Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz
PhD in Literature, BA and MA in Ethnology and Cultural Anthropology, MA in Polish Philology, BA in English Philology
research interests: ethnology of Cassubian, cultural identity formation strategies, cultural heritage, anthropology of railway, anthropology of religion and post-secular turn, anthropology of literature
PL: doktor nauk humanistycznych, antropolożka kulturowa i literaturoznawczyni
zainteresowania badawcze: etnologia Kaszub, kreowanie tożsamości i problematyka dziedzictwa kulturowego, antropologia religii i zwrot postsekularny, antropologia kolei, romantyczne źródła nowoczesności, antropologia literatury
Address: Sopot, Pomorskie, Poland, [email protected]
research interests: ethnology of Cassubian, cultural identity formation strategies, cultural heritage, anthropology of railway, anthropology of religion and post-secular turn, anthropology of literature
PL: doktor nauk humanistycznych, antropolożka kulturowa i literaturoznawczyni
zainteresowania badawcze: etnologia Kaszub, kreowanie tożsamości i problematyka dziedzictwa kulturowego, antropologia religii i zwrot postsekularny, antropologia kolei, romantyczne źródła nowoczesności, antropologia literatury
Address: Sopot, Pomorskie, Poland, [email protected]
less
InterestsView All (23)
Uploads
Books by Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz
* * *
Pośród wielkich pytań o prawdę oraz możliwości i granice poznania w twórczości Adama Mickiewicza wyłania się specyficzna antropologia spleciona z formułowaną po oświeceniowym cięciu teologią. Do tej ścisłej korelacji odnosi się tytuł książki: Homo capax, capax hominis – wskazujący dwie z trzech bazowych idei wydobytych z myśli poety. Jako główne źródło wiedzy na temat antropologii i teologii Mickiewicza posłużyły "Zdania i uwagi", a także zbliżone do nich ideowo wiersze: "Broń mnie przed sobą samym", "Rozmowa wieczorna", "Rozum i wiara", "Arcy-Mistrz", "Pytasz, za co Bóg trochą sławy mnie ozdobił" oraz kontekstowo: fragmenty III i IV części "Dziadów". Tło rozważań stanowi analiza epistemologicznych aspektów prelekcji paryskich oraz dzieł mistyków (przede wszystkim Jakuba Böhmego i Anioła Ślązaka, ale i z rozpoznaniem myśli Louisa Claude’a de Saint-Martina, Mistrza Eckharta i Pseudo-Dionizego Areopagity). Sięgając po mistykę i związaną z nią apofatykę wraz z jej oryginalnym rezerwuarem pojęciowym, Mickiewicz wykorzystuje nowy język i nową możliwość/formę wyrażania. Poprzez odkrywcze metafory wydobywa z zastanej tradycji religijnej odświeżoną jakość myśli chrześcijańskiej, wiodąc ku trzeciej drodze: poza silnie zsekularyzowaną filozofię oświeceniową oraz poza narzuconą przez zewnętrzne warunki tradycyjną religijność. Ramą interpretacyjną przyjętą w książce jest perspektywa postsekularna (koncepcja idola i ikony Jeana-Luca Mariona, antropologiczna hermeneutyka osoby Paula Ricouera, anateizm Richarda Kearneya, teologia słabego Boga Johna D. Caputo oraz koncepcja Boga otwartego na człowieka Adolphe’a Gesché). Daje ona nowe instrumentarium do odczytania myśli religijnej polskiego romantyka, a także uwypukla pomijane dotąd problemy, odsłaniając zdumiewającą aktualność Mickiewiczowskich intuicji.
Całość: https://kiw.ug.edu.pl/pl/literatura-i-kultura/1371-homo-capax-capax-hominis-z-problematyki-antropologicznej-w-poznej-tworczosci-adama-mickiewicza.html
Recenzja: https://czasopisma.uksw.edu.pl/index.php/spch/article/view/8941
Papers by Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz
Tekst jest rozdziałem książki pt. "Tradycja dla rozwoju? Instytucje - tożsamość - zmiany kulturowe w społecznościach lokalnych na przykładzie Pomorza” red. A. Bachórz, C. Obracht-Prondzyński, Gdańsk 2020. Całość dostępna tu: https://wns.ug.edu.pl/sites/default/files/_nodes/strona-wns/101018/files/tradycja_dla_rozwoju_ksiazka_pobadawcza_wersja_ostateczna2.pdf
___________________________________________________________
"Ingratitude. Oblivion. Callousness. The case of Kashubian herstories"
The purpose of the article is to capture changes in sensitivity in perceiving and speaking about certain particularly difficult (and often ignored and repressed) Kashubian herstory motifs. The author cites selected, most often discussed, and socially resonating social examples of rehabilitation, reinterpretation, and demanding the presence of Kashubian women on the pages of great history. Contemporary generations seek a suitable language so as to extract from oblivion the concealed and suppressed fate of Kashubian women (the author cites the example of, i.a. the rehabilitation of a female inhabitant of Słupsk, the last to be burned at the stake, and the story about dramatic experiences connected with wartime rape committed in the Kashubian region by Red Army soldiers in the spring of 1945, thus freeing from secondary victimisation and a stereotype concept of heroism). An interpretation of contemporary empathetic memory, citing individual women’s biographies, as reciprocated gratitude towards female predecessors.
