MOTYW SAMOBÓJSTWA W WYBRANYCH TEKSTACH PIOSENEK POLSKICH

MAGDALENA JUSZCZAK1 MOTYW SAMOBÓJSTWA W WYBRANYCH TEKSTACH PIOSENEK POLSKICH Słowa kluczowe: samobójstwo, suicydologia, kultura popularna, analiza treści Streszczenie: Motyw samobójstw poruszany jest zarówno w filmach, literaturze, jak i utworach muzycznych. W polskiej dyskografii również można znaleźć piosenki, które odnoszą się do motywu śmierci samobójczej. W jaki sposób akt samounicestwienia jest przedstawiany w polskich utworach muzycznych, kto jest narratorem tekstów, do kogo są one kierowane i w jaki sposób? W niniejszym artykule została dokonana próba udzielenia odpowiedzi na wskazane pytania poprzez analizę wybranych tekstów piosenek polskich. W pierwszej części artykułu zostało zdefiniowane pojęcie samobójstwa wraz z podziałem kategorii i typów samobójstw. W kolejnej części została omówiona technika analizy treści. W części empirycznej przedstawiono analizę wybranych utworów muzycznych pochylających się nad śmiercią samobójczą. Zakończenie artykułu stanowią wnioski z badania. Keywords: suicide, suicydology Abstract: The theme of suicides is raised in movies, literature and musical works. In Polish discography you can also find songs that focus on the theme of suicide death. How is the act of self-destruction presented in Polish musical works, who is the narrator of the texts, to whom are they addressed and how? In this article, an attempt was made to answer the indicated questions by analyzing selected texts of Polish songs. The first part of the article defines the concept of suicide along with the division of categories and types of suicides. The content analysis technique is discussed in the next section. The empirical part presents an analysis of selected musical pieces dealing with suicide death. The article ends with the conclusions of the study. WSTĘP Motyw samobójstwa wykorzystywany jest w różnych dziełach kultury popularnej. Stanowi on środek rozładowania napięcia, kulminację budowanego dramatu, stanowi źródło fascynacji, jak również ma zadanie szokować odbiorcę, zachęcając przy tym do refleksji. Samounicestwienie bohaterów jest formą ucieczki od problemów, trudności życia, nieszczęśliwych miłości romantycznych, ale też oddania i poświęcenia dla ojczyzny [Hołyst 1983:42]. Temat poruszany jest zarówno w literaturze („Cierpienia młodego Wertera” Johanna Wolfganga von Goethe, „Anna Karenina” Lwa Tołstoja, „Romeo i Julia” Williama Shakespeara), filmach („Weronika postanawia umrzeć” Emily Young, „Przekleństwa niewinności” Soffi Coppola, „Stowarzyszenie umarłych poetów” Petera Weira,), jak i tekstach piosenek. 1 Magdalena Juszczak – Wyższa Szkoła Kadr Menedżerskich, Wyższa Szkoła Humanistyczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej 47 Na całym świecie powstawały piosenki o aktach samobójczych („Last Resort” Papa Roach, „Lithium” Nirvany, „Fade to Black” Metallici, „Everybody Hurts”R.E.M.). Utwory nawiązują do samobójstwa w ujęciu ogólnym, ale też pochylają się nad emocjami i stanem psychicznym niedoszłych samobójców, listami samobójczymi bądź samobójstwem dokonanym. Temat poruszany jest w sposób bezpośredni lub za pomocą licznych metafor, które nawiązują do aktu suicydalnego. Również w polskiej dyskografii znalazły się piosenki poruszające motyw samobójstw. W niniejszym artykule zostanie podjęta próba analizy tekstów wybranych dzieł muzycznych dotyczących tego tematu. SAMOBÓJSTWO Z definicji – samobójstwo (łac. suicidium) to „czynny akt samoagresji i autodestrukcji; celowe i świadome pozbawienie się życia” [Olechnicki, Załecki 2000: 183]. Inna definicja wskazuje, iż jest to „(…) każdy przypadek śmierci będący bezpośrednim lub pośrednim wynikiem działania lub zaniechania, przejawianego przez ofiarę zdającą sobie sprawę ze skutków swojego zachowania” [Durkheim 2011: 25-29]. W naukach społecznych podejmowano próby skategoryzowania samobójstw. Do najczęściej stosowanych i odwołanych rodzajów aktów suicydalnych należy podział zaprezentowany przez pioniera badań nad suicydologią, Emila Durkheima. Socjolog określił i opisał cztery rodzaje samobójstw w kontekście społecznym: – samobójstwo egoistyczne, – samobójstwo altruistyczne, – samobójstwo anomiczne, – samobójstwo fatalistyczne. Pierwszy przytoczony rodzaj samobójstwa dotyczy egoistycznych pobudek suicydenta jako przyczyny sprawczej aktu. W przypadku, gdy następuje zerwanie lub silne rozluźnienie więzi społecznej, jednostki popełniają akt samobójczy. Człowiek jako istota społeczna jest przystosowana do ścisłego współżycia z innymi ludźmi, gdy następuje trwałe bądź czasowe zerwanie więzi w społeczeństwie, potencjalny suicydent gotowy jest dokonać czynu ostatecznego. [Durkheim 2011:275]. Na podstawie przedstawionego przez Durkheima portretu samobójców egoistycznych, można przyjąć następujące nazewnictwo dla dwóch typów suicydentów: znużony melancholik oraz obojętny epikurejczyk. Pierwszy rodzaj odnosi się do samoobserwacji i samoanalizy jednostki. Opiera się o izolację społeczną i zerwaniu więzi z otoczeniem. Chroniczne oderwanie od świata zewnętrznego prowadzi do pozbawienia sensu życia. Samobójstwo jest szczegółowo zaplanowane i przybiera formę mistyczną. Obojętny epikurejczyk zaś jest typem samobójcy, który dąży do zaspokojenia jedynie własnych potrzeb i pragnień; czerpie 48 przyjemności z życia, dąży do pełnej satysfakcji, często balansując na cienkiej granicy moralności. W sytuacji, gdy nie jest w stanie realizować swoich pragnień, napotykając się na różne ograniczenia, podejmuje decyzję o zakończeniu życia w zgoła odmienny sposób niż znużony melancholik – prosty i szybki [Michalska-Suchanek 2011: -58- 59]. Samobójstwo altruistyczne jest zupełną odwrotnością samobójstwa egoistycznego i ma miejsce, gdy jednostka jest silnie związana ze społeczeństwem [Durkheim 2011: 278]. Oznacza to, że człowiek nie jest w stanie funkcjonować samodzielnie w grupie, jest całkowicie wobec niej zależny. Nawiązując do nazwy omawianego typu samobójstwa, altruizm to „bezinteresowna troska o dobro innych ludzi (…), potocznie, zdolność do poświęceń” [Encyklopedia PWN 1999:54]. To właśnie wskazane poświęcenie jest kluczem do omawianego rodzaju samobójstw. Jednostka będąca pod silnym wpływem grupy, przejawiająca skrajny konformizm, działająca całkowicie bezrefleksyjnie, gotowa jest do wszelkich poświęceń względem społeczeństwa, w tym popełnieniu samobójstwa dla dobra grupy [Michalska-Suchanek 2011: 60]. Samobójstwo altruistyczne jest aktem protestu politycznego, stanu wojennego lub ataków terrorystycznych [Czabański 2009: 63-313]. Samobójstwo anomiczne nie dotyczy więzi jednostki ze społeczeństwem, lecz samej kondycji społeczeństwa. W przypadku załamania obowiązujących porządków, norm zasad, które gwarantują stabilizację funkcjonowania w społeczeństwie, jednostki nie posiadające wyraźnego drogowskazu postępowania, dokonują aktu samobójczego [Michalska- Suchanek 2011: 69]. Anomia społeczna związana jest rozłamem wspólnych wartości, w wyniku których kontrola społeczna staje się nieskuteczna i prowadzi do chaosu oraz dezintegracji [Olechnicki, Załęcki 2000: 20]. Samobójstwo anomiczne najczęściej występuje w wyniku kryzysu gospodarczego i przemysłowego, krachu giełdowego, bankructwa, transformacji ustrojowych [Durkheim 2011: 308-315]. Na uwadze należy mieć również fakt, że w stanie anomiczym nie muszą znajdować się całe społeczeństwa, ale poszczególne jednostki dotknięte pewnymi sytuacjami życiowymi, które zaburzają porządek dotychczasowego funkcjonowania, np. śmierć małżonka, rozwód [Olechnicki, Załęcki 2000: 20]. Wówczas mówimy o anomii domowej [Durkheim 2011: 332]. Samobójstwo fatalistyczne jest przeciwstawne samobójstwu anomicznemu. Występuje w społeczeństwie, w którym narzucone normy są absolutnie nieakceptowane przez jednostki i którym nie można się przeciwstawić. Tragizm sytuacji i niemoc na panujące reguły społeczne doprowadza jednostki do śmierci samobójczej. Dotyczy to sytuacji niewolników, więźniów systemów totalitarnych, nazistowskich lub komunistycznych. Jako samobójstwa fatalistyczne uznawane są też samobójstwa zbiorowe, które dokonywane są zazwyczaj przez członków sekt religijnych [Domańska 2017: 191]. 49 Edwin Shneidman natomiast wskazał, że na czyn samobójczy składają się wypadkowe takich czynników jak: okoliczności, aspekty społeczne oraz czasowe, które są niepowtarzalne i jedyne dla każdego z samobójców. Do aspektów suicydalnych zalicza on czynniki biologiczne, kulturalne, socjologiczne, filozoficzne, komunikację interpersonalną, elementy racjonalne, poznawcze, świadome i nieświadome. Wskazuje on, że każde samobójstwo należy rozpatrywać w sposób jednostkowy [Shneidman 1985: 5-7]. Nie mniej jednak Shneidman dokonał klasyfikacji samobójstw na podstawie wcześniej omówionej koncepcji Durkheima. Określił on 7 rodzajów samobójstw: 1. Realistyczne – uwarunkowane perspektywą przeżywania cierpienia poprzedzającego nieuchronną śmierć; 2. Altruistyczne – zachowania jednostek są podporządkowane normom i wartościom grupy, w której akt samobójczy jest respektowany a nawet narzucany; 3. Nieumyślne – podejmowane są próby samobójcze w celu wywierania na drugą osobę wpływu i manipulacji a zakończone są śmiercią dokonaną; 4. Złośliwe – podobnie jak w przypadku samobójstwa nieumyślnego, suicydent dokonuje aktu w celu generowania poczucia winy i cierpienia u drugiej osoby; 5. Dziwaczne – jednostka popełnia samobójstwo w wyniku np. halucynacji; 6. Anomiczne – dokonywane w wyniku pogorszenia się warunków ekonomicznych i społecznych; 7. Negatywne – samobójstwo w wyniku choroby psychicznej, np. depresji, poczucia porażki i braku przystosowania się do społeczeństwa, poprzedzone licznymi próbami samobójczymi. [Sowińska]. Należy również zwrócić uwagę na czynniki biologiczne samobójców. Wykazano istotne powiązania między samobójcami a np. aktywnością poszczególnych neuroprzekaźników, czynnością bioelektryczną mózgu (np. zaburzenie wzorca snu), układem hormonalnym (np. obniżone stężenie nocne melatoniny), gospodarką lipidową, układem odporności, aktywnością kory przedczołowej (prefrontal cortex – PFC). [Rajewska-Rager, Lepczyńska, Sibilski 2015: 483]. Reasumując, na akt samobójczy ma wpływ wiele czynników, zarówno społecznych, psychicznych, jak też biologicznych. Mimo występujących cech wspólnych, każdorazowo należy postrzegać akt