Waray (katawhan)

Iton mga Waray in grupo hin mga Bisaya nga an panguna nga yinaknan in Waray, usa nga yinaknan Austronesiano nga tuminongnong ha mga isla han Samar, Leyte ngan Biliran, nga naghihimo han rehiyon Sinirangan Bisayas han Pilipinas. An mga Waray in naukoy ha bug-os nga isla ngan Samar ngan gintatawag hira nga mga Samareño samtang an mga naukoy ha Leyte in gintatawag nga mga Leyteño. Ha isla han Leyte, an mga Waray in nangungukoy ha norte nga dapit han isla. An kabugkiran ha kabutngaan han isla an nagbubulag han mga Waray ngan han mga Nagsisinibuwano ha salatan. Ha isla han Biliran naman, an mga Nagwawaray in naukoy ha sinirangan nga dapit han isla ha atubangan han Samar. Hira in gintatawag nga mga Biliranon.

An Waray kay gurugutiay nga grupo hin mga Visayannga it primera nga lenggwahe kay Waray-Waray(gin ngangaran liwat nga Lineyte-Samarnon), usa nga Austronesiannga lenggwahe tuminungnong ha isla han Samar, Leyte, ngan Biliran, in sakop hit rehiyon han Eastern Visayasha Pilipinas. An mga Waray kay nangungukoy ha bug-os nga isla han Samar kun ngain gintatawag hira nga mga Samareños/Samarnons, ha norte nga isla hit Leyte kun ngain gintatawag liwat hira nga mga Leyteños, ngan ha isla hit Biliran. Ha isla hit Leyte, an mga Waray iton na-okupar hit norte nga parte hit isla, nga nabubulag ha mga Leyteños nga nahibaro liwat hit pinulungan nga Cebuano mahitungod hit kabudkiran ha butnga hit isla. Ha isla hit Biliran, nangungukoy it mga Waray-Waray ha este nga parte hit isla naatubang ha isla hit Samar; an ira Waray-Waray na pinulungan kaurugan nga gintatawag nga Biliranon. Ha isla han Ticao, nga mabibilngan ha probinsya han Masbate ha rehiyon hit Bicol, an mga Waray-Waray it kadam-an nga nangungukoy ha isla; kaurugan nga gintatawag hira na mga Ticaonon. Peru, an mga Ticaonan kay mas hi-ara ha mga Masbateño tungod hira man gud an hurohirani ha ira. An Bicolano nga lenggwahe in mas puroparehas ha mga pulong hit Waray-Waray kun ikokompara ha liwat nga mga Visayan nga lenggwahe (pananglitan: Cebuano o Ilonggo).

Lugar

An mga Waray kay kadam-an nga nangungukoy ha probinsya hit Eastern Samar, Northern Samar, ngan Samar samtang may ada liwat nangungukoy ha Leyte, Southern Leyte, Biliran, ngan Sorsogon.

Gintikangan

An mga Waray kay tikang mga Austronesian nga kumanhi ha Pilipinas han panahon han Metal. Han 1521, an mga Waray an una nga nakit-an han mga Espanyol ha pagtagdumara ni Ferdinand Magellan. An Waray an una nga mga Pilipino na bumalhin ha Kristyanismo. Samtang hira liwat an usa ha mga etnisidad nga ginbilin an ira pagiging pagano biskan nagkaada na hira hin bag-o nga relihiyon; an ira pagtuo ha Roman nga Kristyanismo. Tikang han kolonisasyon han mga Espanyol hasta han ka hasta, ginkikita na hira na mga nauubos nga etnisidad.

An mga kahadto nga mga Waray nga mangurokoy han Samar, Leyte, Biliran, ngan isla han Pintuyan kay mga magkarit nga manaragat. May ada iba nga mga naging pirata nga nanruruba han mga kabalayan nga hirani ha mga dagat hit Bohol, Cebu, Northern Luzon, ngan Southern Mindanao. An ira mga nadadakop kay ira ginpipirit nga magsirbi ha ira, ginhihimo nga mga uripon. An mga kahadto nga mga Waray in puydi maikompara ha mga Vikings han Northern Europe.

Igintutuod liwat nga an mga kahadto nga mga Waray in mayada na sistema han ira cultura, panurat, panyakan, ngan pagdumara ha ira tagsa-tagsa na mga grupo ugsa han pag abot han mga Espanyol.

Stereotypes

An mga Waray in kaurugan nga ginkikita nga mga mag-isog; pareho han linya nga “Basta Waray hindi uurong sa away” nga karuyagsigngon na basta Waray diri gud mapapirde ha biskan di anu nga aragway. Ginkikita liwat hira nga mga kontento na mga tawo, tungod hit ira kakontento gintatawag na hira nga mga hubya han mga panahon han mga Espanyol. Naruruyag la liwat hira hit semple na panginabuhi. Maki-tuba liwat in hira na mga grupo, usa nga irinumon nga tikang hit luga hit lubi.