Pandjêye
Li Pandjêye ("totes les teres" et grek) c' est l' continint unike k' i gn aveur e l' ere Mezozoyike, divant ki l' tectonike des plakes ni cmince a l' pårti e continints diferins. Li no a stî atåvlé pa Alfred Wegener e 1915.
Cwand l' Pandjêye a stî foirmêye, i gn a 300 miyons d' anêyes, des tchinnes di montinnes ont askepyî, sacwantes di zeles egzistèt co enute — mins bén moens hôtes, cåze di l' erôdaedje —, come les Monts Apalatches, Monts d' l' Atlasse, les Monts Ourals. Li grand oceyan k' i gn aveut tot åtoû del Pandjêye a stî lomé li Pantalassa. Li Pandjêye s' a cmincî a dispårti i gn a 180 miyons d' anêyes.
Li Pandjêye esteut ene masse di tere del cogne d' on grand "C", li boket del Pantalassa ki s' trouve å dvins do "C" a stî lomé li Mer di Tethys, ki dvént l' Oceyan d' Tethys après l' prumî dispårtaedje des teres e deus continints, li Gondwana eyet l' Lôrazeye sol termene do Djurassike. Come li Pandjêye esteyt si télmint lådje, l' ådvins des teres esteut foirt setch, la ki l' plouve n' ariveut waire; come c' esteut tot d' on tnant, çoula a eto permetou l' voyaedje des biesses di tere d' on dbout a l' ôte.
Li Mantea pa dzo l' Pandjêye esteut co tchôd et sayive di rmonter, come rizultat on-z a ki l' redjon å mitan des teres, k' a divnou asteure l' Afrike, a stî poûssî viè li dzeur, eyet si trouve asteure e moyene a sacwantès dijhinnes di metes pus hôt k' les ôtes continints.
Motoit bén ki l' Pandjêye n' a nén stî l' prumî "supercontinint"; on pinse k' i gn åreut yeu eto l' Pannotia fwait i gn a 600 miyons d' anêyes et pårti a bokets viè 550 miyons d' anêyes, eyet l' Rodinia fwait i gn a 1,1 miyårds d' anêyes eyet pårti a bokets viè 750 miyons d' anêyes.