Skip to main content

Jakub Adamski

University of Warsaw, Institute of Art History, Faculty Member

Followers

550

Following

95

Mentions

8

Public Views

Address: Poland

less

InterestsView All (9)

Uploads

Papers by Jakub Adamski

„Doktrynerstwo” versus „nowoczesność” w architekturze około roku 1300. Uwagi o rozwoju architektury gotyckiej w kontynentalnej Europie i jej współczesnych badaniach

„Novitas versus auctoritas” w sztuce średniowiecznej. Studia dedykowane Profesorowi Piotrowi Skubiszewskiemu w dziewięćdziesiątą rocznicę urodzin, red. Jakub Adamski, Juliusz Raczkowski, Warszawa–Toruń 2022, s. 13–43., 2022

„Doktrynerstwo” versus „nowoczesność” w architekturze około roku 1300. Uwagi o rozwoju architektu... more „Doktrynerstwo” versus „nowoczesność” w architekturze około roku 1300. Uwagi o rozwoju architektury gotyckiej w kontynentalnej Europie i jej współczesnych badaniach, [w:] „Novitas versus auctoritas” w sztuce średniowiecznej. Studia dedykowane Profesorowi Piotrowi Skubiszewskiemu w dziewięćdziesiątą rocznicę urodzin, red. Jakub Adamski, Juliusz Raczkowski, Warszawa–Toruń 2022, s. 13–43.

Co może nam powiedzieć typ przestrzenny gotyckiej katedry w Wilnie? Rozważania o relacjach między formą a funkcjonalnością średniowiecznych katedr w Środkowej Europie i na obszarze nadbałtyckim

„Studia Waweliana”, 20–21, 2019–2020, s. 21–37, 2019

Gotycka katedra w Wilnie jest niewątpliwie najsłabiej rozpoznana pod względem architektonicznym s... more Gotycka katedra w Wilnie jest niewątpliwie najsłabiej rozpoznana pod względem architektonicznym spośród wszystkich najważniejszych kościołów biskupich zbudowanych w państwie polsko-litewskim u schyłku średniowiecza. Nieuwzględnianie wileńskiego kościoła zamkowego w polskich badaniach architektury średniowiecznej z pewnością wynikało z bardzo ograniczonej znajomości pierwotnego kształtu budowli. Dzięki pracom Napoleonasa Kitkauskasa wiadomo jednak, że dzisiejszy kościół klasycystyczny zawiera w sobie niemal pełny zrąb murów z XV wieku. Ustalenia tego badacza są więc punktem wyjścia do zaprezentowanych tu roważań nad typem architektonicznym katedry wileńskiej i jej relacji względem gotyckich świątyń biskupich w Polsce i na obszarze nadbałtyckim. Przedmiotem rozważań historyka architektury powinien być przede wszystkim typ przestrzenny katedry, który zasadniczo daje się rekonstruować. Korpus kościoła można sklasyfikować jako wysoką halę. Charakterystycznym rysem jego ukształtowania jest też brak wyodrębnionego przestrzennie chóru, rozumianego jako wydzielona architektonicznie część budowli. W porównaniu z gotyckimi katedrami w Polsce układ przestrzenny najważniejszego kościoła biskupiego na Litwie, przynależnego do metropolii gnieźnieńskiej, wydawaje się zaskakujący. Można jednak przypuszczać, że wileńska budowla od początku funkcjonowała jako świątynia obejściowa, przy czym do ambitu funkcjonalnie zaliczało się ostatnie przęsło nawy głównej. Przypuszczenie o takiej właśnie organizacji wnętrza wileńskiej katedry pozwala stwierdzić, że jej kształt przestrzenny pasował do katedr polskiej metropolii kościelnej, których chóry są w większości obejściowe. Wydaje się oczywiste, że budowla w Wilnie w specyficzny sposób przetwarza obejściowy rzut katedry krakowskiej, z którą łączą ją także sąsiedztwo ze stołeczną rezydencją oraz patrocinium św. Stanisława. Motywem wspólnym ze świątynią krakowskąna Wawelu było też umieszczenie wież nie bezpośrednio w fasadzie, lecz niesymetrycznie po bokach korpusu. Wydaje się, że podobieństwo to nie jest przypadkowe i było warunkowane przez inwestorów, czyli biskupa i kapitułę wileńską, a zapewne również króla Jagiełłę i księcia Witolda.

Über die Bedeutung Schlesiens in der Ausprägung des spätgotischen Maßwerkrepertoires um die Mitte des 14. Jahrhunderts

Über die Bedeutung Schlesiens in der Ausprägung des spätgotischen Maßwerkrepertoires um die Mitte... more Über die Bedeutung Schlesiens in der Ausprägung des spätgotischen Maßwerkrepertoires um die Mitte des 14. Jahrhunderts, [w:] Modestia est signum Sapientiae. Studie nejen o středověkém umění k poctě Dalibora Prixe, red. Kateřina Dolejší, Ondřej Haničák, Praha–Opava 2021, s. 85–97.

Kim był Heynricus parlirer zatrudniony przy wznoszeniu kościoła Mariackiego? Uwagi o architekturze korpusu fary i przemianach w organizacji prac budowlanych w późnośredniowiecznym Krakowie

„Jako serce pośrodku ciała…”. Dzieje artystyczne kościoła Mariackiego w Krakowie, 2020

średniowiecznych witraży w prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie na przestrzeni dziejów Do... more średniowiecznych witraży w prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie na przestrzeni dziejów Dobrosława Horzela "Szyby kolorowe". Akwarelowa dokumentacja średniowiecznych witraży kościoła Mariackiego Danuta Czapczyńska-Kleszczyńska, Tomasz Szybisty Przyczynek do biografii artystycznej ks. Bronisława Mazura, ostatniego projektanta witraży do kościoła Mariackiego w Krakowie Agata Felczyńska Dzwony bazyliki Mariackiej-pozornie dobrze znany zespół dzieł dawnego ludwisarstwa Magdalena Adamska O złotym kielichu Błażeja Szeligowskiego Katarzyna Moskal "Krzyż staroświeckiey roboty szyty". Gotyckie haftowane preteksty w skarbcu kościoła Mariackiego w Krakowie jako źródło informacji o parafii i mieszczanach Anna Warzecha Haft Kościoła wschodniego w skarbcu bazyliki Mariackiej w Krakowie Joanna Sławińska Kobierce perskie tzw. polskie (tapis polonais) w kościele Mariackim

Nowatorskie sklepienia figuratywne w klasztorze Franciszkanów w Krakowie, [w:] Sztuka w kręgu krakowskich franciszkanów i klarysek, red. M. Szyma, M. Walczak, Kraków 2020, s. 147–155.