suicydalny osobliwie. ANALIZA TREŚCI PIOSENEK Interpretacja teksów piosenek jest jedną z technik analizy treści; określana jest jako „(…) każda technika wyprowadzania wniosków na podstawie systematycznie i obiektywnie określonych cech przekazu. Obiektywność (…) wynika z przestrzegania przez (…) badaczy tych samych jasno określonych reguł, które gwarantują uzyskanie 50 takich samych rezultatów. Pytaniami, które stawia badacz w toku analizy są: kto, co mówi, do kogo i z jakim skutkiem? [Frankfort-Nachmias, Nachmias 2001:342]. Analizie treści zostało poddanych 18 polskich utworów muzycznych z okresu 1936-2020. Dobór próby był celowy, w badaniu znalazły się jedynie piosenki, które pochylają się nad śmiercią samobójczą. Omawiane piosenki nie obejmują jednego gatunku muzycznego, są to utwory, które zaliczają się do: rapu, metalu, pop- rocka, rocka. Interpretacji zostały poddane następujące utwory muzyczne, podejmujące temat samobójstw w sposób dosłowny bądź w przenośni: Mieczysław Fogg – „Ostatnia niedziela” (1936), Ewa Braun – „Ucieczka” (1996), Katarzyna Nosowska – „Zofia” (1996), Łzy – „Zabij się” (1998), Myslovitz – „Zamiana” (1999), Łzy – „Opowiem wam jej historię” (2000), Hey – „Dolly” (2001), Hey – „Mikimoto – Król pereł” (2001), Łzy – „Anastazja jestem”(2002), DKA – „Jakby to było” (2003), Nagły atak spawacza – „Aleja numer 6 grób numer 4” (2004), WRT – „Samobójstwo” (2010), Kiler – „List samobójczy” (2012), Chada – „Tego nie da się naprawić” (2012), Chada – „Samobójstwo” (2017), Guzior – „Spadnie deszcz” (2018), Mata – „Patointeligencja” (2019), Qebonafide – „SzubienicaPestycydyBroń” (2020). Teksty piosenek zostały zinterpretowane pod kątem: „kto mówi o samobójstwie?”, „do kogo mówi się o samobójstwie?”, „co mówi się o samobójstwie?”. Na podstawie analizy, w oparciu o wyżej wymienione kryteria, zostanie podjęta próba określenia sposobu definiowania i przedstawienia samobójstwa w polskich utworach muzycznych. WYNIKI ANALIZY TREŚCI PIOSENEK W kontekście „kto mówi o samobójstwach” w omawianych tekstach piosenek, wyodrębniły się 3 kategorie narratorów, które przedstawione są w tabeli na następnej stronie: 51 Tabela 1 – Kategorie narratorów w piosenkach, „Kto mówi?” Kategoria „kto mówi” Cytat Samobójca/potencjalny samobójca – Skoczyłam... lecę... [Hey, Dolly] – Gdybyś jutro zastanawiał się, kim jest kobieta. Wisząca w łazience, to ja, Zofia [Katarzyna Nosowska, Zofia]; – Gdy trzymając się za ręce na raz - dwa - trzy skaczemy dwadzieścia parę pięter [Ewa Braun, Ucieczka]; – Boże, piszę do Ciebie, ten samobójcy list... [Kiler, List samobójcy] – Czemu nastrój samobójczy mam jak Mariusz Jop2? [Quebonafide, SzubienicaPestycydyBroń]; – słucham Linkin Parku jak gdzieś z kimś tam kiedyś w parku czy odje** się jak Chester3 to nie jakieś prowo, klub 274 kur*** (Guzior, Spadnie deszcz]; –Leżę tutaj już od piętnastu lat; Nie mogę nic powiedzieć, ruszyć ręką, ani wstać; Sprawny umysł mam, jednak martwe ciało. Wszystko słyszę i czuję, po prostu wegetuję (…) Każdego dnia, jednego tylko chcę; Błagam was, zlitujcie się i zabijcie mnie [ Łzy, Anastazja jestem]; – Ale ja nim mnie pożre lęk, strzelę sobie w łeb w tą piękną noc [Myslovitz, Zamiana]; – Zawsze sobie myślę, jak by to było, jak by to wszystko się ułożyło, gdyby mnie na tym świecie nie było (DKA, Jakby to było]; – Znowu leżę na łóżku, cały pogrążony w smutku, czekam kiedy moja śmierć dojdzie do skutku [WRT, Samobójstwo]; – Pytasz, co zrobię