Debrecen universiteti

	Debreceni Egyetem
Asos solingan sanasi	1538-yil, 1912-yil(qayta ta'mir)
Rektori	Prof. Dr. Zoltán Szilvássy
Fakultetlar	2,000
Talabalari	30,000 (2020-yil)
Veb-sayti	unideb.hu/en

Debrecen universiteti(veng.: Debreceni Egyetem)—Vengriyaning Debretsen shahrida joylashgan universitetdir. Ushbu taʼlim muassasasi Vengriyadagi eng qadimgi uzluksiz ishlaydigan oliy taʼlim muassasasi hisoblanadi(1538-yildan beri). Universitetda xalqaro talabalar uchun ingliz tili boʻyicha yaxshi yoʻlga qoʻyilgan dastur mavjud, xususan, tibbiyot sohasida birinchi marotaba 1986-yilda ingliz tilida taʼlim yoʻlga qoʻyilgan. Universitetda 6000 ga yaqin xalqaro talabalar tahsil olmib kelmoqda^[2]. 2014-yilgacha texnik Akademiya mukofotlari (Oskar) besh nafar universitetda taʼlim olgan talabalarga topshirilgan.

Universitet, shuningdek, Janubiy Koreyaning Geochang okrugida tegishli asosiy tibbiyot kampusini ham boshqaradi^[3].

Tarix

Erta shakllanish

Universitet tashkil topishi Debretsen shahrida 1538-yilda tashkil etilgan Kalvinistlar kolleji bilan boshlangan. Asrlar davomida universitet Vengriyadagi asosiy oliy taʼlim muassasalaridan biri boʻlgan. XX-asrning boshlarida kollej universitetga aylantirilgan va hozirgi Kalvinistlar kollejining Debretsen islohot qilingan diniy universiteti bilan mustahkam aloqa va hamkorlikka ega hisoblanadi.

Birinchi jahon urushidan oldingi va urish davrida

1908-yilda Kalvinistik gumanitar fanlar akademiyasi, 1912-yilda Vengriya qirollik universiteti tashkil etilgan. Universitet kollejning ilohiyot, huquq va sanʼat fakultetlarini oʻz ichiga olgan va keyinchalik tibbiyot maktabini ham oʻziga qoʻshib olgan. Oʻqitish 1914-yilda Kalvinistlar kollejining eski binolarida boshlangan. 1918-yilda birinchi yangi tibbiyot maktabi binosi ochilgan va 1927-yilda tibbiyot maktabining asl kampusi qurib bitkazilgan.

Ikki jahon urushi oʻrtasida

1921-yilda universitet Vengriyaning sobiq bosh vaziri Ishtvan Tisza nomini olgan. 1932-yilda universitetning asosiy binosi toʻliq qurib bitkazilgan. Bu shahardagi eng katta bino boʻlib, eklektik va neo-barokko uslubida yaratilgan.

Universitetning asosiy binosining ichki hovlisi (*Díszudvar*)

1945-1990-yillar oraligʻida

1949-1950-yillarda universitet kommunistik nazorat ostida qayta tuzilgan. „Qayta tashkil etish“ning asosiy maqsadi universitetni kichikroq, kamroq integratsiyalashgan institutlarga boʻlish, shuningdek, Sovet kun tartibiga toʻgʻri kelmaydigan boʻlinmalarni zaiflashtirish yoki hatto tarqatib yuborish yuzaga kelgan. Ilohiyot fakulteti Kalvinistik kollejga qaytarilgan, tibbiyot fakulteti mustaqil universitetga aylangan (2000-yilgacha), huquq fakulteti tugatilgan, professor-o‘qituvchilar tarkibi qisqartirilgan. Ingliz, fransuz, italyan, nemis va mumtoz filologiya kafedralari yopilgan, rus tili kafedrasi esa keskin kengaygan. Gʻarb tillarini oʻqitish faqat 1956-yildan keyin tiklangan, italyan tili bundan mustasno, 1990-yillargacha qayta taklif qilinmagan.