____________________________________________________________________
W tekście przyglądam się idei odnowy moralno-religijnej proponowanej przez towiańczyków oraz jej niepowodzeniu w działaniu. Podstawowe pytanie, które mi przyświeca w analizie działalności koła, to: dlaczego ci zapaleni reformatorzy Kościoła urzędowego w jeszcze szybszym tempie powtórzyli kościelne mechanizmy? Czy wcielanie w czyn idei odnowy moralno-etyczno-religijnej jest zawsze skazane na dialektykę ortodoksji, reformy i kontrreformy? I czy praktyka ta zawsze jest niebezpiecznym egzystencjalnym eksperymentem, kończącym się przemocą? Odpowiedź formułuję, czerpiąc inspirację z myśli Victora Turnera opisującego zjawisko communitas, z pracy Eugena Drewermanna, a także z przeprowadzonej przez Tomasza Polaka analizy nieudanych prób reformowania kościelnego myślenia i struktur. Staram się przy tym niuansować pomysły poszczególnych działaczy Koła Sprawy Bożej – w myśli Mickiewicza ostatecznie ujawnia się bowiem co innego niż u Towiańskiego. Mickiewicz bardziej też niż Towiański nawołuje do tego, by wrócić do pytań metafizycznych – kim jest człowiek, skąd przybywa i dokąd zmierza (zamiast koncentrowania się tylko na odnowie moralnej i etyce). Dlatego też jego religijnej drogi nie sposób zamknąć w dwóch etapach: słowa i czynu. Poeta ostatecznie kieruje się ku wolności milczenia – rozumianego jako postawa. Idee te pojawiają się zarówno w lirykach lozańskich, jak i w Zdaniach i uwagach, ale także w liście Mickiewicza do Towiańskiego z 12.05.1847 roku – poruszającym rozrachunku z grzechami towianizmu.
__________________________________
PL: W tekście została zaprezentowana i omówiona książka Tomasza Słomczyńskiego "Kaszëbë", opublikowana w serii "Sulina" Wydawnictwa Czarne. Jest to dobrze skomponowany kolaż reportaży dotyczący historii i współczesności Kaszub (w tym problemów tożsamościowych i stosunku innych krajan do rdzennych Pomorzan). Słomczyński swój zbiór prób opisu kaszubskiego świata stara się realizować rzetelnie i etycznie, bez roszczeń do wielkiej (jedynej i słusznej) narracji. Artykuł porusza przy okazji problem nieobecności (lub słabej obecności) kaszubsko-pomorskiej perspektywy w powszechnej, polskiej pamięci historycznej.
___________________
PL: Esej jest impresją wokół przemowy noblowskiej Olgi Tokarczuk i jej koncepcji czułego narratora. Pisarka uważa, że to, jak opowiadamy o świecie, czyli jak o nim świadczymy, ma ogromne znaczenie. W kontrze do zaświadczeń urzędowych: identyfikatorów, dowodów, owych "papierków z pieczątką" roszczących sobie prawo do wiedzy i władzy, redukujących rzeczywistość do ram, formułek i katalogów, ale też przeciwstawiając się nieudanej próbie przezwyciężania tego urzędniczego standardu, jaką są narracje pierwszoosobowe w internecie (na portalach społecznościowych, blogach, fotorelacjach), Tokarczuk wskazuje literaturę jako najlepsze medium świadczące. Świadectwo, jeśli ma być upodmiotowiające, wymaga głębszego spojrzenia – uważnego, wrażliwego i etycznego, którego warunkiem jest wycofanie podmiotu poznającego/narratora, by stworzyć miejsce, oddać przestrzeń tym, o których się opowiada. Postulaty i intuicje noblistki zestawiam kontekstowo z fragmentem opowiadania "Tonio Kröger" Tomasza Manna, wierszem Williama Blake'a "Wróżby niewinności" oraz opowieścią rodzinną "Fałszerze pieprzu" Moniki Sznajderman. Na tych przykładach demonstruję ocalającą i przezwyciężającą, zarówno uprzedmiotawiające dokumenty urzędowe, jak i internetowy egocentryzm, moc czułej, uważnej, skoncentrowanej na Innym narracji.
https://www.youtube.com/watch?v=m6MU-uCxmok
Książka w wersji PDF:
https://www.instytutkaszubski.pl/kopia-to%C5%BCsamo%C5%9B%C4%87-kultura-r%C3%B3wno%C5%9B%C4%87
Całość dostępna tu:
https://7cb752c9-1865-4fd3-9d8a-c64aa9c66864.filesusr.com/ugd/46904b_833373209249449a8f6f576039c69dcd.pdf
This article synthetically presents the hermeneutic attitude revealed in Mickiewicz’s work (poetry as well as lectures and journalism). It is analyzed from a post-secular perspective. The poet opposes the reductive secularism of the Enlightenment and its secular humanism. He also encourages preserving “the religious” and reviving religious concepts. However, this should not be a simple return to the past (conservatism), but rather a rethinking of religion with consideration to the new, secular conditions. Mickiewicz follows the scattered interpretations of the traces of transcendence or sacrum in various traditions and different ways of thinking: from mythology, pagan practices and folk piety to sophisticated mysticism and complicated theosophy. This Romantic thinker appears as a dialogue mediator between various religious languages, as well as between opposite beliefs and discourses (the ritualized religiosity of the official Church, rationalist Enlightenment philosophy, simple and sensual folk religiosity). The aim is to renew the broken relationship (‘union’) that connects man to God and creation, and to rebuild the community. In “the religious” he tries to find the common basis or extract the universal truths. In his opinion, Christianity is what connects and summarizes all religious traditions. According to this poet-politician, the revival of the religioncentered spirit is associated with the freedom revolution (the abolition of slavery, equality of women, emancipation of nations). He believes that the transcendent perspective of human history is the main guarantee of social change and true community. In a broader context, the hermeneutic strategy of this Polish Romantic can be interpreted as a post-secular stance, as it urges us to rethink and internalize all levels of religion, which should be continuously and constantly updated in one’s life.