i dokąd pójdę, dokąd mam iść, ja wiem... Dziś dla mnie jedno jest wyjście, Ja nie znam innego, tym wyjściem jest, no, mniejsza z tem [Mieczysław Fogg, Ta ostatnia niedziela]. Osoba znająca samobójcę/potencjalnego samobójcę – By uwolnić cię od bólu i porażek, i dostarczyć tobie przewspaniałych wrażeń, zrób to szybko po kryjomu, ja nie powiem nic nikomu (…) Zabij się, zabij się, nikt nie lubi tutaj cię (…) Strzel sobie w głowę i rozwal na połowę [Łzy, Zabij się]; – Mój ziom się powiesił w Sylwestra, (…) Mój ziomo nie umiał uczyć się bez koki, skończył, jak miał tu 13 wiosen [Mata, Patointeligencja], – Cmentarna brama jest już od dawna zamknięta i prawie nikt nie pamięta tego miejsca, gdzie zasnął na wieki nasz przyjaciel wspaniały; [Nagły atak spawacza, Aleja numer 6 grób numer 4]. Marcin Flint – polski dziennikarz muzyczny. 2 Chester Bennington, wokalista Linkin Park, w 2017 r. popełnił samobójstwo przez powieszenie. 3 Klub 27 – termin używany w kulturze masowej określający grupę artystów, którzy z różnych przyczyn, głównie przez akt samobójczy, zmarli w wieku 27 lat. 2 52 Osoba trzecia – Był ulubieńcem wszystkich. Wszyscy chcieli być mu bliscy. Znaleziono go nad ranem. Kiedy wszyscy jeszcze spali. [Hey, Mikimoto – Król pereł]; – Historia jak setki innych, pewnej dziewczynki. Właśnie chowała na ogródku zabawki do skrzynki, Tata smarował gwinty, mama jak zwykle w kuchni. Jeszcze nie wiedziała, że nie zobaczy już córki; Tuż obok furtki, stał szanowny sąsiad; Patrzył na małą Kasię, i kręcił cwel swego wąsa. I wszedł (…) do środka, i nikt nie wie dlaczego,ten (…) sąsiad dopuścił się najgorszego. Od lat był ojca kolegą, widział już Kasię nie raz, i nie raz pewnie myślał, jakby się do niej dobierał, i co mi powiesz teraz? Że nadal świat jest piękny? Jak stare chłopy gwałcą (…) kilkuletnie dzieci. Nieważne jak rym leci ziom, wsłuchaj się w przekaz. Sam powiesiłbym z chęcią tą (…) a nie człowieka. Powiedz na co teraz matka czekać ma, ojciec się zabił [Chada, Tego nie da się naprawić]; – Te historie są prawdziwe, nikt ich z palca tu nie wyssał. Jeśli nie jesteś ułomny, powinieneś z nich skorzystać. Lepiej trzymaj się na dystans od tej patologii całej (…), osiedla samobójców, trzymaj się z dala ziomuś [Chada, Samobójstwo]; – Nie chciała już żyć, nie wiedziała po co (...) Dostała nową szansę choć chciała być w niebie [Łzy, Opowiem wam jej historię]. Źródło: opracowanie własne. Narratorzy w omawianych utworach muzycznych kierują swoją opowieść do konkretnej osoby (najczęściej ukochanej/ ukochanego), do ogółu odbiorców, bez skonkretyzowanej grupy docelowej lub do grupy/ jednostki trudno do zdefiniowania (podmiot liryczny kieruje swoje słowa, być może, do konkretnej osoby, lecz z kontekstu nie można określić, kim dokładnie jest dana grupa lub jednostka). Tabela nr 2 – Do kogo skierowana jest narracja, kategoria „do kogo mówi?” Kategoria „do kogo mówi” Konkretna osoba Cytat – Gdybyś jutro zastanawiał się kim jest kobieta, wisząca w łazience, To ja, Zofia, Twoja, od dwudziestu pięciu lat, żona [Hey, Zofia]; – A wtedy pocałuję cię ze szczęścia, gdy już będziemy mieć twardy grunt pod nogami (...) a my?... a nas już nie będzie, a w gazetach pokażą to zdjęcie, gdy trzymając się za ręce na raz - dwa – trzy skaczemy [Ewa Braun, Ucieczka]; – Nie martwcie się ziomki, przekażę Bogu, co jest tutaj...