Tabiiy fanlar fakulteti 1949-yilda mustaqil fakultetga aylangan va 1970-yilda yangi kimyo binosiga koʻchib oʻtgan.

1952-yilda Sanʼat fakulteti va Tabiiy fanlar fakulteti oʻz nomini Lajos Kossuth universitetiga oʻzgartirgan va ushbu xolatni 2000-yilgacha saqlab qolishgan.

XXI-asr

2000-yil 1-yanvarda Hajdu-Bihar okrugidagi kollej va universitetlar, Qishloq xoʻjaligi universiteti, Lajos Kossuth universiteti va Tibbiyot universiteti birlashtirilgan. Natijada paydo boʻlgan Debrecen universitetida beshta universitet va uchta kollej darajasidagi fakultet va 20 000 talaba tahsil olgan. Keyinchalik Debrecen konservatoriyasi va universitetning Hajdúböszörmény va Nyíregyhazadagi maktablari qoʻshilgan.

1927-yilda tashkil etilgan Debrecen yozgi maktabi texnik jihatdan universitetdan mustaqil boʻlsa ham, kampusda joylashgan. Maktab yil davomida chet elliklarga venger madaniyati va venger tilini chet tili sifatida oʻrgatib keladi.

Universitetning eng mashhur jurnali — Egyetemi Élet („Universitet hayoti“) va talabalarning yetakchi onlayn mediasi — www.egyetemportal.hu. Universitet, shuningdek, Vengriyaning ingliz va amerikalik tadqiqotlar jurnalini nashr etib borgan^[4].

Tuzilishi

Fakultet va kollejlar

Qishloq xoʻjaligi va oziq-ovqat fanlari va atrof-muhitni boshqarish fakulteti Gumanitar fanlar fakulteti

Stomatologiya fakulteti

Iqtisodiyot va biznes fakulteti

Tibbiyot fakulteti

Informatika fakulteti

Huquq fakulteti

Musiqa fakulteti

Farmatsevtika fakulteti

Fan va texnologiya fakulteti

Jamoat salomatligi fakulteti

Muhandislik fakulteti

Bolalar va maxsus ehtiyojlar taʼlimi fakulteti

Kampus

Universitet Debretsenda uchta yirik kampusga ega: gumanitar fanlar, tibbiyot, musiqa fakultetlarining koʻpgina boʻlimlari, shuningdek, botanika bogʻi joylashgan eski asosiy kampus; Huquqiy iqtisodiyot va informatika fakultetlarining aksariyat binolari joylashgan yoshroq Kassai-road kampusi va qishloq xoʻjaligi va oziq-ovqat fanlari va atrof-muhitni boshqarish fakulteti joylashgan Böszörményi kampusi. Biroq, bundan tashqari, shahar boʻylab koʻplab kichikroq birliklar, masalan, fizika boʻlimlari va HAS Yadro tadqiqotlari instituti ixcham mini-kampus yoki agronomiya fakultetini tashkil qiladi. Muhandislik fakulteti Ótemető koʻchasida oʻz kampusiga ega^[5].

Kutubxona

Debretsen universiteti kutubxonasi Vengriyadagi eng yirik universitet kutubxonasi va mamlakatning ikkita milliy kutubxonasidan biri (ikkinchisi Budapeshtdagi Milliy Sechenyi kutubxonasi). Kutubxonadagi yozuvlar soni 6 milliondan ortiq hisoblanadi.

Hisoblash

Universitet Vengriyadagi eng yirik hisoblash klasteriga mezbonlik qiladi (203 TFlop/s) Leo (Leo Szilarddan keyin), bu 2015-yil holatiga koʻra dunyoning Top500 superkompyuterlari orasida 370-oʻrinni egallaydi. Yangi superklaster 2022-yilda oʻrnatilishi rejalashtiilgan^[6].

