Mehmed Şerif Paşa
Mehmed Şerif Paşa | |
---|---|
Stockholm ortaelçiliği | |
Görev süresi 1898-1908 | |
Kişisel bilgiler | |
Doğum | 13 Ocak 1865 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
Ölüm | 22 Aralık 1951 (86 yaşında) İtalya |
Defin yeri | Mısır |
Evlilik(ler) | Emine Halim Hanım Eduvige Pairani |
Mehmet Şerif Paşa, Kürt Şerif Paşa adıyla da bilinir, (13 Ocak 1865, İstanbul-22 Aralık 1951, İtalya) Osmanlı siyaset adamı.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Babası Hariciye Nâzırı ve Şûrâ-yı Devlet Reisi Kürt Said Paşa'dır Kardeşi ise Kürt Fuad Paşa'dır. İlk öğrenimini tamamladıktan sonra girdiği Galatasaray Lisesi’ni bitirmeden ayrıldı. Ardından Fransa’ya giderek Paris Saint-Cyr Harp Okulu’ndan 1884'te mezun oldu. Burada okurken 1882'de Paris Sefâreti ikinci kâtipliğinde memuriyete başladı. 1888’de Brüksel Sefâreti ataşemiliterliğine getirildi. İstanbul’a dönünce Sadrazam Said Halim Paşa’nın kız kardeşi Emine Halim Hanım’la 1890'da evlendi. 1896'da ferikliğe yükseltilip, 1898'de Stockholm ortaelçiliğine tayin edildi. Avrupa’daki Jön Türkler’e yardımda bulundu. 1908'de II. Meşrutiyet’in ilânı üzerine İstanbul’a döndü. İttihâd ve Terakkî tarafından iyi karşılandığı halde kendisine önemli bir görev verilmedi; teklif edilen ıstabl-ı âmire müdürlüğü görevini de kendisi kabul etmedi. İttihat ve Terakkî Cemiyeti’nin Pangaltı Kulübü reisliğini yaptı. Kürt Teâvün ve Terakkî Cemiyeti kurucuları arasında yer aldı. Londra’ya veya Paris’e büyükelçi olma arzusu gerçekleşmeyince İttihat ve Terakkî Cemiyeti’nden ayrılarak 1909'da Paris’e gitti.[1]
Paris’te İttihâd ve Terakkî'ye karşı neşriyata başladı. Mevlânzâde Rifat’ın çıkardığı Serbestî gazetesinde ve Paris’in ünlü dergilerinden La Revue’de yazılar yazdı. Bu arada aylık Meşrutiyet mecmuasını yayımladı. İslahat-ı Esasiye-i Osmaniye Fırkası’nı Aralık 1909'da kurup; neşriyatını bu fırka adına yaptı. Paşanın muhalifleri, yakışıklılığından dolayı kendisine takılan Fransızca “Beau Şerif” (güzel şerif) lakabını “boş herif”e çevirerek onu yermek için kullandılar. Süleyman Nazif, Boş Herif adıyla 1910'da İstanbul'da basılan kitap yazdı. 11 Haziran 1913'te Mahmud Şevket Paşa’nın öldürülmesinden sonra gıyabında idama mahkûm edildi ve iki defa öldürülmek istendi. Yayımladığı bütün dergi, risâle ve kitapların Türkiye’ye sokulması yasaklandı. I. Dünya Savaşı başlayınca siyasî faaliyetine ve yayınlarına son verdiği halde İttihatçılar tarafından sürekli izlendi.[1]
Mehmed Şerif Paşa, The New York Times'da 10 Ekim 1915 tarihli bir yazısında Ermenilere yönelik katliamları kınamış ve Jön Türk hükümetinin uzun bir süre Ermenileri "yok etme" niyetinde olduğunu açıklamıştır.[2]
