Нанди (үгезе) исемле битнең чыганагын карау

{{УК}}
<!-- [[File:Nandieshvara.jpg|thumb|right|зоо-[[антропоморфик]] формада Нанди (дэванагари язуында - नन्दि). [[Кайлаш]] тавында яши. Хатыны - Суяша.]]-->

'''Нанди''' ([[Санскрит]] телендә - नन्दि, [[Тамил]] телендә - நந்தி, [[Каннада]] телендә - ನಂದಿ, [[Телугу]] телендә - న౦ది, [[Орисса]] телендә -  ନନ୍ଦି) ул Ходай [[Шива]]ның сыену урыны [[Кайласа]]ның [[саклаучы]] Ходайның исеме. Ул гадәттә [[үгез]] итеп сурәтләнә һәм [[Шива]] Ходае аңа атланып йөри. [[Шайвизм]] [[сиддханта]] традициясе буенча ул [[Нандинатха Сампрадайя]]ның сигез өйрәнчегенең - [[Дүрт Кумара]]ның, [[Санаткумара]]ның, [[Тирумулар]]ның, [[Вьяграпада]]ның, [[Патанджали]]ның һәм Шивайога Муниның төп [[гуру]]сы буларак таныла, алар [[Шайвизм]] зирәклеген сигез тарафка таратыр өчен җибәрелгән булган.<ref name="sivay">{{cite book | title=Satguru Sivaya Subramuniyaswami (2003) "Dancing with Siva: Hinduism's Contemporary Catechism" Himalayan Academy Publications {{ISBN|9780945497899}}}}</ref>

[[File:Decorated Nandhi.jpg|thumb|Тханджавур зур гыйбадәтханәсендә бизәлгән Нандхи]]

==Этимологиясе==
Нанди сүзе [[Тамил]] тамыр сүзе '''Нандху''' (Тамилча - நந்து) килеп чыккан, ул ''үсәргә'', ''чәчәк атарга'' яки ''пәйда булырга'' дигәнне аңлата, бу үсүче чәчәк атучы үгезләрне һәм шулай ук илаһи үгез Нандины атау өчен кулланган.<ref name="etymo">{{cite book | url=http://www.tamilvu.org/library/dicIndex.htm | title=Tamil Etymological Dictionary Vol.5, Part I | publisher=Directorate of Tamil Etymological Dictionary, Government of Tamil Nadu, India | year=2005 | pages=153–156 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200316212929/http://www.tamilvu.org/library/dicIndex.htm |date=2020-03-16 }}</ref><ref>{{cite journal | date=2007 | journal=International Journal of Dravidian Linguistics: IJDL | last1=University of Kerala. Dept. of Linguistics | url=https://books.google.lk/books?id=23ULAQAAMAAJ | title=Nandi | volume=36 | page=138}}</ref> ''Нанди'' Санскрит сүзенең ([[Санскрит]] телендә - नन्दि) мәгънәсе "бәхетле", "шатлык" һәм "канәгатьлек"; шулай ук Ходай Шиваның илаһи сакчысы - Нандиның хасияте буларак әйтелә.<ref>{{cite web | url=http://www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de/cgi-bin/tamil/recherche | title=Monier Williams' Sanskrit-English Dictionary | accessdate=5 March 2017}}</ref>
Барлык диярлек Шива гыйбадәтханәләрендә утыручы Нандиның таш потлары бар, гадәттә алар төп изге урынга караган була.
Күптән түгел документларда язылганча Нанди исеменең үгезгә карата куллануы (Санскрит телендә:''Vṛṣabha'') фактик рәвештә төрле [[Шайвизм]] эчендәге җирле ышануларның күптән түгел булмаган [[синкретизм]]ы үсеше.<ref>Gouriswar Bhattacharya, (1977), "Nandin and Vṛṣabha", ''Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft'', Supplement III,2, XIX. Deutscher Orientalistentag,  pp. 1543-1567.</ref> Санскрит, Тамил һәм башка Һиндстан телләрендә иң элеккеге Шайвит текстларында Нанди исеме Кайлашаның антропоморфик капка сакчылары (дварапалалар) урынына, ә атлана торган хайван урынына түгел кулланган. [[Шайва Сиддханта]] текстлары Нандины "Вршабха"дан ачык аералар. Алар буенча, [[Парвати]], [[Чандеша]], [[Махакала]], Вршабха, Нанди, [[Ганеша]], [[Бхринги]] һәм [[Муруган]] Шиваның сигез Ганешварасы (коммандирлары).<ref>{{cite book|last1=Sabaratnam Sivacharyar|first1=Dr.S.P.|title=Shrimat Kamigagamah Purva Pada (Part One)|publisher=The Himalayan Academy, Kauai Adheenam|location=USA|pages=4:471-500|url=http://www.himalayanacademy.com/view/kamika-agama-purva-pada-part-1}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200705211638/https://www.himalayanacademy.com/view/kamika-agama-purva-pada-part-1 |date=2020-07-05 }}</ref>

