FETÖ Darbe Girişiminin Askerî Analizi

Rapor–016 A 29.07.2016 FET5 Darbe Girişiminin Askerî Analizi Hazırlayanlar (E)Tuğg.Dr. Oktay BİNG5L, Yrd.Doç.Dr. Ali Bilgin VARLIK Merkez Strateji Enstit(s( Amaç Bu inceleme, 15 Temmuz 2016 tarihinde T(rkiye Cumhuriyeti’ne karşı yöneltilen başarısız darbe girişiminin askerî yön( hakkında bilgi sunmak maksadıyla hazırlanmıştır. Merkez Strateji Enstit(s( MSE): MSE, ulusal, bölgesel, küresel barış ve güvenlik ile kurumsal yapılanma, risk analizi ve strateji geliştirme konularında eğitim ve danışmanlık hizmeti veren akademik bir danışmanlık ve düşünce kuruluşudur. MSE benimsediği ilkeler çerçevesinde kapsadığı konularda özgün ve nitelikli bilgiyi üretmeyi ve bunu geniş kitlelerle paylaşmayı temel amaç edinmiştir. Bu maksatla, ilgi alanındaki konular hakkında analizler yapar, stratejiler geliştirir ve akademik eğitim faaliyetlerinde bulunur. MSE’nin ilkelerini, insanlığın barış ve güvenliğini esas alan temel amacı belirler. Bilimsel etik ve tarafsızlık kuruluşumuzun temel ilkesidir. Ne kadar saygın olursa olsun MSE, hiçbir politik gücü veya inancı desteklemez. Bu belgede yer alan hususların t(m sorumluluğu yazara ait olup MSE’ve (yelerini bağlamaz. [Metni yazın] Sayfa ii Bu belgenin her hakkı , 8 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu esasları çerçevesinde MSE’ye aittir. Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 İÇİNDEKİLER 1. Giriş |1 2. Analizin Dayanakları |2 3. Darbe Girişiminin Olası Konsepti |6 4. Darbe Girişimin Başarısızlığının İncelenmesi |8 5. Darbecilerin Personel G(c(: |12 6. Darbecilerin Silah ve Teçhizat G(c( |18 7. Darbe Girişim Sonrası |19 i Tespitler ve 5neriler Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 Bu Sayfa Boş Bırakılmıştır ii Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 FET5 Darbe Girişiminin Askerî Analizi 1. Giriş T(rkiye Cumhuriyeti, / Temmuz g(n( T(rk Silahlı Kuvvetleri TSK içinde yuvalanan Fetullahcı Terör 5rg(t( FET5 (yeleri tarafından gerçekleştirilen silahlı kalkışmaya maruz kalmıştır. FET5’n(n darbe girişimi TSK’nın çoğunluğunun karşı olması, siyaset kurumunun dayanışması ve T(rk halkının demokratik hukuk sistemini korumak için seferber olması ile kısa s(rede bertaraf edilmiştir. Temmuz darbe girişimi FET5 mensubu askerler tarafından yapılan bir çeşit askerî harekâttır. “ncak askerî konseptlerde yer alan askerî harekât tiplerine, m(şterek harekât konseptine, hava ve kara muharebe doktrinlerine, silah sistemlerinin kullanım taktik ve tekniklerine birebir benzemez. Her t(r d(zeyde bozulmuş ve melezleşmiştir. Gerçekte darbe girişimindeki her askerî eylem ve ortaya çıkardığı sonuçlar kendine özg(d(r. Farklı bir zaman ve mekân etkileşiminde değişik sonuçlar gör(l(r. Sonuçları öngör(lemez bir askerî harekâtı analiz edebilmek, elde veri olmadığında zor bir uğraştır. ”u çalışmada bir yön(yle böyle bir uğraşa girilmektedir. Darbenin askerî analizi yapılırken neden başarısız olduğuna da odaklanmak gerekmektedir. ”u bağlamada TSK’nın içindeki darbe girişimine neden olan çok yönl( hataların önemli bir kısmından TSK’nın mevcut komuta kademelerinin sorumlu olduğu d(ş(n(lmekle birlikte girişimin terör eylemleriyle sınırlı kalarak kısa s(rede bertaraf edilmesinde FET5’n(n, başta (st komuta kademesi olmak (zere TSK mensuplarının çoğunluğunun direnişi nedeniyle yeterli kuvvete ve askerî kapasiteye sahip olamamasının ve bu nedenle başarı algısı yaratamamasının b(y(k etkisi olduğu değerlendirilmektedir. M(teakip böl(mlerdeki analiz, darbecilerin TSK’nın bir kısım kritik imkân ve kabiliyetlerini ele geçirmiş olmalarına karşın, karşılaştıkları direnç nedeniyle uygun zaman ve yerde yeterli kuvvet kullanamadıklarını, planlarını uygulayamadıklarını ve başarısızlığa s(r(klendiklerini göstermektedir. Dış aktörlerin ve gelişmelerin etkilerinden ayrı tutulması m(mk(n olmayan FET5'n(n Temmuz darbe girişimi, bu terör örg(t(n(n yıllık devleti ele geçirme gayretlerinden ve bu s(reci kolaylaştıran, k(lt(rel, kurumsal, toplumsal ve bireysel zafiyetlerden bağımsız olarak tahlil edilemez. T(rkiye'nin geleceğine yönelik bu son derece ciddi saldırının ön(m(zdeki dönemde mahiyet değiştirerek ulusal g(venliği etkilemesi g(çl( bir ihtimaldir. Temmuz darbe girişimi, her kesimin olduğu (zere devletin g(venlik sektör(nde özellikle de TSK'da işlevsel, k(lt(rel ve yapısal dön(ş(me olan ihtiyacı ortaya koymuştur. ”enzer şekilde dış politikada da yeni değerlendirmeleri/açılımları g(ndeme getiren bu tecr(be, reaksiyonel ve radikal değişikliklerin yaratabileceği ciddi riskleri de beraberinde getirmektedir. ”u analizde kullanılan bilgilerin tamamı sadece basına yansıyanlarla sınırlı olduğundan, önemli bir hata payını içerme ihtimalini ve zamanla g(ncelleştirilme ihtiyacını taşımaktadır. -1- Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 2. Analizin Mantıksal Dayanakları “nalizin mantıksal dayanakları darbe girişimi esnasında ve bastırılması sonrası medyaya yansıyan dok(man, açıklama ve gör(nt(lerin incelenmesi ve değerlendirilmesine, FET5’n(n TSK içindeki bilinen geçmişine ve son on yılda hız kazanan yapılanmasının b(y(kl(ğ(ne işaret eden verilere, FET5’n(n siyasi iktidarla m(cadelesinin öl(m-kalım savaşına dön(şen karakterine ve içseldışsal dinamiklerine dayanmaktadır. “yrıca TSK’nın normları, değerleri ve kimliği, komuta kontrol ve iş yapma k(lt(r(, T(rkiye’de resmi g(venlik sektör(n(n etkileşimi, siyasi karar verme ve kriz yönetim anlayışı da kısmi unsurlarıyla analize dayanak sağlamaktadır. ”u analizde aşağıdaki varsayımlardan hareket edilmektedir. a. ”u darbe girişimi TSK içinde t(m d(zeylerdeki komuta kademelerinde ve özellikli birliklerdeki kritik görevlerde yuvalanan devletin istihbarat, yargı ve emniyet birimleri başta olmak (zere, Cumhurbaşkanlığı, ”aşbakanlık, diğer bakanlıklar, belediyelerden ve sivil toplumdan değişik oranlarda destek alan FET5 tarafından planlanmış ve icra edilmiştir. Darbe girişimi sonrası yakalanan ve sorgulananların ifadeleri ile (zerlerinden çıkan belgeler, TSK içindeki elemanlarının önemli bir böl(m(n(n profilleri bunu açık olarak kanıtlamaktadır. FET5’n(n bu darbe girişimini planlamış ve icraya kalkışmış olmasının diğer bir kanıtı, örg(t(n t(m hamlelerine karşı gittikçe sıkışmış, başta TSK içindeki elemanları olmak (zere kamudaki t(m personeline karşı b(y(k temizlik operasyonunu haber almış olmasıdır. Nitekim h(k(met tarafından darbe girişiminin hemen sonrasında, çok önceden hazırlandığı belli olan listeler çerçevesinde çok sayıda kamu görevlisine, kurum ve kuruluşa karşı başlatılan açığa alma, işe son verme ve ihraç işlemleri devam etmektedir. FET5, neredeyse yarım asırdır kurmaya çalıştığı sivil-askerî yapılanmayı, kontrol ettiği b(y(k ekonomik-ticari g(c( kaybetmek yerine öl(mc(l kozunu kullanmıştır. b. FET5, darbe girişiminin zamanlamasına karar verirken TSK’nın ve devletin diğer birimlerinin içinde bulunduğu çok cepheli terörle m(cadele, sınır g(venliği, dış gelişmeler, bayramtatil, atama-yer değiştirme, Y“Ş (Y(ksek “skerî Şura) hazırlıkları, uluslararası ve bölgesel sorunlar, kırılgan ve sorunlu dış ilişkiler, iktidar partisi ve muhalefet partilerinin bir kısmında yönetim değişiklikleri ve g(ç m(cadelesi ile hassaslaşan bir dönemi seçmiştir. FET5, devletin istihbarat ve g(venlik açığının s(reklilik arz ettiği ve gittikçe köt(leştiği bu genel dönem içinde kalkışmanın kesin tarihini devletin hamlelerine göre ayarlamıştır. Darbe girişiminin kesin zamanının belirlenmesine ilişkin olarak, b(t(n bu genel etkenlerle beraber nazım faktör(n, Y“Ş ile birlikte ordudaki FET5 elemanlarının tasfiye edileceğinin anlaşılması ve darbe girişiminden bir kaç hafta önce başlatılan ve aralarında askerlerin de bulunduğu FET5 mensuplarının soruşturmalara maruz kalması olduğu değerlendirilmektedir Darbe girişiminin saat itibariyle zamanlaması için bkz. md. . "e" ve "g"). c. FET5’n(n sözde ”alyoz , Ergenekon vb. operasyonlarda izlediği strateji ve taktiklerin bir kısmı darbe girişiminin planlanmasında ve icrasında da söz konusudur. Dolayısıyla bug(nlerde ortaya çıkan darbecilerin görevlendirme listesi vb. dok(manların, FET5’n(n mantığı göz ardı edilerek olağan mantıkla analiz edildiğinde hatalı sonuçlar vereceği dikkate alınmalıdır. ”u bağlamda hazırlanan listede ismi var, o halde FET5 mensubudur önermesini kabul etmek, hatta darbecilerin listelerini, darbe girişimi öncesi istihbarat/yargı/emniyet birimlerince hazırlanan listelerle çapraz