Seş
Seş (duran dalga), kapalı veya kısmen kapalı su kütleleri yüzeyinde oluşan duran dalgadır. Göl, yüzme havuzu, baraj, koy, liman ve iç denizlerde görülebilir.
Gölün bir tarafında sular kabarırken, diğer yanında alçalır. Tekrarlanan bu hareketler ile ritmik dalgalar oluşur. Tahterevalli tarzı bu göl yüzeyi hareketlerine seş, sabit dalgalar, ilerlemeyen dalgalar veya duran dalgalar denilmektedir. Olay ilk olarak 1890'da İsviçre'de Cenevre Gölü'nde tespit edilmiş, Seiche (Seş) terimi İsviçre Fransızcasından dünya literatürüne girmiştir.[1]
Dünyada, Cenevre, Garda, Balaton, Aral, Boden, Erie, Chiemsee, Loch Ness, Würmsee gibi göllerde seş dalgaları belirlenmiştir. Çoğunlukla çıplak gözle belirlenemeyen seş hareketi limnimetre adlı aletlerle ölçülür. Dalgalanma sırasında genellikle seviye farkı yüksek değildir. Birkaç milimetre ile birkaç santimetre arasında değişir. Fakat Cenevre Gölü'nde 1,87 m seş dalgaları ölçülmüştür. Dalga salınımı bir tane değildir, arka arkaya pek çok salınım olur. Genelde 100 kadar olan salınım sayısı, Cenevre Gölü'nde 148'e kadar çıkar.[1]
Oluşumu
değiştirSeş dalgalarının oluşturan etmenler çeşitlidir. Atmosfer basıncı değişimi, dağlardan inen hava kütleleri, kasırgalar fırtınalar duran dalgalar oluşturur. Hava basıncında 8 mm'lik değişim Cenevre Gölü'nde 1,87 m'lik seş dalgası oluşturmuştur.[1] Sismik hareketler gibi iç kuvvetler de seş dalgalarının oluşum nedenidir.[2]
Türleri
değiştirGölün orta noktası merkez olmak üzere bir yarısı alçalıyor, diğer yarısı yükseliyorsa buna "tek düğümlü hareket" (uninodale) denir. Göl yüzeyi karşılıklı iki kıyıda alçalırken ortada yükseliyorsa buna "iki düğümlü" (binodale) hareket denir.[1]
Başlıca gözlemler
değiştirSuperior Gölü'nde 13 Temmuz 1995 tarihinde 15 dakikada 1 metre alçalmış, sonra yeniden yükselmiştir. Diğer Büyük Göller üyelerinde de (Michigan, Huron, Ontario, Erie gölleri) seş dalgasına bağlı 4-5 metreyi bulan değişimler birkaç dakika ile birkaç saat arasında gözlemlenmiştir. 1979'da şiddetli rüzgar Erie Gölü'nde 4,3 m duran dalga oluşmuştur. Tahoe Gölü'nde duran dalga ve tsunamiye bağlı 3 ile 10 metrelik değişimler belirlenmiştir. Bunların yanında Cenevre (Leman), Starnberg (Würmsee), Baykal Gölü, Konstanz Gölü, Chiemsee, Garda Gölü ve Aral Gölü'nde duran dalgalar gözlemlenmiştir. Türkiye'de seş dalgasının belirlendiği herhangi bir veri yoktur.[2]
Kaynakça
değiştir- ^ a b c d İZBIRAK, Prof. Dr. Reşat (1989). Sular Coğrafyası. İstanbul: MEB. s. 221.
- ^ a b AYDIN, Funda ALTAN; DOĞU, Prof. Dr. Ali Fuat (2018). "GÖLLERDE SEVİYE DEĞİŞİMLERİ VE NEDENLERİ: VAN GÖLÜ ÖRNEĞİ" (PDF). Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 29 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Haziran 2019.