İçeriğe atla

Azerbaycan şarabı

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Azerbaycan şarabı, Azerbaycan'ın çeşitli bölgelerinde üretilmektedir. 20. yüzyıl komünist yönetiminden önce, Azerbaycan, MÖ 2. bin yıla kadar uzanan gelişmiş bir şarap endüstrisine sahipti.[1] Azerbaycan'ın şarap üretiminin köklü tarihi, Kültepe, Karabağlar[2] ve Kalecik'teki yerleşimlerin arkeolojik kazılarında yeniden ortaya çıkarıldı. Bu bölgelerde arkeologlar, MÖ 2. bin yıla ait kalıntı ve üzüm tohumlarını içeren taş fermantasyon ve depolama kaplarını keşfetti. Herodot'a göre Antik Yunanlar bölgedeki şarap üretiminin en azından MÖ 7. yüzyıla kadar farkındaydı. Strabon daha sonra MÖ 1. yüzyılda Albanya olarak bilinen bir Azerbaycan şarabı hakkında yorum yaptı. Arap tarihçiler ve coğrafyacılar - en önemlileri Ebü'l-Fida, el-Mesudi, İbn Havkal ve El-Makdisi - bölgenin İslami fetihlerden sonra bile Gence ve Barda çevresinde gerçekleştirilen kapsamlı bağcılık uygulamalarından bahsettiler.

Komünizmin çöküşünden ve Azerbaycan'ın bağımsızlığını kazanmasından sonra, Azerbaycan şarap endüstrisini canlandırmak ve modernleştirmek için çeşitli girişimlerde bulunuldu. Günümüzde Kafkas Dağları'nın eteklerinde ve Kura Nehri yakınlarındaki Kur-Araz ovalarında üzüm bağları bulunmaktadır. 21. yüzyılda Gence, Dağlık Karabağ ve Nahçıvan, bölgenin şarap üretim merkezleri olarak ortaya çıktı. Azerbaycan şarabı üretiminde kullanılan üzüm çeşitleri arasında Pinot noir, Rkatsiteli, Pinot blanc, Aligote, Matrassa, Podarok Magaraça, Pervenets Magaraça, Ranni Magaraça, Doina, Viorica ve Kişmiş Moldavski bulunmaktadır.[3] Azerbaycan'ın yerli üzüm çeşitleri şunlardır: Beyaz Şani, Derbendi, Çivi, Bayanşire, Gamaşara, Gence Pembesi, Bendi, Medrese, Siyah Şani, Arna-gRNA, Zeynabi, Misgali, Hindogni, Ağdam Keçiemdzhei, Tebrizi ve Marandi.[2]

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan'ın Göygöl Rayonu'nda arkeologlar, MÖ 2. binyıldan kalma şarap kalıntılarının bulunduğu kavanozlar buldular.[3]

Kuzey Azerbaycan'a (o yıllarda Kafkas Albanyası) seyahat eden Yunan tarihçi Strabon, üzüm dikiminin mahalle sakinlerinin hasat edemeyeceği kadar bol olduğunu belirtti. 7-11. yüzyıllarda yazılmış epik şiir kitabı Dede Korkut gibi diğer kaynaklarda da zenginleştirilmiş şarap yapım kültürününden bahsedilir. Antik ve orta çağda üretilen şaraplar, günümüz şaraplarına benzemezdi. İnsanların suyla seyreltmek zorunda kaldıkları bu içecek bal kadar yoğun ve tatlıydı. En son keşiflerden biri, yaklaşık 10 yıl önce, Bakü'nün iki saat batısındaki Şamahı sakinlerinin, çok konsantre kokulu bir şaraba dönüşen, yoğun şurup içeren büyük bir antik seramik kavanoz buluşu idi.[4]