Sztuka w kręgu krakowskich franciszkanów i klarysek, 2020

Reliquienkult und architektonischer Rahmen im Deutschordensstaat in Preußen. Über das besondere Nutzungsprogramm der gotischen Pfarrkirche in Strasburg (Brodnica), „Zeitschrift des Deutschen Vereins für Kunstwissenschaft“, 72/73, 2018/2019, pp. 275–296

Zeitschrift des Deutschen Vereins für Kunstwissenschaft, 72/73, 2018

Die Bedeutung der Parlerbauten für die Backsteingotik. Über die Ähnlichkeit der Umgangschöre in Stargard und Neiße

„Umění/Art”, 68, 2020, no. 1, 2020

Between Form and Meaning. Research on Gothic Architecture as a Carrier of Ideological Content in Polish Historiography of the Last Five Decades, „Folia Historiae Artium”, Seria Nowa, 18, 2020, s. 5–15.

Folia Historiae Artium. Seria Nowa, 2020

The current essay pertains to a particular thematic trend in Polish research on medieval, especia... more The current essay pertains to a particular thematic trend in Polish research on medieval, especially Gothic, architecture, that is, its broadly understood iconography, interpreted as attempts to read the works of architecture as carriers of varied ideological contents. It must be emphasised that Polish achievements in this field, although not extensive in terms of quantity, stem directly from the main research currents in international scholarship of the last century. Admittedly, nearly all of those studies refer to issues of, at most, Central-European significance; however, considering the choice of subjects and specific research tools applied thereto, they may be perceived as an integral and representative component of the whole research yield in that particular area. Quite numerous and diverse are the results of research on the historical meanings (in the sense proposed Günther Bandmann) of medieval buildings in Poland, within the country’s former and contemporary borders. It is noticeable that numerous works published by successive generations of historians of medieval art often pertained to the same key buildings or their regional clusters; this, however, is not very surprising, considering that these are, above all, the Gothic cathedrals and the few most important collegiate churches and parish churches, including those founded by King Casimir the Great, and the castles of the Teutonic Knights in former Prussia. The final postulate of this essay is that research competencies of art and architectural historians of the Middle Ages must be continually broadened – especially by creating truly functional research teams with an interdisciplinary profile – or that, at least, wide-ranging consultations must be conducted. This programme, in connection with self-restraint and caution in formulating hypotheses and conclusions, is a necessary condition for stepping onto the fascinating path of discovering the hidden meanings of medieval buildings.

Double-Nave Friar Churches in Prussia and the Questions of Asymmetry and Irregularity in the Medieval Architecture of the Mendicant Orders, "Artibus et Historiae", 82, 2020, 105-130.

Artibus et Historiae, 2020

The article is devoted to one of the most intriguing questions related to a peculiar area of medi... more The article is devoted to one of the most intriguing questions related to a peculiar area of medieval architecture: the asymmetrical layout of the numerous double-nave mendicant churches built across Europe between the thirteenth and sixteenth centuries. To date, this phenomenon has been mentioned in works treating broader subjects only tangentially and has not been convincingly analysed. One of the main goals of this essay is to combine the first critical scholarly discussion of the existing theories about asymmetry in mendicant architecture with a contextualized analysis of some representative examples of double-nave mendicant churches across Europe. It begins with discussion of the most interesting Gothic friar churches in the Teutonic Order state in Prussia and finally proposes a new understanding of the problem in question, arguing that the irregularity of the medieval Franciscan and Dominican churches was understood as a kind of a rhetoric ‘gesture of humility’, compliant with the mendicant ideals of poverty.

O podobieństwie chórów gotyckich kościołów farnych w Stargardzie i Nysie. Przyczynek do badań nad interregionalnym transferem form w architekturze Europy Środkowej przełomu XIV i XV wieku, [w:] Ingenium et labor, red. P. Borusowski et al., Warszawa 2020, s. 37–44.

O podobieństwie chórów gotyckich kościołów farnych w Stargardzie i Nysie. Przyczynek do badań nad... more O podobieństwie chórów gotyckich kościołów farnych w Stargardzie i Nysie. Przyczynek do badań nad interregionalnym transferem form w architekturze Europy Środkowej przełomu XIV i XV wieku, [w:] Ingenium et labor. Studia ofiarowane Profesorowi Antoniemu Ziembie z okazji 60. urodzin, red. P. Borusowski et al., Warszawa 2020, s. 37–44.

Über den Anteil Schlesiens und Kleinpolens an der Entwicklung und Verbreitung der architektonischen „Moderne“ um 1300. Wege und Akteure des Kunsttransfers in der mitteleuropäischen Gotik, „Zeitschrift für Kunstgeschichte“, 83, 2020, z. 2, s. 139–172

The turn of the 14th century was a special moment in the history of Gothic architecture. It was d... more The turn of the 14th century was a special moment in the history of Gothic architecture. It was during this time that the Upper Rhine region quickly gained artistic importance and became the most advanced architectural center in Europe. The main focus of the article is to show how new trends in architectural design became apparent in two regions of southern Poland, Silesia and Lesser Poland, as early as around 1280. Monastic churches in Lubiąż, Kamieniec, and Stary Sącz as well as the cathedrals and parish churches of Wrocław and Kraków exemplify the impact of Upper Rhine models on the stylistic development of Central European Gothic architecture. They bear witness of the artistic maturity that had already been reached in the southern Polish regions in the last decades of the 13th century.

