Turkuaz (renk)
 | ||
|---|---|---|
| Renk koordinatları | ||
| Hex | #30D5C8 | |
| RGB | (r, g, b) | (48, 214, 200) |
| CMYK | (c, m, y, k) | (77, 0, 6, 16) |
| HSV | (h, s, v) | (175°, 77%, 84%) |
Turkuaz veya türkuvaz, yeşile çalan açık mavi renktir. Aynı adı taşıyan mineralin rengidir. "Türk mavisi" de denir.
"Turkuaz" kelimesi Fransızca "Türk" anlamındaki Fransızca: turquois kelimesinden gelir; zira günümüzde İran ve Afganistan sınırlarında kalan Büyük Horasan bölgesinden çıkarılan turkuaz minerali Türkler tarafından takıdan süs eşyasına, dokumadan aksesuara kadar pek çok alanda kullanılmış; Avrupa'ya ilk olarak Türkiye üzerinden getirilmiştir. [1][2][3] Türk kültüründe ve başka kadim kültürlerde koruyucu olduğuna inanılan bir renktir.[4]
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkler'in çok kullandığı turkuaz rengi Almanlar ‘Türkis’, İspanyollar ‘Türkeza’, İngilizler ‘Turquoise’ olarak isimlendirmiştir.[5] Turquoise'in İngilizcede bir renk adı olarak kaydedilen ilk kullanımı 1573'tür.[6][7]
Bu renk, Türkçe'de bu renk Farsça'dan giren "firuze’ kelimesi ile adlandırılırken; Avrupalıların etkisi ile turkuaz denmeye başlamıştır.[5]
Türk kültüründeki yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarih boyunca birçok Türk toplumu turkuaz renge mitolojik anlamlar yüklemiş ve kutsallaştırmıştır. Göktürkler, yeşil göğü simgelediğine inandıkları turkuaz rengi, otağın kubbesinin iç kısmını kaplamak için kullandıkları keçelerde kullandılar.[8] 9.-13. yüzyıllarda Karahanlılar'ın takılarında turkuaz taşı ve turkuaz rengi kullandılar. Türkler,İslam’ı kabul ettikten sonra da kutsal yapıları olan kubbelerinde turkuaz rengi tercih etti. Böylece İran, Orta Asya ve Rusya'daki büyük camilerin kubbelerinde ve iç mekânlarında turkuaz rengi sıkça kullanıldı .[9]
Konya ve çevresinde topraklarda bakır oksit bulunması, Konya ve çevresine yerleşen Anadolu Selçukluları'nın turkuaz rengi elde etmesini ve anıtsal yapılarında kullanmasını kolaylaştırdı. Bu renk, Anadolu Selçuklu döneminde hem çini bezemelerinde kullanıldı; hem yapıların dış kısımlarında kullanılan sırlı tuğlalarda, mozaik bezemelerde de turkuaz rengi hakim oldu. Mimaride özellikle minarelerde sırsız ve sırlı tuğla olarak uygulanan alanlarda, sırlı tuğlaların sır rengi olarak en çok turkuaz, seyrek olarak da mavi ve patlıcan moru renkleri kullanıldı.[10]
Türkiye'de geleneksel eserlerin yanı sıra çağdaş eserlerde de turkuaz kullanımı yaygındır. Örneğin çağdaş seramiğin öncülerinden Füreya Koral bu rengi eserlerinde çok kullanılan sanatçılardandır.[5] Türkiye millî futbol takımı ilk defa 2008'de albayrak rengi olan kırmızı beyaz yerine turkuaz rengi forma giymiştir.[11]
Kızılderili kültüründeki yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzey Amerika'da başta ABD'nin Arizona ve Nevada eyaletleri olmak üzere çeşitli yerlerde de turkuaz taşı çıkarılmaktadır. Bu maden yataklarının varlığı dolayısıyla turkuaz taşı ve turkuaz rengi Türk kültürü dışında Kızılderili kültüründe de çok kullanılmıştır. Kızılderililer, gökten düşen taş olarak benimsedikleri turkuaz taşını renginden ötürü kutsallaştırmış, astalıklardan koruyup şifa verdiğine, yağmur yağmasına sağladığına inanmış; dokumalarda, kıyafetlerde, takılarda, koşum takımlarında, silah süslemelerinde turkuaz renk ve turkuaz taşını kullanmıştır.[8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Beale, Thomas W. (1 Ekim 1973). "Early trade in highland Iran: A view from a source area". World Archaeology. 5 (2): 133-48. doi:10.1080/00438243.1973.9979561. ISSN 0043-8243.
- ^ "Turquoise". www.mindat.org. 25 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2023.
- ^ "Turquoise" (PDF). RRUFF Project, Department of Geosciences, University of Arizona. 5 Eylül 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2022.
- ^ "Selçukluların tarihten miras kalan rengi: Turkuaz". Fikriyat Gazetesi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2025.
- ^ a b c Ömür Kurt (1 Kasım 2017). "Turkuaz rengi dünyada ilk kez kitap oldu". Hürriyet. Erişim tarihi: 16 Şubat 2025.
- ^ Maerz and Paul (1930). A Dictionary of Color. New York: McGraw-Hill. p. 206; Color Sample of Turquoise [green]: Page 73, Plate 25, Color Sample I5.
- ^ Said, Farida M. (20 Kasım 2012). "Tradition of the tile". 3 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Eroğlu, Mehmet Ali (30 Nisan 2023). "TÜRK VE KIZILDERİLİ KÜLTÜRÜNDE TURKUAZ RENK KULLANIMI". Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.
- ^ Petersen, Andrew (21 Haziran 1999). Dictionary of Islamic Architecture (1.1sayfa=121 bas.). Routledge. ISBN 978-0415213325.
- ^ Özkul, Kifayet (30 Nisan 2020). "ANADOLU SELÇUKLU DÖNEMİ MİMARİ YAPILARINDA TURKUAZ". Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi.
- ^ "A Milli Takım'ın yeni formaları tanıtıldı - Milli Takımlar Haber Detay Sayfası TFF". www.tff.org. Erişim tarihi: 16 Şubat 2025.
- Ek okuma
- Turkuaz:Gökyüzünün ve Yeryüzünün Mirası, Gül İrepoğlu, 2017
| Camgöbeği Tonları | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Alice mavisi | Deniz mavisi | Akuamarin rengi | Bebek mavisi | Bondi mavisi | Gök mavisi | Camgöbeği | Elektrik mavisi | Çam yeşili | Kızılgerdan yumurta mavisi | Ördekbaşı | Turkuaz | İlkbahar yeşili | |