doğrulamaya tabi tutarak, ya da kumpas davalarının mağdurlarının beyanlarına dayandırarak tam sağlıklı sonuç -2- Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 çıkarıldığını d(ş(nmek yanıltıcı olabilir. “ğır mağduriyetlerin neden olduğu duygusallığın etkisinde ortaya çıkacak k(ç(k bir hata payının bile çok daha ağır sonuçlu yeni insani mağduriyetlere ve devamında kin ve intikam sarmalına yol açmasını engelleyecek hukuk temelli yaklaşımı benimsemek gerekir. d. Darbe girişiminin planlanmasını, zamanlamasını, hedeflerini, strateji, taktik ve eylemlerini FET5’c( kimlik göz ardı edilerek anlayabilmek zordur. FET5’c( asker kimliği “tat(rk’( deccal , Cumhuriyet’i ifritan dönemi, T(rkiye’nin k(lt(r(n( sanskrit olarak gören biatçı, İslam'dan sapkın ve takiyeci bir kimliktir. Yıllardır beraber çalıştıkları komutanlarını öld(r(rler, esir alırlar ve katliamlar yaparlar. ”u t(r kimliğe ve bu kimliğin etkileşimindeki mantığa sahip FET5’c(lerin yaptıklarını vicdan ve rasyonalite ile değerlendirmeye çalışmak hata olur. Yapılanın bir kısmı genel kabul gören stratejiye uyar, bir kısmı dışındadır ama tamamı FET5 kimliğine uyar. ”u bağlamda neden Cumhurbaşkanı’nın uçağını d(ş(rmediler? , köpr(ye neden gittiler? , neden T”MM’yi bombaladılar? gibi sorulara tatmin edici ve rasyonel yanıtlar bulmak zordur. FET5’c( asker, kendini gizler, her koşula uyar. ”u nedenle, listelere bakılarak hiç benzemiyor , bu da öyleymiş yanılgısına da d(ş(lebilir. e. Temmuz’daki darbe girişiminin icra g(n(n(n birkaç g(n öne çekilmiş olması olasıdır. Yargının TSK’daki FET5 yapılanmasına yönelik operasyonunun 16 Temmuz 2016 sabah saatlerinde başlatılacağını haber alan örg(t(n darbe girişimini yaygındır. Temmuz . Temmuz saat tarihinin ise MİT’in istihbarat alması nedeniyle . ’e aldığı iddiası Temmuz . sularına çekildiği d(ş(n(lmektedir. Nitekim darbecilerin basına sızan Sıkıyönetim Direktifi mesajının tarih saat grubunun 15 Temmuz 2016 saat 22. . iken mesaj metninde darbenin başlangıcı Temmuz saat olarak durmaktadır. ”u çelişkinin önce hazırlanan mesajın tarihi değiştirilirken içeriğin değiştirilmesinin unutulmasından kaynaklandığı d(ş(n(lmektedir. f. Temmuz darbe girişimine TSK (st komuta kademesinin Gnkur. ”şk., Kuvvet Komutanları, Ordu Komutanları, Donanma Komutanı çoğu dâhil olduğu ve/veya sonradan çekildiği iddiaları söz konusudur. Komutanların yakınlarındaki darbe sanıklarının şu ana kadar açıklanan ifadeleri, basına sızan görseller, derdest izleri, maruz kaldıkları olaylar bu iddiayı desteklememektedir. Ordu komutanlarının darbe girişimi anındaki açıklamaları, darbecilerin listelerinde emre alınacaklar G(venilmez/derdest edilmeli anlamında kullanıldığı d(ş(n(lmektedir arasında gösterilmeleri, . Ordu Komutanı’nın medyada izlenen beyanları ve darbeyi önlemek için medyaya yansıyan çabaları dikkat çekicidir. “yrıca darbecilerin birliklere gönderdiği Sıkıyönetim Direktifi , TSK usulleri dışındadır. ”u t(r harekât-operasyon içeren mesajlar için uygun birim Harekât ”aşkanlığı’dır. “ncak mesaj FET5’n(n kontrol(nde olan Personel ”aşkanlığı’nın General “miral Şubesi’nde hazırlanarak gönderilmiştir. ”u durum, darbe girişiminin FET5'n(n kendi emir ve komuta yapılanması içinde yapıldığı d(ş(ncesini g(çlendirmektedir. Gerçekte son iki yıldaki siyaset-asker ilişkileri dikkate alındığında TSK (st komuta kademesinin ve FET5’c( olmayan r(tbeli personelinin ana hedefi iktidarı d(ş(rmek olan darbeye iştirakini iddia edebilecek mantıksal dayanak bulmak zordur. Son iki yılın gelişmeleri de bunu desteklemektedir. Nitekim başlarından itibaren g(ç dengesi arayışında olan iktidar TSK’nın kumpasa maruz kaldığını kabul etmiş, çoğu Yargıtay’da onanarak hukuksal olarak tamamlanmakta olan kumpas -3- Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 davalarının tamamının çökmesinin siyaseten ön(n( açmış, TSK’nın ve mağdur olan personelinin itibarını iade s(recini başlatmıştır. ortalarından itibaren terörle m(cadele ve dış tehdit kapsamında iktidar ve TSK aynı noktada buluşmuş, son bir yıllık s(reçte ise TSK hızlı bir şekilde ve siyasi iktidarın da desteği ile eski itibarlı g(nlerine çıkartılmaya çalışılmıştır. Darbe girişiminin hemen öncesinde TSK personeline terörle m(cadelede hukuksal koruma sağlayan yasa geçirilmiştir. Son aylarda Suriye krizi bağlamında Rusya, İran, İsrail ve Mısır gibi önemli dış aktörlerle ilişkiler d(zelme emareleri vermeye başlamıştır. ”öyle bir ortamda TSK (st komuta kademesi ile FET5 mensupları dışındaki personelinin siyasi iktidardan tehdit algılaması mantıklı değildir. g. MİT’in darbe girişimiyle ilgili . sularında Gnkur. ”şk.lığı ile istihbarat paylaşımı yapması, sonrasında karargâhta Gnkur. ”şk.nın MİT M(steşarı ile gör(şmesi önemli bir konudur. ”u istihbaratın Cumhurbaşkanı ve ”aşbakan ile paylaşılmaması olay sonrası bakış açısıyla b(y(k bir zafiyettir. “ncak g(venlik sektör( dâhil b(rokrasinin yerleşik k(lt(r(n(n (st kademelere olgunlaşmış ve rafine bilgi vermeye ve sorunu/vukuatı kendi içinde çözmeye eğilimli olduğunu unutmamak gerekir. Nitekim Genelkurmay ”aşkanı’nın istihbaratı doğrulamaya ve vukuatı önlemeye yönelik adımlar attığı anlaşılmaktadır. Darbe öncesinin iç ve dış ortamında FET5 faaliyetleri dâhil onlarca sorunla ilgili hemen her g(n y(zlerce ihbar ve iddianın olduğu bir ortamda, kanıksama, dolayısıyla önemsememe olgusu da göz ardı edilmemelidir. ”u noktada Emniyet İstihbarat Daire ”aşkanlığı’nın darbe girişimini neden haber alamadığı da dikkat çekmektedir. Devletin farklı istihbarat teşkilleri arasındaki koordinasyon eksikliği ise b(rokratik olmaktan ziyade hukuksal sonuçları olan siyasi bir sorumluluktur.1 T(rkiye’de istihbarat zafiyeti, özellikle ’lardan g(n(m(ze devam eden, ’lerden sonra kurumlar arası g(ven eksikliği nedeniyle biraz daha bozulan, ’lardan itibaren liyakatten ziyade kişisel/örg(tsel sadakatin ve karşılıklı operasyonel hamlelerin devlete hâkim olduğu kronikleşmiş bir kusurdur. ”u kusur son iki yıldır yaşanan ve toplam can kaybı darbe girişimi sonuçlarını fazlasıyla aşan terör saldırılarının tamamında açık olarak durmaktadır. Dolayısıyla, darbe girişimi öncesindeki istihbarat zafiyetinden hareketle, kimlerin darbenin içinde ve arka planında olduğunu çıkarmaya çalışmak hatalı sonuçlar verebilir. h. İstihbarat açığı kadar belirgin olan diğer bir zafiyet devletin kriz yönetimi sorunudur. Darbe girişiminin bastırılması için çok önemli olan ilk saatlerinde, devletin var olduğu farz edilen kriz yönetim sistemi t(m kademeleriyle çökm(ş, kurumsal adımlar atılamamış, darbe girişimi darbecilerin hataları ile kontrol dışı tesad(fi ve kaotik olgularla sonlanmıştır. Devletin kriz yönetim sisteminin, teşkilat, eğitim ve hazırlık d(zeyindeki zafiyetleri g(n(m(z(n hibrid savaşlarına hazırlıksız olduğunu da göstermektedir. Diğer taraftan, TSK'nın darbe yapma vasıtası olarak gör(lmesi nedeniyle elinden alınan EM“SY“ Emniyet ve “sayiş yetki/görevleri gibi iç g(venliğe ilişkin mekanizmaların yokluğunun FET5'n(n darbe girişimine sistemli olarak karşı çıkılmasının ve s(ratle bastırılmasının ön(ne geçtiğini dikkate almak gerekmektedir. ”urada asıl görevi dışarıdan gelecek tehditlere karşı ”urada siyasi sorumluluktan maksat, istihbarat ve g(venlik konularında, kurumlar arasında koordinasyonun ötesinde birlikte çalışabilirlik yetkinliğinin kazanılmasında siyasi otoriteye d(şen yönetimsel görevlerdir. 5rneğin mevcut mevzuatta, TSK kendi personeli hakkında kışla dışında g(venlik soruşturması ve istihbarat toplama yetkisine sahip olmadığı gibi bu işlevi yetine getiren kuruluşların verdikleri raporların doğruluğunu sorgulamaya da yetkili değildir. 