfaction‬‬ ‫‪Illuminance‬‬ ‫**‪0.528‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫‪Spearman Correlation‬‬ ‫)‪Sig. (2-tailed‬‬ ‫بــا توجــه بــه تأثیــری کــه شــدت روشــنایی بــر ادراک‬ ‫روشــنایی افــراد در محیــط میگــذارد‪ ،‬میتــوان نســبت‬ ‫دقیقتــر رابطــه بیــن ایــن دو را بــا اســتفاده از آمــار‬ ‫توصیفــی بیــان کــرد و مقادیــر شــدت روشــنایی در محیــط‬ ‫را کــه منجــر بــه حداکثــر رضایــت کاربــران از روشــنایی‬ ‫میشــود‪ ،‬تعییــن کــرد‪ .‬بــه همیــن منظــور ابتــدا رضایــت‬ ‫‪88‬‬ ‫‪Fig. 5. Occupants’ satisfaction with ambient light‬‬ ‫‪Fig 5. Occupants’ satisfaction with ambient light‬‬ ‫بــرای بررســی دقیقتــر دامنــه قابلقبــول بــرای‬ ‫ســطح روشــنایی‪ ،‬شــدت روشــنایی اندازهگیــری شــده بــه‬ ‫ســطوح مختلــف طبقهبندیشــده اســت‪ .‬بدیــن ترتیــب‪،‬‬ ‫مقادیــر جمعآوریشــده کــه در یــک مقیــاس فاصلــهای‬ ‫بودنــد‪ ،‬بــه مقیــاس ترتیبــی تبدیــل میشــوند‪ .‬مقادیــر‬ ‫کمتــر از ‪ 300‬لوکــس در رده اول قــرار دارنــد چراکــه در‬ ‫تمامــی اســتانداردها شــدت روشــنایی در فضاهــای اداری‬ ‫نبایــد کمتــر از ‪ 300‬لوکــس باشــد (در اغلــب اســتانداردها‬ ‫ایــن عــدد ‪ 500‬لوکــس اســت)‪ ،‬باالتــر از ‪ 900‬لوکــس‬ ‫در آخریــن رده (در فضاهــای اندازهگیــری شــده‬ ‫بهنــدرت شــدت روشــنایی بــاالی ‪ 900‬لوکــس بــود) و‬ ‫مقادیــر بیــن ایــن محدودههــا‪ ،‬بــه فاصلــه ‪ 50‬لوکــس‬ ‫طبقه بند ی شــد ه ا ند ‪.‬‬ ‫بهار و تابستان ‪ . 1400‬دوره ‪ . 12‬شماره ‪ /1‬صفحات ‪79-92‬‬ ‫مریم فخاری‪ ،‬ریما فیاض‪ ،‬مریم مهرآور‬ ‫شــکل ‪ -6‬الــف نشــان میدهــد کــه کاربــران در‬ ‫شــدت روشــنایی باالتــر از ‪ 550‬لوکــس احســاس آســایش‬ ‫بیشــتری دارنــد و شــدت روشــنایی در محــدوده بیــن ‪600‬‬ ‫و‪ 650‬لوکــس‪ ،‬باالتریــن میــزان رضایتمنــدی را فراهــم‬ ‫میکنــد‪ .‬بنابرایــن‪ ،‬محــدوده بهینــهای از رضایــت از ســطح‬ ‫روشــنایی وجــود دارد و ایــن محــدوده در ایجــاد بیشــترین‬ ‫میــزان آســایش روشــنایی بــرای ایــن فضاهــای اداری ‪600‬‬ ‫تــا ‪ 650‬لوکــس اســت‪ .‬ایــن در حالــی اســت کــه میتــوان‬ ‫گفــت شــدت روشــنایی باالتــر از ‪ 550‬لوکــس بــرای اکثــر‬ ‫ســاکنان قابلقبــول اســت‪ .‬ایــن محــدوده ممکــن اســت‬ ‫در فصــول مختلــف متفــاوت باشــد‪ .‬بــه همیــن منظــور‪،‬‬ ‫شــکل ‪ -6‬ب ســطح رضایــت کاربــران از محدودههــای‬ ‫مختلــف شــدت روشــنایی را بــه تفکیــک فصــل نشــان‬ ‫میدهــد‪ .‬همانطــور کــه مشــخص اســت‪ ،‬بیشــترین‬ ‫ســطح رضایــت از روشــنایی در هــر دو فصــل در محــدوده‬ ‫بیــن ‪ 600‬تــا ‪ 650‬لوکــس اســت‪ .‬ایــن نمودارهــا پاســخ‬ ‫کاربــران بــه رضایــت از ســطح روشــنایی را در فواصــل‬ ‫‪ 50‬لوکــس نشــان میدهــد‪ .‬بــرای بررســی دقیقتــر الزم‬ ‫اســت ارزیابــی دقیــق کاربــران در هــر محــدوده مطالعــه‬ ‫شــود‪.‬‬ ‫معمـــاری و شـهرســــازی ایـــران‬ ‫شــکل ‪ -7‬ب تعــداد پرسشــنامههای تکمیلشــده‬ ‫در هــر محــدوده شــدت روشــنایی را نشــان میدهــد‪.