(...) Ps. To nie Twoja wina, teraz to wiesz... To nie przez Ciebie, Kochanie... wybrałem śmierć. Chciałbym przeprosić Was w ciszy, kiedy tą nutę słyszysz. [Kiler, List samobójcy]; – Teraz nie pora szukać wymówek, fakt, że skończyło się, dziś przyszedł drugi, bogatszy i lepszy ode mnie, i wraz z Tobą skradł szczęście me. Jedną mam prośbę, może ostatnią, pierwszą od wielu lat, daj mi tę jedną niedzielę, ostatnią niedzielę, a potem niech wali się świat [Mieczysław Fogg, Ta ostatnia niedziela]. – Pamiętasz mamo, jak tuliłaś mnie do snu, A teraz tylko ból i pokój zawsze pełen róż. [Łzy, Anastazja jestem]; 53 Ogół odbiorców Grupa niezdefiniowana – Skoczyłam... lecę... Nie jest tak strasznie... Jestem... w niebie... Nie jest wcale aż tak pięknie... [Hey, Dolly]; – Mój ziom się powiesił w Sylwestra [Mata, Patointeligencja]; – Był ulubieńcem wszystkich. Wszyscy chcieli być mu bliscy. Wszyscy chcieli być mu bliscy. Znaleziono go nad ranem. Kiedy wszyscy jeszcze spali. [Hey, Mikomoto – król pereł]; – Miał tego dość, w niebo skierował oczy, Ona tam była i kazała mu skoczyć, zrobił ten krok, już dawno chciał się zabić (…) Przyszedł wrzesień, nowa szkoła, nowe twarze, nowe korytarze, gimnazjum i nowy wir wydarzeń. Parę nowych koleżanek, te wymalowane lale. Śmiały się, że jest pierdolonym brzydalem. Pluły do kanapek i pisały na ścianie, że robi lachę. Wołały do niej „brudasie”, jakim kur*** prawem? Tym razem zamiast być w szkole, leży na torach i krwawi. Umiera sama, ale tego nie da się naprawić [Chada, Tego nie da się naprawić]; – Kiedy umrę, chcę, żeby wygłosił mowę ktoś taki jak Marcin Flint aksamitnym głosem [Quebonafide, SzubienicaPestycydyBroń] – Czy odje*** się jak Chester to nie jakieś prowo, klub 27 kur*** ale śmieszne, hałas trzeszczy mi od stymulantów w głowie, tak jak w CB radiu, hałas [Guzior, Spadnie deszcz]. – Jesteś tu niepotrzebny, jak plama na ścianie, wiem, że chciałbyś to zmienić, a ja znam rozwiązanie (...) zabij się (...) [Łzy, Zabij się]; – Osiedla samobójców, trzymaj się z dala ziomuś. Tu rośnie liczba przestępstw i sprzedaż mefedronu. Ludzie wciąż siebie krzywdzą i nie chcą sobie pomóc [Chada, Samobójstwo]; – Śmierć w tak młodym wieku to pier*** ostrzeżenie. Dla tych co często wpier*** marzenie; Pomieszane z kolorami i wrzucanymi rytmami. Energia nie idzie w parze z tripami. Każde marzenie ma inne działanie więc nie wszystko kur*** naraz bo na pewno coś się stanie. (…) Cmentarzy w Polsce jest tyle że aż głowa boli więc zastanówcie się dobrze czy właśnie o to Wam chodzi [Nagły Atak spawacza, Aleja numer 6, grób numer 4]; – Nie doszukuj się złych morałów w tej historii, na jej zakończenie jest wiele teorii [Łzy, Opowiem wam jej historię]; – Spójrz, jak wygląda moja twarz. Czy został chociaż ślad z człowieka, którego znasz. Zobacz, jak szybko zmieniam się. Jak mi dodaje lat każde słowo twe [Myslovitz, Zamiana]; – Ja jestem z tobą, niestety mnie nie widzisz, do tego się przyczynisz [DKA, Jakby to było]; – Życie jest jedno, lecz nie zawsze jest łatwe, czy spłynie Ci łza, gdy się dowiesz, że umarłem? Na pewno warto żyć, bo do czasu jest pięknie, lecz przyjdzie taki dzień, że i w Tobie coś pęknie [WRT, Samobójstwo]. Źródło: opracowanie własne. W odniesieniu do analizy „co mówią” o samobójstwach omawiane teksty piosenek, można wyszczególnić 5 kategorii subtematów związanych z aktem suicydalnym. 