Buhara Yahudileri
 Bukhori kız (1900 civarında) | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 İsrail | 100.000 - 120.000 |
 ABD | 50.000 - 60.000 |
 Avrupa Birliği | 5.000 - 10.000 |
 Özbekistan | 100 - 1.000 |
 Tacikistan | 50 - 100 |
| Diller | |
| Din | |
Buhara Yahudileri (İbranice: בוכרים, Bukharim), Farsçanın bir lehçesi olan Buhori dilini konuşan Orta Asya'daki Yahudilerdir. İsimleri, zamanında oldukça büyük bir Yahudi cemaati olan Buhara Emirliği'nden gelir. Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla cemaatin çoğunluğu İsrail ve ABD'ye bir kısmı da Avrupa ve Avustralya'ya göç etti.
Geçmiş
[değiştir | kaynağı değiştir]Geleneklerine göre, M.Ö. 6. yüzyılda Babil Sürgününden geri dönmeyen İssakar, Naftali ve Efraim kabilelerinden geldiklerine inanırlar.
Orta Asya'daki en büyük etnik-din gruplarından biri olarak tanınan bu grup 2000 yıl boyunca dünyanın diğer Yahudileriyle bağları kesildiğinden kendilerine özgü gelenekler geliştirdiler. Yıllar boyunca Yahudiler İpek Yolu üzerinden Irak, İran, Yemen, Suriye ve Fas'tan doğuya göç ettiler; bunlara Engizisyon'dan kaçan İspanya Yahudileri de dahildir. Orta Asya'da yaşayan tüm Yahudiler'e zamanla Buhara Yahudileri denmeye başlandı. Buhara Yahudileri'nin çoğu Buhara Emirliği'nde (bugünkü Özbekistan ve Tacikistan) diğerleride Rusya, Afganistan, Pakistan, Kazakistan, Türkmenistan, Kırgızistan ve diğer Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerinde yaşadı. Buhara Emirliği'nde Yahudi nüfusunun en yoğun olduğu şehirler Taşkent, Semerkand, Buhara ve Kokand'dı; Tacikistan'da ise genelde Duşanbe'de yoğundular.
İsrail'in kurulmasıyla birçok göç veren cemaatin bugün Pakistan Peşaver'de hâlen açık olan bir sinagogları ve Karaçi'de de birkaç tane mezarlıkları bulunur.
İsim ve Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yahudi cemaatinin çoğunluğu Buhara Emirliği'nde yaşadığından, 16. yüzyılda Avrupalı seyyahlar tarafından Buhara Yahudileri diye adlandırıldılar. Cemaat ise kendini İsro'il ve Yahudi olarak tanımladı. Kendi aralarında Farsça konuşan Buhara Yahudileri zamanla içinde İbranice izler bulunan Bukhori denen Tacikçe bir lehçe geliştirdiler. Kültür ve eğitimlerini bu dille yürüttüler. Bölgenin Ruslaşmasıyla yeni nesil Bukhori dilini anlamasına rağmen anadili Rusça oldu.
Mizrahi Yahudileri olan Buhara Yahudileri Sefaradlarla iletişim kurana kadar kendilerine has geliştirdikleri Yahudiliği uyguladılar.
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Giysi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kendilerine has giyecek anlayışı geliştiren Buhara Yahudileri'nin düğünlerinden kaftan ve kürk kaplı şapkalar görülür.
Müzik
[değiştir | kaynağı değiştir]Şaşmakam adı verdikleri müzik geleneğinde telli çalgılar kullanılır. Orta Asya ritimleri, klezmer etkisi, Müslüman melodileri ve İspanyol akorları içerir.
Mutfak
[değiştir | kaynağı değiştir]Mutfaklarında İpek Yolu'nun üzerinden geçen başta Orta Asya olmak üzere birçok kültürün etkisi vardır. Şiş kebabının yanı sıra lagman denen et yahnisi ve Samsa denen baharatlı et ve sebzelerle yapılan hamurlu yemekler Bahara Yahudileri'nin mutfağında sıkça görülür.