Şarap üretimi ile tanınan en eski ve kayda değer bölgelerden biri kuzeybatı Azerbaycan'daki Tovuz'dur. Bu bölgedeki arkeolojik bulgular, şarap depolamak için kullanılan eski kaplar, şarap yapımı için kullanılan taşlar ve tartarik asit kalıntılarının varlığını belgelemektedir. Azerbaycan'da şarapçılıkla ilgili açıklamalar yapan Homeros, Herodot, Columella, İbn Havkal, El-Mesûdî gibi tarihçiler ve seyyahların yanı sıra 10. yüzyıl Arap coğrafyacısı El-Makdisi, yazısında Nahçıvan'da bulunan tatlı cinsten şarapların hiçbiri başka hiçbir yerde bulunmaz olduğunu kaydetti. Bölge, 1820-1830'lardan itibaren şarap üretim merkezi olarak gelişti ve birçok yabancı yatırımcının ilgisini çekti.[5] Ünlü şarapçılık kültürü, 19. yüzyılın başlarında bölgeye Alman göçmenlerin gelişiyle zenginleşti.[6] Württembergli Alman göçmenler, 1817-1818 dolaylarında Rus çarı I. Aleksandr tarafından Azerbaycan'a yerleştirilmiş ve sanayiye yapılan yoğun yatırımlarla ülkenin şarap ve konyak üretim potansiyelini artırmıştır.[7] Vohrer Kardeşler gibi ünlü Alman aile şirketleri ve Helenendorf merkezli Hummel ailesi, şarap üretimini sanayileştirerek Avrupa şaraplarıyla rekabet edebilecek hale getirdi.[8]

Pinot noir, tüm Azerbaycan'da şarap yapımında yaygın olarak kullanılmaktadır.

Modern Zamanlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan'da çağdaş şarap yapımı Gence - Kazah ve Şirvan ekonomik bölgelerinde görülmektedir.[9] Bu bölgelerdeki üzüm bağları, ülkenin ekili alanlarının yaklaşık %7'sini oluşturmaktadır. Bölgeler, 17 asma ve 16 sofralık üzüm çeşitleriyle ünlüdür, şarap çeşitlerinden en yaygın olanı Pinot Noir'dir.[5]

Azerbaycan, Hazar Denizi bölgesindeki başlıca şarap üreticilerinden biridir. Çağdaş şarap yapımı, 1970'lerde, tahıl endüstrisinin gelişimine karşı şarap üretimini artırmayı tercih eden Sovyet yetkililer tarafından iddialı bir şekilde geliştirildi. Bakanlar Kurulunun özel kararnamelerine göre, bağlar için sanayiye daha fazla kaynak, 70 ile 80 bin hektar arasında arazi ayrıldı. İlk planlar, 1990 yılına kadar yılda 3 milyon ton üzüm üretmekti. Azerbaycan, artan üretkenlik sonucunda 1982 yılına kadar 2,1 milyon ton üzüm üretmeye başladı.[10] Sektör yılda yaklaşık 100 milyon ruble getirdi.[7] Azerbaycan'da Sovyet yönetimi sırasında üretilen şarapların çoğu Rusya, Belarus ve Baltıklara ihraç edildi, ancak 1980'lerde Gorbaçov'un alkolizm yasağı kampanyası nedeniyle bölgenin ihracatı yavaşladı.[6]

Günümüzde, ülkede şarap üreten yaklaşık 10 şarap imalathanesi ve üzüm bağı bulunmaktadır. Bunlardan en büyüğü 2006'da kurulan Vinagro'dur. Alman göçmenler tarafından 1860 yılında kurulan Gence yakınlarındaki Göygöl şarap fabrikasını kullanmaktadır. Azerbaycan şarap ürünlerinin kalitesinden dolayı diğer ülkelere ihracat giderek artmaktadır.[6] Üretimin çoğu şu anda Rusya ve Avrupa pazarlarına gerçekleştirilse de Çin gibi diğer ülkeler Azerbaycan şarabı için yeni büyüyen pazarlar haline gelmektedir.[11] Artan talep nedeniyle Azerbaycan'ın Şemkir Rayonu'nda 100 hektarın üzerinde yeni üzüm tarlaları oluşturuldu.[12] 1991 yılında Azerbaycan'ın bağımsızlığını kazanmasından sonra Azerbaycan şarapları uluslararası yarışmalarda 27 ödül kazandı. Azerbaycan son birkaç yıldır şarap üretimini artırmıştır. 2003 yılında 3.790, 2005'te 4.005 ve 2007'de 7.200 ton şarap üretti.[13] Ayrıca Azerbaycan, Hazar Denizi topraklarındaki başlıca şarap üreticilerinden biridir. SSCB döneminde votka “içme kültürünün” bir parçası olarak görülmesine rağmen, Azerbaycan şarabı Gorbaçov tasfiyesinden önce de Rusya'nın favorilerinden biriydi. 1985 yılında Sovyetler Birliği'nin asma üretimini yasaklayan yasasının ardından Azerbaycan'da sanayinin büyümesi tamamen engellendi. Bu yasadan önce, üzüm üretimi yılda iki tona yakındı, bu da Azerbaycan'ın SSC'nin GSYİH'sinin %40-45'ini sağlamadığı anlamına geliyordu. Azerbaycan'ın dünya asma pazarında daha fazla itibar kazanması hedeflenmektedir. Bunu sağlamak için Azerbaycan, Uluslararası Şarap ve Şarap Örgütü'ne (OIV) katılmıştır.