54 Tabela nr 3 – Kategoria „kto mówi?” Kategoria „co mówi” Cytat Nawoływanie do śmierci samobójczej – Jesteś tylko maszyną, którą nogi gdzieś niosą. Wiem, że chciałbyś to zmienić, a ja znam na to sposób. By uwolnić cię od bólu i porażek, i dostarczyć tobie przewspaniałych wrażeń, zrób to szybko po kryjomu, ja nie powiem nic nikomu (…) Zabij się, (…) Nikt nie lubi tutaj cię (…) Strzel sobie w głowę i rozwal na połowę [Łzy, Zabij się]. Nieszczęśliwa miłość, złamane serce – Ta ostatnia niedziela, dzisiaj się rozstaniemy, dzisiaj się rozejdziemy, na wieczny czas. Ta ostatnia niedziela, więc nie żałuj jej dla mnie, spójrz czule dziś na mnie, ostatni raz. (…) Pytasz, co zrobię i dokąd pójdę, dokąd mam iść, ja wiem… dziś dla mnie jedno jest wyjście, ja nie znam innego, tym wyjściem jest, no, mniejsza z tem. [Mieczysław Fogg, Ta ostatnia niedziela]; – Nawet nie zauważyłeś, że mam nowy nos. Już nie zajmuje połowy twarzy. Jest mały, perkaty. Tak jak chciałeś nos twojej matki. Wczoraj wysmarowałam całe ciało miodem, obłożyłam owocami. Na sutki nałożyłam konfiturę. A pępek wypełniłam karmelem. Zawsze lubiłeś słodycze, więc pomyślałam, że może weźmiesz mnie, a ty nawet nie zauważyłeś. I leżałam jak idiotka. (…) Tak cholernie słodka, że mogłaby doprowadzić do wymiotów całe przedszkole. Gdybyś jutro zastanawiał się kim jest kobieta wisząca w łazience. To ja, Zofia Twoja, od dwudziestu pięciu lat, żona [Katarzyna Nosowska, Zofia]. Samobójstwo jako sposób uniknięcia kary – A wtedy pocałuję cię ze szczęścia, gdy już będziemy mieć twardy grunt pod nogami i psie policyjne oddechy zamienią się w skowyt, a my?... A nas już nie będzie, a w gazetach pokażą to zdjęcie, gdy trzymając się za ręce na raz – dwa – trzy skaczemy dwadzieścia parę pięter, tyle niepotrzebnych lat wiatr ubierał nas do trumny, ocieraliśmy się o niebo przez parę chwil, żyliśmy wiecznie [Ewa Braun, Ucieczka]. Źródło: opracowanie własne. PODSUMOWANIE Na podstawie omówionych polskich piosenek poruszających temat samobójstw, wykrystalizowały się pewne powtarzalne cechy charakterystyczne dla omawianego zagadnienia. Uogólniając zawarte teksty w piosenkach, odnoszące się do osoby mówiącej, adresatów tekstów oraz konkretnych treści, najczęściej narratorem okazywał się niedoszły samobójca, który kierował swoiste przemyślenia lub nawet listy samobójcze do grupy odbiorców konkretnie niezdefiniowanej. Grupa ta została określona w powyższy sposób, ponieważ z kontekstu piosenki nie wynika konkretna grupa docelowa. Podmiot liryczny, co prawda używa sformułowań „Ty”, „Tobie”, „Wam”, „ziomki” itd., lecz odbiorca nie jest w stanie domyślić się, kogo dokładnie może dotyczyć tekst. Równie często podmiot liryczny opisuje zjawisko, swoje uczucia lub historię bez jakichkolwiek odniesień do jakiegokolwiek odbiorcy. Najczęściej treść piosenek dotyczyła opowieści 55 o samobójcach bądź była swoistą spowiedzią niedoszłego samobójcy poruszającą kwestię uczuć, samopoczucia, własnej tragedii i pragnieniu samounicestwienia. Odnosząc się też do klasyfikacji samobójstw według Shneidmana, w omawianych dziełach muzycznych, można doszukać się typu samobójcy realistycznego („Ta ostatnia niedziela”), prawdopodobnie nieumyślnego bądź złośliwego („Zofia”), niewykluczone jest również samobójstwo dziwaczne („Samobójstwo”), jak również „Negatywne Ja” („Dolly”, „Jakby to było”, „List samobójcy”). W przypadku klasyfikacji samobójstw Durkheima, w omawianych tekstach piosenek występuje samobójstwo egoistyczne, które odnosi się do pozbawienia sensu życia („Jakby to było”, „List samobójcy”, „Zofia”). Można zatem uznać, że autorzy tekstów piosenek, zarówno popularnych, jak i tych mniej znanych, pochylają się nad tematami trudnymi i kontrowersyjnymi. Zwracają uwagę na problem w sposób charakterystyczny dla swojej twórczości. Wiele z omawianych piosenek uznawanych było za hymn samobójców. Inne stanowiły inspirację do popełnienia samobójstwa, ale też część z nich wnosiła otuchę i nadzieję dla niedoszłych samobójców. 