‬‬ ‫همانطــور کــه مشــخص اســت‪ ،‬تعــداد شــدت روشــنایی‬ ‫اندازهگیــری شــده در محــدوده زیــر ‪ 300‬لوکــس‬ ‫بیشــترین مقــدار را دارد و تعــداد پرسشــنامههای پرشــده‬ ‫در محــدوده بــاالی ‪ 650‬لوکــس کمتریــن تعــداد اســت‪ .‬بــا‬ ‫توجــه بــه اینکــه در ایــن ســاختمانها‪ ،‬بیشــتر شــدت‬ ‫روشــنایی اندازهگیــری شــده در فضاهــا در محــدوده‬ ‫زیــر ‪ 300‬لوکــس اســت‪ ،‬و در ایــن محــدوده رضایــت‬ ‫از روشــنایی بــرای کاربــران در ســطح بســیار پایینــی‬ ‫قــرار دارد‪ ،‬میتــوان گفــت روشــنایی در فضاهــای اداری‬ ‫مطلــوب نیســت‪.‬‬ ‫دو فـصـلـنـامــــه عـلـمــــی‬ ‫در شــکل ‪ -7‬الــف در هــر محــدوده درصــد انتخــاب‬ ‫هریــک از ســطوح رضایــت از ســطح یــک تــا پنــج‪،‬‬ ‫مشخصشــده اســت‪ .‬همانطــور کــه در شــکل ‪ -7‬الــف‬ ‫مشــاهده میشــود‪ ،‬در محــدوده زیــر ‪ 300‬لوکــس درصــد‬ ‫انتخــاب ســطح یــک رضایــت از روشــنایی باالســت (‪48‬‬ ‫درصــد) انتخــاب ســطح دو ‪ 31‬درصــد‪ ،‬ســطح ســه ‪14‬‬ ‫درصــد‪ ،‬ســطح چهــار‪ 5 ،‬درصــد و ســطح پنــج کمتــر از‬ ‫دو درصــد اســت‪ .‬بــا افزایــش شــدت روشــنایی درصــد‬ ‫انتخــاب گزینــه یــک و دو کاهــش مییابــد بهطوریکــه‬ ‫در شــدت روشــنایی بــاالی ‪ 550‬لوکــس انتخــاب ســطح‬ ‫رضایــت یــک از شــدت روشــنایی محیــط بــه صفــر‬ ‫میرســد و در شــدت روشــنایی بــاالی ‪ 700‬لوکــس‬ ‫درصــد انتخــاب گزینــه رضایــت کــم از روشــنایی بــه صفــر‬ ‫میرســد‪ .‬انتخــاب گزینــه رضایــت زیــاد و بســیار زیــاد‬ ‫از شــرایط روشــنایی‪ ،‬در محــدوده ‪ 600‬تــا ‪ 700‬لوکــس‪،‬‬ ‫بیشــترین درصــد را دارد‪ .‬در محــدوده بــاالی ‪ 700‬لوکــس‬ ‫رضایــت افــراد از روشــنایی در ســطح متوســط تــا بســیار‬ ‫زیــاد اســت‪ .‬بنابرایــن شــدت روشــنایی بیــن ‪ 600‬تــا ‪650‬‬ ‫لوکــس بیشــترین رضایــت از روشــنایی را بــه همــراه دارد‪.‬‬ ‫درحالیکــه شــدت روشــنایی زیــر ‪ 550‬لوکــس بــرای‬ ‫کاربــران نامطلــوب و بــاالی ‪ 700‬لوکــس رضایــت متوســط‬ ‫را ایجــاد میکنــد‪.‬‬ ‫‪Fig. 6. Satisfaction with illumination‬‬ ‫‪Fig 6. satisfaction with illumination‬‬ ‫‪Fig. 7. Percent of selected satisfaction levels, Frequency of completed questionnaires‬‬ ‫‪Fig 7. Percent of selected satisfaction levels, Frequency of completed questionnaires‬‬ ‫‪89‬‬ ‫بهار و تابستان ‪ . 1400‬دوره ‪ . 12‬شماره ‪ /1‬صفحات ‪79-92‬‬ ‫تبیین محدوده مطلوب شدت روشنایی در فضاهای اداری شهر تهران‬ ‫بحث و نتیجهگیری‬ ‫دو فـصـلـنـامــــه عـلـمــــی‬ ‫معمـــاری و شـهرســــازی ایـــران‬ ‫در ایــن مطالعــه هــدف‪ ،‬تعییــن محــدودهای از شــدت‬ ‫روشــنایی محیــط اســت کــه آســایش روشــنایی را بــرای‬ ‫کاربــران در ســاختمانهای اداری شــهر تهــران فراهــم‬ ‫میکنــد‪ .‬بــه همیــن منظــور یــک مطالعــه میدانــی در‬ ‫فضــای واقعــی کاربــران طراحــی شــد‪ .‬بهطورکلــی‪509 ،‬‬ ‫پرسشــنامه (‪ 280‬در تابســتان و ‪ 229‬در زمســتان) توســط‬ ‫شــرکتکنندگان در دو فصــل تابســتان از هفتــم تیرمــاه‬ ‫تــا اول مــرداد و در زمســتان از ‪ 12‬بهمــن تــا ‪ 6‬اســفند‬ ‫تکمیــل شــد‪ 109 .