==Тарих һәм риваятьләр==
[[File:IndusValleySeals.JPG|thumb|left|Һинд Үзәне Цивилизациясеннән үгез мөһере.]]
Шивага һәм Нандига табыну тарихын хәтта [[Һинд Үзәне Цивилизациясе]]нә кадәр күрергә була. Мәшһүр "[[Пашупати мөһере]]" Шива буларак идентификацияләнгән утыручы фигураны сурәтли һәм [[Мохенджо Даро]] һәм [[Хараппа]]да шуның кадәр күп үгез мөһерләре табылган ки, тикшеренүче галимнәр Үгез - кум - Нандиның табынуы моннан чыгарга мөмкин дигән нәтиҗәгә килгәннәр.<ref>{{cite book | url=https://books.google.lk/books?isbn=8176500569 | title=Let's Know Hinduism: The Oldest Religion of Infinite Adaptability and Diversity. | publisher=Star Publications | author=R. C. Dogra, Urmila Dogra | year=2004 | isbn=9788176500562}}</ref>

Нанди Шилада хәкименең улы буларак тасвирлана. Шилада бүләк алу өчен Шива Ходае өчен кырыс аскеза үткәргән - һәм баласы үлемсез булган - улы Нанди булган. Нанди Шилада үткәргән [[Яджна]]дан туган дип әйтелә һәм туганда ул бриллиантлардан торган көбәдә киенгән булган.<ref>{{cite book | url=https://books.google.lk/books?id=x_1OAQAAIAAJ | title=The sacred scriptures of India, Volume 6 | publisher=Anmol Publications | author=Chidatman (Swami.) | year=2009 | pages=79 | isbn=9788126136308}}</ref> Нанди Ходай Шиваның дәртле тугърысы буларак үсте һәм ул Шиваның капка сакчысы һәм атланган хайваны булу өчен хәзерге Мадхья Прадешта Барги, Джабалпурда, Нандикешвар Гыйбадәтханәсе - Нармада Елгасы буендагы Трипур янында Кшетра тиртхасында аскеза үтәгән.

[[File:Nandibull.jpg|thumb|left|Майсорда Нандиның 17-енче гасыр сыны.]]
Нанди илаһи белемне Алиһә [[Парвати]]дан өйрәнгән Ходай Шиваның [[агамик]] һәм [[тантрик]] зирәклектән алган. Ул [[Нандинатха Сампрадайя]]ның бабалары буларак идентификацияләнгән аның сигез өйрәнчегенә - [[Дүрт Кумара]]га, [[Санаткумара]]га, [[Тирумулар]]га, [[Вьяграпада]]га, [[Патанджали]]га һәм Шивайога Мунига илаһи белемне укыта алган. Бу сигез өйрәнчек Нандинатха тарафыннан дөньяның сигез юнәлешенә ул өйрәткән зирәклекне таратыр өчен җибәрелгән булган.<ref name="sivay"/>

Нанди турында күп башка пурана хикәяләре бар. Берсендә аның [[Рамаяна]]ның антикаһарманы [[Равана]] белән конфликты тасвирлана. Нанди [[Равана]]ны (Ланканың шәйтан патшасын) аның патшалыгы [[Ванара]] тарафыннан яндыралачак дип каргаган. Соңрак Равана тарафыннан [[Ашок Ватика]]да тоткын итеп тотылган [[Сита]]ны эзләүче [[Хануман]] Ланканы яндырган.<ref>{{cite book | url=https://books.google.lk/books?isbn=8170172284 | title=Epic Scenes in Indian Plastic Art | publisher=Abhinav Publications | author=Jayantika Kala | pages=37 | isbn=9788170172284}}</ref>