2012 yılında Azerbaycan Cumhurbaşkanı "Üzüm Yetiştiriciliğinin Geliştirilmesi İçin Devlet Programı 2012-2020" kararını onayladı.[14] Programın amacı, üzüm yetiştiriciliğini artırmak, şarap yapımını geliştirmek ve ihracat oranını yükseltmektir. Her yıl üzüm yetiştirme bölgelerinin büyüklüğü artmaktadır.[15] Devlet programı çerçevesinde üzüm bahçeleri arazisi 50 bin hektar olacaktır. Üzüm büyümesinin 2020 yılına kadar 500 tona ulaşması beklenmektedir. Üzümün %30'unun yenmek için tüketildiği kabul edilmektedir. Mahsulün geri kalanı, çeşitli markalarda şarap üretmek için kullanıldığı belirtilmektedir. Azerbaycan'da, bu alandaki uzmanlar Uluslararası Şarap ve Şarap Örgütü (IOVW), “Magarach” Ulusal Bağ ve Şarap Enstitüsü, Yalta, Tairov Şarap Yapımı ve Şarap Yetiştirme Enstitüsü, Odessa ve diğer kuruluşlarla işbirliği yapmaktadır.

İklim ve coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]
Azerbaycan'ın coğrafyası ve iklimi, geniş bir mikro iklim çeşitliliği yaratmaktadır.

Azerbaycan'ın dağlık coğrafyası ve Hazar Denizi'ne yakın konumu, konumun yanı sıra rakım, enlem, yön ve eğim derecesine bağlı olarak çok çeşitli makro ve mikro iklimler meydana getirir. Genel olarak karasal bir iklim olarak kabul edilirken, Azerbaycan'daki şarap bölgeleri, kuru kışlar ile orta derecede ılık büyüme mevsimlerinden yağışlı, ıslak hasatlar ve kış mevsimleriyle birlikte çok soğuk yetiştirme mevsimlerine kadar her iklim görebilir. Azerbaycan üzüm bağlarının neredeyse yarısının, sıcak yaz aylarında periyodik kuraklıklarla başa çıkmasına yardımcı olmak için bir tür sulamaya ihtiyacı bulunmaktadır.[3]

Birçok Azerbaycan şarap bölgesi için yıllık ortalama sıcaklıklar 10.5-15.5 °C (51-60 °F) arasındadır. Azerbaycan, ısı toplama ölçeğinde III, IV ve V bölgelerini içerir ve alanlar 3.000 ila 4.6000 derece arasında herhangi bir yerde görülür. Üzümlerin çoğunun yetiştirildiği ovalarda yıllık yağış miktarı 250 ila 600 mm arasında değişmektedir.[3]

Şarap türleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Azerbaycan'da Aligote ekimleri artıyor.

Azerbaycan'da üzümlerden yapılan şaraplara şarap (Azerice: şərab), elma, nar ve dut gibi diğer meyvelerden elde edilen şaraplara nebiz (Azerice: nəbiz) denir. Diğer çeşitlere çakır (Azerice: çaxır) denir. Tarihçilere göre, Azerbaycan tarihi boyunca şarap yapımında kullanılmış olan, Azerbaycan'da bulunan 450'den fazla farklı yabani üzüm kategorisi vardır.[7] Şarap markalarının tarihsel isimleri arasında Reyhani, Cumhuri, Mişmiş, Valani, Arastun, Handigun ve Salmavey vardır. Çağdaş markalar Şahdağ, Çinar, Sadili, Ağdam, Kurdamir, Ağstafa ve Madrasali sayılabilir.[4] Medresenin pembe üzümlerinden yapılan "Giz Galasi" (Kız Kulesi), "Yeddi Gözal" (Yedi Güzel), "Gara Gila" ve "Naznazi" gibi diğerleri, sadece Şamahı Rayonu'ndaki Medresesi köyüne özgü oldukları için Azerbaycan'a özeldir.[10] Rkatsiteli, kuzeybatı Azerbaycan'da yetiştirilen ve şarap yapımında kullanılan başka bir üzüm türüdür.[9]

Azerbaycan ekonomisine etkisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