I. Dünya Savaşı'nın son yılında İttihat ve Terakkî önderleriyle arasının düzeldiği anlaşılmaktadır. Bilhassa Cavid Bey ile haberleşen paşa Cenevre'de Prens Sabahaddin, Ahmet Reşit (Rey), Cemil Paşa (Topuzlu), bazı Türk subay, gazeteci, memur ve talebelerin de aralarında bulunduğu kongreye katıldı. Kongre, 12 Ocak 1919'da toplanan Paris Barış Konferansı'na sunulmak üzere bazı kararlar aldı ve bu konuda teşebbüste bulunması için Şerif Paşa'ya tam yetki verdi. Bu kararlarda Türkiye'nin bağımsızlığının ve hukukunun korunması, Türkiye'deki azınlıkların hukukuyla birlikte başka ülkelerde kalan Türk azınlıklarının hukukunun da gözetilmesi, Türk esirlerinin iadesi ve yabancı ülkelerde yaşamak zorunda kalan Türkler'in ülkelerine dönmesine izin verilmesi isteniyordu. Paris'e dönen Şerif Paşa, Kürt Halkının Talepleri Üzerine Muhtıra (Mémorandum sur les revendications du peuple kurde, Paris, 22 Mart 1919) adıyla on dört sayfadan oluşan bir metin yayınladı. Bu muhtırada nüfus istatistiklerine dayanılarak Kürtlerin yoğun biçimde yaşadıkları bölgelerin sınırları çiziliyordu. Şerif Paşa Urfa'nın bir kısmı, Diyarbakır ve Tunceli'nin doğusu, Van Gölü'nün doğusu ve güneyi ile Kirmanşah'tan daha kuzeydeki Irak topraklarına Kürdistan adını veriyordu. Kürdistan Teali Cemiyeti tarafından konferansta Kürtlerin hukukunu savunmak için delege seçilen paşa, aynı bölgede kurulmak istenen Ermenistan ile sınırlarının ayrılması için Ermeni temsilcisi Bogos Nubar Paşa ile de anlaşmıştı.[1]
Mehmed Şerif Paşa, Kürtler'in yaşadığı vilâyetlerin Osmanlı idaresinde kalması halinde hiçbir iddiada bulunmayacaklarını, kendisinin de bu konuda bir teşebbüsünün olmayacağını, fakat bu vilâyetler Ermenistan'a verilecek olursa Kürtler'in de bağımsız bir Kürdistan kurmalarının lâzım geleceğini Avrupa siyasî çevrelerine anlatmaya çalıştığını söylüyordu. Yunan isteklerine karşı Türkler ve Yunan Talepleri (Les turcs et les revendications grecques, Paris 1919) adıyla on altı sayfalık bir muhtıra yayımladı. Burada Yunanlar'ın hak iddia ettikleri İstanbul, Doğu Trakya, İzmir, Ege adaları, Trabzon ve Adana'nın Türklere ait olduğunu çeşitli tarihî delillere dayanarak ileri sürüyordu. Yine Pierre Loti'ye yazdığı mektuplarda Türk haklarını savunmaktaydı. Şerif Paşa, Paris Konferansı'na sunduğu Kürt muhtırasını sadece kendisi imzaladığı halde Türk muhtırasını kendisiyle birlikte Nihat Reşat (Belger), Refik Nevzat, Ali Galib, Diran Edouard, Albert Fua, Süleyman Midhat, Mehmed Galib ve Abdurrahman Pohh da (Polar) imzaladı. Onun Kürt delegeliğine soyunması ve kendi imzasıyla konferansa muhtıra vermesi Kürtler arasında da tepkiyle karşılandı. Kürdistan Teali Cemiyeti ile Vilâyât-ı Şarkiye Müdâfaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti'nin şubeleri paşanın Kürt delegeliğini kabul etmediler. Halk tarafından protesto edilen Kürdistan Teali Cemiyeti dar bir Kürt aydın hareketi durumuna düştü. İstanbul gazetelerinde her gün Şerif Paşa ve Kürdistan Teali Cemiyeti aleyhinde yazılar çıkıyor, Kürt ileri gelenleri gazeteler aracılığıyla Osmanlı Devleti'ne olan bağlılıklarını bildiriyordu. Babanzâdeler gibi en meşhur Kürt hânedanları da Şerif Paşa'ya