1 -4- Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 (lkeyi savunmak olan TSK'nın iç g(venlik görevlerinde hangi usul ve yöntemlerle ve nasıl kullanılması gerektiği hususunun yeniden d(ş(n(lmesine olan ihtiyaç ortaya çıkmaktadır. i. ”u darbe girişiminin iç siyasi aktörler için b(y(k bir endişe ve korku yaratması kadar, fırsat pencereleri açtığı doğru olmakla birlikte, fırsatların nasıl değerlendirileceği ilerleyen dönemde gör(lebilecektir. T(rkiye’de siyasi iktidar dâhil herhangi bir iç aktör(n, öld(r(c( silahların dâhil olduğu darbe girişimi kumpası ayarlayabilmesi madden m(mk(n de değildir. İç aktörler açısından, bu derece karmaşık bir denklemi kurabilmek ve onu başarıyla test edebilmek T(rkiye’nin bug(n durduğu bilimsel ve bilişsel eşiğin çok (st(ndedir. Dış aktörler açısından da benzer durum söz konusudur.2 T(rkiye’nin hiçbir sorunu dış dinamiklerden, uluslararası ve bölgesel bağlamdan kopuk olmamakla birlikte, asıl faktörlerin bu aşamada iç dinamiklerde aranması gerektiği d(ş(n(lmektedir. ”u aşamada karşılaşılan sorunun içsel dinamiklerinin araştırılıp tahlil edilmeksizin dış unsurların etkilerine yoğunlaşmanın tehdidin ne denli b(y(k olduğunun anlaşılmasına ve alınması gereken önlemlerin göz ardı edilmesi de dahil olmak (zere ciddi mahzurlara yol açabileceği d(ş(n(lmektedir. CIA, Mossad, KGB vb. bağlantılı öznel komplo teorileri tutarlı hiçbir nesnel veriye dayanmaması ve bu itibarla dış dinamiklerin etkileşimine darbecilerin cesaretini artırıcı ve teşvik edici etkisinin ötesinde anlam y(klemenin zorluğundan dolayı bu çalışmanın kapsamı dışında tutulmaktadır. j. Gerçekte, T(rkiye’de uzun bir s(redir bu t(r kompleks bir terör eylemine girişmeye cesaret edecek ortam, koşullar ve vasıtalar mevcuttur. Ordunun kritik unsurlarını ele geçiren, siyasete, polise, yargıya, medyaya el atmış olan bir örg(t(n doğrudan dış destek almadan da bu saldırıyı gerçekleştirme imkân ve kabiliyetini haiz olduğunu kabul etmek gerekir. İçteki toplumsal kutuplaşma, dışta herkesle kavgalı olma her t(r örg(t(n fazlasıyla aradığı bir ortamdır ve T(rkiye böyle bir ortam içindedir. k. ”u raporda askerî bir analiz yaparken, TSK’da ortaya çıkan zafiyetin personel sistemi ve iş yapma k(lt(r(yle etkileşimini dikkate almak, bu kapsamda T(rkiye’de son çeyrek asırda ve özellikle son on yılda hakim olan, rant kollayıcı, kayırmacı ve himayeci k(lt(r( sorgulamak gereklidir. Bununla birlikte TSK’nın sızmaya elverişli olan personel seçme, general/amiralliğe terfi ve atama k(lt(r( en az son elli yılın kronikleşen sorunudur. Gittikçe nesnel kriterlerden ve liyakatten uzaklaşarak kişisel sadakati ve vefa borcunu öne çıkaran kayırmacı-himayeci personel yönetim k(lt(r(n(n hâkim olmasında, y(ksek r(tbelere ulaşmış, şimdilerde emekli olmuş, kumpaslara da maruz kalmış binlerce generalin ve subayın kısmen istem dışı katkısını unutmamak gerekir. Yönetici ve komutanların yakın çevrelerinde evlatları olarak görd(kleri yaver, emir subayı, koruma ve danışmanlar tarafından kuşatılmaları son on yılların patrimonyal ilişki tarzıdır.3 ”u aynı zamanda gittikçe mesleki ehliyetten yoksun kadroların yönetim kadrolarına gelmesinin de sonucudur. T(rkiye’de (st d(zey kamu Sonuçlardan hareketle geliştirilen ve belirli bir rasyonaliteye oturtulan senaryolara başvurulmasının, kamuoyunun yanlış bilgilendirilmesine ilave olarak meselenin aydınlatılmasına da engel olan bir bulanıklık ve yanlış algıların oluşmasına neden olduğu unutulmamalıdır. Y(ksek inandırıcılık özelliğini haiz bu t(r yaklaşımlar, delillerle desteklenmediği ölç(de indirgemeci ve özneldir. Darbecilerin dış desteği veya yabancı aktörlerin darbe girişimindeki rol(, medyadaki yorumcuların ötesinde ve (zerinde, g(venlik ve dış işleri b(rokrasisinin ve ulusal g(venlik siyasetinin konusudur. 3 Diğer bir ifadeyle, komuta kademesi etrafında yer alan özel karargah personeli emir subayı/astsubayı, özel kalem m(d(r( vb. önce komutanları kuşatmış, birliklerle ve birliklerin gerçekleriyle olan irtibatını koparmak suretiyle onları tecrit etmiş, komutanın yetkilerinden itibar ve g(ç devşirmiş daha sonra da komuta makamlarına geçmişlerdir. 2 -5- Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 yöneticilerinin her t(rl( görevi yapabileceği ve hiçbir eğitime ihtiyacı olmadığı d(ş(n(l(r. Göreve uygun eğitim almayan yönetici/komutan yakın çevresine mahkûm olur. ”öyle bir k(lt(r( FET5 değil biz yaratırız ve her t(rl( sızmaya hazır hale getiririz. l. Darbeye karşı olan TSK komutanlarının ve birliklerinin şehirlere çıkan darbecilere neden m(dahale etmediği kafa karıştıran bir konudur ancak kısmi yanıtı vardır. TSK komutanlarının iç tehditlere karşı, şehir içlerine kendi kararları ile birlik göndermesi hukuken m(mk(n değildir. FET5’n(n etkisiyle, EM“SY“ talimatında var olan kısmi inisiyatif de Sessiz Devrim4 ile ’de y(r(rl(kten kaldırılmış, kamu d(zeni ve g(venliğinde sivil asker etkileşimi yok edilmiştir. Darbeciler terör estirirken, TSK hukuka bağlı olmak, kışla dışındaki birliğine m(dahale edememek durumunda kalmıştır. Sessiz Devrim T(rkiye’nin Demokratik Değişim ve Dön(ş(m Envanteri , Kamu D(zeni ve G(venliği M(steşarlığı, http //www.kdgm.gov.tr/?ax=kdgmIcerikDetay&contentid=E “F C-554F-4856-B62F-ABEB33FD1CCF 4 -6- Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 3. Darbe Girişiminin Konsepti FET5’n(n darbe girişimi konseptini ortaya koyabilmek birçok nedenle zordur. 5ncelikle darbe girişiminin ayrıntılı bir askerî planı olduğunu söyleyebilmek zordur. Nitekim bug(ne kadar askerî konsepti ve planı destekleyebilecek yazılı bir metin, kroki vb dok(man ele geçmemiştir. Darbe girişimine fiili olarak iştirak eden unsurların yanlarında bu t(r bilgilerin bulunmaması, Marmaris’e gidenlerin adresi halka sorarak öğrenmeye çalışması gibi örnekler de dikkat çekicidir. ”u t(r hazırlıksızlığın bazı nedenleri olduğu d(ş(n(lmektedir. 5ncelikle bu darbe girişiminin beyin ve planlayıcı takımı, TSK’nın planlayıcı ekibi değildir. TSK’da personel, bilgi işlem, istihbarat, okullar ve askerî yargıda ağırlıklı olarak örg(tlenmiş yapının nitelikli plancı ve harekâtçı elemanı sınırlıdır. ”u, yıllardır devleti kurumlara sızarak, şantaj, hile ve gizli yapılanmayla çatışmaya girmeden ele geçirme genel stratejisinin yansımasıdır. Diğer tarafından plan yokluğu panik içinde kalkışılan bir girişimin de sonucudur. Bununla birlikte / Temmuz esnasında gerçekleştirilen ve gerçekleştirilmeye çalışılan saldırı ve eylemlere bakıldığında, FET5'n(n darbe girişimi harekât konsepti dört aşamalı bir plan şeklinde d(ş(n(lebilir. ”irinci aşama, emir komuta birliği sağlama aşaması olup; TSK’nın stratejik-operatif komuta kademelerini tehdit, şantaj, zorlama, ikna, aldatma yoluyla ve enterne ederek ele geçirme, bu şekilde emir komuta birliği sağlayarak TSK’nın imkân ve kabiliyetlerinin tamamını seferber etme, bunun sonucunda siyaset kurumu, halk ve uluslararası aktörler nezdinde başarı algısı yaratmayı m(mk(n kılabilecek faaliyetleri kapsamaktadır. İkinci aşama kritik noktalara el atma ve kamuoyu (zerinde başarı algısını şekillendirme aşamasıdır. ”u aşamada, birinci safha sonuçlarına bağlı olarak, darbe girişimine karşı olan ve girişimi engelleyebileceği değerlendirilen asker-polis kritik unsurların etkisizleştirilmesi alımlayıcı kitle (zerinde panik, korku ve şok etkisi yaratılarak g(çl(l(k algısı oluşturulması, siyasi aktörlerin karasızlığa ve (mitsizliğe s(r(klenmesi ve ele geçirilmesi, uluslararası aktörlerin teredd(de sevk edilmesi amaçlanmıştır. Üç(nc( aşama kritik noktalarının tamamını ele geçirme, de facto otorite uygulama safhasıdır. ”u aşama ikinci aşama ile iç içe olarak valilikler, emniyet m(d(rl(kleri, belediyeler, iletişim vasıtaları, havaalanları ve diğer kritik birimlerin ele geçirilmesini, (lke sathında sıkıyönetim uygulamasını kapsamaktadır. Dörd(nc( aşama ise tam kontrol sağlanmasıdır. FET5 planının birinci ve ikinci aşamasını uygulamış ve kısmen başarı da sağlamıştır. ”u kapsamda darbeye karşı komuta kademesinin bir böl(m(n( enterne etmiş, ancak başta Genelkurmay özel kuvvetler, jandarma özel harekât birliklerini tam olarak kontrol edememiştir. FET5 aynı zamanda hava kuvvetlerinin (slerini ve komuta sitemini ele geçirerek, darbe karşıtlarını etkisizleştirerek, kara havacılık vasıtalarını silahlı helikopter ve genel maksat helikopterleri vurarak hava hâkimiyet tesis etmeye çalışmış ve nispeten başarılı olmuştur. Genelkurmay 5zel Kuvvetler Komutanlığı’na, jandarma özel harekât birliklerine, polis özel harekât birliğine, kara havacılık birliğine, emniyet m(d(rl(klerine ve MİT’e saldırlar amaçlananı tam olarak gerçekleştirememiş, kısa s(rede başarısız olmuştur. FET5 darbe girişimin başlangıçta ağırlık merkezi, Cumhurbaşkanı’nın ele geçirilmesi, İstanbul’da “vrupa böl(m(ndeki kritik noktaların valilik, emniyet, polis, özel harekât, havaalanı, -7- Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 iletişim kanallarının bir böl(m(, köpr(ler kontrol edilmesi “nkara’da ise özel kuvvetler, jandarma özel harekât, polis özel harekât, emniyet m(d(rl(ğ( ve TRT’nin kontrol(, T”MM ve Cumhurbaşkanlığı'nın baskı altında tutulmasıdır. FET5 askerî faaliyetlerin en dikkat çekeni köpr(lerin İstanbul’da doğu-batı istikametinde trafiğe kapatılmasıdır. FET5 bu hamleyle, İstanbul’da