"God – the People’s Playground. Theodramaturgy according to Teatr Wierszalin"
Summary/Abstract: The objective of this essay is to reflect on the religious dimension of the activity of Teatr Wierszalin in Supraśl. The presented sketch deals with several selected spectacles (Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu Pańskim / History of the Glorious Resurrection of Our Lord, Dziady – Noc Pierwsza i Druga / Forefathers’ Eve – First and Second Night and Bóg Niżyński / God Nijinsky), interpreted in reference to all the efforts of the ensemble and within the context of the social and aesthetic thought of Adam Mickiewicz; the study also corresponds with the theological works of Hans Urs von Balthasar and the aesthetic theories of George Steiner and Hans Ulrich Gumbrecht. Wierszalin appears to be an anthropological theatre deeply immersed in the tradition of the place of its activity and the history of staged plays, which with great acuteness undertake the problems of human spirituality at odds with corporeality, and relations between that primary human existential experience and the doctrines and institutions of Christian Churches. On stage this problem range is expressed predominantly by an intense presentation of differences between the actor’s actual corporeality and the multi-strata message of meanings from the past: the presence of the actor is more important than the text, and all meaning can be deciphered only thanks to the energy of concrete persons, who bring it up to date in the course of a meeting with the public. The poetics of spectacles described in the article carries a possible interpretation of Christianity as an interchangeable part played by God and man.
This paper aims at exploring the Adam Mickiewicz’s ideas on the Catholic Church and Christianity contained in his Paris lectures. The poet does not doubt in Christianity, but deeply criticizes the official background of the religion. He is gravely disappointed with the attitude of the then priests and theologians, and with the Pope in the first place. Although he finds fault with all of the institutional denominations of Christianity, he pays the greatest attention to the Latin Church, because he considers himself a Catholic. The Professor of Collège de France is against doctrinaire and soulless institutions (he criticizes both: the church pulpit and the philosophical lectern), which are focused on defending their own privileges and enclosed within the boundaries of static theology instead of answering spiritual questions of the age. Their duty is also to participate people’s lives to really influence their conduct. In the objections formulated by the Polish romanticist, his vision of the Church of the future is revealed. He attempts to describe a preferred congregation of Christians. Mickiewicz’s criticism of the official Church does not lead to the rejection of religion, however. Its aim is to revival or „re-animation” of religion from within. The author proposes a way out of religiosity incapacitated by an institutional „deadlock”, seeking remedy in a change of the hierarchical formula into a fraternal perspective.
****************
Celem tekstu jest analiza zawartych w prelekcjach paryskich poglądów Adama Mickiewicza na temat Kościoła katolickiego i chrześcijaństwa. O ile w chrześcijaństwo poeta nie wątpi, o tyle urzędowe zaplecze religii ostro krytykuje rozczarowany postawą ówczesnych księży i teologów z papieżem na czele. Choć razy wymierza wszystkim instytucjonalnym odłamom chrześcijaństwa, najwięcej uwagi – jako katolik – poświęca Kościołowi łacińskiemu. Profesor Collège de France prowadzi krucjatę przeciwko doktrynerskim i bezdusznym instytucjom (na równi z kościelną amboną krytykuje katedrę filozoficzną), które zamiast odpowiadać na duchowe pytania epoki, współuczestniczyć w życiu ludzi i realnie wpływać na ich postępowanie, skupiły się na obronie własnych przywilejów oraz zamknęły w skostniałej teologii. W zarzutach formułowanych przez polskiego romantyka ujawnia się przy okazji jego wizja Kościoła przyszłości – czyli tego, jak zgromadzenie chrześcijan powinno wyglądać. Mickiewiczowska krytyka Kościoła urzędowego nie prowadzi więc do odrzucenia religii, lecz do jej ożywienia, „zre-animowania” od wewnątrz, proponując drogę wyjścia z instytucjonalnie zakleszczonej religijności oraz zmianę formuły hierarchicznej na perspektywę braterską.
The servant – God, the master – man. The curiously reversed metaphor of the God-man configuration is revealed not only in the cited fragment of the poem: Rozmowa wieczorna (Conversation at Evening); the need for reflection and the re-establishment of the man-God relation already after the secularisation power to “disenchant” the world comes to the fore in numerous fragments of Mickiewicz’s distinctively religious oeuvre The author of Zdania i uwagi (Sentences and Comments) perceived the revolutionary dimension of Christianity, its subversive nature dealing with a weak God surrendering to suffering and open towards man in need of His help in the world. This reflection is shared not only by Silesian mysticism (in particular the poetry of Angelus Silesius), but also by related post-secular reinterpretations of Christianity based on the theology of Paul of Tarsus and his conception of “power made perfect in weakness” (2 Corinthians 12, 9–11). The theology of a weak God formulated by John D. Caputo (and contained in his The Weakness of God. A Theology of the Event ) constitutes a context providing a new instrumentarium for deciphering and presenting the unique religious thought of Mickiewicz.
The article focuses on the Kashubian small sacred architecture. Out in the field God has a face of the Blessed Virgin Mary (most of the shrines are dedicated to Mary, mother of Jesus). The interpretation of the chapels’ iconosphere is inspired by Hans Belting’s theory. Their decorations and iconographic motifs are understood as a specific medium of beliefs, norms and social activities. Focusing on their communicative aspect allows to see the religious sensitivity and imagination of the founders and builders which is shown in the shrines.
