Hâricîler

Hâricîlik, Hâriciyye ya da Havâric (Arapça: الخرج; çoğ. الخوارج), İslam dininde bir siyasi mezhep olarak Hicri ilk yüzyılda ortaya çıkmış ve asırlardır kendini değişik şekillerde sergileyen bir hareket. İslâm dünyası içerisinde %2'lik bir kısmı oluşturmaktadır. Tarihte Hâricîler'in en aşırı fırkalarından olan Ezarika'nın ana görüşleri itibarıyla İslâm'dan çıktığını kabul ettikleri ve kendilerinden olmayan diğer Müslümanları tekfîr ile ithâm ederek öldürdükleri bilinmektedir. Günümüzde ise Hâricîler içerisinde en ılımlı kol olarak bilinen İbâdiyye'nin sadece çoğunlukta oldukları bölge olan Umman Sultanlığı (tahmini %70) ile nüfusun azınlığını teşkîl ettikleri Cezayir, Tunus'un Cerbe adası, Zanzibar ve Tanzanya'nın bazı muhitlerinde yaşamakta oldukları bilinmektedir.^[1] Öte taraftan "Umman İbâdîleri" kendilerinin Hâricîler'in bir dalı oldukları savını kabul etmemektedirler.^[2]

Ortaya çıkışı

Kaynaklar Haricîliğin çıkışının İslam Peygamberi Muhammed döneminde olduğunu belirtir. Muhammed'e arkadaşlık etmiş olan Abdullah b. Zu'l-Hüveysıra'nın sonradan Haricîlerin liderliğini yapmış olan Hurkus b. Züheyrle aynı kişi olması muhtemeldir.^[3] Sahih olduğuna inanılan rivayetlere göre Abdullah b. Zu'l Huveysıra et-Temimi "Adil ol! Zira bu paylaştırma Allah'ın rızasının gözetildiği bir paylaştırma değildir" demiş, bunun üzerine Muhammed üzüntüsünü de belli ederek "Ben adil olmayayım da kim adil olsun!" cevabını vermiştir. Bu davranışı üzerine Muhammed'den kendisini öldürmek için izin isteyenlere yine Muhammed engel olmuştur.^[4]

Görüşleri

Haricîlerin büyük bir kısmının sünnet ve hadisle sabit birçok hükme itiraz ettikleri bilinmektedir. Kaynaklar, az veya çok, korunmuş veya korunmamış olduğuna bakılmaksızın hırsızın elinin kesileceğini iddia ettiklerini, recmi ve mest üzerine meshetmeyi Kur'an'da olmadığı gerekçesiyle reddettiklerini söyler.^[5]

Ayrıca Haricî ekollerinden Ebû İsmâil el-Batihî ve takipçileri "sabah bir rekât ve akşam bir rekâtın dışında namaz yükümlülüğü yoktur" görüşüne sahiptirler.^[6]

Haricî gruplar

Siyasi, itikadi veya tarihi bazı ihtilaflar nedeniyle Hariciler kendi içlerinde de çeşitli gruplara ayrılmışlardır. Bu grupların bazıları İslam dininin temel akide kaidelerini takip ederken, bazıları İslam dininin itikadi prensiplerinden ayrılarak İslam dairesi dışı ilan edilmiş ve İslam dinin dışında incelenmiştir. Fakat bu grupların da temelleri Haricîlere ve İslam dinine dayanır.

Haricî grupların başlıcaları

Ezarika - Nâfi bin el-Ezrak'ın tâkipçileri
Beyhesiyye - Ebû Beyhes el-Hâysam ibn Câbir'in tâkipçileri^[7]
Necedat - Necdât ibn-i Amîr el-Hanefî'nin tâkipçileri
Sufr’îyye - Abd-Alah el-Âsfar, Abd-Allah ibn el-Seffar es-Saadî et-Tamimî ve Ziyad ibn el-Âsfar gibi bir dizi önder tarafından kurulmuş, ama kendi isimleri Sufilerden üretilmiş olan Haricî kolun tâkipçileri
- İrfanîyye - Banû İrfan'dan Ebû Kurra'nın tâkipçileri^[8]^[9]
  - Nukkarîyye - Ebû Yezîd Makhlâd Keydâd en-Nukkarî'in tâkipçileri^[9]^[10]
Acarîde - Abdû'l-Kerîm ibn-i Acrâd'ın tâkipçileri
- Meymuniye - Meymûn ibn-i Hâlid el-Acrâd'ın tâkipçileri
Sa'labiler - Sa'labî İbn-i Amîra'nın tâkipçileri
İbâd’îyye - Abdullah bin İbâz'ın tâkipçileri

İslâm dini dairesi içinde sayılmayan Haricîler

İtikadi sebepler yüzünden bu gruplar çoğunlukla İslam dini dairesi dışında ele alınır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Meymuniye - (Meymûn ibn-i Hâlid el-Acrâd'ın taraftarlarının oluşturduğu öz kardeşlerinin kızlarıyla evlenmeyi caiz gören fırka)
Yezîd’îyye - (Yezîd bin Ebî Ûneyse’nin taraftarlarının oluşturduğu fırka)