Biskupi Nanker i Jan Grot a architektoniczna awangarda około roku 1300. Uwagi o chronologii i stylu gotyckiego chóru katedry krakowskiej, [w:] Działalność fundacyjna biskupów krakowskich, red. Marek Walczak, t. 1, Kraków 2016, s. 69–83.

An Allusion to a Cathedral in a Rural Foundation? On the Iconography of the Architecture of the Sixteenth-Century Parish Church in Brochów, „Rocznik Historii Sztuki”, 44, 2019, 7–26

„Rocznik Historii Sztuki”, 44, 2019, s. 7–26, 2019

Ius patronatus – fabrica ecclesiae – verus fundator. Kto inicjował, finansował i prowadził budowę gotyckich kościołów parafialnych na Śląsku?

[w:] Fara w mieście od średniowiecza do współczesności. Społeczeność, duchowość, architektura, wystrój, red. R. Eysymontt, D. Galewski, Wrocław 2019, s. 83–95, 2019

Kto inicjował, finansował i prowadził budowę gotyckich kościołów parafialnych na Śląsku? * Pierws... more Kto inicjował, finansował i prowadził budowę gotyckich kościołów parafialnych na Śląsku? * Pierwsze dziesięciolecia XIV w. przyniosły na Śląsku niezwykły, skokowy wzrost rozmiarów i architektonicznej okazałości miejskich kościołów parafialnych. Zjawiska tego nie można jednak rozpatrywać wyłącznie na płaszczyźnie artystycznej 1 . W sposób oczywisty wiąże się ono z historycznym, politycznym i ekonomicznym awansem miast. Po okrzepnięciu i konsolidacji w wieku XIII stały się one głównym motorem cywilizacyjnego rozwoju Śląska, zaś pod względem politycznym -podstawą władzy tamtejszych książąt, a później również królów czeskich. Szczególnie znamienna jest w tym kontekście pozycja Wrocławia, którego mieszczańska elita z czasem została samodzielnym podmiotem stosunków politycznych, zarówno wobec władców, jak i innych miast. Nieprzypadkowo to właśnie z przełomu XIII i XIV w. pochodzą pierwsze wzmianki o powstających wówczas budowlach użyteczności publicznej -domach kupców, sukiennicach, kramach, jatkach czy łaźniach. Z kolei wykupowanie przez mieszczan praw sądowniczych i wykształcenie się samodzielnych rad miejskich pociągnęły za sobą budowę pierwszych ratuszy 2 . Jednak bez większego wahania można stwierdzić, że to monumentalne fary z XIV w. są najdobitniejszymi świadectwami, rezultatami i symbolami tego przełomowego awansu śląskich miast.

Zum chronologisch-formalen Verhältnis der Portale der Katharinenkirche in Krakau-Kasimir und der Elisabethkirche in Kaschau. Ein Beitrag zur Geschichte der mitteleuropäischen Architektur um 1400, „Ars“, 52, 2019, z. 1, s. 63–88.

Ars, 2019

Close formal affinities between the ornamented portals in the south aisle and porch of Saint Cath... more Close formal affinities between the ornamented portals in the south aisle and porch of Saint Catherine's church of the Hermits of Saint Augustine in Cracow's Kazimierz and the three nave portals of the parish church of Saint Elizabeth in the city of Košice in Upper Hungary were discovered by August Essenwein as early as over 150 years ago. Undoubtedly, the above works are the most original and simply the most important portals from the end of the fourteenth and the beginning of the fifteenth century in this part of East Central Europe. The enormous extent of their artistic influence is best attested by the fact that they started two independent regional groups of portals: with stepped heads in Lesser Poland and with fanciful ornamented heads in Hungary (especially in Transylvania). Since Essenwein's times, the problem of the relationship between the portals in Cracow and Košice has intrigued many generations of, especially Polish, Czech, Slovak, Hungarian and British, art historians. The present paper is an attempt to provide a definitive answer to the questions about the relative and absolute chronology of the portals under discussion and their artistic relationship.

The von der Heyde Chapel at Legnica in Silesia and the Early Phase of Style Flamboyant, „Gesta”, 58, nr 2, 2019, s. 183–205.

„Gesta”, 58, no. 2, 2019

The paper is devoted to the hitherto virtually unknown case of an anonymous French master mason f... more The paper is devoted to the hitherto virtually unknown case of an anonymous French master mason from St.-Denis, active around 1416–30 in the wealthy town of Legnica in Silesia. Invited to Central Europe in the turbulent times of the Hundred Years’ War by the local duke Louis II, in Legnica he executed several works, among which the most important—attributed to him on stylistic grounds—is the von der Heyde Chapel at the Parish Church of SS Peter and Paul, featuring an impressive stellar vault with a hanging boss. It constitutes a unique example of an astonishingly mature design from the early phase of Flamboyant architecture, in some aspects predating its geographically distant yet stylistically close analogies in France itself. The article reconstructs the master’s œuvre, discusses the chapel’s artistic origin in the Île-de-France of the early 15th century and shows its surprising importance in the history of French late medieval architecture. In this context, the Silesian monument is all the more important as the architectural creation in the Parisian milieu of the early 15th century is scarcely preserved. The analyzed works of the French master active in Legnica should be considered as important examples of the rapid stylistic development within the initial phase of the Flamboyant architecture in France, which still deserves new research.