------------------------
"Bóg w terenie. Ikonosfera kaszubskich kapliczek"
Artykuł poświęcony jest małej architekturze sakralnej na Kaszubach. W „terenie” Bóg ma twarz Marii – kapliczek poświęconych matce Jezusa jest bowiem najwięcej. Autorka interpretuje ikonosferę analizowanych kapliczek w duchu Hansa Beltinga. Ich zdobienia i motywy ikonograficzne rozumiane są jako nośniki przekonań, norm i działań społecznych. Przez wyeksponowanie komunikacyjnego aspektu kapliczek można uchwycić odzwierciedlającą się w nich religijną wrażliwość i wyobraźnię ich fundatorów i budowniczych.
* * *
Pośród wielkich pytań o prawdę oraz możliwości i granice poznania w twórczości Adama Mickiewicza wyłania się specyficzna antropologia spleciona z formułowaną po oświeceniowym cięciu teologią. Do tej ścisłej korelacji odnosi się tytuł książki: Homo capax, capax hominis – wskazujący dwie z trzech bazowych idei wydobytych z myśli poety. Jako główne źródło wiedzy na temat antropologii i teologii Mickiewicza posłużyły "Zdania i uwagi", a także zbliżone do nich ideowo wiersze: "Broń mnie przed sobą samym", "Rozmowa wieczorna", "Rozum i wiara", "Arcy-Mistrz", "Pytasz, za co Bóg trochą sławy mnie ozdobił" oraz kontekstowo: fragmenty III i IV części "Dziadów". Tło rozważań stanowi analiza epistemologicznych aspektów prelekcji paryskich oraz dzieł mistyków (przede wszystkim Jakuba Böhmego i Anioła Ślązaka, ale i z rozpoznaniem myśli Louisa Claude’a de Saint-Martina, Mistrza Eckharta i Pseudo-Dionizego Areopagity). Sięgając po mistykę i związaną z nią apofatykę wraz z jej oryginalnym rezerwuarem pojęciowym, Mickiewicz wykorzystuje nowy język i nową możliwość/formę wyrażania. Poprzez odkrywcze metafory wydobywa z zastanej tradycji religijnej odświeżoną jakość myśli chrześcijańskiej, wiodąc ku trzeciej drodze: poza silnie zsekularyzowaną filozofię oświeceniową oraz poza narzuconą przez zewnętrzne warunki tradycyjną religijność. Ramą interpretacyjną przyjętą w książce jest perspektywa postsekularna (koncepcja idola i ikony Jeana-Luca Mariona, antropologiczna hermeneutyka osoby Paula Ricouera, anateizm Richarda Kearneya, teologia słabego Boga Johna D. Caputo oraz koncepcja Boga otwartego na człowieka Adolphe’a Gesché). Daje ona nowe instrumentarium do odczytania myśli religijnej polskiego romantyka, a także uwypukla pomijane dotąd problemy, odsłaniając zdumiewającą aktualność Mickiewiczowskich intuicji.
Całość: https://kiw.ug.edu.pl/pl/literatura-i-kultura/1371-homo-capax-capax-hominis-z-problematyki-antropologicznej-w-poznej-tworczosci-adama-mickiewicza.html
Recenzja: https://czasopisma.uksw.edu.pl/index.php/spch/article/view/8941
Tekst jest rozdziałem książki pt. "Tradycja dla rozwoju? Instytucje - tożsamość - zmiany kulturowe w społecznościach lokalnych na przykładzie Pomorza” red. A. Bachórz, C. Obracht-Prondzyński, Gdańsk 2020. Całość dostępna tu: https://wns.ug.edu.pl/sites/default/files/_nodes/strona-wns/101018/files/tradycja_dla_rozwoju_ksiazka_pobadawcza_wersja_ostateczna2.pdf
___________________________________________________________
"Ingratitude. Oblivion. Callousness. The case of Kashubian herstories"
The purpose of the article is to capture changes in sensitivity in perceiving and speaking about certain particularly difficult (and often ignored and repressed) Kashubian herstory motifs. The author cites selected, most often discussed, and socially resonating social examples of rehabilitation, reinterpretation, and demanding the presence of Kashubian women on the pages of great history. Contemporary generations seek a suitable language so as to extract from oblivion the concealed and suppressed fate of Kashubian women (the author cites the example of, i.a. the rehabilitation of a female inhabitant of Słupsk, the last to be burned at the stake, and the story about dramatic experiences connected with wartime rape committed in the Kashubian region by Red Army soldiers in the spring of 1945, thus freeing from secondary victimisation and a stereotype concept of heroism). An interpretation of contemporary empathetic memory, citing individual women’s biographies, as reciprocated gratitude towards female predecessors.