köpr(ye yönelik bir terörist saldırı olasılığına karşı askerî birlikler tedbir alıyor algısı ile darbe girişiminin açığa çıkmasını bir s(re perdelemiştir. Diğer taraftan Valilik, Emniyet M(d(rl(ğ(, ”elediye ”aşkanlığı, “tat(rk Hava Limanı, Jandarma ve Polis 5zel Harekât, TV kanallarının bulunduğu İstanbul batı yakasını kontrol( amaçlayan darbeciler, derdest edemedikleri . Ordu Komutanı’nın doğu yakasındaki asker ve polis unsurlarıyla batıyı takviyesini engellemiştir. Köpr(lere yönelik bu hamlenin aynı zamanda TV kanallarında y(ksek ilgi çekerek (lkenin diğer bölgelerindeki faaliyetlerin icrasını kolaylaştıracağı d(ş(n(lm(şt(r. FET5 bu hamleyle ikinci safhada amaçladıklarının bir kısmını gerçekleştirmiştir. FET5, TRT hariç diğer TV kanallarını uzun s(re kontrol etmemiştir. ”unun darbeciler açısından yetersiz kuvvet ve planlama hatası nedeniyle bir zafiyet olduğu d(ş(n(lmekle birlikte, girişimin öld(r(c( eylemelerinin bir s(re izlenmesine fırsat vererek kamuoyunu yıldırmanın amaçlandığı da dikkate alınmalıdır. FET5 darbe girişimi, ikinci aşama hedeflerini tam olarak sağlayamadan ve (ç(nc( aşamasının başında başarısızlığa uğramış ve sonraki böl(mlere geçememiştir. FET5’n(n darbe girişiminin herhangi bir aşamasında başarısızlığına karşı tedbir geliştirip geliştirmediği, alternatif planlar hazırlayıp hazırlamadığı bilinmemekle birlikte uygulamada ortaya çıkanlardan bazı sonuçlara ulaşılabilir. 5ncelikle darbe girişimi zamanının öne alınmasıyla birlikte alternatif plan yapmanın zor olduğunu kabul etmek gerekir. Planlama kapasitesinin ciddi ölç(de yetersizliği de bu zorluğu artırmaktadır. Gelişmelere göre hareket etme yaklaşımı da ağır basmış olabilir. FET5’n(n nihai başarısızlığın gör(lmesi durumunda, imha olmamak için teslim olunması ve bunun için plan geliştirilmiş olması hayli olasıdır. Darbe girişiminin başarısızlığa mahkûm olduğunun anlaşılması sonrası Temmuz g(n( sabah saatlerinden itibaren “kıncı (ss(nde yaşananların ayrıntısı ve kapsamda Genelkurmay ”aşkanı’nın darbecilerin beyin takımından olduğu iddia edilerek tutuklanan biriyle aynı helikopterle başbakanlığa gelmesi, “kıncı (ss(nde derdest edilenlerin akşam saatlerinde serbest bırakılması, (steki darbecilerin çatışma yaşanmadan teslim alınması hakkındaki soruların yanıtları bulundukça, alternatif plan da bilinecektir. Ayrıca FET5’n(n başarısızlığı görmesiyle birlikte daha önce hazırladığı aldatma amaçlı sözde bilgi ve belgeler sızdırarak TSK içinde yaygın bir operasyona neden olup asıl elemanlarını gizleyen, darbe girişimi sonrası halk arasında hoşnutsuzluk ve kargaşa yaratmayı amaçlayan bir planı uygulamaya sokmuş olabileceği dikkate alınmalıdır. -8- Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 4. Darbe Girişimi Başarısızlığının İncelenmesi Darbe girişiminin başarısızlığında askerî olarak iki ana konu dikkat çekicidir Sevk ve idare hataları ve başarı algısı zafiyeti. ”u kalkışmayı, bilinen askerî kuramlarla izah etmek g(çt(r. Darbe girişiminde uygulanan yöntemlerin, TSK'nın toplumsal olaylara m(dahalede genel olarak uyguladığı stratejiden çok farklı olduğu gör(lm(şt(r. FET5'n(n girişiminde sivil halka ateş açmak, TBMM'yi bombalamak başta olmak (zere kullanmış olduğu yöntemlerin benzer bir örneğine, T(rkiye'nin darbelere maruz kalan sancılı demokratik geçmişinde rastlanmamıştır. Darbe girişiminde uygulanan yöntemin ancak terörist kompleks saldırı kategorisinde tanımlanabileceği değerlendirilmektedir. Darbe girişiminin cereyan tarzı incelendiğinde, veri ve kanıtlar yerine gör(nen sonuçlardan hareket ederek yapılan değerlendirmelerin y(ksek yanılgı payını saklı tutarak, şu sonuçlara ulaşmak m(mk(nd(r. Kuvvetin seçilme ve kullanılma biçimi açısından T(rkiye'nin sivil ve askerî değer ve k(lt(r(ne uyuşmayan bir hareket tarzı benimsenmiştir. ”u durumda, darbeciler arasında bulunduğu iddia edilen az sayıda da olsa askerî bakımdan son derece donanımlı y(ksek r(tbeli personelin planlama ve sevk ve idarede etkin olamadığı sonucuna ulaşılmaktadır. ”u durumun açıklaması, darbecilerin ordudaki hiyerarşik seviyelerinin dikkate alınmaksızın örg(t içindeki durumlarına göre darbenin sevk ve idaresinde etkin olmalarıdır. ”u ihtimal aklın ve rasyonalitenin yerine biat ve itaati koyan FET5 mantığı içinde izah edilebilir. FET5’ye hakim olan biat k(lt(r(, inisiyatif geliştirme yeteneğini kısıtlamıştır. Emir almaksızın harekete geçemeyen bu yaklaşım darbecilerin, ani çıkan durumlara tedbir getirebilme kapasitesini zayıflatmış, zaman kaybetmelerine yol açarak darbenin stratejik hedeflerine odaklanmalarını engellemiştir. Kontrol( kaybeden darbeciler giderek daha fazla insanlık dışı uygulamalara girişmişlerdir. Darbeye iştirak ettiği ve kritik rol aldığı iddia edilen personelin genel profiline bakıldığında, b(y(k çoğunluğun yaş ve r(tbe itibariyle yeterli askerî tecr(beye sahip olmadığı gör(lmektedir. Üst r(tbeli personelin ise, mesleki bakımdan yetkin ve birikimli birkaç istisna dışında muvazzaflık geçmişlerinde devamlı surette örg(t tarafından korunup kollandıkları için görev ve liderlik tecr(besi kazanamamış olmaları sevk ve idarede zafiyetler yaratmıştır. Sevk ve idare konusundan daha önemli olan ise FET5’n(n başlangıçtan itibaren başarı algısı yaratamaması olmuştur. Yönetime sahip olma iddiasında olan bir darbe girişimi, kalkışma veya kompleks bir terörist saldırının başarılı olabilmesi için asgari yeterlilikler yeterli kuvvet, halk desteği ve yöneticileri ele geçirme olarak sıralanabilir. Bu hususlarla bağlantılı diğer bir husus darbe girişiminin başarılı olacağına yönelik algı yaratabilmektir. Bu algı, darbeye katılanları, destekleyenleri ve kararsızları cesaretlendirir, taraf değiştirmelere yol açar karşı olanları kararsızlığa s(r(kler, pasifleştirir. Başarı algısı, kazananın yanında olma duygusu yaratır. Başarı algısı özneldir, ancak nesnel unsurlardan beslenir. Temel nesnel öğeler ise darbecilerin emir komuta yapısı, diğer bir deyişle darbenin başında kim ler olduğu, yeterli kuvvet, d(zen-disiplin ve ideolojik tabandır. Nesnel unsurları iletişim vasıtalarıyla ve uygun iletişim diliyle başlangıçtan itibaren hedef kitleye sunmak öznel olan başarı algısını yaratır. Başarı algısı iç kamuoyu kadar dış kamuoyunu da etkiler. -9- Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 FET5 darbe girişiminin en zayıf halkası, başarı algısının yaratılamamış olmasıdır. Nitekim uzun s(re olayın ne olduğu, tankların köpr(lerdeki varlığı ve T”MM’nin bombalanmasının amacı anlaşılamamıştır. Darbe girişiminin başarısızlık emarelerinin gör(lmeye başladığı anda TRT’de okunan bildiri, darbecilerin amacına hizmet etmemiştir. Darbecilerin bu bildiriyi Genelkurmay ”aşkanı’na okutmaları halinde bu kalkışmanın de denli zor bastırılabileceği hususunda neredeyse kimsenin bir kuşkusu bulunmamaktadır. Başarı algısı yaratılamamasında FET5’n(n sapkın kimliği, dolayısıyla planlama kusurları ve halkın başlangıçtan itibaren darbeye karşı sokaklara dök(lmesi ve m(cadelesi etkili olmakla birlikte, nesnel faktörler bağlamında TSK (st komuta kademesinin darbeye direnmesi, bunun sonucu darbecilerin yeterli kuvvete sahip olamaması önemli bir faktör olarak gör(lmektedir. Gerçekte bu zafiyetin farkında olan FET5’n(n uzun s(re Genelkurmay ”aşkanı’nı ikna etmeye çalıştığı ifadelerden anlaşılmaktadır. Genelkurmay ”aşkanı’nın ve diğer (st komuta personelinin darbeye karşı çıkması, FET5’n(n yeterli kuvvet oluşturamamasında, d(zen-disiplin ve kararlılık sağlayamamasında etkili olmuş, dolayısıyla nesnel faktörlerin yoksunluğu başarı algısını engellemiştir. Genelkurmay Başkanı ve darbeye direnen (st d(zey komutanlara atfedilen başta FET5 yapılanmasına göz yumma ve yönetim kusurları olmak (zere t(m suçlamaların doğruluğunun/yanlışlığının, bu konuyla ilgisi yoktur. Diğer bir ifadeyle (st komuta kademesi ne kadar kusurlu olursa olsun ve hangi saikle olursa olsun darbeye direnerek girişimin kısa s(rede başarısızlığa uğratılmasında ve (lkenin çok daha b(y(k bir bedel ödemesinden kurtulmasında nesnel olarak b(y(k pay sahibidir. Bu kapsamda darbe girişiminin başarısızlığında, temel faktörler şunlardır. (1) TSK komuta kademesinin darbecilere direnmesi: Bu şekilde, darbenin açık liderinin olmadığı ve arkasında FET5 yapılanmasının bulunduğu ortaya çıkmıştır. Komuta kademesinin direnmesi, darbecilerin yeterli personel, silah ve teçhizata erişimini engellemiş, komuta ve karar sistemini sarsmış, stratejik hatalar yapmalarına yol açmıştır. Darbecilerin