O znaczeniu czesko-austriackiego kręgu artystycznego dla architektury państwa zakonnego w Prusach w XIV wieku. Studium o trzech motywach

[w:] Claritas et consonantia. Funkcje, formy i znaczenia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek w dziesiątą rocznicę śmierci, red. M. Jakubek-Raczkowska, J. Raczkowski, Toruń–Warszawa 2017, s. 455–476

O znaczeniu czesko-austriackiego kręgu artystycznego dla architektury państwa zakonnego w Prusach... more

Hallenkirchen mit dreischiffigem Polygonalchor „ohne Umgang”. Über die Genese und Bedeutung eines besonderen Kirchenbautypus der Spätgotik, „Marburger Jahrbuch für Kunstwissenschaft“, 43, 2016, s. 7-24

Im 22. Band des ‚Marburger Jahrbuchs für Kunstwissenschaft' veröffentlichte Klaus Jan Philipp ein... more Im 22. Band des ‚Marburger Jahrbuchs für Kunstwissenschaft' veröffentlichte Klaus Jan Philipp einen Artikel unter dem Titel "Polygonale dreischiffige Hallenchöre ohne Umgang". Das war der erste Versuch überhaupt, eine besondere Gruppe von spätgotischen Hallenkirchen wissenschaftlich zu untersuchen, die über weite Gebiete Europas verstreut sind: von Schweden im Norden bis Slowenien im Süden und von Bayern im Westen bis Siebenbürgen im Osten. Aufgrund des hybriden Charakters dieser Art dreischiffiger Kirchen, in denen sich Merkmale von Hallenumgangschören und Hallen mit einem geradem Schluss aller drei Schiffe vereinen, kam der Forscher zu der Überzeugung, sie hätten sich in verschiedenen Teilen des Kontinents unabhängig voneinander entwickelt, und zwar durch Bereicherung des einschiffigen Hochchors. 1 Die Hypothese war mutig und diskutierbar, trotzdem wurde Philipps Beitrag in der Fachliteratur nicht aufgegriffen, und spätere Forscher präsentierten nicht selten widersprüchliche Auffassungen von der Genese und dem Charakter derartiger Bauten. Jüngst hat auch Christofer Herrmann in der 2015 veröffentlichten monumentalen Synthese der Geschichte der mittelalterlichen Architektur in Polen, wo eine Reihe von derartigen Bauwerken entstanden war, dazu Stellung genommen. 2 Es bietet sich somit die Gelegenheit, das Problem dieser spätgotischen Hallenkirchen, die sich eindeutigen typologischen Klassifizierungen entziehen, erneut aufzugreifen. Besonders wichtig scheint dabei zu sein, ihre Genese richtig zu erkennen, und eben dieser Frage ist der vorliegende Beitrag gewidmet. Bei der Bestimmung der architektonisch-räumlichen Besonderheit dieses Hallenbautypus soll hier die wenig beachtete, obwohl überaus interessante Pfarrkirche St. Katharinen in Guhrau/Góra in Schlesien, im einstigen Herzogtum Glogau, nahe der Grenze zu Großpolen gelegen, als Ausgangspunkt herangezogen werden. Das stattliche Gotteshaus, mit dessen Bau 1457 begonnen wurde, nachdem ein Brand die Vorgängerkirche zerstört hatte, war in den neunziger Jahren des 15. Jahrhunderts im Wesentlichen fertig gestellt. 3 Der monumentale Baukörper lässt eine für die Spätgotik typische Umgangshalle vermuten, deren Langhaus und Chor von einer einheitlichen Umfassungswand umschlossen sind. Das Bauwerk zeichnet sich durch den sechsseitigen Schluss mit axialem Strebepfeiler im Osten und das große gemeinsame Dach über den beiden Teilen des Gotteshauses aus (Abb. 1, 2). Das architektonisch anspruchsvolle Bauprogramm ist vor allem an dem dichten Kapellenkranz um den Chor und an der zweitürmigen Fassade abzulesen. Hinter der so gestalteten Hülle, wie sie die Umfassungswand bildet, könnte man sich zwei Reihen hoher Pfeiler denken, die im Ostteil einen Stützenkranz bilden, der den Binnenchor von dem gleich hohen Umgang trennt. Für eine Pfarrkirche im mittleren Teil Europas in der Endphase der Gotik war der Hallenumgangschor wohl das prestigeträchtigste und ehrgeizigste architektonische Modell, bei dem das Vorhandensein eines Umgangs und oft auch eines Kapellenkranzes Reminiszenzen an einen Kathedralchor opere francigeno weckte. Dagegen machte der Konstruktionstypus der Halle selbst den Bau eines hohen Obergadens, bisweilen auch eines kostenaufwendigen äußeren Strebebogensystems entbehrlich. 4 Im Falle der Guhrauer Pfarrkirche mit ihrem sechsseitig im Osten schließenden Baukörper und den niedrigen Kapellen ist die Ähnlichkeit mit der Pfarrkirche St. Jakobi in Neiße/Nysa (vor 1392-um 1430), einer der anspruchsvollsten Umgangshallen im gesamten mitteleuropäischen Raum (Abb. 3, 4), nicht zu übersehen. 5 Wer die Guhrauer Kirche durch den westlichen Eingang betritt, wird allerdings überrascht, denn statt einen vom Pfeilerkranz umgebenen Binnenchor erblickt er zwei parallele Reihen von Pfeilerarkaden, die im späten 18. Jahrhundert nachträglich mit Putz

O genetycznej i chronologicznej zależności portali augustiańskiego kościoła św. Katarzyny na Kazimierzu w Krakowie i fary św. Elżbiety w Koszycach, "Folia Historiae Artium", 16, 2018, s. 35-61.

Böhmische Einflüsse in der schlesischen Kirchenbaukunst des mittleren 14. Jahrhunderts. Der Fall Schweidnitz und Striegau, „Umění/Art”, 65, z. 4, 2017, s. 330–346.