56 Bibliografia Literatura: Durkheim E., Samobójstwo. Studium z socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2011 Olechnicki K., Załęcki P., Słownik socjologiczny, Graffiti BC, Toruń 2000 Shneidman E.S, Definition of suicide, New York 1985 Czabański A., Samobójstwo altruistyczne, NOMOS, Kraków 2009 Malicka-Gorzelańczyk H., Opinie młodzieży o samobójstwie, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2002 Frankfort-Nachmias C., Machmias D., Metody badawcze w naukach społecznych, Zysk i S-ka, Poznań 1996 Michalska-Suchanek M., Fenomen samobójstwa. Długa historia krótko opisana, Instytut, Mikołów 2011 Domańska J.M., Teoretyczne aspekty zjawiska samobójstw [w:] Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, t. XXVI, nr 2, 2017, s. 187-201 Hołyst B., Samobójstwo – przypadek czy konieczność, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983 Krzywda-Pogorzelski M. (red.), Encyklopedia PWN w trzech tomach, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1999 Źródła: Sowińska A., Rodzaje samobójstw, https://destrudo.pl/rodzaje-samobojstw/ Rajewska-Rager A., Lepszyńska N., Sibilski P., Czynniki ryzyka samobójstw u dzieci i młodzieży ze spektrum choroby i chorobą afektywną dwubiegunową o wczesnym początku [w:] „Psychiatria Polska” 2015; 49(3): 477-488 http://www.psychiatriapolska. pl/uploads/images/PP_3_2015/477RajewskaRager_PsychiatrPol2015v49i3.pdf Teksty piosenek: Hey, Dolly: https://www.tekstowo.pl/piosenka,hey,dolly.html Łzy, Zabij się: https://www.tekstowo.pl/piosenka,Lzy,zabij_sie__zabij.html Katarzyna Nosowska, Zofia: https://www.tekstowo.pl/piosenka,kasia_nosowska,zofia. html Ewa Braun, Ucieczka: https://www.tekstowo.pl/piosenka,ewa_braun,ucieczka.html Mata, Patointeligencja: https://www.tekstowo.pl/piosenka,mata,patointeligencja.html Hey, Mikimoto – król pereł: https://www.tekstowo.pl/piosenka,hey,mikimoto__krol_ perel.html Chada, Tego nie da się naprawić: https://www.tekstowo.pl/piosenka,chada,tego_nie_ da_sie_naprawic__feat__hades__z_b_u_k_u.html 57 Chada, Samobójstwo: https://teksciory.interia.pl/chada-samobojstwo-brake-blend-tekst-piosenki,t,669726.html Nagły atak spawacza, Aleja numer 6 grób numer 4: https://www.tekstowo.pl/piosenka,nagly_atak_spawacza,aleja_numer_6_grob_numer_4.html Łzy, Opowiem wam jej historię: https://www.tekstowo.pl/piosenka,Lzy,opowiem_ wam_jej_historie.html Kiler, List samobójcy: https://www.tekstowo.pl/piosenka,kiler,list_samobojcy.html Quebonafide, SzubiencaPestycydyBroń: https://genius.com/Quebonafide-szubienicapestycydybron-lyrics Guzior, Spadnie deszcz: https://teksciory.interia.pl/guzior-spadnie-deszcz-tekst-piosenki,t,666179.html Łzy, Anastazja jestem: https://teksciory.interia.pl/lzy-anastazja-jestem-tekst-piosenki,t,629942.html Myslovitz, Zamiana: https://www.tekstowo.pl/piosenka,myslovitz,zamiana.html DKA, Jakby to było: https://www.tekstowo.pl/piosenka,dka,jakby_to_bylo.html WRT, Samobójstwo: https://www.tekstowo.pl/piosenka,wrt,samobojstwo.html Mieczysław Fogg, Ta ostatnia niedziela: https://www.tekstowo.pl/piosenka,mieczyslaw_fogg,ostatnia_niedziela.html 58