WHO raporlarına göre şarap, Azerbaycan'da en popüler ikinci alkollü içecek olarak kabul edilir ve bu da içenlerin %37'si tarafından tercih edilir.[16] Azerbaycan'da tüketilen şarap hem yerel olarak üretilmekte hem de diğer ülkelerden ithal edilmektedir. Son yıllarda Azerbaycan şarabı daha büyük miktarlarda, 1 milyon desilitreden fazla üretilmektedir ve bunun 375 bin desilitserii ihraç edilmektedir.[17][18]

Azerbaycan'da şarap üretimi (thsd. Desilitre cinsinden) [17]
2013 2014 2015 2016 2017
835,5 1 003,1 1 035,0 1049,0 1020,1

Rusya, 2017 yılında toplam miktarın %90'ı ile Azerbaycan şarabının ana ihracat noktası oldu. Diğer ana ihracat ülkeleri Çin, Kırgızistan ve Belçika'dır.[19][20]

Azerbaycan'dan ihraç edilen doğal üzüm şarabı ve üzüm suyu
Yıllar Miktar (thsd. Desilitre cinsinden) Değer, bin. Amerikan Doları
2010 223.9 4034
2011 338.4 5963.3
2012 389.4 7135.4
2013 409.4 6895.1
2014 337.0 6137.9
2015 194.5 3794.7
2016 189.5 3585.3
2017 375 6008.6
Stat.gov.az 13 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. dosyasından alınmıştır 13 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ J. Robinson (ed) "The Oxford Companion to Wine" Third Edition pg 57 Oxford University Press 2006 0-19-860990-6
  2. ^ a b Azerbaijani Grapes: Past and Present. IRS (Heritage). Kış 2010. ss. 58-63. ISSN 2220-248X. 
  3. ^ a b c d J. Robinson (ed) "The Oxford Companion to Wine" Third Edition pg 57 Oxford University Press 2006 0-19-860990-6ISBN 0-19-860990-6
  4. ^ a b Farid Alakbarov (Sonbahar 2000). "Ancient Wines. Exactly What the Doctor Ordered". Azerbaijan International. 27 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2010.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "AI" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  5. ^ a b "Cuisine and Wine of Azerbaijan". 13 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2010. 
  6. ^ a b c "Wine on the Silk Road. Azerbaijan, an unlikely producer, is presenting deliciously drinkable wines". 10 Eylül 2010. 21 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2010. 
  7. ^ a b c Paul Globe (7 Ocak 2008). "Window on Eurasia: 'Not By Oil Alone'— Azerbaijan's Wine Industry Bounces Back". Window on Eurasia. 29 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2010.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "PG-2" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  8. ^ Jacqueline Grewlich-Suchet (Yaz 2004). "Wine and Wagons. Helenendorf: Azerbaijan's First German Settlement". Azerbaijan International. 13 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2010. 
  9. ^ a b Jonathan Fryer (3 Kasım 2010). "Azerbaijan: A Cultural Crossroads". Diplomat. 24 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2010. 
  10. ^ a b Arzu Aghayeva (Sonbahar 2000). "Seeds of Change. Transition in Azerbaijan's Agriculture". Azerbaijan International. 16 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2010. 
  11. ^ "Azerbaijani wine for the bars of Beijing? China is reported to be showing unexpected demand for Azerbaijani wine". China Wines Information. 26 Kasım 2010. 7 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2010. 
  12. ^ "Azerbaijani wine exported to Europe". News.az. 22 Eylül 2010. 26 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2010. 
  13. ^ "Wine production (tons)" (PDF). Food and Agriculture Organization. s. 28. 4 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2010. 
  14. ^ "Azərbaycanda üzümçülük və şərabçılığın tarixi, müasir vəziyyəti və gələcək inkişafı haqqında". 13 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2017. 
  15. ^ "Azərbaycan şərabları və şərabçılığı - "Xeyri yoxdur çaxırın, içmə açar paxırın"". 22 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2017. 
  16. ^ "Azerbaijan - Alcohol Consumptıon: Levels And Patterns" (PDF). World Health Organization. 24 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2019. 
  17. ^ a b Azerbaijan in figures 2018 - statistical yearbook (PDF). Baku. 2018. s. 210. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Ekim 2020.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: ":2" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  18. ^ "Azerbaijani Wine Is Going Places, As Government Boosts Exports". caspiannews.com (İngilizce). 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2019. 
  19. ^ "Trade - External economic activities - Dynamics of main commodities exports". The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan (İngilizce). 13 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2019. 
  20. ^ "Trade - External economic activities - Exports of main commodities in 2017 (by countries)". The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan (İngilizce). 13 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2019. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Azerbaycan_şarabı&oldid=33921617" sayfasından alınmıştır