„Doktrynerstwo” versus „nowoczesność” w architekturze około roku 1300. Uwagi o rozwoju architektury gotyckiej w kontynentalnej Europie i jej współczesnych badaniach

„Novitas versus auctoritas” w sztuce średniowiecznej. Studia dedykowane Profesorowi Piotrowi Skubiszewskiemu w dziewięćdziesiątą rocznicę urodzin, red. Jakub Adamski, Juliusz Raczkowski, Warszawa–Toruń 2022, s. 13–43., 2022

„Doktrynerstwo” versus „nowoczesność” w architekturze około roku 1300. Uwagi o rozwoju architektu... more „Doktrynerstwo” versus „nowoczesność” w architekturze około roku 1300. Uwagi o rozwoju architektury gotyckiej w kontynentalnej Europie i jej współczesnych badaniach, [w:] „Novitas versus auctoritas” w sztuce średniowiecznej. Studia dedykowane Profesorowi Piotrowi Skubiszewskiemu w dziewięćdziesiątą rocznicę urodzin, red. Jakub Adamski, Juliusz Raczkowski, Warszawa–Toruń 2022, s. 13–43.

Co może nam powiedzieć typ przestrzenny gotyckiej katedry w Wilnie? Rozważania o relacjach między formą a funkcjonalnością średniowiecznych katedr w Środkowej Europie i na obszarze nadbałtyckim

„Studia Waweliana”, 20–21, 2019–2020, s. 21–37, 2019

Gotycka katedra w Wilnie jest niewątpliwie najsłabiej rozpoznana pod względem architektonicznym s... more Gotycka katedra w Wilnie jest niewątpliwie najsłabiej rozpoznana pod względem architektonicznym spośród wszystkich najważniejszych kościołów biskupich zbudowanych w państwie polsko-litewskim u schyłku średniowiecza. Nieuwzględnianie wileńskiego kościoła zamkowego w polskich badaniach architektury średniowiecznej z pewnością wynikało z bardzo ograniczonej znajomości pierwotnego kształtu budowli. Dzięki pracom Napoleonasa Kitkauskasa wiadomo jednak, że dzisiejszy kościół klasycystyczny zawiera w sobie niemal pełny zrąb murów z XV wieku. Ustalenia tego badacza są więc punktem wyjścia do zaprezentowanych tu roważań nad typem architektonicznym katedry wileńskiej i jej relacji względem gotyckich świątyń biskupich w Polsce i na obszarze nadbałtyckim. Przedmiotem rozważań historyka architektury powinien być przede wszystkim typ przestrzenny katedry, który zasadniczo daje się rekonstruować. Korpus kościoła można sklasyfikować jako wysoką halę. Charakterystycznym rysem jego ukształtowania jest też brak wyodrębnionego przestrzennie chóru, rozumianego jako wydzielona architektonicznie część budowli. W porównaniu z gotyckimi katedrami w Polsce układ przestrzenny najważniejszego kościoła biskupiego na Litwie, przynależnego do metropolii gnieźnieńskiej, wydawaje się zaskakujący. Można jednak przypuszczać, że wileńska budowla od początku funkcjonowała jako świątynia obejściowa, przy czym do ambitu funkcjonalnie zaliczało się ostatnie przęsło nawy głównej. Przypuszczenie o takiej właśnie organizacji wnętrza wileńskiej katedry pozwala stwierdzić, że jej kształt przestrzenny pasował do katedr polskiej metropolii kościelnej, których chóry są w większości obejściowe. Wydaje się oczywiste, że budowla w Wilnie w specyficzny sposób przetwarza obejściowy rzut katedry krakowskiej, z którą łączą ją także sąsiedztwo ze stołeczną rezydencją oraz patrocinium św. Stanisława. Motywem wspólnym ze świątynią krakowskąna Wawelu było też umieszczenie wież nie bezpośrednio w fasadzie, lecz niesymetrycznie po bokach korpusu. Wydaje się, że podobieństwo to nie jest przypadkowe i było warunkowane przez inwestorów, czyli biskupa i kapitułę wileńską, a zapewne również króla Jagiełłę i księcia Witolda.

Über die Bedeutung Schlesiens in der Ausprägung des spätgotischen Maßwerkrepertoires um die Mitte des 14. Jahrhunderts

Über die Bedeutung Schlesiens in der Ausprägung des spätgotischen Maßwerkrepertoires um die Mitte... more Über die Bedeutung Schlesiens in der Ausprägung des spätgotischen Maßwerkrepertoires um die Mitte des 14. Jahrhunderts, [w:] Modestia est signum Sapientiae. Studie nejen o středověkém umění k poctě Dalibora Prixe, red. Kateřina Dolejší, Ondřej Haničák, Praha–Opava 2021, s. 85–97.

Kim był Heynricus parlirer zatrudniony przy wznoszeniu kościoła Mariackiego? Uwagi o architekturze korpusu fary i przemianach w organizacji prac budowlanych w późnośredniowiecznym Krakowie

„Jako serce pośrodku ciała…”. Dzieje artystyczne kościoła Mariackiego w Krakowie, 2020

średniowiecznych witraży w prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie na przestrzeni dziejów Do... more średniowiecznych witraży w prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie na przestrzeni dziejów Dobrosława Horzela "Szyby kolorowe". Akwarelowa dokumentacja średniowiecznych witraży kościoła Mariackiego Danuta Czapczyńska-Kleszczyńska, Tomasz Szybisty Przyczynek do biografii artystycznej ks. Bronisława Mazura, ostatniego projektanta witraży do kościoła Mariackiego w Krakowie Agata Felczyńska Dzwony bazyliki Mariackiej-pozornie dobrze znany zespół dzieł dawnego ludwisarstwa Magdalena Adamska O złotym kielichu Błażeja Szeligowskiego Katarzyna Moskal "Krzyż staroświeckiey roboty szyty". Gotyckie haftowane preteksty w skarbcu kościoła Mariackiego w Krakowie jako źródło informacji o parafii i mieszczanach Anna Warzecha Haft Kościoła wschodniego w skarbcu bazyliki Mariackiej w Krakowie Joanna Sławińska Kobierce perskie tzw. polskie (tapis polonais) w kościele Mariackim

Nowatorskie sklepienia figuratywne w klasztorze Franciszkanów w Krakowie, [w:] Sztuka w kręgu krakowskich franciszkanów i klarysek, red. M. Szyma, M. Walczak, Kraków 2020, s. 147–155.

