Sebeb-İ Teli̇fleri̇n Önemi̇ Ve Anali̇zleri̇ne Dai̇r

Eserlerin hangi amaçlarla üretildiğinin ve/veya neden yazıldığının bilinmesi/bildirilmesi, eserin alegorisini sunma-belirleme ve mesajını iletme-alma açısından önem arz eder. Eserlerde bölüm hâlinde bulunan sebep veya amaç, bazı eserlerde temsili istiare/metaforik olarak sezdirilir. Eserlerin açık veya gizli/örtük mesaj(lar)ı vardır. Bu mesaj(lar)a, bir sebep-sonuç veya amaç-sonuç olarak ortaya çıkan eserdeki anlatımla, ifade, üslup tespiti ve metnin çözümlenmesiyle ulaşılabilmektedir. Eserlerde bir bölüm olarak girişte veya eserin sonunda, açık veya saklı/örtük, yazılış nedenleri, amaçları, gerekçeleri ve süreçleri hakkında bilgilere ulaşılabilmektedir. Bölüm olarak dibacede/ön sözde veyahut ilerleyen bölümlerinde eserin “yazılma sebebi”ni açıklayan ifadeler, klâsik Türk edebiyatındaki birçok manzum-mensur/düzyazı eserde karşılaşılabilen bir olgudur. Klâsik Türk edebiyatında yazılmış mensur bir eserde “yaz(ıl)ma sebebi”, müstakil bir bölüm olarak yer alabileceği gibi, ön söz olarak adlandırılan dibacenin kendisi olabilir veyahut dibace içinde bulunulabilir. “Sebeb-i telif” adıyla anılan bu bölüm, benzeri isim ve çağrışımlarla görülebilmektedir. Bu bölümde, eserin ne amaçla yazıldığı, yazılış süreci, yazım serüveni, türü, konusu, muhtevası, alegorisi, yazım biçimi, yazım diline dair bilgiler sunulmaktadır. Yazarın/müellifin, eserin bu bölümlerinde poetik tartışmalara girmesi mümkündür. Müellifin şiir, şair ve sanat hakkındaki düşünceleri, dönemin edebiyat zevki, anlayışı, eğilimleri ve algısı; yaşanılan çağın sosyal, siyasal ve politik düzlemleri hakkında bilgilerin bulunabildiği bu bölümler, bir tür “şiir poetikası” özelliği taşır. Sebeb-i telifler, edebiyat tarihini aydınlatacak önemli verileri kapsayabilir. Müellife veya başkasına ait eserler ile eser yazımında gelinen aşamalar, süreçler ve dönemin edebiyat dünyasının yansımaları, sebeb-i teliflerde görülebilen hususlardandır. Bu makale, daha önce birçok metinden ve akademik araştırmalardan hareketle sebeb-i telifler için analiz metodu oluşturma çalışmalarına bir ek mahiyetindedir. Çalışmada, sebeb-i teliflerin ne şekilde analiz edilebileceğine dair çeşitli sorular sorulmuş, bir anlamda incelenecek olan sebeb-i teliflerin, hangi ana başlıklar altında analiz edilebileceğine dair bir yol haritası ve analiz yöntemi/metodu belirlenmiştir. Eserde sebeb-i telif bölümü yoksa bile araştırmacının bu soruları veya bazılarını tüm esere sorarak bir çıkarım yapması mümkündür.