‬اتــاق در زمســتان ‪ 146‬اتــاق در‬ ‫تابســتان‪ ،‬در ‪ 6‬ســاختمان اداری مختلــف در شــهر تهــران‬ ‫بررســی شــدند‪ .‬بیشــترین شــدت روشــنایی حاصــل‬ ‫ترکیــب روشــنایی طبیعــی و مصنوعــی در تابســتان‪،‬‬ ‫‪ 1298‬لوکــس و در زمســتان ‪ 1150‬لوکــس اندازهگیــری‬ ‫شــده اســت‪ .‬حداقــل شــدت روشــنایی اندازهگیــری شــده‬ ‫در تابســتان ‪ 77‬لوکــس و در زمســتان ‪ 35‬لوکــس اســت‪.‬‬ ‫میانگیــن شــدت روشــنایی در تابســتان ‪ 472/64‬لوکــس‬ ‫و در زمســتان ‪ 470/21‬لوکــس اســت‪ .‬در ایــن مطالعــه‪،‬‬ ‫تجزیهوتحلیــل پاســخ ســاکنان بــه ارزیابــی ســطح‬ ‫روشــنایی‪ ،‬نشــان میدهــد کــه شــدت روشــنایی بیــن‬ ‫‪ 600‬تــا ‪ 650‬لوکــس حداکثــر رضایــت را بــه همــراه دارد‪.‬‬ ‫امــا درعینحــال شــدت روشــنایی بیــن ‪ 550‬تــا ‪600‬‬ ‫لوکــس نیــز بــرای کاربــران مطلــوب اســت‪ .‬ایــن محــدوده‬ ‫بــرای ســاختمانهای اداری در شــهر تهــران قابلقبــول‬ ‫اســت‪.‬‬ ‫امــا الزم اســت ایــن محــدوده بــا مطالعــات مشــابه‬ ‫مقایســه شــود تــا تفــاوت بیــن ایــن محــدوده در تهــران‬ ‫و دیگــر شــهرها مشــخص شــود حداقــل شــدت روشــنایی‬ ‫در ســطح میــز کار در میشــیگان نبایــد کمتــر از ‪650‬‬ ‫لوکــس باشــد‪ .‬در هلنــد‪ ،‬مــردم ترجیــح میدهنــد کــه‬ ‫بهطــور متوســط شــدت روشــنایی در ســطح میــز ‪800‬‬ ‫لوکــس باشــد‪ .‬در فرانســه‪ ،‬ترجیــح کاربــران از ســطح‬ ‫روشــنایی در میــز کار‪ ،‬شــدت روشــنایی بیــن ‪ 300‬تــا‬ ‫‪ 600‬لوکــس اســت‪ .‬در اوکلنــد کاربــران فضــای اداری‬ ‫شــدت روشــنایی بیــن ‪ 510‬تــا ‪ 560‬لوکــس را ترجیــح‬ ‫میدهنــد‪ .‬در هنگکنــگ‪ ،‬میانگیــن شــدت روشــنایی‬ ‫‪ 518‬لوکــس بــرای ‪ 86‬درصــد کاربــران مطلــوب اســت‬ ‫هرچنــد شــدت روشــنایی بیــش از ‪ 750‬لوکــس منجــر‬ ‫بــه رضایــت ‪ 96‬درصــد کاربــران میشــود‪ .‬در ایتالیــا‪،‬‬ ‫یــک مطالعــه نشــان داد کــه بــا شــدت روشــنایی معــادل‬ ‫حداکثــر ‪ 413‬لوکــس‪ ٪74 ،‬ســاکنان رضایــت از روشــنایی‬ ‫را در محــدوده خنثــی معرفــی کردنــد‪ .‬بدیــن ترتیــب‬ ‫همانطــور کــه در فرضیــه تحقیــق بیــان شــد‪ ،‬ســطح‬ ‫رضایــت از روشــنایی در مناطــق مختلــف متفــاوت اســت‪.‬‬ ‫پی نوشت‬ ‫‪1. Daylight Factor‬‬ ‫‪2. Post-Occupancy Evaluation‬‬ ‫تشکر و قدردانی‬ ‫از همــکاری کلیــه کارمنــدان محتــرم دانشــگاه هنــر‪،‬‬ ‫ســازمان امــور دانشــجویان‪ ،‬وزارت علــوم‪ ،‬تحقیقــات و‬ ‫فــنآوری‪ ،‬زیباســازی شــهرداری تهــران‪ ،‬پژوهشــگاه نیــرو‬ ‫و شــرکت کیســون سپاســگزاریم‪.‬‬ ‫تعارض منافع‬ ‫نویســندگان اعــالم میدارنــد کــه در انجــام ایــن‬ ‫پژوهــش هیچگونــه تعــارض منافعــی بــرای ایشــان وجــود‬ ‫نداشــته اســت‪.‬‬ ‫تاییدیههای اخالقی‬ ‫نویســندگان متعهــد میشــوند کــه کلیــۀ اصــول‬ ‫اخالقــی انتشــار اثــر علمــی را براســاس اصــول اخالقــی‬ ‫‪ COPE‬رعایــت کردهانــد و در صــورت احــراز هــر یــک از‬ ‫مــوارد تخطــی از اصــول اخالقــی‪ ،‬حتــی پــس از انتشــار‬ ‫مقالــه‪ ،‬حــق حــذف مقالــه و پیگیــری مــورد را بــه مجلــه‬ ‫می دهنــد‪.