Sztuka w kręgu krakowskich franciszkanów i klarysek, 2020

Reliquienkult und architektonischer Rahmen im Deutschordensstaat in Preußen. Über das besondere Nutzungsprogramm der gotischen Pfarrkirche in Strasburg (Brodnica), „Zeitschrift des Deutschen Vereins für Kunstwissenschaft“, 72/73, 2018/2019, pp. 275–296

Zeitschrift des Deutschen Vereins für Kunstwissenschaft, 72/73, 2018

Die Bedeutung der Parlerbauten für die Backsteingotik. Über die Ähnlichkeit der Umgangschöre in Stargard und Neiße

„Umění/Art”, 68, 2020, no. 1, 2020

Between Form and Meaning. Research on Gothic Architecture as a Carrier of Ideological Content in Polish Historiography of the Last Five Decades, „Folia Historiae Artium”, Seria Nowa, 18, 2020, s. 5–15.

Folia Historiae Artium. Seria Nowa, 2020

The current essay pertains to a particular thematic trend in Polish research on medieval, especia... more The current essay pertains to a particular thematic trend in Polish research on medieval, especially Gothic, architecture, that is, its broadly understood iconography, interpreted as attempts to read the works of architecture as carriers of varied ideological contents. It must be emphasised that Polish achievements in this field, although not extensive in terms of quantity, stem directly from the main research currents in international scholarship of the last century. Admittedly, nearly all of those studies refer to issues of, at most, Central-European significance; however, considering the choice of subjects and specific research tools applied thereto, they may be perceived as an integral and representative component of the whole research yield in that particular area. Quite numerous and diverse are the results of research on the historical meanings (in the sense proposed Günther Bandmann) of medieval buildings in Poland, within the country’s former and contemporary borders. It is noticeable that numerous works published by successive generations of historians of medieval art often pertained to the same key buildings or their regional clusters; this, however, is not very surprising, considering that these are, above all, the Gothic cathedrals and the few most important collegiate churches and parish churches, including those founded by King Casimir the Great, and the castles of the Teutonic Knights in former Prussia. The final postulate of this essay is that research competencies of art and architectural historians of the Middle Ages must be continually broadened – especially by creating truly functional research teams with an interdisciplinary profile – or that, at least, wide-ranging consultations must be conducted. This programme, in connection with self-restraint and caution in formulating hypotheses and conclusions, is a necessary condition for stepping onto the fascinating path of discovering the hidden meanings of medieval buildings.

Double-Nave Friar Churches in Prussia and the Questions of Asymmetry and Irregularity in the Medieval Architecture of the Mendicant Orders, "Artibus et Historiae", 82, 2020, 105-130.

Artibus et Historiae, 2020

The article is devoted to one of the most intriguing questions related to a peculiar area of medi... more The article is devoted to one of the most intriguing questions related to a peculiar area of medieval architecture: the asymmetrical layout of the numerous double-nave mendicant churches built across Europe between the thirteenth and sixteenth centuries. To date, this phenomenon has been mentioned in works treating broader subjects only tangentially and has not been convincingly analysed. One of the main goals of this essay is to combine the first critical scholarly discussion of the existing theories about asymmetry in mendicant architecture with a contextualized analysis of some representative examples of double-nave mendicant churches across Europe. It begins with discussion of the most interesting Gothic friar churches in the Teutonic Order state in Prussia and finally proposes a new understanding of the problem in question, arguing that the irregularity of the medieval Franciscan and Dominican churches was understood as a kind of a rhetoric ‘gesture of humility’, compliant with the mendicant ideals of poverty.

O podobieństwie chórów gotyckich kościołów farnych w Stargardzie i Nysie. Przyczynek do badań nad interregionalnym transferem form w architekturze Europy Środkowej przełomu XIV i XV wieku, [w:] Ingenium et labor, red. P. Borusowski et al., Warszawa 2020, s. 37–44.

O podobieństwie chórów gotyckich kościołów farnych w Stargardzie i Nysie. Przyczynek do badań nad... more O podobieństwie chórów gotyckich kościołów farnych w Stargardzie i Nysie. Przyczynek do badań nad interregionalnym transferem form w architekturze Europy Środkowej przełomu XIV i XV wieku, [w:] Ingenium et labor. Studia ofiarowane Profesorowi Antoniemu Ziembie z okazji 60. urodzin, red. P. Borusowski et al., Warszawa 2020, s. 37–44.

Über den Anteil Schlesiens und Kleinpolens an der Entwicklung und Verbreitung der architektonischen „Moderne“ um 1300. Wege und Akteure des Kunsttransfers in der mitteleuropäischen Gotik, „Zeitschrift für Kunstgeschichte“, 83, 2020, z. 2, s. 139–172

The turn of the 14th century was a special moment in the history of Gothic architecture. It was d... more The turn of the 14th century was a special moment in the history of Gothic architecture. It was during this time that the Upper Rhine region quickly gained artistic importance and became the most advanced architectural center in Europe. The main focus of the article is to show how new trends in architectural design became apparent in two regions of southern Poland, Silesia and Lesser Poland, as early as around 1280. Monastic churches in Lubiąż, Kamieniec, and Stary Sącz as well as the cathedrals and parish churches of Wrocław and Kraków exemplify the impact of Upper Rhine models on the stylistic development of Central European Gothic architecture. They bear witness of the artistic maturity that had already been reached in the southern Polish regions in the last decades of the 13th century.

