Vikipedi

Linux

Bir işletim sistemi çekirdeği
(GNU/Linux sayfasından yönlendirildi)
Bu madde Linux'un tanımı ve bilgisayar sektöründeki yeri hakkındadır. Linux çekirdeği hakkındaki teknik bilgiler için Linux çekirdeği sayfasına bakınız. Dağıtımlar için Linux dağıtımı sayfasına bakınız. Diğer anlamları için, Linux (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Linux (telaffuz: Lin-uks); Linux çekirdeğine dayalı, açık kaynak kodlu, Unix benzeri bir işletim sistemi ailesidir. GNU Genel Kamu Lisansı versiyon 2 ile sunulan ve Linux Vakfı çatısı altında geliştirilen bir özgür yazılım projesidir. Linux ismi ilk geliştiricisi olan Linus Torvalds tarafından 1991 yılında verilmiştir.[1] Günümüzde süper bilgisayarlarda, akıllı cihazların ve internet altyapısında kullanılan cihazların işletim sistemlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır.[2][3] Bunlardan en popüler olanı Google tarafından geliştirilen Android işletim sistemidir.

Linux
Linux'un maskotu Tux
Geliştirici(ler)Linux Vakfı
İşletim sistemi ailesiUnix benzeri
Kaynak türüÖzgür ve Açık Kaynak
LisansGNU Genel Kamu Lisansı sürüm 2
Çekirdek türüMonolitik çekirdek
Güncelleme yöntemi
İlk yayınlanma 1991 (33 yıl önce) (1991)
Son kararlı sürümü 6.11.6 / 1 Kasım 2024 (40 gün önce) (2024-11-01)
Platform desteğiAlpha, ARM, AVR32, Blackfin, ETRAX CRIS, FR-V, H8/300, Itanium, M32R, m68k, Microblaze, MIPS, MN103, PA-RISC, PowerPC, s390, S+core, SuperH, SPARC, TILE64, Unicore32, x86, Xtensa
Kullanıcı arayüzüKomut satırı; Grafiksel kullanıcı arayüzü
Web sitesikernel.org

Ayrıca Linux ismi, bu çekirdek kullanılarak oluşturulan işletim sistemlerini genel anlamda tanımlamak için yaygın bir kısaltma olarak da kullanılmaktadır. Örneğin Linux çekirdeği ve GNU araçları bir araya getirilerek tam bir işletim sistemi olarak sunulduğunda GNU/Linux dağıtımı olarak adlandırılır, ancak konuşma dilinde kısaca Linux olarak ifade edilmektedir.[4][5]

Linux kelimesinin bu iki farklı kullanımının yol açabileceği karışıklıktan kaçınmak için çekirdek yazılım hakkındaki teknik bilgiler Linux çekirdeği maddesinde, dağıtımlar hakkındaki bilgiler Linux dağıtımları maddesinde verilmiştir.

Tarihçe

değiştir
Ana madde: Linux'un geçmişi
 
Linus Torvalds, Linux çekirdeğinin yaratıcısı.

Linux, 1991 yılında Linus Torvalds adlı bir Fin üniversite öğrencisi tarafından, daha eski işletim sistemlerinden birisi olan UNIX'in mimarisine ve POSIX standartlarına uygun şekilde sıfırdan yazılmaya başlanmıştır. Geliştirilmesinde Unix mimarisinden esinlenilmiş olmakla birlikte Linux içinde Unix'ten alınmış herhangi bir kod bulunmamaktadır. Geliştirilen bu yazılım, kullanıcı araçları olmayan sadece bir çekirdek yazılımıdır.

Linux'tan çok daha önce, 1984 yılında, yine UNIX mimarisiyle uyumlu yeni bir işletim sistemini özgür yazılım projesi olarak geliştirmek isteyen Richard Stallman MIT'deki görevinden ayrılmıştı.[6] GNU Projesi adını verdiği işletim sistemi geliştirme projesi 1991 yılına gelindiğinde kullanıcı araçları hazır ancak çekirdek yazılımı eksik bir durumdaydı.