Тамил [[Тхирувилайядал]] Пуранамда Нанди кит буларак [[инкарнация]] алган башка хикәя искә алына.<ref>{{cite book | url=https://books.google.lk/books?id=Ge5ZAAAAMAAJ | title=The Indian Journal of English Studies, Volume 34 | publisher=Orient Longmans | author=Indian Association for English Studies | pages=92}}</ref> Анда әйтелгәнчә Шива аңа [[Ведалар]]ның мәгънәсен аңлатканда Парвати концентрациясен югалткан. Парвати гөнаһын ярлыкау өчен соңрак балык тотучы хатын буларак инкарнация алган. Үзенең остазын һәм яраткан хатынын берләштерер өчен Нанди кит формасын ала да кешеләрне борчый башлый. Балыкчы хатыны Парватиның әтисе китны үтергән теләсә нинди кеше аның кызының ире була ала дип әйткән. Соңрак Ходай Шива балыкчы формасын алып, китны үтерә һәм Парвати үзенең элеккеге формасына кайта.

==Иконография һәм символизм==
[[File:Nandi-Gongakondaicholapuram.jpg|thumb|left|[[Гангаиконда Чолапурам]]да Нанди.]]
[[Агама]]лар аны зоо-антропоморфик формада үгез башлы һәм дүрт куллы итеп, антилопа, балта, чукмар һәм [[абхаямудра]] белән тасвирлыйлар. Аңа атланган формада, Нанди бөтен дөнья буенча барлык Шива гыйбадәтханәләрендә утыручы үгез буларак тасвирланган. Бу Нанди формасы хәтта [[Камбоджа]]ны кертеп [[Көньяк-Көнчыгыш Азия]] илләрендә табылган булган.<ref>{{cite web |publisher= [[The Walters Art Museum]]|url= http://art.thewalters.org/detail/6687|title= Shiva and Uma on the Bull Nandi}}</ref>

Үгезнең ак төсе [[сафлык]]ның һәм [[гаделлек]]нең символы булып тора. Символик рәвештә, Шива гыйбадәтханәләрендә изге урынга таба утырган Нанди шәхси [[джива]]ны (җанны) һәм джива гел [[Парамешвара]]да концентрацияләнгән булырга тиеш дигән юлламаны чагылдыра. Йогик перспективадан, Нанди Ходай Шивага, Абсолютка тугъры акыл. Башка сүзләр белән әйткәндә, Яктылыкны аңлау һәм үзеңә иңдерү өчен "зирәклекнең тәҗрибәсе" - Нанди, ул үзең эчендәге гуру.<ref>{{cite book | url=https://books.google.lk/books?isbn=1620552493 | title=Shiva: Stories and Teachings from the Shiva Mahapurana | author=Vanamali - | year=2013 | isbn=1620552493}}</ref>

== Нанди Байрагы==
[[Файл:NandiFlag.svg|альт=|мини|300x300пкс|Бөтен дөнья буенча Һинду Шайвитларның рәсми флагы - Нанди Байрагы.<ref name="rev">{{cite book | url=http://dbsjeyaraj.com/dbsj/archives/17929 | title=Reviving Practice of Hoisting ‘Nandi’ (Crouched Bull) Flag As Hindu Festivals and Functions, | author=DBS.Jeyaraj | year=2013}}</ref><ref name =  zurich/>]]
Нанди Байрагы яки Вршабха Байрагы - утыручы үгез белән байрак Шайвизм флагы буларак таныла, бигрәк тә бөтен дөнья буенча Тамил җәмәгате арасында. Нанди тарихи Тамил монархларның эмблемасы булган, мәсәлән, [[Паллава династиясе]]нең һәм [[Джаффна Патшалыгы]]ның.<ref>Rasanayagam, Mudaliyar (1926). Ancient Jaffna, being a research into the History of Jaffna from very early times to the Portuguese Period. Everymans Publishers Ltd, Madras (Reprint by New Delhi, AES in 2003). பக். 390. {{ISBN|81-206-0210-2}}.</ref> Шайвитларны аларның Нанди флаглары турында мәгълүм итү өчен [[Тамил диаспорасы]] һәм [[Тамил Наду]], [[Шри Ланка]] [[Тамил]]кешеләре арасында берничә кампания үткәрелде.<ref>{{cite web | url=https://www.hinduismtoday.com/blogs-news/hindu-press-international/hindu-campaigns-for-restoration-of-nandi-flag-tradition/7481.html | title=Hiduism Today, (2008),Hindu Campaigns for Restoration of Nandi Flag Tradition | accessdate=5 March 2017 | archivedate=2020-07-04 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20200704120157/https://www.hinduismtoday.com/blogs-news/hindu-press-international/hindu-campaigns-for-restoration-of-nandi-flag-tradition/7481.html }}</ref>