‬‬ ‫منابع مالی‪ /‬حمایتها‬ ‫موردی توســط نویسندگان گزارش نشده است‪.‬‬ ‫مشارکت و مسئولیت نویسندگان‬ ‫نویســندگان اعــالم میدارنــد بهطــور مســتقیم در‬ ‫مراحــل انجــام پژوهــش و نــگارش مقالــه مشــارکت فعــال‬ ‫داشــته و بــه طــور برابــر مســئولیت تمــام محتویــات و‬ ‫مطالــب گفتهشــده در مقالــه را میپذیرنــد‪.‬‬ ‫‪References‬‬ ‫‪Bluyssen& Zhang& Kurvers& Overtoom& Or‬‬‫‪tiz-Sanchez (2018). Self-reported health and‬‬ ‫‪comfort of school children in 54 classrooms of‬‬ ‫‪21 Dutch school buildings. In Building and Envi‬‬‫‪ronment 138, pp. 106–123.‬‬ ‫‪Boubekri, Mohamed (2008). Daylighting, archi‬‬‫‪tecture and health: Building design strategies. 1st‬‬ ‫‪ed. Amsterdam, Boston, London. Architectural.‬‬ ‫‪Catherine, Dubois& Claude, Demers& andré,‬‬ ‫‪Potvin (Eds.) (2007). The Influence Of Daylight‬‬‫‪ing On Occupants. Comfort And Diversity Of‬‬ ‫‪Luminous Ambiences In Architecture. Cleave‬‬‫‪land, Ohio, 7-12 July. American Solar Energy‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪5.‬‬ ‫‪6.‬‬ ‫‪Aries& Veitch& Newsham (2010). Windows,‬‬ ‫‪view, and office characteristics predict physical‬‬ ‫‪and psychological discomfort. In Journal of En‬‬‫‪vironmental Psychology 30 (4), pp. 533–541.‬‬ ‫‪Aries, Maria (2005). Human lighting demands:‬‬ ‫‪Healthy lighting in an office environment. [Eind‬‬‫‪hoven. Technische Universiteit Eindhoven, Fac‬‬‫‪ulteit Bouwkunde] (Bouwstenen, 94).‬‬ ‫‪Axarli, Kleo& Meresi, Aikaterini (Eds.) (2008).‬‬ ‫‪Objective and Subjective Criteria Regarding the‬‬ ‫‪Effect of Sunlight and Daylight in Classrooms.‬‬ ‫‪Conference on Passive and Low Energy Archi‬‬‫‪tecture. Dublin, 22nd to 24th October. PLEA.‬‬ ‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ 79-92 ‫ صفحات‬/1 ‫ شماره‬. 12 ‫ دوره‬. 1400 ‫بهار و تابستان‬ 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. ‫دو فـصـلـنـامــــه عـلـمــــی‬ ‫معمـــاری و شـهرســــازی ایـــران‬ 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 91 Society (ASES). Courret& Scartezzini& Francioli& Meyer (1998). Design and assessment of an anidolic light-duct. In Energy and Buildings 28 (1), pp. 79–99. Dahlan& Jones& Alexander& Salleh& Alias (2009). Daylight Ratio, Luminance, and Visual Comfort Assessments in Typical Malaysian Hostels. In Indoor and Built Environment 18 (4), pp. 319–335. Day& Theodorson& Van Den Wymelenberg, Kevin (2012). Understanding Controls, Behaviors and Satisfaction in the Daylit Perimeter Office. A Daylight Design Case Study. In Journal of Interior Design 37 (1), pp. 17–34. Dianat& Sedghi& Bagherzade& Jafarabadi& Stedmon (2013). Objective and subjective assessments of lighting in a hospital setting. implications for health, safety and performance. In Ergonomics 56 (10), pp. 