gayretleri böl(nm(ş, sıklet merkezleri kaybolmuştur. (2) Darbecilerin kuvvet yetersizliği Şu ana kadar ortaya çıkmış t(m verilerden çıkan sonuçlara bakıldığında TSK kadrolarındaki toplam insan g(c(n(n maksimum % ’si bu kalkışmada aktif rol almıştır. Göz altında olan ve tutuklu general ve amirallerin sayısının fazlalığı hakkında m(teakip böl(mlerde ayrı bir değerlendirme gör(lebilir. TSK’nın seçkin birlikleri ve vurucu imkân kabiliyetlerin b(y(k böl(m( darbeciler tarafından kullanılamamıştır. Yetersiz kuvvet, stratejik hatalar yapılmasına yol açmış, k(ç(k birliklerin çoğu sivil halk ve kolluk kuvvetleri tarafından kolaylıkla kuşatılmış ve etkisiz hale getirilmiştir. (3) 1'inci Ordu Komutanı'nın emir ve komutayı devralarak darbeye karşı tavır alması 1. Ordu Komutanı'nın derdest edilememesi, darbecilerin moral g(c(n( kırmış, gafil destekçilerin geri çekilmesini sağlamış, darbeye karşı asker/polis kapasitesini harekete geçirmiştir. ”u suretle, darbecilerin hava (sleri ve kontrollerindeki birlikler başta olmak (zere askerî kapasitelerini kullanmalarına m(dahale m(mk(n olmuştur. - 10 - Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 Siyaset kurumunun b(t(n unsurları ile darbeye karşı tavır alması (4) İktidar ve muhalefetiyle siyaset kurumunun topyekûn darbe karşıtı kararlı tutumu, darbecilerin bildirilerinde kendilerine atfettikleri meşruiyetin dayanaklarını b(t(n(yle ortadan kaldırmış, halkın darbecilere karşı direncini artırmıştır. 5zel TV kanalları başta olmak (zere medyanın direnmesi H(kûmete yönelik olarak (5) daha ziyade eleştirel yaklaşan televizyon kanallarının da darbecilere karşı tutum sergilemesi, T(rk kamuoyunu birleştirici bir etki yaratmıştır. Emniyet Teşkilatının emir beklemeksizin darbecilere karşı reaksiyon göstermesi Kısıtlı (6) muharebe imkan ve kabiliyetine karşın s(ratle durumu değerlendiren polis teşkilatının karşı duruşunda başarıyla takip ettiği inisiyatifçi ve profesyonel hareket tarzı, kayıpların en aza indirgenmesinde olduğu kadar darbecilerin bertaraf edilmesinde de başlıca etkenlerden birini oluşturmuştur. (7) Halkın darbeye karşı direnme hak ve ödevini yerine getirmesi T(rk milletinin tavrı ve m(cadelesi, başlangıçtan itibaren darbeci birlikleri başarısızlığa mahkûm etmiştir. T(rk halkının feraseti ve sağduyulu tutumu darbecileri başarısızlığa uğrattığı gibi darbe girişiminden haberdar olmayan Mehmetçiklerin toplu katline varabilecek trajedilerin yaşanmasına da engel olmuştur. ”ir gece içerisinde varlığı son bulma tehlikesiyle karşı karşıya kalan Cumhuriyetin korunmasında başarılı bir İstikbal Savaşı veren T(rk halkı, tehlikeli boyutlara ulaşmış olan siyasi ayrışmanın açtığı derin yaraları, Şehit ve Gaziler vermek pahasına toplumsal b(t(nleşmeyle kapatmıştır. Bu analizin m(teakip böl(mlerinde darbecilerin kuvvet zafiyetleri personel g(c( ve silah teçhizat kapasitesi bağlamında incelenmektedir. - 11 - Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 5. Darbecilerin Personel G(c( FET5 darbecilerinin safında hareket eden TSK personelinin kesin ve doğru miktarını bulabilmek bu aşamada m(mk(n değildir. Yargı s(reci sonunda nispeten doğru miktarlar elde edilebilirse de gerçekte örg(tl( terör yapılarında bilerek yer alanlarla, farkında olmadan, yanıltılarak, zorlanarak katılanları ayırt etmek m(mk(n olmadığından tam doğruyu yakalamak oldukça zordur. FET5’n(n darbe girişiminde iştirak ettiği gerekçesiyle 28 Temmuz 2016 itibariyle tutuklanan askerlerin sayısı . 'dır.5 Gözaltına alınanlarla birlikte bu sayının . -8.500 civarında olabileceği değerlendirilmektedir. Bu miktar Genelkurmay ”aşkanlığınca FET5 darbe girişimine toplam . personelin iştirak ettiği açıklaması ile ört(şmektedir.6 Personel miktarına, . askerî öğrenci dâhildir. ”u miktarlar çıkarıldığında .000- . erbaş ve er ile . civarında profesyonel askerin darbe girişimine iştiraki söz konusudur. TSK toplam miktarı itibariyle darbeye iştirak y(zde ,5 oranına tekab(l etmekle birlikte, personel kategorilerine göre dikkat çeken farklılıklar söz konusudur. Toplam profesyonel personel dikkate alındığında oran y(zde ’nin biraz (st(ndedir. “stsubaylarda y(zde ,6 olan oran, subaylarda y(zde 3,6 civarına, general/amirallerde ise y(zde ’ye y(kselmektedir. Tablo 1 Darbe Girişimine Katılan ve Direnen/Katılmayan Personel Mevcudu TSK Profesyonel Personel Sayısı* FET5 Darbe Girişimine İştirak Ettiği İddia Edilen** FET5 Darbe Girişimine Katılmayan ve Direnç Gösteren 238.000 5.000-5.500 (% 2,1-%2,3) 232.000 (% 97,7) TSK Astsubay Sayısı yaklaşık FET5 Darbe Girişimine İştirak Ettiği İddia Edilen TSK Subay Sayısı yaklaşık 100.000 6007 (%0,6) 99.400 (%99,4) TSK Subay Sayısı yaklaşık FET5 Darbe Girişimine İştirak Ettiği İddia Edilen FET5 Darbe Girişimine Katılmayan ve Direnç Gösteren 40.000 1.5008 (% 3,6) 38.500 (%96,4) TSK'da Görevli General ve Amiral Sayısı FET5 Darbe Girişimine İştirak Ettiği İddia Edilen FET5 Darbe Girişimine Katılmayan ve Direnç Gösteren 358 149 (% 42) 209 (% 58) “çıklama * TSK Personel sayısı TSK’nın “ralık tarihindeki açıklamasından alınmıştır. http://www.sabah.com.tr/galeri/turkiye/tsk-personel-sayisini-acikladi ** Miktarlar . . tarihi öncesine aittir. "Tutuklu sayısı .113. Bunlardan 5. 'sı asker, bunlardan da 'i general, bin 'sı subay ve diğerleri. Hakim ve savcılardan 1. '(, polisten alınanlardan da 1.019'u tutuklanmıştır." http://www.sondakika.com/efkan-ala/ 6 TSK, darbe girişimine katılan personel sayısını açıkladı , NTV, 27 Temmuz 2016, http://www.ntv.com.tr/turkiye/tsk-darbegirisimine-katilan-personel-sayisini-acikladi,ns92udU75k2vw-1OlEK4gQ 7 27 Temmuz 2016 – Sayı . M(kerrer Resmî Gazete'de yayınlanan, Temmuz tarih, KHK/ sayı ve "Olağan(st( Hal Kapsamında “lınması Gereken Tedbirler ile ”azı Kurum ve Kuruluşlara Dair D(zenleme Yapılması Hakkında Kanun H(km(nde Kararname" ile 149 general ve amiral, 1099 subay ve 436 astsubay olmak (zere toplan personel TSK'dan ihraç edilmiştir. ”u miktarlara jandarma ve sahil g(venlik muhtemel miktarları dâhil edilmiştir. 8 Yukarıdaki miktarlara jandarma ve sahil g(venlik muhtemel miktarları dâhil edilmiştir. 5 - 12 - Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 R(tbe y(kseldikçe katılım oranlarındaki artış, planlanmış ancak kuvvet yetersizliği nedeniyle başarılamamış bir darbe girişimine işaret etmektedir. Diğer taraftan darbe girişimine katıldığı iddia edilen/açıklanan personel için çeşitli kategoriler söz konusudur. ”u kategorileşeme diğer terör örg(tlerinin personel teşkilatlanmasına ve kalkışmalarındaki fiili duruma benzer şekilde (st d(zey lider kadro, (st-orta d(zey yöneticiler, militanlar-eylemciler, destek elemanları, sempatizanlar, pasif destekçiler, hiçbir şeyden habersiz olanlar şeklinde sıralanabilir. ”u zamana kadar gözaltına alınanlar/tutuklananlar arasında  Suç(st( yapılanlar,  Fiili olarak darbe girişimine iştirak edenler,  Darbecilerin hazırladığı görevlendirme listesinde adı geçenler,  FET5 ile m(cadele kapsamında daha önce oluşturulmuş listelerde adı geçenler,  FET5'n(n TSK mesaj sistemini ele geçirerek gönderdiği sıkıyönetim talimatına, gön(ll( ya da zorda kalarak uymak suretiyle bulundukları garnizonlardaki devlet otoritesini ele geçirmeye yeltenenler,  Emir komutası altındaki birliklerde darbeye iştirak edenlerin bulunduğu komutanlar,  Darbe faaliyetleri hakkında bilgisi olduğu halde asker/sivil amirlerini bilgilendirmeyenler ve bilgilendirmediği farz edilenler,  Savcılık ifadelerinde adı geçenler,  Zorunlu askerlik hizmetini yapan askerler, tatbikat yapıldığını sananlar vb bulunmaktadır. Darbe girişiminin yarattığı b(y(k tehdit algısı ve şok etkisinin hâkim olduğu bu g(nlerde yukarıda sayılan kategorilerin ayırt edilebilmesi oldukça g(çt(r ve gerçekte suçsuz insanların mağduriyetleri demokratik hukuk d(zeninin selameti açısından, hukuk devletinin gerekleri ve temel insan haklarına saygı ölç(s(nde kabul edilebilir. ”u zamana kadar gözaltına alınmayan çok sayıda FET5 mensubunun ise kendilerini gizleyebilmeleri göz ardı edilmemesi gereken bir olasılıktır. Gerçekte çeşitli listelerin geniş tutulmuş olmasını da FET5’n(n bu yönde bir taktiği olarak da değerlendirmek gereklidir. TSK’nın stratejik, operatif ve taktik d(zeyde komuta kademesini teşkil eden general ve amirallerden darbeye katıldığı, destek verdiği veya pasif kaldığı iddia edilenlerin sayısındaki y(ksek oranın analizi gereklidir. Hiç bir suçu olmayanların mağduriyetleri saklı kalmak (zere gözaltına alınan ve tutuklanan general ve amirallerin toplam sayısının 150 civarında olduğu dikkate alındığında TSK general amiral sayısı ’dir y(zde 42'lik oran oldukça y(ksektir. Bu kapsamda gözaltı ve tutuklamalara suç(st( ve fiili iştirakle ve daha önce hazırlanan listelerle birlikte temel teşkil ettiği varsayılan FET5’n(n basına sızan atama ve sıkıyönetim listeleri incelendiğinde dikkat çekici tespitler söz konusudur. FET5 atama listesinde görev verilen general ve amirallerde r(tbe gruplarına göre ciddi farklılıklar söz konusudur. TSK’nın (st komuta grubunu teşkil eden orgeneral amiral -korgeneral amiral toplamında y(zde ’de civarında destek/olası destek/pasif kalma değerlendirmesi varken t(mgeneral/tuğgeneral r(tbelerinde oran y(zde - 13 - ’ı aşmaktadır. R(tbe gençleştikçe FET5’n(n Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 g(ven oranı artmaktadır. Nitekim darbe sonrası kritik görevlerin çoğu tuğgeneral/tuğamiral ve albaylara verilmiştir. 