____________________________________________________________________
W tekście przyglądam się idei odnowy moralno-religijnej proponowanej przez towiańczyków oraz jej niepowodzeniu w działaniu. Podstawowe pytanie, które mi przyświeca w analizie działalności koła, to: dlaczego ci zapaleni reformatorzy Kościoła urzędowego w jeszcze szybszym tempie powtórzyli kościelne mechanizmy? Czy wcielanie w czyn idei odnowy moralno-etyczno-religijnej jest zawsze skazane na dialektykę ortodoksji, reformy i kontrreformy? I czy praktyka ta zawsze jest niebezpiecznym egzystencjalnym eksperymentem, kończącym się przemocą? Odpowiedź formułuję, czerpiąc inspirację z myśli Victora Turnera opisującego zjawisko communitas, z pracy Eugena Drewermanna, a także z przeprowadzonej przez Tomasza Polaka analizy nieudanych prób reformowania kościelnego myślenia i struktur. Staram się przy tym niuansować pomysły poszczególnych działaczy Koła Sprawy Bożej – w myśli Mickiewicza ostatecznie ujawnia się bowiem co innego niż u Towiańskiego. Mickiewicz bardziej też niż Towiański nawołuje do tego, by wrócić do pytań metafizycznych – kim jest człowiek, skąd przybywa i dokąd zmierza (zamiast koncentrowania się tylko na odnowie moralnej i etyce). Dlatego też jego religijnej drogi nie sposób zamknąć w dwóch etapach: słowa i czynu. Poeta ostatecznie kieruje się ku wolności milczenia – rozumianego jako postawa. Idee te pojawiają się zarówno w lirykach lozańskich, jak i w Zdaniach i uwagach, ale także w liście Mickiewicza do Towiańskiego z 12.05.1847 roku – poruszającym rozrachunku z grzechami towianizmu.
__________________________________
PL: W tekście została zaprezentowana i omówiona książka Tomasza Słomczyńskiego "Kaszëbë", opublikowana w serii "Sulina" Wydawnictwa Czarne. Jest to dobrze skomponowany kolaż reportaży dotyczący historii i współczesności Kaszub (w tym problemów tożsamościowych i stosunku innych krajan do rdzennych Pomorzan). Słomczyński swój zbiór prób opisu kaszubskiego świata stara się realizować rzetelnie i etycznie, bez roszczeń do wielkiej (jedynej i słusznej) narracji. Artykuł porusza przy okazji problem nieobecności (lub słabej obecności) kaszubsko-pomorskiej perspektywy w powszechnej, polskiej pamięci historycznej.
___________________
PL: Esej jest impresją wokół przemowy noblowskiej Olgi Tokarczuk i jej koncepcji czułego narratora. Pisarka uważa, że to, jak opowiadamy o świecie, czyli jak o nim świadczymy, ma ogromne znaczenie. W kontrze do zaświadczeń urzędowych: identyfikatorów, dowodów, owych "papierków z pieczątką" roszczących sobie prawo do wiedzy i władzy, redukujących rzeczywistość do ram, formułek i katalogów, ale też przeciwstawiając się nieudanej próbie przezwyciężania tego urzędniczego standardu, jaką są narracje pierwszoosobowe w internecie (na portalach społecznościowych, blogach, fotorelacjach), Tokarczuk wskazuje literaturę jako najlepsze medium świadczące. Świadectwo, jeśli ma być upodmiotowiające, wymaga głębszego spojrzenia – uważnego, wrażliwego i etycznego, którego warunkiem jest wycofanie podmiotu poznającego/narratora, by stworzyć miejsce, oddać przestrzeń tym, o których się opowiada. Postulaty i intuicje noblistki zestawiam kontekstowo z fragmentem opowiadania "Tonio Kröger" Tomasza Manna, wierszem Williama Blake'a "Wróżby niewinności" oraz opowieścią rodzinną "Fałszerze pieprzu" Moniki Sznajderman. Na tych przykładach demonstruję ocalającą i przezwyciężającą, zarówno uprzedmiotawiające dokumenty urzędowe, jak i internetowy egocentryzm, moc czułej, uważnej, skoncentrowanej na Innym narracji.
https://www.youtube.com/watch?v=m6MU-uCxmok
Książka w wersji PDF:
https://www.instytutkaszubski.pl/kopia-to%C5%BCsamo%C5%9B%C4%87-kultura-r%C3%B3wno%C5%9B%C4%87
Całość dostępna tu:
https://7cb752c9-1865-4fd3-9d8a-c64aa9c66864.filesusr.com/ugd/46904b_833373209249449a8f6f576039c69dcd.pdf
This article synthetically presents the hermeneutic attitude revealed in Mickiewicz’s work (poetry as well as lectures and journalism). It is analyzed from a post-secular perspective. The poet opposes the reductive secularism of the Enlightenment and its secular humanism. He also encourages preserving “the religious” and reviving religious concepts. However, this should not be a simple return to the past (conservatism), but rather a rethinking of religion with consideration to the new, secular conditions. Mickiewicz follows the scattered interpretations of the traces of transcendence or sacrum in various traditions and different ways of thinking: from mythology, pagan practices and folk piety to sophisticated mysticism and complicated theosophy. This Romantic thinker appears as a dialogue mediator between various religious languages, as well as between opposite beliefs and discourses (the ritualized religiosity of the official Church, rationalist Enlightenment philosophy, simple and sensual folk religiosity). The aim is to renew the broken relationship (‘union’) that connects man to God and creation, and to rebuild the community. In “the religious” he tries to find the common basis or extract the universal truths. In his opinion, Christianity is what connects and summarizes all religious traditions. According to this poet-politician, the revival of the religioncentered spirit is associated with the freedom revolution (the abolition of slavery, equality of women, emancipation of nations). He believes that the transcendent perspective of human history is the main guarantee of social change and true community. In a broader context, the hermeneutic strategy of this Polish Romantic can be interpreted as a post-secular stance, as it urges us to rethink and internalize all levels of religion, which should be continuously and constantly updated in one’s life.