1992 yılında Linus Torvalds geliştirdiği bu çekirdek yazılımı daha çok geliştirici ve katkıcının desteğini alabilmek için özgür yazılım olarak GNU Genel Kamu Lisansı ile yayınlamaya karar verdi. Böylece bu iki proje (Linux çekirdeği ve GNU Tasarısı) birbirlerinin eksik taraflarını tamamlamış ve tam bir işletim sistemi olarak sunulabilir hale gelmiş oldu.[7] Bu işletim sistemi 1994 yılında GNU bülteninde "Özgür UNIX Benzeri" olarak duyuruldu.[7]

Linus Torvalds Linux'u geliştirme hikâyesini Yalnızca Eğlenmek İçin adlı eserinde anlatmıştır.[8]

Özgür yazılım olmasının Linux'a etkisi

değiştir

Özgür yazılımlar lisansları gereği yazılımın kopyalanabilmesi, kodlarının değiştirilebilmesi ve bu şekilde dağıtılabilmesini yasal olarak mümkün kılmaktadır, yazılımlar isteyen herkes tarafından paylaşılarak geliştirilebilmektedir. Bu nedenle Linux'un GNU Genel Kamu Lisansı'nı tercih etmesi Linux tarihindeki en önemli kırılma noktasıdır. Bu sayede Linux projesi Dünya genelinden pek çok gönüllü uzmanın katkısını almayı başarmıştır.

Richard Stallman tarafından başlatılan özgür yazılım hareketi de daha iyi bilinir olmuş ve başarısı kanıtlanmış bir geliştirme modeli olarak kabul görmüştür.

İnternet'in Linux'a etkisi

değiştir

İnternet özgür yazılımların ihtiyacı olan, evrensel olarak birlikte yazılım geliştirebilme ortamını herkese sağlayan bir alan açmıştır. GNU/Linux projesi bu imkânı çok iyi değerlendirerek 90'lı yıllardan günümüze kadar dünya çapındaki uzmanlardan katkı alarak gelişmiştir.

Özellikle Apache yazılımı rakiplerine göre internet sunucularının daha hızlı ve kararlı, maliyet açısından daha ucuz olmasını sağlamıştır. Bu durum 90'lı yılların sonlarından itibaren Linux sistemlerin ticari ve teknolojik olarak gelişmesine büyük katkı yapmıştır.

Ayrıca 2000'li yıllarda internetin evlere ve küçük işletmelere kadar yaygınlaşması çok geniş internet altyapısına ve çok farklı özellikteki ağ cihazlarına olan ihtiyacı arttırmıştır. GNU/Linux sisteminin cihaz üreticileri tarafından sınırsızca özelleştirilebilir olması ve ücretsiz sunulması bu üreticiler tarafından yaygın olarak tercih edilmesine neden olmuştur.

Dağıtımların ortaya çıkışı

değiştir
Ana madde: Linux dağıtımı

Linux dağıtımı (ya da GNU/Linux dağıtımı); Linux çekirdeği, GNU araçları, bir görüntü sunucusu ve bir masaüstü ortamının bir araya gelmesiyle, bu birlikteliği sürdürülebilir şekilde yönetecek yapılandırma araçları ile oluşturulan tam bir işletim sistemidir.

1993 Yılında Patrick Volkerding, çeşitli ağ araçları, grafik arabirimi ve diğer araçları bir arada sunduğu bir GNU/Linux projesi başlatmıştır. Slackware adını verdiği proje ilk GNU/Linux dağıtımıdır.[9] Aynı yıl benzer amaçlarla Ian Murdock tarafından Debian projesi duyurulmuştur.[10] Debian dağıtımı hâlen yaygın kullanılan en eski dağıtım olma özelliği taşımaktadır. Bu konudaki ayrıntılı bilgilere Linux dağıtımı maddesinden ulaşılabilir.

GNU/Linux, gelişiminin ilk yıllarında çeşitli konferanslarda ve üniversite çevrelerinde disketlerle çoğaltılıp elden ele dağıtılmaktaydı. Dağıtım (distrubution) tanımına yol açan bu yöntem günümüzde internet yoluyla indirme şeklinde yapılsa da bu terim hâlen kullanılmaktadır.

Ticari alanda kullanıma başlanması

değiştir

Linux 1995 Yılında DEC Alpha ve Sun SPARC iş istasyonlarında da çalışabilir hale getirilmiştir. 1998 Yılında ise IBM, Compaq ve Oracle Linux'a destek vermeye başlamıştır. InfoWorld dergisi 2000 yılında sunucu bilgisayarlarda kullanılan Red Hat Linux'u "Yılın İşletim Sistemi" ödülüne layık görmüştür.[11] Red Hat Şirketi 2005 yılında NASDAQ-100 listesine girmeyi başarmıştır. 2004 Yılında Canonical Ltd. tarafından duyurulan Ubuntu Linux ise sunucu sistemlerin yanında masaüstü sistemlerde de popüler olmayı başarmıştır.

2008 Yılında Google, mobil cihazlar için geliştirdiği ve Linux çekirdeği kullanan Android işletim sisteminin 1.0 sürümünü duyurmuştur.[12] Sonraki yıllarda Samsung ve Sony gibi büyük üreticilerin de mobil cihazlarında kullandığı Android son kullanıcı piyasasındaki en yaygın Linux tabanlı işletim sistemi olmayı başarmıştır.