Taniqli bitiruvchilar va professorlar

Samuel Dioszegi va Mixali Fazekas haykali

Endre Ady, shoir (1877-1919-yillar)

Yanos Arani, yozuvchi va shoir (1817-1882-yillar)

Dezső Baltazar, isloh qilingan episkop (1871-1936-yillar)

Ézsaiás Budai, gumanitar fanlar va ilohiyot professori (1766-1841-yillar)

Mixali Chokonay Vitez, shoir (1773-1805-yillar)

Pal Ember Debreczeni, ruhoniy (?-1710-yillar)

Samuel Dioszegi, ruhoniy, botanik (1760-1813-yillar)

Lajos Domokos, sudya, yozuvchi (1728-1803-yillar)

Mixali Fazekas, yozuvchi, botanik (1766-1828-yillar)

Istvan Xatvani, matematik (1718-1786-yillar)

Endre Xogyes, shifokor (1847-1906-yillar)

Ferens Kerekes, kimyogar, matematik (1799-1850-yillar)

Loránd Kesztyűs, shifokor, immunolog va patofiziolog (1915-1979-yillar)

Ferens Kölcsey, shoir va siyosatchi (1790-1838-yillar)

Imre Lakatos, matematik va faylasuf (1922-1974-yillar)

Jozsef Lugossi, tilshunos (1812-1884-yillar)

Ferens Medgyessi, haykaltarosh (1881-1958-yillar)

Zsigmond Morich, yozuvchi (1879-1942-yillar)

Alfred Reni, matematik (1921-1970-yillar)

Magda Sabo, yozuvchi (1917-2007-yillar)

Sandor Szalay, fizik (1909-1987-yillar)

Andor Szentivani, shifokor (1926-2005-yillar)

Tamas Vichsek, fizika professori

Tamas Yuxas, Peabodi faxriylari memorial oʻrta maktabining kimyo oʻqituvchisi

Kalman Varga, fizik

Istvan Vespremi, shifokor (1723-1799-yillar)

Juzzanna Yakab, JSSTning Yevropa mintaqaviy direktori (2010-2014yillar; 2015-2019-yillar)

Gyula Priskin, 2010-yilgi Akademiya mukofoti sovrindori, Lustre uchun, DI uchun dasturiy taʼminot

Tamas Perlaki, 2010-yilgi Akademiya mukofoti sovrindori, Lustre

Mark Jaszberenyi, 2010-yilgi Akademiya mukofoti sovrindori, Lustre

Imre Major, 2014-yilgi Akademiya mukofoti sovrindori, Mudbox 3-D dasturi uchun

Csaba Kőhegyi, 2014-yilgi Akademiya mukofoti sovrindori, Mudbox 3-D dasturiy taʼminoti uchun

Halima Nuhu Sanda, sogʻliqni saqlash boʻyicha ekspert va qizlar taʼlimi va ayollar imkoniyatlarini kengaytirish va yetakchilik himoyachisi.

Galereya

Bosh bino

Bosh bino
Quyosh fizikasi observatoriyasi
Istvan Tissa haykali
Debrecen universiteti — informatika fakulteti

Manbalar

↑ „Study in Hungary: University of Debrecen“. 2020-yil 9-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-oktyabr.
↑ Study Medicine and Dentistry in Hungary
↑ „거창국제학교“.
↑ „Hungarian Journal of English and American Studies“.
↑ „University of Debrecen | Faculty of Engineering“. eng.unideb.hu. Qaraldi: 2019-yil 4-may.
↑ „New Supercomputer at the University“. edu.unideb.hu. Qaraldi: 2021-yil 28-iyul.

[1] „Study in Hungary: University of Debrecen“. 2020-yil 9-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-oktyabr.

[2] Study Medicine and Dentistry in Hungary

[3] „거창국제학교“.

[4] „Hungarian Journal of English and American Studies“.

[5] „University of Debrecen | Faculty of Engineering“. eng.unideb.hu. Qaraldi: 2019-yil 4-may.

[New_Supercomputer_at_the_University-6] „New Supercomputer at the University“. edu.unideb.hu. Qaraldi: 2021-yil 28-iyul.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]