"God – the People’s Playground. Theodramaturgy according to Teatr Wierszalin"
Summary/Abstract: The objective of this essay is to reflect on the religious dimension of the activity of Teatr Wierszalin in Supraśl. The presented sketch deals with several selected spectacles (Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu Pańskim / History of the Glorious Resurrection of Our Lord, Dziady – Noc Pierwsza i Druga / Forefathers’ Eve – First and Second Night and Bóg Niżyński / God Nijinsky), interpreted in reference to all the efforts of the ensemble and within the context of the social and aesthetic thought of Adam Mickiewicz; the study also corresponds with the theological works of Hans Urs von Balthasar and the aesthetic theories of George Steiner and Hans Ulrich Gumbrecht. Wierszalin appears to be an anthropological theatre deeply immersed in the tradition of the place of its activity and the history of staged plays, which with great acuteness undertake the problems of human spirituality at odds with corporeality, and relations between that primary human existential experience and the doctrines and institutions of Christian Churches. On stage this problem range is expressed predominantly by an intense presentation of differences between the actor’s actual corporeality and the multi-strata message of meanings from the past: the presence of the actor is more important than the text, and all meaning can be deciphered only thanks to the energy of concrete persons, who bring it up to date in the course of a meeting with the public. The poetics of spectacles described in the article carries a possible interpretation of Christianity as an interchangeable part played by God and man.
This paper aims at exploring the Adam Mickiewicz’s ideas on the Catholic Church and Christianity contained in his Paris lectures. The poet does not doubt in Christianity, but deeply criticizes the official background of the religion. He is gravely disappointed with the attitude of the then priests and theologians, and with the Pope in the first place. Although he finds fault with all of the institutional denominations of Christianity, he pays the greatest attention to the Latin Church, because he considers himself a Catholic. The Professor of Collège de France is against doctrinaire and soulless institutions (he criticizes both: the church pulpit and the philosophical lectern), which are focused on defending their own privileges and enclosed within the boundaries of static theology instead of answering spiritual questions of the age. Their duty is also to participate people’s lives to really influence their conduct. In the objections formulated by the Polish romanticist, his vision of the Church of the future is revealed. He attempts to describe a preferred congregation of Christians. Mickiewicz’s criticism of the official Church does not lead to the rejection of religion, however. Its aim is to revival or „re-animation” of religion from within. The author proposes a way out of religiosity incapacitated by an institutional „deadlock”, seeking remedy in a change of the hierarchical formula into a fraternal perspective.
****************
Celem tekstu jest analiza zawartych w prelekcjach paryskich poglądów Adama Mickiewicza na temat Kościoła katolickiego i chrześcijaństwa. O ile w chrześcijaństwo poeta nie wątpi, o tyle urzędowe zaplecze religii ostro krytykuje rozczarowany postawą ówczesnych księży i teologów z papieżem na czele. Choć razy wymierza wszystkim instytucjonalnym odłamom chrześcijaństwa, najwięcej uwagi – jako katolik – poświęca Kościołowi łacińskiemu. Profesor Collège de France prowadzi krucjatę przeciwko doktrynerskim i bezdusznym instytucjom (na równi z kościelną amboną krytykuje katedrę filozoficzną), które zamiast odpowiadać na duchowe pytania epoki, współuczestniczyć w życiu ludzi i realnie wpływać na ich postępowanie, skupiły się na obronie własnych przywilejów oraz zamknęły w skostniałej teologii. W zarzutach formułowanych przez polskiego romantyka ujawnia się przy okazji jego wizja Kościoła przyszłości – czyli tego, jak zgromadzenie chrześcijan powinno wyglądać. Mickiewiczowska krytyka Kościoła urzędowego nie prowadzi więc do odrzucenia religii, lecz do jej ożywienia, „zre-animowania” od wewnątrz, proponując drogę wyjścia z instytucjonalnie zakleszczonej religijności oraz zmianę formuły hierarchicznej na perspektywę braterską.
The servant – God, the master – man. The curiously reversed metaphor of the God-man configuration is revealed not only in the cited fragment of the poem: Rozmowa wieczorna (Conversation at Evening); the need for reflection and the re-establishment of the man-God relation already after the secularisation power to “disenchant” the world comes to the fore in numerous fragments of Mickiewicz’s distinctively religious oeuvre The author of Zdania i uwagi (Sentences and Comments) perceived the revolutionary dimension of Christianity, its subversive nature dealing with a weak God surrendering to suffering and open towards man in need of His help in the world. This reflection is shared not only by Silesian mysticism (in particular the poetry of Angelus Silesius), but also by related post-secular reinterpretations of Christianity based on the theology of Paul of Tarsus and his conception of “power made perfect in weakness” (2 Corinthians 12, 9–11). The theology of a weak God formulated by John D. Caputo (and contained in his The Weakness of God. A Theology of the Event ) constitutes a context providing a new instrumentarium for deciphering and presenting the unique religious thought of Mickiewicz.
The article focuses on the Kashubian small sacred architecture. Out in the field God has a face of the Blessed Virgin Mary (most of the shrines are dedicated to Mary, mother of Jesus). The interpretation of the chapels’ iconosphere is inspired by Hans Belting’s theory. Their decorations and iconographic motifs are understood as a specific medium of beliefs, norms and social activities. Focusing on their communicative aspect allows to see the religious sensitivity and imagination of the founders and builders which is shown in the shrines.
------------------------
"Bóg w terenie. Ikonosfera kaszubskich kapliczek"
Artykuł poświęcony jest małej architekturze sakralnej na Kaszubach. W „terenie” Bóg ma twarz Marii – kapliczek poświęconych matce Jezusa jest bowiem najwięcej. Autorka interpretuje ikonosferę analizowanych kapliczek w duchu Hansa Beltinga. Ich zdobienia i motywy ikonograficzne rozumiane są jako nośniki przekonań, norm i działań społecznych. Przez wyeksponowanie komunikacyjnego aspektu kapliczek można uchwycić odzwierciedlającą się w nich religijną wrażliwość i wyobraźnię ich fundatorów i budowniczych.