delege yetkisi veren Kürdistan Teali Cemiyeti ile ilişkilerini kesmişlerdi. Kürdistan Teali Cemiyeti ise aleyhinde yapılan neşriyatı samimiyetsizlikle suçluyordu. Şerif Paşa, tartışmaların yoğunlaştığı bir sırada 21 Nisan 1920'de Monte Carlo'dan Türk gazetelerine kısa bir telgraf gönderdi. Paşa telgrafında, hilâfet ve saltanata olan bağlılığından dolayı zararlı fikirleri ve ayrılıkçı düşünceleri reddederek barış konferansı nezdindeki Kürt delegesi başkanlığından istifa ettiğini, bir müslüman olarak hiçbir siyasî fırkanın tesir ve nüfuzuna kapılmadan bütün gayret ve mesaisini hilâfet hukukunun korunmasına harcayacağını bildiriyordu. İstanbul gazetelerinde 24 Nisan 1920'de yayınlanan bu telgraf paşanın siyasî mücadelesinin sonu oldu. Böylece Şerif Paşa'nın İttihat ve Terakkî ile başlayan siyasî hayatı bir yıl bile dolmadan muhalefete dönüşmüş, özel şartlarda muhalefetten ayrılıkçılığa geçmiş, bu da ancak iki yıl sürmüştür. Bundan sonra ölünceye kadar ciddi bir siyasî faaliyette bulunmamıştır.[1]
Eduvige Pairani ile 1921'de ikinci evliliğini yapan Şerif Paşa, ömrünün son yıllarını bu evliliğinden olan ve İtalyan asilzadesi Kont Pelorini Manzoni ile evlenen kızı Melek Hanım'ın İtalya'daki evinde geçirdi ve burada 22 Aralık 1951'de öldü. Naaşı bir müddet aile anlaşmazlıklarından dolayı gömülemedi; daha sonra Kahire'de Şübra'daki aile kabristanına defnedildi.[1]
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Mehmed Şerif Paşa'nın yayımladığı Meşrutiyet mecmuasının birkaç sayısı İngilizce, otuz altı sayısı Türkçe (Şubat 1910 - Temmuz 1912) ve elli beş sayısı Fransızca (Ekim 1909 - Nisan 1914) basılmıştır. Paşa bazı fikirlerini ve polemiklerini şu kitaplarda toplamıştır:
- Şûrâ-yı Ümmet yahut Numûne-i Denâet (Paris 1909, 16 sayfa); İttihat ve Terakkî'nin Sahtekârlıklarına, Denâetlerine Bülent Bir Sadâ-yı La'netimiz (Paris 1910, 51 sayfa);
- Meşrutiyete Doğru-Ben ... ve Hayatım (İstanbul 1911, 62 sayfa; Paris 1912, 63 sayfa);
- Ahvâl-i Hâzıra (İstanbul 1330/1912, 15 sayfa); Tehlike Daima Tehlike (İstanbul 1330/1912, 15 sayfa);
- Bir Hasbihal (İstanbul 1330/1912, 15 sayfa); Quelques réflexions sur la guerre turco-balkanique (Paris 1913, 73 sayfa);
- Îkaz: Millet-i Osmâniyye'ye Bir Hitabe (Paris 1914, 28 sayfa).
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e Birinci, Ali (2010). "ŞERİF PAŞA, Mehmed". TDV İslâm Ansiklopedisi. 39. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 1-2. 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2023.
- ^ "TURKISH STATESMAN DENOUNCES ATROCITIES: Cherif Pasha Says Young Turks Long Planned to Exterminate the Armenian" (PDF). The New York Times. 10 Ekim 1915. 1 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Mart 2023.
II-19:3,4
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Alakom, Rohat (1995). Şerif Paşa - Bir Kürt Diplomatının Fırtınalı Yılları. Avesta Yayınları - İnceleme Dizisi. ISBN 9789757112563.