5rneğin FET5’n(n sıkıyönetim direktifinde sıkıyönetim komutanı olarak görevlendirilen personelin ’si korgeneral, ’i t(mgeneral amiral iken ’si albaydır. T(rkiye’de geçmiş fiili darbeler olan ve ’u tuğgeneral amiral , ’de sıkıyönetim komutanlarının orgeneral/korgeneral amiral r(tbesinde olduğu dikkate alındığında, FET5’n(n Temmuz darbe girişiminde TSK’nın (st komuta kadrosundan sınırlı destek alabildiğini d(ş(nmesi nedeniyle nispeten daha k(ç(k r(tbelere görev verdiği sonucuna varılabilir. “yrıca (st r(tbelerden destek alamama durumu, kritik sivil görevlendirmeler için de geçerlidir. “nkara, İstanbul, İzmir, “ntalya ve ”ursa valilikleri MİT M(steşarlığı, Emniyet Genel M(d(rl(ğ(, Merkez ”ankası, Telekom(nikasyon ve İletişim ”aşkanlığı, T(rksat, Telekom ve Vakıflar ”ankası, Dışişleri M(steşarlığı başına ağırlıklı olarak tuğgeneral amiral , albay ve yarbay r(tbelerinde görevlendirmeler gör(lmektedir. ”u noktada, genç r(tbelerdeki general ve amirallerin tamamına yakının ve sonrası yıllarda Y“Ş’larda terfi ettirildiğini anımsamak gerekir. Yukarıdaki bu saptama, darbenin daha ziyade genç general/amirallere yaptırılması, daha y(ksek r(tbedeki FET5 elemanlarının darbeden sonra görevlendirilmesi yön(ndeki bir stratejinin var olabilme ihtimalini ortadan kaldırmamaktadır. TSK'nın toplam genel mevcudu ile mukayese edildiğinde FET5'n(n nispeten az sayıdaki elemanıyla bu denli b(y(k bir tehlike yaratabilmiş olmasının nedenleri bağlamında, başlıca iki husus öne çıkmaktadır. Birinci husus FET5'n(n uzunca bir dönem TSK'nın personel seçimi, atama ve terfi işlevleri ile askerî eğitim kurumlarının kadrolarında gizlice yerleşmiş olmasıdır. ”u suretle FET5, ş(phe duyulması nedeniyle değiştirilen personelin yerine her seferinde yeni bir örg(t elemanı yerleştirme imkânı bulduğu gibi, kritik görevlere kendi elemanlarını getirebilmiştir. “yrıca örg(t, gerek askerî gerekse sivil istihbarat ve istihbarata karşı koyma mekanizmalarındaki yapılanması ile varlığını ve gizliliğini s(rd(rebilme imkânı bulabilmiştir. Bu kapsamda, TSK’nın kritik personel atamalarında ihtiyacı olan g(venlik tahkikat belgelerinin hazırlandığı Emniyet, MİT ve adliyelerdeki FET5 yapılanması kullanılmıştır. ”u durum, FET5 ile m(cadeleye başlandığı yılından itibaren TSK'da gerekli tedbirlerin alınamamasının nedenlerini kısmen açıklamaktadır. ”irincisiyle bağlantılı olarak ikinci husus ise TSK'ya personeli (zerinden yöneltilen ört(l( saldırılarda FET5 yapılanmasının etkin konumda olmasıdır. Esasında / Temmuz 'da Cumhuriyete karşı yapılan saldırı, FET5'n(n (ç(nc( hamlesidir: ”irinci aşamada örg(t, Cumhuriyete ve demokratik anayasal d(zene bağlı generallerin ve subayların emeklilik ve muhtelif kumpas ve iftiralarla sistemden uzaklaştırılmasını sağlamıştır. ”u tasfiye, buz dağının gör(nmeyen b(y(k kısmını oluşturmaktadır. ”u kapsamda emekliliğe sevk edilen/zorlanan personelin görev sonu anket formlarında dile getirmiş oldukları hususlar komuta katından saklanmış, emekli personelin komuta kademesini bilgilendirme imkânları sistematik olarak engellenmiştir. FET5'n(n başarısındaki en b(y(k etken, TSK'nın iyileştirilmesine yönelik olarak geliştirilen reformları kendi lehine son derece mahirane bir şekilde istismar etmesinde ve sisteme sızabilme - 14 - Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 becerisinde saklıdır. ”u s(reçte seçilmiş FET5 mensuplarının y(kselmelerini kolaylaştırmak (zere göz ön(ndeki y(ksek prestijli ancak görev riskleri bakımından oldukça d(ş(k olan görevlere getirildiği gör(lm(şt(r. TSK'nın (st(n başarı ve lisans (st( eğitim9 nedeniyle "erken terfi" sistemini manip(le etmek suretiyle elemanlarının terfi basamaklarını hızla tırmanmalarını sağlamışlardır. TSK'daki terfi ve atamaları uzunca bir s(redir önemli ölç(de şekillendirebilme kapasitesini ele geçiren FET5'n(n bu g(çlerini aşağıdaki alanlarda yoğun olarak kullandıkları gör(lm(şt(r  “skerî Liseler ve Harp Okulları başta olmak (zere askerî eğitim kurumlarına giriş s(recine sınavlar ve m(lakat heyetlerinin oluşturulması m(dahale, kendilerinden olmayanları sağlık ve m(lakat yoluyla eleme.  “skerî Liseler ve Harp Okullarında eğitim gören “tat(rkç( öğrencilerin sistematik olarak yıldırılmak suretiyle bu okullardan, disiplin yoluyla uzaklaştırılması.  “skerî eğitim kurumlarındaki Cumhuriyete bağlı “tat(rkç( komutan ve öğretim (yelerini tayin yoluyla uzaklaştırılması ve bunların yerine örg(t elemanlarının yerleştirilmesi ve sivil kaynaktan FET5 elemanlarının öğretim (yesi olmak (zere silahlı kuvvetlere çok sayıda personel alınması.  5zellikle kurmay subaylarda dolaylı da olsa y(kselme kriterleri arasında yer alan yurt dışı daimi görevlere personel seçimi.  TSK'nın komuta kademesinin temelini oluşturan Harp “kademilerine, sınav sorularının çalınması ve getirilen s(bjektif kriterler yardımıyla sızma.  Yakın döneme kadar yasalara aykırı da olsa, uygulamada olan imzasız şikâyet dilekçelerini işleme koyan bir sistemi kurup işletmek suretiyle komutanları yönlendirme.  Sicil, terfi ve atama sisteminde yapılan değişikliklerle örg(t mensuplarının y(kselmesini sağlama.  Disiplin yolu ve Y“Ş vasıtasıyla görevden uzaklaştırma mekanizmalarını çalışamaz hale getirme, bu yolu kullanmaya çalışan amirleri sistemden uzaklaştırma.  Denetleme ve değerlendirme kurumlarınca belirlenen birlik başarı durumlarını manip(le ederek karşıt birlik komutanlarını başarısız olarak gösterme.  Ordudaki elemanlarına ilave olarak, Emniyet Teşkilatı ve “skerî Yargıdaki işbirlikçileri vasıtasıyla hedef aldıkları personele karşı itibar kaybı yaratmaya yönelik operasyonlar.10  TSK personelinin g(venlik soruşturmalarında MİT'teki FET5 elemanları ile iş birliği yapılması. Bu kapsamda en dikkat çeken örneklerden biri bazı (niversitelerde r(şvet ve iltimasla alınan Y(ksek Lisans diplomaları oluşturmuştur. ”u konu muhtelif şikayetlere konu olmasına rağmen FET5 tarafından (zeri ört(lm(şt(r. Diğer taraftan T(rkiye'nin en saygın (niversitelerinde mesleki yeterliliğini artırmak için lisans (st( eğitim yapan personel," geleceğini sivil d(nyada arıyor" iftirasıyla sistem dışına itilmiştir. yılından itibaren devam eden bu durum, komuta kademesinin dikkatini hiçbir şekilde çekmemiştir. 10 Bu kapsamdaki FET5 operasyonlarından sosyal medyaya yansıyan yön( nedeniyle öne çıkanlar arasında "İçimizdeki hainler", "TSK Kulis", "GATA Kulis" vb. internet siteleridir. ”u sitelerde, yoğun olarak TSK Personel ”ilgi Sistemi, Emniyet ve yargı sistemlerinde bulunabilecek bilgiler ile hedef alınan personelin özel hayatını açığa çıkaran dinlemeler yer almıştır. 'den itibaren yaygın olarak kullanılan bu yönteme karşı yılına kadar bir önlem alınmamıştır. 