The article attempts to outline Adam Mickiewicz’s concept of subjectivity. He introduces it in his visionary poetic drama "Dziady" ("Forefathers’ Eve") where a radically ambivalent situation is presented through the duality of the main character Gustaw/Konrad. The article describes this duality in terms of Paul Ricoeur’s distinction between cogito exalté and cogito brisé. In "Dziady" Mickiewicz dramatizes the transition from exaltation to dejection, the condition of cogito brisé (living with a wound). His romantic subject cannot throw away his past, but because he is acutely aware of his failings and his inadequacy he is able to free himself from delusions of grandeur and self-centered pride. The condition of uncertainty, inadequacy and chronic insatiability is like a gaping wound or a lack which may lead the ‘I’ to open up and seek the Other. It is a vision of man who knows he is deeply flawed but capable of pursuing a noble desire; vulnerable and fallible, beset by ‘endless error’ and yet able to act and get his act together; self-centered and yet, because of the relational nature of the human identity, capable of redirecting his emancipatory energy to Others. It can be summed up the concept of homo capax (homme capable) which, as this article argues, provides the key to Mickiewicz’s anthropology.
ENG: The article focuses on Zdania i uwagi – a work that could be recognised as the penultimate stop on the way towards the poetic falling silent of Adam Mickiewicz. In it the Romantic author renounced all claims to autonomous creativity and concealed his auteur “I” behind the spiritual guidebooks read by him. The collection reflects Mickiewicz’s evolving views about poetry and the word. In his concept of literature emerging in the shadow of the Romantic crisis of the language the author stressed the mystagogic and performative role of the word. The objective of writing is to render truths permanent and to transmit them (initiation); the written work is to be the reason why something that shall incline others to act will take place. Doubt in the cognitive power of language, combined with an inner conviction about the necessity of proclaiming the truth, leads the poet along the apophatic path, which in Zdania i uwagi reveals itself upon the level of the form in the aesthetics of a fragment (the “kenosis” of the discourse, a bereft style), while upon the level of contents it is expressed in the praise of silence and calm – conditions for contemplation conceived not merely as a way of cognition but also prayer.
PL: Artykuł poświęcony jest "Zdaniom i uwagom" – dziełu, które można uznać za przedostatni przystanek na drodze ku poetyckiemu zamilknięciu Adama Mickiewicza. Romantyk zrzeka się w nich pretensji do autonomicznej twórczości, chowając autorskie "ja" za wersami czytanych przewodników duchowych. W zbiorku odbijają się ewoluujące poglądy Mickiewicza na temat poezji i słowa. W swojej rodzącej się w cieniu romantycznego kryzysu języka koncepcji literatury twórca podkreśla mistagogiczną i performatywną rolę słowa. Celem pisania ma być utrwalanie i przekazywanie prawd (wtajemniczanie), za przyczyną dzieła ma się wydarzyć coś, co skłoni innych do działania. Zwątpienie w kognitywną i przedstawieniową moc języka połączone z wewnętrznym przekonaniem o konieczności głoszenia prawdy prowadzi poetę na ścieżkę apofatyczną, która w "Zdaniach i uwagach" na poziomie formy przejawia się w estetyce fragmentu ("kenozie" dyskursu, ogołoconym stylu), zaś na poziomie treści wyrażona zostaje w pochwale milczenia i wyciszenia – będących warunkiem kontemplacji, rozumianej nie tylko jako sposób poznania, ale i modlitwy.
14.06.2022 r., Gdańsk, Biblioteka Polskiej Akademii Nauk
Wykład w ramach cyklu "Miasto jako miejsce dla ludzi"
Organizator: Pomorskie Towarzystwo Filozoficzno-Teologiczne, Biblioteka PAN
uczestnicy debaty: dr A. Bednarek-Bohdziewicz, dr K. Ciechorska-Kulesza, dr M. Muszel, dr K. Stachura, dr P. Zbieranek
http://pau.krakow.pl/index.php/pl/platforma-wymiany-naukowej-pau/wydzial-ii/komisja-etnograficzna
Dostęp on-line: http://www.konteksty.pl/aktualnosci/88,x-zakopianskie-spotkania-antropologiczne-ramy-swiadectwa
Dostęp on-line: https://www.between.org.pl/festivals/kosmopolis/between-research/chapter-2
-------------------------------------------------------------------------------------
Głupiec na górze, prorok w grocie… W referacie poświęcę uwagę wierszowi Czesława Miłosza pt. Jak było. Kontekstowo przywołam biblijną historię proroka z groty i góry Horeb – Eliasza – patrona rozczarowanych i zrozpaczonych. Wiersz Miłosza to traktat o braku, pustce, próżni, nieobecności, niespełnionej Obietnicy. To wiersz o nocy ciemnej poetów i proroków. Góry jawią się tu jako miejsce osobne, wyostrzające widzenie, miejsce ucieczki prowokowanej rozczarowaniem, ale i miejscem czuwania, możliwości; ostatnia nadzieja na impuls duchowy.