1535–1545. Escuyer& Fontoynont (2001). Lighting controls. A field study of office workers’ reactions. In light res technol 33 (2), pp. 77–94. Fransson& Västfjäll& Skoog (2007). In search of the comfortable indoor environment. A comparison of the utility of objective and subjective indicators of indoor comfort. In Building and Environment 42 (5), pp. 1886–1890. Galasiu& Reinhart (2008). Current daylighting design practice. A survey. In Building Research & Information 36 (2), pp. 159–174. Galasiu& Veitch (2006). Occupant preferences and satisfaction with the luminous environment and control systems in daylit offices. a literature review. In Energy and Buildings 38 (7), pp. 728–742. Grynning& Time& Matusiak (2014). Solar shading control strategies in cold climates – Heating, cooling demand and daylight availability in office spaces. In Solar Energy 107, pp. 182–194. Hwang& Jeong (2011). Effects of Indoor Lighting on Occupants’ Visual Comfort and Eye Health in a Green Building. In Indoor and Built Environment 20 (1), pp. 75–90. Iwata& Hatao& Shukuya& Kimura (1994). Visual comfort in the daylit luminous environment. Structural model for evaluation. In Lighting Research and Technology 26 (2), pp. 91–97. J. Mardaljevic and J. Christoffersen (Ed.) (2013). A roadmap for upgrading national/EU standards for daylight in buildings. CIE Midterm Conference towards a New. Paris, France, 12-19 April. Kilic& Hasirci (2011). Daylighting Concepts for University Libraries and Their Influences on Users’ Satisfaction. In The Journal of Academic Librarianship 37 (6), pp. 471–479. Kim& Kim (2007). Influence of light fluctuation on occupant visual perception. In Building and Environment 42 (8), pp. 2888–2899. Konis (2013). Evaluating daylighting effectiveness and occupant visual comfort in a side-lit open-plan office building in San Francisco, Cal- ‫ مریم مهرآور‬،‫ ریما فیاض‬،‫مریم فخاری‬ 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. ifornia. In Building and Environment 59, pp. 662–677. DOI. 10.1016/j.buildenv.2012.09.017. Laurentin& Bermtto& Fontoynont (2000). Effect of thermal conditions and light source type on visual comfort appraisal. In Lighting Research and Technology 32 (4), pp. 223–233. Linhart& Scartezzini (2010). Minimizing lighting power density in office rooms equipped with Anidolic Daylighting Systems. In Solar Energy 84 (4), pp. 587–595. Maki& Shukuya (2012). Visual and thermal comfort and its relations to exergy consumption in a classroom with daylighting. In IJEX 11 (4), p. 481. Mardaljevic& Christoffersen (2016). ‘Climate connectivity’ in the daylight factor basis of building standards. In Building and Environment. Michael& Heracleous (2017). Assessment of natural lighting performance and visual comfort of educational architecture