Хәзерге вакытта кулланылган Нанди байрагы 1990-ынчы елларда [[Шри Ланка]]ның Шайвит шәхесе Мистер С.Данапала соравы һәм идарәсе астында [[Тамил Наду]], [[Мадурай]]дан Мистер Равиндра Шастри тарафыннан ясалган булган. Беренче Нанди байрагы Шри Ланкада, [[Ратмалана]]да Коломбо Хинду Колледжында эленгән булган.<ref name = dana1>{{cite book | title=Taṉapālā, kalāniti., Ciṉṉatturai., (2013), "Nantikkoṭi ēṟṟīr! Koṭikkavi pāṭīr!", Omlanka Publication}}</ref><ref name = dana2>{{cite book | title=Ciṉṉatturai taṉapālā, (2008), "nantikkoṭiyiṉ mukkiyattuvamum perumaikaḷum", Manimekalai Publication.}}</ref> Киләсе елларда Цюрихта 2008 елда үткәрелгән Дүртенче халыкара Шайва Сиддханта Конференциясендә ул рәсми Шайвит флаг буларак кабул ителгән.<ref name = zurich/>  Хәзерге вакытта Тамил Шайвитлары, бигрәк тә [[Шри Ланка]], [[Канада]], [[Австралия]], [[Берләшкән Корольлек]]тә, [[Көньяк Африка Җөмһүрияте]]ндә һәм [[Швейцария]]дә Нанди байрагын үзләренең барлык дини һәм мәдәни фестивальләрендә элеп куялар.<ref name =  zurich>{{cite web | url=http://www.island.lk/2008/03/21/features6.html | title=Fourth International Saiva Siddhantha Conference and the Glory of Nanthy Flag | publisher=The Island | date=2008 | accessdate=5 March 2017 | author=Kalabooshanam  Chelvathamby Manickavasagar | archivedate=2019-05-05 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20190505110802/http://www.island.lk/2008/03/21/features6.html }}</ref><ref name = dana1/><ref name =  dana2/> Nandi flag is declared as the official Hindu flag of Sri Lanka.<ref>{{cite web | url=http://www.omlanka.net/news/other-news/588-nanthi-flag-to-maithripala-sirisena.html | title=Nanthi Flag to Maithripala Sirisena | accessdate=5 March 2017 | archivedate=2017-03-06 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20170306041340/http://www.omlanka.net/news/other-news/588-nanthi-flag-to-maithripala-sirisena.html }}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.omlanka.net/news/other-news/1686-minister-swaminathan-urged-to-provide-nanthi-flags-to-temples-societies.html | title=Minister Swaminathan urged to Provide Nanthi Flags to Temples, Societies | accessdate=5 March 2017 | archivedate=2018-02-15 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20180215023620/http://www.omlanka.net/news/other-news/1686-minister-swaminathan-urged-to-provide-nanthi-flags-to-temples-societies.html }}</ref>

== Шулай ук карагыз ==
* [[Изге сыер]]
* [[Камадхену]]
* [[Диндә мөгезле терлек]]
* [[Гаваэводата]], [[Зәрдөштлек]]тә иң элеккеге сыер

==Искәрмәләр==

==Тышкы слытамалар==
*''Dictionary of Hindu Lore and Legend'' 2004 (ISBN|0-500-51088-1) by Anna Dallapiccola

[[Төркем:Һинд дине]]
[[Төркем:Шиваизм]]