---------------------------------------------------------------------------------
Zakaz sporządzania obrazów Boga odnajdziemy w obu starotestamentowych redakcjach Dekalogu (Wj 20,4 oraz Pwt 5,8). Przekaz wzmacnia Jan Ewangelista pisząc, że Boga nikt nigdy nie widział (J 1,18). Ograniczenie to podtrzymuje także Katechizm Kościoła Katolickiego (1159): „Święty obraz, ikona liturgiczna, przedstawia przede wszystkim Chrystusa. Nie może ona przedstawiać niewidzialnego i niepojętego Boga”. Zakazany obraz – jak zakazany owoc – nieustannie jednak kusi wiernych, by uchwycić Pierwszą Osobę Trójcy Świętej w dosłowność i naoczność. Religijny sensualizm nie znosi próżni – biblijna figura Boga Ojca otrzymuje jednoznaczny charakter i postać, najczęściej jest to siwobrody, stary mężczyzna z trójkątnym nimbem. Ludzkie zamiłowanie do konkretów – zakazowi wbrew – owocuje kapliczkami, kaplicami, obrazami, a niedawno także ikoną sporządzoną na podstawie upublicznionych w 1981 roku rzekomych objawień Boga Ojca, których doznała s. Eugenia Elisabetta Ravasio (1907-1990). W referacie prześledzę wizerunki wywodzące się z pobożności patrocentrycznej, zamysł swój zrealizuję przy pomocy ikonografii oraz ikonologii.
Trójdzielna konstrukcja pracy została skupiona wokół trzech głównych koncepcji: homo capax, imago Dei oraz capax hominis. Sformułowanie homo capax, które służy za podstawowe narzędzie w rozpoznawaniu Mickiewiczowskiej antropologii, zostało zapożyczone (choć przeformułowane i rozszerzone) z chrześcijańskiej nauki głoszącej, że człowiek jest „wychylony” ku transcendencji, a więc jest „otwarty” na Boga. Rozszerzona dla potrzeb niniejszych rozważań semantyka pojęcia capāx tworzy termin trafnie obejmujący antropologię, jaka wyłania się z twórczości poety. Pojęcie to podkreśla bowiem zdolność, ale i skłonność osoby, a także - twórczy dynamizm ludzkiej egzystencji. Człowiek Mickiewicza jawi się jako podmiot wybrakowany, ale pragnący; omylny, podatny na upadek i cierpienie, ale jednocześnie zdolny do działania i otwarty na transcendencję; wyemancypowany, ale niekończący się na sobie samym, bo relacyjny i otwarty na Innego. Koncepcja homo capax łączy się ściśle z ideą imago Dei, prezentującą człowieka jako obraz Boży, przez co antropologia wiąże się u polskiego romantyka z teologią. Rozważania poetyckie autora Dziadów prowadzą więc ostatecznie do koncepcji capax hominis (Boga otwartego na człowieka), która akcentuje wyraźną w Zdaniach i uwagach synergię Bożo-ludzką. Śledząc twórczość poety oraz zapisany w niej rozwój duchowych poszukiwań, odzwierciedlony w jego teologicznych i antropologicznych poglądach, można dostrzec wywołaną sekularyzmem oświeceniowym ewolucję myślenia o Bogu i religii: od krytyki bezduszności kościoła urzędowego (np. w IV cz. Dziadów), przez analizę i odrzucenie koncepcji Boga władcy, milczącego suwerena (w wizji Konrada z III cz. Dziadów), aż do Bożej kenozy (w Zdaniach i uwagach), rozumianej jako akt wycofania się bądź wygnania (Bóg emigrant) i w końcu - do wizji Boga jako przychodzącego Gościa. Ten ostatni etap bliski jest współczesnej myśli postsekularnej (szczególnie anateizmowi Richarda Kearneya oraz teologii słabego Boga Johna D. Caputo) - postawy zachęcającej do nowego odczytania wiary. Intuicje religijne Mickiewicza są więc w tym kontekście zaskakująco aktualne. W rozważaniach poety objawia się trzecia droga pomiędzy silnie zsekularyzowaną filozofią oświeceniową a narzuconą przez zewnętrzne warunki tradycyjną religijnością. Szanując przeszłość przy jednoczesnym wychylaniu się w przyszłość, autor Zdań i uwag stara się na nowo odczytać i prze-pisać doświadczenie wiary, co pozwala uznać go za prekursora postsekularyzmu.
Podjęte w pracy próby poszukiwania istoty Mickiewiczowskiej antropologii uwzględniają tradycję badawczą, dążąc nie tyle do wykreowania odmiennego rozumienia twórczości poety, ile do zrozumienia jej współczesnego wydźwięku poprzez poszerzenie interpretacji jego dzieł (a więc i myśli romantycznej) o zawartą w nich oryginalną antropologię i teologię, a także poprzez włączenie kontekstu interpretacyjnego jakim jest postsekularyzm. Tak jak nie sposób zrozumieć współczesnego oblicza sekularyzacji bez odniesienia się do jej źródeł, czyli do oświeceniowego „odczarowania świata”, tak też romantyzm, w którym ujawniają się zalążki myślenia postsekularnego, otwiera pełniejsze rozumienie współczesnego wymiaru postsekularyzmu.
Praca powstała przede wszystkim w oparciu o dokumentację zebraną w trakcie inwentaryzacji prowadzonej w ramach projektu „Ostańce Próśb”, realizowanego w Muzeum Narodowym w Gdańsku w latach 2011-2016, w którym uczestniczyłam, a także badań własnych. Podstawą są badania etnograficzne: szczegółowe kwestionariusze dotyczące krzyży i kapliczek oraz dokumentacja fotograficzna i internetowa, a także metody badań jakościowych, tj. wywiad swobodny (rozmowa z twórcami kapliczek) oraz obserwacja uczestnicząca.