9 - 15 - Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016  Devlet b(rokrasisinde özellikle son dönemde giderek yaygınlık kazanan "biat" k(lt(r(n(n yaratmış olduğu zafiyetten yararlanma. İkinci aşamada TSK personeline atılı "darbeci/casus vb." kumpaslar ile bir taraftan psikolojik baskı yaratırken diğer taraftan kitlesel bir tasfiye gerçekleştirme imkânı bulmuş ve militanlarını en kritik kadrolara yerleştirmiştir. ”u kapsamda, özellikle general ve amiral r(tbesine atandırılmıştır. Nitekim alınan general ve amirallerin b(y(k çoğunluğu yılından itibaren çok sayıda FET5 (yesi, Temmuz darbe girişimi sonrasında gözaltına ve sonrası yıllarda, FET5’n(n kumpaslarıyla suçlamalar yöneltilerek ve emeklilik yoluyla TSK’dan çok sayıda general, amiral ve albayın tasfiye edildiği ve komuta kademesinin şekillendirildiği, Y“Ş kararlarıyla terfi ettirilmiştir. ”u s(recin en yıkıcı etkilerinden biri, artık örg(t(n "ışık evleri" olarak adlandırdığı h(cre evlerinden ve FET5 okullarından gelmeyen bir kısım kritik personelin, şantaj yoluyla esir alınmaya başlanması olmuştur. Terfilere siyasi etkinin arttığı bu dönemde FET5'n(n iktidar partisindeki ört(l( etkinliğini başarıyla kullandığı gör(lm(şt(r. ”u dönemin sonlarına doğru çok geç de olsa H(kûmetin FET5 ile giriştiği m(cadelede muhalefet, yargı, sivil toplum, (niversiteler ve ekonomik çevreler tarafından yeterince desteklenmemiş olması, örg(t(n TSK içinde sahip olduklarından daha b(y(k bir g(c( kullanma cesaretini bulmalarına dolaylı da olsa katkı sağlamıştır. ’ten itibaren FET5’n(n militanları devletin diğer kurumlarından tasfiye edilirken, başta kumpas davalarının mağdurları olmak (zere TSK içindeki FET5 yapılanmasını ifşa eden çağrılar yanıtsız kalmış, TSK’nın birliklerini ve en öld(r(c( silahlarını kontrol eden FET5 mensuplarına dokunulmamıştır. TSK'nın halkın göz(ndeki saygınlığının b(y(k yara aldığı bu s(reçte, hapse atılanlara ilave olarak çok sayıda personel emekliye ayrılmış, kalanlardan bir kısmı ise inisiyatif kullanma, görev heyecanı ve çalışma şevk ve azimlerini kaybetmiştir. Yukarıdaki iki aşama uygulanırken TSK’nın komuta kademesi başlangıçta direnç göstermiş, ancak yılından itibaren iç ve dış aktörlerin tamamına yakını tarafından adeta kuşatılarak FET5 yapılanmasına açık hale gelmiştir. T(rkiye’nin solcuları, liberalleri ve siyasi partileri askerî vesayetin kaldırılması, darbelerle hesaplaşma, derin devletten kurtulma söylemleri ile askerin yanında yer almamış, destek sesleri cılız kalmıştır. “” (yelik mekanizmasını kullanarak, “”D "Ilımlı İslam" projesiyle TSK’nın etkisizleştirilmesine destek vermiştir. “skerin yargısal koruması kaldırılmış, halk ile arasına nifak tohumları atılarak can damarı kesilmiş, Genelkurmay ”aşkanı dahi tutuklanarak TSK komuta kademelerine korku salınmıştır. ”u ortam, TSK’nın içindeki doğru seslerin kesilmesine neden olmuştur. ”u s(reçte sıra kendisine gelene kadar direnç göstermeyen y(ksek r(tbeli komutanlardan, m(tedeyyinler ile örg(t mensupları arasındaki farkı doğru bir şekilde tanımlayamayan TSK sistemine ve “tat(rkç( personelin tasfiyesini destekleyen siyasetçilere kadar toplumun her kesiminin kendi öz eleştirisini yapmasına olan ihtiyaç geleceğe atılacak sağlıklı adımların başlangıcını oluşturmaktadır. Üç(nc( aşamada ise, FET5'n(n askerî kanadının kovuşturulmaya başlanması (zerine, muhtemel planlamalarından daha önce bu intiharvari girişimi gerçekleştirmiştir. TSK komuta kademesinde kritik görevlerde Cumhurbaşkanı yaverleri ve muhafız alayı dâhil yaver, emir subayı, özel kalem m(d(r( ve koruma görevlilerinin bir böl(m(n(n FET5 elamanı olması - 16 - Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 dikkat çekicidir. ”u t(r personelin ataması yapılırken TSK’nın kendi kurumsal değerlendirmelerine ilaveten devletin diğer istihbarat birimlerinin sıkı s(zgecinden geçirildiği varsayıldığında, FET5’n(n bu t(r birimlerde etkinliğinin devam ettiği sonucuna ulaşılmaktadır. “yrıca, sonrası dönemde bu t(r personelin ve general-amirallerin seçiminde siyasi iktidarın artan etkisi veri alındığında, siyasi yöneticilerin bilgi kaynaklarının ve merkez-il-ilçe teşkilatlarının FET5 bağlantılarının sorgulanması gereken bir alan olarak d(ş(n(lmesini gerektirmektedir. İktidarın devlet kadrolarında FET5 yapılanmasını dağıtırken kendi siyasi ve idari kadrolarındaki olası bağlantı ve işbirliklerini de ortaya çıkarmaya yönelmesi, iç siyasi m(lahazaların ötesinde devletin bekası ve ulusun g(venliği açısından yaşamsal önemde gör(lmektedir. Toplam mevcudu kara kuvvetlerine göre çok az olan hava kuvvetlerinde darbeye fiili olarak katılan ve sevk ve idare eden personel sayısında belirgin bir fazlalık söz konusudur. ”unun temel nedeninin FET5’n(n başta pilotlar olmak (zere teknik ve kritik görev alanlarında sıklet merkezi teşkil etmiş olmasıdır. Nitekim bu tehdit, son on yıl içinde değişik kaynaklarda defaten ve ısrarla dillendirilmiş ancak tasfiye yoluna gidilmemiştir. Hava Kuvvetlerinin (st komuta kademesinde son yılda yaşanan tasfiye ve usul dışı atamaların yıkıcı etkisi olmuştur. FET5'c( yapılanmanın Hava Kuvvetleri içindeki örg(tlenmesine karşı gerekli tedbirlerin alınamamış olmasında ayrıca, ordunun “nayasadan kaynaklanan geleneklerini benimsemiş olan tecr(beli savaş pilotlarının, sivil havacılık sektör(ne kitleler halinde kaymasının dolaylı bir neden oluşturduğu değerlendirilmektedir. ”unlarla birlikte Hava Kuvvetlerinde, Hava Kuvvetleri Komutanı dışında fiilen daha kıdemli bir orgeneralin bulunması operasyonel işlevi tartışmalı bir uygulamadır. ”u t(r bir ilişkinin emir komutada sadelik prensibine aykırılığına siyasi-askerî (st d(zey karar vericiler tarafından kayıtsız kalınması ise ayrı bir konudur. FET5, TSK’da yapılanma için yıllardır uygun koşullara sahip olmasına karşın, tam g(ven duyduğu nispeten az sayıda örg(t elemanı ile kalkışmayı başlatmıştır. Darbe girişiminin erkene alınmasından dolayı bir kısım personelini kışlalara getirememiş, askerî birliklerden ve komutanlardan beklemedikleri bir dirençle karşılaşmış, personel yetersizliği ile y(z y(ze kalmıştır. Darbecilerin en kritik yetersizliğinin personel eksikliği olduğu ”oğaziçi Köpr(s(’n(n Komutanlığı’nın - civarı, 5zel Kuvvetler , TRT’nin ve CNN TV Kanalı’nın az sayıda personelle ele geçirilmeye çalışılmasında, diğer kitle iletişim vasıtalarına erişilememesinde T(rksat vericilerinin geç saatte ve zayıf olarak kontrol edilmeye çalışılmasında açık olarak gör(lmektedir. Sonuç olarak, TSK personelinin ağırlıklı bir çoğunlukla darbe girişimine katılmaması, FET5’n(n başlangıçtan itibaren başarısızlığa mahkûm olmasında kritik etki yapmıştır. - 17 - Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 6. Darbecilerin Silah ve Teçhizat G(c( TSK (st komuta kademesinin ve her d(zeyde birlik komutanının direnmesi ve personel yetersizliği, darbecilerin kullanabildiği kritik silah ve teçhizat kapasitesinin de sınırlı kalmasına yol açmıştır. Genelkurmay ”aşkanlığı’nın açıklamasına göre darbe girişiminde kullanılan silah, araç ve teçhizat sayıları açıklanmıştır.11 ”una göre, - ’si muharip olmak (zere uçak mevcudun y(zde ’si , - ’i taarruz helikopteri olmak (zere - tank ve helikopter mevcudun y(zde ’i , diğer zırhlı araç mevcudun y(zde , ’si , - gemi mevcudun y(zde ’i , - . adet hafif silah mevcudun y(zde , ’si darbeciler tarafından değişik faaliyetlerde kullanılmış veya kullanılmak (zere kışla dışına çıkarılmıştır. Darbeciler TSK’nın elit birliklerinin önemli kapasitesini de kullanamamıştır. 5rneğin 5zel Kuvvetler Komutanlığı operasyonel kapasitesinin bordo bereliler az bir böl(m( darbecilerin yanında ye almıştır. Darbeciler askerî kapasitelerini artırmak için askerî birliklere saldırmış ancak çoğu bölgede geri p(sk(rt(lm(şt(r. TSK'nın darbecilere karşı göstermiş olduğu direnç sonucunda bu terörist örg(t mensuplarının, y(zlerce muharip uçak, helikopter, tank ve benzeri zırhlı araç/silah, karadan havaya f(zeleri, ağır ve uzun menzilli topçu silahlarını kullanma imkânları ortadan kaldırılmıştır. Uyguladıkları b(t(n hile ve aldatma tedbirlerine karşın FET5 mensupları, 5zel Kuvvetler Komutanlığını, Jandarma 5zel Harekât ”irliğini, Kara ve Jandarma Havacılık ”irliklerini ve Hava İndirme Tugay ve Taburlarını tam olarak ele geçirememiştir. Bu birliklerin çoğunda şiddetli çatışmalar yaşanmış, terör örg(t( mensuplarına karşı girişilen m(cadelede şehit ve yaralılar verilerek kontrol sağlanmıştır. FET5, TSK komuta kademesi ve birliklerinin ezici çoğunluğundan direnç görmeseydi, çok sayıda birliği, ağır silah ve teçhizatı bölgeler ve iller arasında havadan intikal ettirebilir ve ağır insani bedeli umursamadan başarılı olabilirdi. Sonuç olarak TSK, yıllardır rızası hilafına içinde yuvalanan bir terör örg(t(yle canı pahasına m(cadele etmiş, şehitler vermiş, silah arkadaşı bildiklerini öld(rmek zorunda kalarak T(rkiye Cumhuriyeti’nin korunmasında, hatalarına yönelik t(m eleştireler, hukuksal ve vicdani sorumluluklar saklı kalmak (zere, (st(ne d(şen görevi yapmıştır. Darbe girişiminin en şiddetli ve ağır sonuçlarına maruz kalan TSK, suçlandığı, aşağılandığı, hor gör(ld(ğ( böylesi bir dönemde, yaşadığı ağır tramvayı kışlalarında atlatmaya çalışmaktadır. Gerçekte T(rk askeri böylesi durumlarda ortaya çıkar. Kendini toplar, birliğin