Günümüz Haricîleri

Günümüzde Hariciyye mezhebinin, İbâd’îyye kolu hariç, diğer kollarının kitlesel varlıkları yok olmuştur. İbadiyye Hariciyye mezhebi kitlesel özellikle bugün Umman'da varlığını sürdürmektedir. Bu kolun kuzey Afrika ve doğu Afrika'ya yayılan mensupları Cezayir'de M’zab'ta, Tunus'ta Cerbe adasında, Tanzanya ve Zengibar'da yaşamaktadırlar. Libya'da "Cebel Nafusa" bölgesinde Ömer Muhtar'ın da mensubu olduğu Sennusi Kabilesi de İbadiyye mezhebine bağlıdır.^[11]

Kimilerine göre, Ehl-i sünnet'in köktendincilik kolundan olduğu varsayılan Vahhâbîler de Haricî kollardan biri olarak gösterilebilir. Nitekim tarihte 18. yüzyıl'da İbn-i Âb’ı-Dîn ismindeki Hanefî bir âlim, Vehhâbîliğin kurucusu olarak bilinen İbn-i Abd’ûl-Vahhâb'ı, Yeni Haricî olarak tanımlamıştı.^[12] .^[13] Günümüzdeki Selefi, Vehhâbî toplumların fikirleri ve davranışları Haricilerle mutabıktır.^[14] Vahabi ve Selefiler diğer tarikat ehli müslümanları, küfür, şirk ve bidat ile itham etmektedirler.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ "CIA - The World Factbook". CIA. 5 Haziran 2013. 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2014.
^ Valerie Jon Hoffman, The Essentials of Ibadi Islam, sayfa. 3. Syracuse: Syracuse University Yayınları, 2012. ISBN 9780815650843
^ İbn Abdilberr, Camiu Beyani'l-ilm, 2/195
^ Buhari, Menakıb 25, Mürteddin 7; Müslim, Zekat 142,148; İbn Mace, Mukaddime 12
^ el-Bağdadi, el-Fark, s.19
^ İbn Hazm, el-Fasl, 4/189
^ "Abū Bayhas". Encyclopaedia of Islam. 12 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2016.
^ İbn-i Haldun, Kitab El İbar.
^ ^a ^b İbn-i Haldun, Berberî Tarihi, Banû İrfan faslı.
^ "History of North Africa: Tunisia, Algeria, Morocco: From the Arab Conquest to 1830. Charles André Julien Publié par Praeger, 1970. Page 24". 19 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2016.
^ İbâd’îyye inançları hakkında yazılar^{[ölü/kırık bağlantı]} (İngilizce)]
^ Ahmad, Ahmad Atif (2009). Islam, Modernity, Violence, and Everyday Life. Palgrave Macmillan. s. 164. 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2016.
^ Khaled Abou El Fadl, "9/11 and the Muslim Transformation." Taken from September 11 in History: A Watershed Moment? 25 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., pg. 87. Ed. Mary L. Dudziak. Durham: Duke Üniversitesi Yayınları, 2003. ISBN 9780822332428
^ 1783–1836'de yaşamış Şam'lı Hanefi fıkıh alimi "İmam İbni Abidin es-Șami" Vahhabileri ifrat köktendincilikle itham edip Harici olarak görmektedir. El Fadl, Khaled Abou. (2001) "Islam and the Theology of Power." Middle East Report. C.221 : S.28-33 (İngilizce)

[1] "CIA - The World Factbook". CIA. 5 Haziran 2013. 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2014.

[val3-2] Valerie Jon Hoffman, The Essentials of Ibadi Islam, sayfa. 3. Syracuse: Syracuse University Yayınları, 2012. ISBN 9780815650843

[3] İbn Abdilberr, Camiu Beyani'l-ilm, 2/195

[4] Buhari, Menakıb 25, Mürteddin 7; Müslim, Zekat 142,148; İbn Mace, Mukaddime 12

[5] -Bağdadi, el-Fark, s.19

[6] İbn Hazm, el-Fasl, 4/189

[7] "Abū Bayhas". Encyclopaedia of Islam. 12 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2016.

[8] İbn-i Haldun, Kitab El İbar.

[irfan-9] İbn-i Haldun, Berberî Tarihi, Banû İrfan faslı.

[10] "History of North Africa: Tunisia, Algeria, Morocco: From the Arab Conquest to 1830. Charles André Julien Publié par Praeger, 1970. Page 24". 19 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2016.

[11] İbâd’îyye inançları hakkında yazılar^{[ölü/kırık bağlantı]} (İngilizce)]

[Ahmad-IMVEL-164-12] Ahmad, Ahmad Atif (2009). Islam, Modernity, Violence, and Everyday Life. Palgrave Macmillan. s. 164. 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2016.

[13] Khaled Abou El Fadl, "9/11 and the Muslim Transformation." Taken from September 11 in History: A Watershed Moment? 25 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., pg. 87. Ed. Mary L. Dudziak. Durham: Duke Üniversitesi Yayınları, 2003. ISBN 9780822332428

[14] 1783–1836'de yaşamış Şam'lı Hanefi fıkıh alimi "İmam İbni Abidin es-Șami" Vahhabileri ifrat köktendincilikle itham edip Harici olarak görmektedir. El Fadl, Khaled Abou. (2001) "Islam and the Theology of Power." Middle East Report. C.221 : S.28-33 (İngilizce)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]