Oqqovoq GES-1
| Oqqovoq GES-1 | |
|---|---|
| Mamlakat |
 Oʻzbekiston |
| Joylashuvi | Oʻzbekiston |
| Daryo | Chirchiq |
| Kaskad | Chirchiq-Boʻzsuv suvenergetika trakti |
| Boshqaruvchisi | „Oʻzbekgidroenergo“ AJ |
| Maqomi | Amalda |
| Qurilishi boshlangan yil | 1941 |
| Agregatlar ishga tushgan yillar | 1943, 1951 |
| Asosiy tavsifi | |
| Yillik elektr energiyasi ishlab chiqarishi | 213,8 |
| Elektrostansiya turi | derivatsion |
| Elektr quvvati, MVt | 39,7 |
| Asosiy inshoot | |
| Toʻgʻon turi | mavjud emas |
| Shlyuz | mavjud emas |
| Taqsimlovchi qurilma | 35 kV |
| Xarita | |
41°26′49.5″N 69°33′29.4″E / 41.447083°N 69.558167°E
Oqqovoq GES-1 (GES-10) – Oʻzbekistondagi gidroelektr stansiya, Toshkent shahrida. Chirchiq daryosida (Chirchiq GESlar Derivatsiya kanali) joylashgan, Chirchiq-Boʻzsuv suvenergetika trakti, Chirchiq GESlari guruhi tarkibiga kiradi. Oʻzbekistondagi eng qadimgi elektr stansiyalaridan biri, 1943-yilda ishga tushirilgan. Stansiyaga davlat nomidan „Oʻzbekgidroenergo“ AJ egalik qiladi[1].
Stansiya tuzilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oqqovoq GES-1 dervatsiya kanali shaklidagi tabiiy oqim bilan taʼminlangan burilishga ega, inshoot tarkibida toʻgʻon yoʻq. Elektr stansiyasining oʻrnatilgan quvvati 39,7 MVt, oʻrtacha yillik elektr energiyasi ishlab chiqarish 213,8 million kVt/soatni tashkil etadi. Stansiyaga quyidagilar kiradi[1][2][3]:
- Chirchiq GESning chiqish kanalidagi shlyuz regulyatori (GES qurilayotgan vaqtida qurilgan), derivatsiya kanaliga suv olishni taʼminlovchi bosh inshoot funksiyalarini bajaradi. Segmentli klapanli ikkita suv oʻtkazgich bilan jihozlangan;
- Kirish kanali uzunligi 7595 m, pastki qismi boʻylab kengligi 12-19,73 m, oʻtkazuvchanligi 220 m³ / s boʻlgan trapezoid kesmaga ega. 4202 metr qismi qattiq qoplama bilan qoplanmagan, 3387 metr qismi esa betonlangan;
- Oqim tezligi 15 m³/s boʻlgan Xonim ariqning bosh regulyatori;
- 65 m³/s oqim tezligidagi Zax ariqning bosh regulyatori;
- Oʻtkazish quvvati 50 m³/s boʻlgan GES birinchi bosqichining suv olish inshooti;
- GES birinchi navbatining bosimli suv havzasi, boʻsh turgan suv oʻtkazgichi bilan;
- GES birinchi navbati suv chiqargichi;
- GESning birinchi navbatining bosimli quvur liniyasi;
- Sifon tipidagi suv olish va tez oqimdan iborat boʻsh suv oqimi. Dastlabki qismida suv oʻtkazgichning quvvati 85 m³ / s ni tashkil qiladi, oxirgi qismida bosimli havzaning boʻsh turgan suv oqimi bilan birlashgandan keyin – 125 m³ / s. GESning birinchi va ikkinchi navbati suv olish joylari orasida joylashgan;
- GES ikkinchi bosqichining avankamerasi (suv olish);
- Uzunligi 160 m, diametri 5,4 m boʻlgan GESning ikkinchi navbatidagi metall derivatsiya truboprovodi;
- Diametri 12 m va balandligi 20 m boʻlgan metall tenglashtirgich;
- Uzunligi 65 m va diametri 5,4 m boʻlgan ikkinchi bosqichning metall suv chiqargichi;
- GES binosi (birinchi va ikkinchi bosqichlar uchun umumiy);
- Chiqish kanalining uzunligi 891 m, quvvati 125 m³/s boʻlib, Boʻzsuv kanaliga quyiladi.