Biskupi Nanker i Jan Grot a architektoniczna awangarda około roku 1300. Uwagi o chronologii i stylu gotyckiego chóru katedry krakowskiej, [w:] Działalność fundacyjna biskupów krakowskich, red. Marek Walczak, t. 1, Kraków 2016, s. 69–83.

An Allusion to a Cathedral in a Rural Foundation? On the Iconography of the Architecture of the Sixteenth-Century Parish Church in Brochów, „Rocznik Historii Sztuki”, 44, 2019, 7–26

„Rocznik Historii Sztuki”, 44, 2019, s. 7–26, 2019

Ius patronatus – fabrica ecclesiae – verus fundator. Kto inicjował, finansował i prowadził budowę gotyckich kościołów parafialnych na Śląsku?

[w:] Fara w mieście od średniowiecza do współczesności. Społeczeność, duchowość, architektura, wystrój, red. R. Eysymontt, D. Galewski, Wrocław 2019, s. 83–95, 2019

Kto inicjował, finansował i prowadził budowę gotyckich kościołów parafialnych na Śląsku? * Pierws... more Kto inicjował, finansował i prowadził budowę gotyckich kościołów parafialnych na Śląsku? * Pierwsze dziesięciolecia XIV w. przyniosły na Śląsku niezwykły, skokowy wzrost rozmiarów i architektonicznej okazałości miejskich kościołów parafialnych. Zjawiska tego nie można jednak rozpatrywać wyłącznie na płaszczyźnie artystycznej 1 . W sposób oczywisty wiąże się ono z historycznym, politycznym i ekonomicznym awansem miast. Po okrzepnięciu i konsolidacji w wieku XIII stały się one głównym motorem cywilizacyjnego rozwoju Śląska, zaś pod względem politycznym -podstawą władzy tamtejszych książąt, a później również królów czeskich. Szczególnie znamienna jest w tym kontekście pozycja Wrocławia, którego mieszczańska elita z czasem została samodzielnym podmiotem stosunków politycznych, zarówno wobec władców, jak i innych miast. Nieprzypadkowo to właśnie z przełomu XIII i XIV w. pochodzą pierwsze wzmianki o powstających wówczas budowlach użyteczności publicznej -domach kupców, sukiennicach, kramach, jatkach czy łaźniach. Z kolei wykupowanie przez mieszczan praw sądowniczych i wykształcenie się samodzielnych rad miejskich pociągnęły za sobą budowę pierwszych ratuszy 2 . Jednak bez większego wahania można stwierdzić, że to monumentalne fary z XIV w. są najdobitniejszymi świadectwami, rezultatami i symbolami tego przełomowego awansu śląskich miast.

Zum chronologisch-formalen Verhältnis der Portale der Katharinenkirche in Krakau-Kasimir und der Elisabethkirche in Kaschau. Ein Beitrag zur Geschichte der mitteleuropäischen Architektur um 1400, „Ars“, 52, 2019, z. 1, s. 63–88.

Ars, 2019

Close formal affinities between the ornamented portals in the south aisle and porch of Saint Cath... more Close formal affinities between the ornamented portals in the south aisle and porch of Saint Catherine's church of the Hermits of Saint Augustine in Cracow's Kazimierz and the three nave portals of the parish church of Saint Elizabeth in the city of Košice in Upper Hungary were discovered by August Essenwein as early as over 150 years ago. Undoubtedly, the above works are the most original and simply the most important portals from the end of the fourteenth and the beginning of the fifteenth century in this part of East Central Europe. The enormous extent of their artistic influence is best attested by the fact that they started two independent regional groups of portals: with stepped heads in Lesser Poland and with fanciful ornamented heads in Hungary (especially in Transylvania). Since Essenwein's times, the problem of the relationship between the portals in Cracow and Košice has intrigued many generations of, especially Polish, Czech, Slovak, Hungarian and British, art historians. The present paper is an attempt to provide a definitive answer to the questions about the relative and absolute chronology of the portals under discussion and their artistic relationship.

The von der Heyde Chapel at Legnica in Silesia and the Early Phase of Style Flamboyant, „Gesta”, 58, nr 2, 2019, s. 183–205.

„Gesta”, 58, no. 2, 2019

The paper is devoted to the hitherto virtually unknown case of an anonymous French master mason f... more The paper is devoted to the hitherto virtually unknown case of an anonymous French master mason from St.-Denis, active around 1416–30 in the wealthy town of Legnica in Silesia. Invited to Central Europe in the turbulent times of the Hundred Years’ War by the local duke Louis II, in Legnica he executed several works, among which the most important—attributed to him on stylistic grounds—is the von der Heyde Chapel at the Parish Church of SS Peter and Paul, featuring an impressive stellar vault with a hanging boss. It constitutes a unique example of an astonishingly mature design from the early phase of Flamboyant architecture, in some aspects predating its geographically distant yet stylistically close analogies in France itself. The article reconstructs the master’s œuvre, discusses the chapel’s artistic origin in the Île-de-France of the early 15th century and shows its surprising importance in the history of French late medieval architecture. In this context, the Silesian monument is all the more important as the architectural creation in the Parisian milieu of the early 15th century is scarcely preserved. The analyzed works of the French master active in Legnica should be considered as important examples of the rapid stylistic development within the initial phase of the Flamboyant architecture in France, which still deserves new research.

