Dânişmendliler Beyliği
Danişmend Danişmend Danişmendliler Beyliği | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1080-1178 | |||||||||
 1097 yılında Danişmendliler Beyliği | |||||||||
| Başkent | Niksar, daha sonra Sivas | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Türkçe | ||||||||
| Hükûmet | Beylik | ||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| Para birimi | Dinar | ||||||||
| |||||||||
Danişmendli Beyliği, 1080–1178 yılları arasında Sivas merkez olmak üzere Çorum, Tokat, Niksar, Amasya, Malatya, Elazığ, Kayseri şehirleri civarında kurulmuş bir Anadolu beyliğidir. II. Kılıçarslan tarafından yıkılmıştır. İlk başkenti Niksar olup sonraki başkenti Sivas'tır. Anadolu Selçuklu Devleti'ne katılan ilk Türk beyliğidir.
Adı
[değiştir | kaynağı değiştir]Danişmend'in kelime anlamı Farsçada "bilgili adam" olup, İbnü'l-Esîr gerçek adı Taylu olan gazinin Türklere muallimlik yaptığı için danişmend unvanı alıp melikliğe dek yükseltildiğini bildirmiştir. Dönemin kaynaklarında tam adı "Melik-i Muazzam Danişmend Ahmed Gazi bin Ali et-Türkmâni" şeklinde zikredilmektedir. Kaynaklarda beyliğin kurucusu Danişmend Gazi'nin Azerbaycan'da Arrân ve civarında yaşayan bir Türkmen ailesine mensup olduğu belirtilmektedir. Birinci Haçlı Seferi tarihi hakkında kendi dönemiyle ilgili bilgi veren en önemli tarihçilerinden Albertus Aquensis ve 12. yüzyıl tarihçilerinden Sur başpiskoposu Willelmus Tyrensis de Danişmendlilerin Türk asıllı bir hanedan olduğunu belirtmektedirler.[kaynak belirtilmeli] İbn Hamdun ve İzzeddin İbn Şeddad, Danişmend Gazi'nin Türkiye Selçuklu Devleti'nin kurucusu Süleyman Şah'ın dayısı olduğunu söylemektedir.[1] Beyliği Edessalı Mateos "Tanismanios", Bizanslı tarihçi Nikitas Honiatis ise "Persarmen Taismanios" olarak anmıştır. Khoanites'İn verdiği "İran Ermenileri" tanımlamasının beyliğin kökenine dair tartışmaları beraberinde getirmiş beyliğin adının Danişmendlilerin kısmen hüküm sürdüğü eski Armeniakon Themasına mı, aşiret ya da hanedanın soyuna mı vurgu yaptığı kesinlik kazanmamıştır.[2]
Kuruluş yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynaklarda adı "Melik-i Muazzam Danişmendli Ahmed Gazi bin Ali et-Türkmâni" şeklinde geçen Danişmend Ahmed Gazi, Sultan Alparslan'ın 1064 yılında çıktığı Kafkasya seferi sırasında orduya katılmış ve bu tarihten itibaren Alparslan'ın hizmetine girmiştir.[3] Malazgirt Savaşı'na da katılan Danişmend Gazi, zaferin kazanılmasında önemli rol oynadı. 1080 yılında Bizanslılardan Sivas'ı aldı ve Danişmendli Hanedanını kurdu.
Sivas'ı bir üs olarak kullanan Danişmend Gâzi; Çavuldur, Tursan, Kara Doğan, Osmancık, İltekin ve Karatekin adlı emirleriyle Amasya, Tokat, Niksar, Kayseri, Zamantı, Develi ve Çorum'u fethederek, beyliğine kattı. Birinci Haçlı Seferi'nde başkenti İznik'i kaybederek Anadolu içlerine çekilen I. Kılıçarslan'ın yardımına koştu. I. Kılıçarslan'a Haçlılarla yaptığı Eskişehir Savaşı'nda destek sağladı. Haçlılar bu savaşı kazanarak Anadolu içlerine ilerlemeye devam ettiler. Ancak Danişmendlilerin ve Anadolu'daki diğer Türk birliklerinin saldırıları sonucu Haçlı orduları kuvvetlerinin büyük bir bölümünü kaybettiler.
Danişmentliler 1100 yılında Bizans Devletinden bağımsız olan hüküm süren Malatya'yı kuşattılar. Antakya'yı ele geçirerek Antakya Prensliği'ni kurmuş olan Haçlı hükümdarı Boemondo, Malatya'nın yardımına koştu. Ancak yenilerek, Danişmendlilerin eline tutsak düştü. Malatya 1103 yılında Danişmendlilerin eline geçti. Danişmend Gazi, elinde esir bulunan Boemondo'yu iki yüz altmış bin dinar karşılığı serbest bıraktı. Ancak bu hareketi, I. Kılıçarslan'la arasını açtı. Maraş civarında yapılan savaşta yenilen Danişment Gazi, 1104 yılında öldü. Beyliğin başına oğlu Melik Gazi geçti.
Danişmendli mimari eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kayseri Ulu Camii (1143)
- Niksar Ulu Camii (1145)
- Kayseri Gülük Camii ve medreseleri
- Amasya Halifet Gazi Türbesi
- Melik Gazi Türbesi (1164)
- Tokat Yağıbasan Medresesi (1152)
- Niksar Yağıbasan Medresesi (1158)
Danişmendlilerin listesi ve soyağacı
[değiştir | kaynağı değiştir]| Makale serilerinden |
 |
| Danişmend Gazi (ö. 1084) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İsmail | Gümüştekin Gazi (ö. 1104) | İbrahim | Yağısıyan | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Melik Emir Gazi (ö. 1134) | Sungur | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Melik Muhammed (ö. 1143) | Nizameddin Yağıbasan (ö. 1164) | Yağan | Aynüddevle | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Zünnun | Zülkarneyn | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Abdulkerim Özaydın, Danişmend Gazi 16 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., İslam Ansiklopedisi, Cilt 8, Sayfa 468
- ^ Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi 1 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Genesis Yayınları. Ankara, 2011. 2. Baskı s. 453-55. ISBN 978-605-54-1017-9. Yazar Öztürk, ayrıca Danişmendiler ile Pavlusçular ve bugünkü Alevi toplumu arasında bağlantı kurmaya çalışmıştır
- ^ Danişmend Oğulları'nın Dinî ve Millî Siyaseti, Prof Mikail Bayram, (Selçuk Üniversitesi Tarih Bölümü), Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 131, Bağlantı 12 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Danişmendoğlu Aynüddevle'nin bakır sikkesi
- Bosworth, Clifford Edmund (2004) The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual, Edinburgh University Press, s.215, Online31 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