GES binosida ikkita vertikal gidroagregat oʻrnatilgan. 2023-yilda tugallanadigan modernizatsiya jarayonida gidravlik agregatlari almashtirildi, ular quyidagi parametrlarga ega edi: birinchi nvabat gidroagregati 10,7 MVt quvvatga ega, 28,25 m balandlikda ishlagan va ishchi oʻqi diametri 2,5 metr, oʻtkazish quvvati 45 m³/s boʻlgan radial-oʻqli turbina bilan jihozlangan. Ikkinchi navbat gidroagregat bloki 24 MVt quvvatga ega boʻlib, 35,5 m balandlikda ishlagan va ishchi oʻqi diametri 3,875 metr, oʻtkazish quvvati 45 m³/s boʻlgan aylanadigan qanotli turbina bilan jihozlangan. GES binosiga yuk koʻtarish quvvati 75 tonna boʻlgan ikkita yuk koʻtaruvchi kran oʻrnatilgan. Birinchi bosqich gidroagregati TD-15000/35 quvvat transformatoriga 6,6 kV kuchlanishdagi elektr energiyasini, ikkinchi bosqich gidroagregati TD-31500/35 quvvat transformatoriga 10,4 kV kuchlanishli elektr energiyasini yetkazib bergan. Transformatorlardan elektr energiyasi energiya tizimiga 35 kV kuchlanishli ochiq kommutator orqali yetkazib beriladi[1][2][3].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ulugʻ Vatan urushi boshlangandan soʻng, Toshkentda beshta yangi GES qurish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi: Oqtepa, Oqqovoq-1, Qibray, Salor va Quyi Boʻzsuv-1. Stansiyalarni Rossiyaning shimoli-gʻarbidagi (Kondopoga, Quyi Tuloma, Niva-2) gidroelektr stansiyalaridan koʻchirilgan uskunalardan qisman foydalanish orqali imkon qadar tezroq qurish rejalashtirilgan edi. Chirchiq shahrining energiyadan foydalanish sxemasiga koʻra, Oqqovoq GES-1 qurilgan maydonda dastlab 40 m balandlikdagi va 260 m³/s suv oqimiga ega Troitsk GESni qurish rejalashtirilgan edi. Stansiyani tezroq foydalanishga topshirish zarurligini inobatga olib, GESni ikki bosqichda qurish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi. Oqqovoq GES-1ning qurilishi 1941-yil oxirida (boshqa maʼlumotlarga koʻra, 1942-yilda) boshlangan, stansiyaning birinchi bosqichi 1943-yil mart oyida ishga tushirilgan va Quyi Tuloma GESdan evakuatsiya qilingan gidroagregat oʻrnatilgan. Shunday qilib, qurilish muddati, turli manbalarga koʻra, faqat 8 yoki 15 oy davom etgan. Birinchi navbatni qurishda mavjud Zax irrigatsiya kanalidan foydalanildi, bu esa birinchi bosqichdagi bosimni 28,25 m gacha cheklagan. Stansiyaning ikkinchi navbati 1951-yil iyulda foydalanishga topshirilgan, 1957-yil aprelda suv kelish kanalini kengaytirish ishlari nihoyasiga yetgach, Oqqovoq GES toʻliq quvvatga – 35,2 MVt quvvatga keltirildi. GESning loyiha quvvati (36,8 MVt) va ishlab chiqarish quvvatiga (232 million kVt/soat) erishilmagan. 2019-yil holatiga koʻra, gidroelektrostantsiyaning quvvati 34,7 MVtni, oʻrtacha yillik elektr energiyasi ishlab chiqarish esa 172 million kVt/soatni tashkil etadi[1][2][3].
2019-yil aprel oyida stansiyani modernizatsiya qilish loyihasining texnik-iqtisodiy asoslari tasdiqlandi, loyihani Xitoyning Eksim banki krediti hamda „Oʻzbekgidroenergo“ aksiyadorlik jamiyati oʻz mablagʻlari hisobidan amalga oshirish rejalashtirilgan. Loyihaning umumiy qiymati 18,6 million dollarga baholanmoqda, ish 2020-yilda boshlanib, 2023-yilda yakunlanadi. Modernizatsiya natijasida stansiyaning quvvati va elektr energiyasi ishlab chiqarilishi oshiriladi[1][4][5][6].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 „Ўзбекистон гидроэлектростанциялари тарихи: Оқ-қовоқ ГЭС-1 (ГЭС-10)“. АО «Узбекгидроэнерго». 2019-yil 19-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 19-dekabr.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 „Ак-Кавакская ГЭС“. АО «Гидропроект». 2019-yil 19-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 19-dekabr.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 „Исследование и разработка рекомендаций по повышению эффективности ГЭС Аккавак — 1“. Ташкентский государственный университет. 2019-yil 19-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 19-dekabr.
- ↑ „Постановление Президента Республики Узбекистан 09.01.2020 г. № ПП-4563 О мерах по реализации инвестиционной программы Республики Узбекистан на 2020-2022 годы“ (ru). Norma.uz. 2020-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 6-yanvar.
- ↑ „Ўзбекистон Республикасининг 2021—2023 йилларга мўлжалланган Инвестиция дастурини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида“. Lex.uz. 2021-yil 8-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 6-yanvar.
- ↑ „Oq-qovoq GES-1 (GES-10) yangi quvvatlarda ishga tushirildi“. АО «Узбекгидроэнерго». Qaraldi: 2023-yil 30-avgust.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- „Ак-Кавакская ГЭС“. АО «Гидропроект». 2019-yil 19-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 19-dekabr.
- „Ўзбекистон гидроэлектростанциялари тарихи: Оқ-қовоқ ГЭС-1 (ГЭС-10)“. АО «Узбекгидроэнерго». 2019-yil 19-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 19-dekabr.
- „Исследование и разработка рекомендаций по повышению эффективности ГЭС Аккавак — 1“. Ташкентский государственный университет. 2019-yil 19-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 19-dekabr.