moralini y(kseltir, hatalarını d(zeltir, vicdan muhasebesini yapar, hukuka ve milletine hesabını verir, taze kanla alnı ak görevin devamını sağlar. TSK’nın başta (st komuta kademesi olmak t(m mensuplarının işi zordur. İktidarın, siyasi partilerin, devlet kurumlarının, halkın, çok daha önemlisi akademik d(nyanın ve emekli olan 11 TSK'dan darbe açıklaması , CNN T(rk, Temmuz , http://www.cnnturk.com/turkiye/tskdan-darbe-aciklamasi75 - 18 - Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 mensuplarının yardımlarına ihtiyacı vardır. Elde edebilen veriler ışığında yaşananları soğukkanlı, nesnel ve sistemik olarak değerlendirmek ve önerilerde bulunmak bir vicdan borcu ve sağduyu inisiyatifi olarak d(ş(n(lmelidir. - 19 - Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 7. Darbe Girişimi Sonrası: Tespitler ve 5neriler Darbe girişimi, T(rkiye’de her alanda ağır bir hasar yaratmakla birlikte, (lkede gittikçe derinleşen siyasi ve toplumsal kutuplaşmanın ortadan kaldırması için tarihsel bir fırsat penceresi de açmıştır. ”u fırsatın nasıl kullanılacağı ve hangi sonuçları çıkaracağı b(y(k ölç(de siyaset kurumunun yaklaşımına ve adımlarına bağlıdır. Darbe girişiminde TSK’nın stratejik, operatif ve taktik komuta kademeleri b(y(k hasar görm(ş, madden ve manen yaralı bir ordu kalmıştır. Ülkenin istihbarat ve kolluk kuvvetleri, daha az olsa da benzer bir hasara uğramıştır. “sıl zarar verici olan ise siyaset ve halkın g(venlik sektör( aktörlerine g(ven sorunudur. TSK, MİT ve Emniyet’in aralarında ve kendi içlerindeki g(ven sorunuyla başa edebilmeleri zor bir s(rece işaret etmektedir. Devletin kriz yönetim sisteminin zayıflığı, hibrid tehditlere karşı g(venliği ciddi olarak etkilemektedir. T(rkiye’nin, fiziki kapasitesinin ciddi olarak hasar görd(ğ(, başta PKK ve IŞİD terör(, Suriye ve Irak krizleri ile ”atı-Rusya çatışması olmak (zere iç ve bölgesel istikrarsızlıkların devam ettiği bir ortamda bölgesel g(ç dengesini nasıl kurmaya çalışacağı, ne t(r ittifaklar arayışında olacağı önemli bir konudur. Simetrik g(c( azalan (lkelerin b(y(k kısmının, ittifaklara girme ve asimetrik g(ç kullanma yoluna gittikleri sır değildir. İttifak ilişkileri arayacak olan iktidarın ön(ndeki en önemli risk, ”atı ile Doğu, ABD-“” ile Rusya ve diğerleri arasında tercih yapma durumunda kalmasıdır. T(rkiye’nin N“TO içinde olması, bir dönem için g(venliğini sağlama açısından koşullu bir g(vencedir. Darbe girişimi sonrası s(reçte başta FET5 liderinin iadesi ve OH“L s(recinde insan hakları ve hukukun ihlalinin “”D ve “” (lkeleri ile gerginlikler yaratması, “vrupa Komisyonu, “” ve N“TO (yeliklerin/ s(reçlerinin sonlandırılması dâhil yaşanabilecek krizler ciddi bir olasılıktır. Rusya’nın bu t(r bir sonucun ortaya çıkmasını arzulaması ve bu kapsamda hibrid hamlelerde bulunması m(mk(nd(r. T(rkiye’nin ”atı'dan uzaklaşması ve Rusya ile Doğu’ya yakınlaşmasının ciddi sonuçlarını hesaplamak gerekmektedir. Bu senaryonun tam tersi de ciddi bir risk içermektedir. T(rkiye, kapasite kaybından dolayı ”atı’ya ve özellikle “”D’ye yaklaştıkça Rusya’nın misillemelerine maruz kalacağını hesaplamak durumundadır. Suriye gelişmeleri bağlamında asimetrik vasıta arama, çok daha b(y(k riskleri içermektedir. T(rkiye, Suriye kriziyle birlikte fazlasıyla bulaştığı Orta Doğu g(ç dengesi m(cadelesinde çok daha zayıf konumdadır. T(rkiye’nin Temmuz öncesi g(çl( olduğu varsayılan iki temel vasıtasının, diplomasi ve askerî kapasite, hasar görm(ş olması Suriye ve Irak’ta ulusal çıkarlarına aykırı gelişmelere karşı çaresizliğini artırmaktadır. ”ununla birlikte, T(rkiye Cumhuriyeti'nin hayati ulusal çıkarları söz konusu olduğunda, en nam(sait koşullarda dahi savunma refleksini teredd(ts(z ve başarılı bir şekilde harekete geçirebilme kapasitesine sahip olduğu, yakın geçmişindeki çok sayıda örnekle aşikardır. İç tehdit bağlamında IŞİD ve PKK’nın halen bekle-gör yaklaşımlarının kısa s(rede sonlanacağı ve T(rkiye’nin kendilerine ve Suriye krizine yönelik politikasına göre tavır takınacakları d(ş(n(lmelidir. ”ir (lkede siyasi-toplumsal farklı grupların g(venlik algılamalarında ordunun yeri b(y(kt(r. Ordu zayıfladıkça veya taraf oldukça g(venlik ikilemi artar, her grup kendi g(venliğini ve bekasını - 20 - Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 sağlama peşine d(şer. Silahlanma artar, özel/paralı askerî-g(venlik yapılanmaları, çeşitli adlar altında milis yapıları, mahalli idarelerin koruma birlikleri, savaş ağası gör(n(ml( yerel beyler ortaya çıkar. ”u bir (lkenin başına gelebilecek en köt( durumdur ve iç savaşa giden yolu açar. T(rkiye’nin ordunun, jandarmanın, polisin ve MİT dâhil g(venlik sektör(n(n tamamının hasar görd(ğ( ve yeniden yapılanacağı bu s(reçte, toplumun farklı kesimlerinin g(vensizlik algılayacağı bir ortama izin vermemesi gerekir. Bu nedenle devlet otoritesini ve g(venlik sağlama işlevini devlet-dışı denebilecek geleneksel g(venlik sektör( dışında hiçbir yapıyla paylaşmamalıdır. T(rkiye’yi bekleyen diğer bir tehdit FET5’n(n ne yapacağıdır. Darbe girişimini başaramayan FET5’n(n TSK içinden tekrar bir kalkışmayı yapabilecek bir kapasitesinin kalmadığı d(ş(n(lmektedir. “ncak FET5'n(n TSK'da ve diğer g(venlik/emniyet birimlerinde gizli kalmış elemanlarının olabileceği dikkate alındığında bu d(ş(nce, FET5’n(n marjinal bir silahlı terör örg(t(ne dön(şme ve silahlı terör eylemleri icra etme olasılığını ortadan kaldırmamaktadır. FET5’n(n marjinal silahlı bir terör örg(t(ne dön(şmesi biraz da T(rkiye’de gözaltı, tutuklama, yargılama ve tasfiye s(recindeki uygulamalara bağlı olacaktır. Köt( muamele, işkence, haksız yargılama, tasfiye ve cadıavı arttıkça, mağduriyetler derinleştikçe FET5 meşru zemin yakaladığını d(ş(necek, y(zlerce eğitimli insanı radikalleştirmek suretiyle gerçek terörist haline dön(şt(rebilecektir. ”u nedenle darbe girişimi sonrası s(recin vicdan, akıl ve hukukla y(r(t(lmesi önem kazanmaktadır. FET5’n(n marjinal silahlı bir terör örg(t(ne dön(şmesi durumunda, uluslararası ve bölgesel sistemde, g(ç m(cadelesi yapan aktörler tarafından, (slenme kolaylıkları sağlanması ve T(rkiye’ye karşı vasıta olarak kullanılması da dikkate alınmalıdır. Diğer taraftan FET5’n(n T(rkiye’de faaliyet gösteren terör örg(tleriyle etkileşim olasılığı ve sonuçları (zerine odaklanılması gereken diğer bir alandır. Yukarıdaki tehdit ve risk değerlendirmesi çerçevesinde yapılması gereken, içte kutuplaşmadan kurtularak, eşitlik, özg(rl(k ve adaleti temin ederek, Cumhuriyetin kuruluş felsefesinde v(cut bulan laik ve sosyal hukuk devleti ortak hedefinde uzlaşmaktır. Farklı toplumsal grupların yaşamsal g(venlik endişelerinin hızla ortadan kaldırılması gerekmektedir. ”u ancak iktidar ve muhalefeti kapsayan siyaset kurumunun aksaksız ve eksiksiz çalışması ve her konuda uzlaşı araması ile m(mk(nd(r. Uluslararası ve bölgesel ittifak arayışlarında tek taraflı bir tercih yapmadan dengeli bir politika benimsemek g(venlik, kalkınma ve demokrasi için gereklidir. T(rkiye’de Temmuz sonrası en sık kullanılan terim, devletin ve ordunun yeniden yapılanmasıdır. Devletin yapılanması gibi t(m toplumsal kesimler için yaşamsal önem taşıyan bir konuyu, toplumsal uzlaşma-toplumsal sözleşmeyi göz ardı ederek, OH“L yetkilerinin FET5 ile m(cadele kapsamı ve alınacak sınırlı acil tedbirler dışında kullanılması geleceğin sorunlarının tohumlarının ekilmesi demektir. ”aşta TSK olmak (zere g(venlik sektör( yapılanmasında parlamento, sivil toplum, medya, asker ve akademisyenler başlangıçtan itibaren s(recin içerisinde yer almalıdır. ”u kapsamda genel ilkelerin -G(venlik sektör(n(n ve devletin kriz yönetim sisteminin b(t(nc(l yaklaşımla ele alınması, -Sadece sivil kontrol değil, demokratik sivil kontrol sağlanması, -Liyakate dayalı, her toplum kesime açık personel temin sistemi, - 21 - Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 -Profesyonel alanın özerkliğine dayalı objektif kontrol, -Kurumlar arası koordinasyon, -Uygun kademelerde sivil-asker entegrasyonu, -M(ştereklik, - Şeffaflık ve hesap verilebilirlik, -Etkinlik temel kriterler olarak öne çıkmaktadır. Yukarıdaki ilkeleri göz ardı ederek, g(c( farklı siyasi aktörlere dağıtarak darbeleri önleme yaklaşımıyla hareket edilmesinin TSK’nın etkinliğine darbe vuracağını dikkate almak gerekir. - 22 - Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 Bu Sayfa Boş Bırakılmıştır - 23 - Merkez Strateji Enstit(s( Rapor-016 A | FETÖ Darbe Girişi i i Askerî A alizi | 29.07.2016 - 24 -