in Southern Europe. The case of typical educational school premises in Cyprus. In Energy and Buildings 140, pp. 443–457. Moosmann (2015). Visual comfort and natural lighting at the office workplace. PhD Thesis. Karlsruhe Institution of Thechnology (KIT), Karlsruhe, Germany, checked on 2015. Mui& Wong (2011). Acceptable Illumination Levels for Office Occupants. In Architectural Science Review 49 (2), pp. 116–119. Nicol& Wilson& Chiancarella (2006). Using field measurements of desktop illuminance in European offices to investigate its dependence on outdoor conditions and its effect on occupant satisfaction, and the use of lights and blinds. In Energy and Buildings 38 (7), pp. 802–813. Reinhart& Fitz (2006). Findings from a survey on the current use of daylight simulations in building design. In Energy and Buildings 38 (7), pp. 824–835. Roche& Dewey& Littlefair (2000). Occupant reactions to daylight in offices. In Lighting Research and Technology 32 (3), pp. 119–126. Rockcastle, Siobhan& Andersen, Marilyne. (2013). Annual dynamics of daylight variability and contrast. A simulation-based approach to quantifying visual effects in architecture. London. Springer (Springer briefs in computer science, 2191-5768). Schakib-Ekbatan, Karin& Wagner, Andreas& Lützkendorf, Thomas (2012). Assessment of aspects of socio-cultural sustainability in ongoing building operations based on user surveys. Stuttgart. Fraunhofer-IRB-Verl. (Forschungsinitiative ZukunftBau, F 2813). Van Den Wymelenberg, Kevin& Inanici (2014). A Critical Investigation of Common Lighting Design Metrics for Predicting Human Visual Comfort in Offices with Daylight. In LEUKOS 10 (3), pp. 145–164. van den Wymelenbergab& Inanicia& Johnsonc (2010). The Effect of Luminance Distribution ‫تبیین محدوده مطلوب شدت روشنایی در فضاهای اداری شهر تهران‬ Patterns on Occupant Preference in a Daylit Office Environment. In LEUKOS 7 (2), pp. 103– 122. 36. Velds (2002). User acceptance studies to evaluate discomfort glare in daylit rooms. In Solar Energy 73 (2), pp. 95–103. 37. Vine& Lee& Clear& DiBartolomeo& Selkowitz (1998). Office worker response to an automated Venetian blind and electric lighting system. A pilot study. In Energy and Buildings 28 (2), pp. 79-92 ‫ صفحات‬/1 ‫ شماره‬. 12 ‫ دوره‬. 1400 ‫بهار و تابستان‬ 205–218. 38. Wienold& Christoffersen (2006). Evaluation methods and development of a new glare prediction model for daylight environments with the use of CCD cameras. In Energy and Buildings 38 (7), pp. 743–757. 39. Xue& Mak& Cheung (2014). The effects of daylighting and human behavior on luminous comfort in residential buildings. A questionnaire survey. In Building and Environment 81, pp. 51–59. ‫دو فـصـلـنـامــــه عـلـمــــی‬ ‫معمـــاری و شـهرســــازی ایـــران‬ 92