O znaczeniu czesko-austriackiego kręgu artystycznego dla architektury państwa zakonnego w Prusach w XIV wieku. Studium o trzech motywach

[w:] Claritas et consonantia. Funkcje, formy i znaczenia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek w dziesiątą rocznicę śmierci, red. M. Jakubek-Raczkowska, J. Raczkowski, Toruń–Warszawa 2017, s. 455–476

O znaczeniu czesko-austriackiego kręgu artystycznego dla architektury państwa zakonnego w Prusach... more

Hallenkirchen mit dreischiffigem Polygonalchor „ohne Umgang”. Über die Genese und Bedeutung eines besonderen Kirchenbautypus der Spätgotik, „Marburger Jahrbuch für Kunstwissenschaft“, 43, 2016, s. 7-24

Im 22. Band des ‚Marburger Jahrbuchs für Kunstwissenschaft' veröffentlichte Klaus Jan Philipp ein... more Im 22. Band des ‚Marburger Jahrbuchs für Kunstwissenschaft' veröffentlichte Klaus Jan Philipp einen Artikel unter dem Titel "Polygonale dreischiffige Hallenchöre ohne Umgang". Das war der erste Versuch überhaupt, eine besondere Gruppe von spätgotischen Hallenkirchen wissenschaftlich zu untersuchen, die über weite Gebiete Europas verstreut sind: von Schweden im Norden bis Slowenien im Süden und von Bayern im Westen bis Siebenbürgen im Osten. Aufgrund des hybriden Charakters dieser Art dreischiffiger Kirchen, in denen sich Merkmale von Hallenumgangschören und Hallen mit einem geradem Schluss aller drei Schiffe vereinen, kam der Forscher zu der Überzeugung, sie hätten sich in verschiedenen Teilen des Kontinents unabhängig voneinander entwickelt, und zwar durch Bereicherung des einschiffigen Hochchors. 1 Die Hypothese war mutig und diskutierbar, trotzdem wurde Philipps Beitrag in der Fachliteratur nicht aufgegriffen, und spätere Forscher präsentierten nicht selten widersprüchliche Auffassungen von der Genese und dem Charakter derartiger Bauten. Jüngst hat auch Christofer Herrmann in der 2015 veröffentlichten monumentalen Synthese der Geschichte der mittelalterlichen Architektur in Polen, wo eine Reihe von derartigen Bauwerken entstanden war, dazu Stellung genommen. 2 Es bietet sich somit die Gelegenheit, das Problem dieser spätgotischen Hallenkirchen, die sich eindeutigen typologischen Klassifizierungen entziehen, erneut aufzugreifen. Besonders wichtig scheint dabei zu sein, ihre Genese richtig zu erkennen, und eben dieser Frage ist der vorliegende Beitrag gewidmet. Bei der Bestimmung der architektonisch-räumlichen Besonderheit dieses Hallenbautypus soll hier die wenig beachtete, obwohl überaus interessante Pfarrkirche St. Katharinen in Guhrau/Góra in Schlesien, im einstigen Herzogtum Glogau, nahe der Grenze zu Großpolen gelegen, als Ausgangspunkt herangezogen werden. Das stattliche Gotteshaus, mit dessen Bau 1457 begonnen wurde, nachdem ein Brand die Vorgängerkirche zerstört hatte, war in den neunziger Jahren des 15. Jahrhunderts im Wesentlichen fertig gestellt. 3 Der monumentale Baukörper lässt eine für die Spätgotik typische Umgangshalle vermuten, deren Langhaus und Chor von einer einheitlichen Umfassungswand umschlossen sind. Das Bauwerk zeichnet sich durch den sechsseitigen Schluss mit axialem Strebepfeiler im Osten und das große gemeinsame Dach über den beiden Teilen des Gotteshauses aus (Abb. 1, 2). Das architektonisch anspruchsvolle Bauprogramm ist vor allem an dem dichten Kapellenkranz um den Chor und an der zweitürmigen Fassade abzulesen. Hinter der so gestalteten Hülle, wie sie die Umfassungswand bildet, könnte man sich zwei Reihen hoher Pfeiler denken, die im Ostteil einen Stützenkranz bilden, der den Binnenchor von dem gleich hohen Umgang trennt. Für eine Pfarrkirche im mittleren Teil Europas in der Endphase der Gotik war der Hallenumgangschor wohl das prestigeträchtigste und ehrgeizigste architektonische Modell, bei dem das Vorhandensein eines Umgangs und oft auch eines Kapellenkranzes Reminiszenzen an einen Kathedralchor opere francigeno weckte. Dagegen machte der Konstruktionstypus der Halle selbst den Bau eines hohen Obergadens, bisweilen auch eines kostenaufwendigen äußeren Strebebogensystems entbehrlich. 4 Im Falle der Guhrauer Pfarrkirche mit ihrem sechsseitig im Osten schließenden Baukörper und den niedrigen Kapellen ist die Ähnlichkeit mit der Pfarrkirche St. Jakobi in Neiße/Nysa (vor 1392-um 1430), einer der anspruchsvollsten Umgangshallen im gesamten mitteleuropäischen Raum (Abb. 3, 4), nicht zu übersehen. 5 Wer die Guhrauer Kirche durch den westlichen Eingang betritt, wird allerdings überrascht, denn statt einen vom Pfeilerkranz umgebenen Binnenchor erblickt er zwei parallele Reihen von Pfeilerarkaden, die im späten 18. Jahrhundert nachträglich mit Putz

O genetycznej i chronologicznej zależności portali augustiańskiego kościoła św. Katarzyny na Kazimierzu w Krakowie i fary św. Elżbiety w Koszycach, "Folia Historiae Artium", 16, 2018, s. 35-61.

Böhmische Einflüsse in der schlesischen Kirchenbaukunst des mittleren 14. Jahrhunderts. Der Fall Schweidnitz und Striegau, „Umění/Art”, 65, z. 4, 2017, s. 330–346.

Gotycka architektura sakralna na Śląsku w latach 1200-1420. Główne kierunki rozwoju, Kraków 2017

FULL TEXT available at Google Drive: https://drive.google.com/file/d/1q3kIOAcQ9iBm3IVauhHVQuZH1F... more

Sklepienia pseudopoligonalne w architekturze gotyckiej

Hale z poligonalnym chórem zintegrowanym w architekturze gotyckiej na terenie Polski