Android, 2017 yılının ilk aylarında internet kullanan cihazlar istatistiğine göre Microsoft Windows'un kullanım oranını yakalamıştır.[13]

Masaüstünde kullanılmaya başlaması

değiştir

Linux çekirdeği tek başına çalıştırıldığında grafiksel bir masaüstü ortamı sağlamaz. Bunun için pek çok yazılımın bir araya getirilmesi gerekmektedir.

Gerçekte 1991 yılında UNIX sistemlerde grafik arabirim sağlamak üzere geliştirilen X386 projesi mevcuttu. Ancak projenin SGCS firmasına özgür olmayan bir lisansla satılması ile bu projenin özgür versiyonu olan XFree86 arasında bazı hukuki sorunlar ortaya çıktı.[14] Ayrıca bazı teknik sorunlar projenin gelişmesini yavaşlattı.

X.Org Konsorsiyumu 2004 yılında XFree86 kodlarını çatallayarak X Pencere Sistemini geliştirmeye başladı ve 2005 yılında ilk sürümünü duyurdu.[15] Ancak bu tarihe kadar MacOS ve özellikle Microsoft Windows işletim sistemleri, masaüstü sistem piyasasında çoktan lider ve belirleyici konuma gelmişti.

Bundan sonraki dönemde de ticari Linux dağıtımının gelirlerini masaüstü yerine sunucu ve mobil sistemlerden elde ediyor olması geliştiricilerin ve şirketlerin masaüstü ortamına desteğinin kısıtlı olmasına yol açtı. Ancak günümüzde Linux sistemlerin GNOME, KDE, Xfce gibi gelişmiş masaüstü teknolojileri mevcuttur, bu konudaki bilgilere Masaüstü ortamı maddesinden ulaşılabilir.

Simgesi

değiştir
Ana madde: Tux

Linus Torvalds 1996 yılında Canberra, Avustralya Ulusal Hayvanat Bahçesini ziyaretinde bir penguen tarafından ısırılmıştır. Burada Linus, Linux maskotunun bir tür küçük penguen olacağından bahsetmiştir. Başlatılan yarışmaya Larry Ewing bugün de kullanılan penguen çizimi ile katılmış ve çizimi seçilmiştir. Bu sembole isim önerisi ise James Hughes'ten gelmiştir, Hughes'un "'Torvald's Unix'" (Torvalds'ın Unix'i) kelimelerindeki harflerden yola çıkarak önerdiği "'Tux'" kısaltması kabul edilmiştir. Bu ismin bir esprisi de penguenlerin tüy renklerinin Smokin kıyafetine benzemesidir, İngilizcedeki smokin sözcüğünün karşılığı "tuxedo'dur.[8]

Kullanım alanları

değiştir

İnternet sunucuları

değiştir
 
Linux için tasarlanmış sunucular

Linux sunucu işletim sistemlerinde kullanım oranı bakımından dünya çapında ilk sırada tercih edilmektedir.[2] Linux ürünleri sunucu işletim sistemi olarak uzun zamandır oldukça yaygın bir şekilde kullanılmaktadır, 2008 Eylül ayında Microsoft CEO'su Steve Ballmer, dünya genelinde web sunucularının %60'ında Linux'un, %40'ında Windows'un kullanıldığını itiraf etmiştir.[2] IDC'nin 2007 raporunda, GNU/Linux yüklü olarak satılmış sunucular göz önüne alınarak o zaman genel sunucu pazarının %12,7'sinin GNU/Linux'a ait olduğu belirtilmiştir.[16] Ancak bu istatistik, çeşitli şirketler tarafından satılan Linux sunucuların sayısı dayalıdır yani ve sonradan GNU/Linux yüklenerek kullanılan sunucuları içermemektedir. Netcraft’ın Eylül 2006'da yayınladığı rapora göre, on güvenilir internet şirketinden sekizi GNU/Linux ürünlerini internet sunucularında kullanmaktadır.

Linux dağıtımları LAMP sunucu-yazılım kombinasyonunun (Linux, Apache, MySQL, PHP) köşe taşıdır. Linux dağıtımları diğer anabilgisayar işletim sistemleri ile karşılaştırıldığında, fiyatlandırma nedeniyle son on yılda giderek popüler olmuştur. Aralık 2009'da, bilgisayar devi IBM, pazarlamaya öncelik vereceğini ve ana bilgisayar tabanlı kurumsal Linux sunucularını satacağını bildirdi.

Ev ve ofis

değiştir
 
Popüler Linux dağıtımlarından Ubuntu'nun masaüstü ekran görüntüsü

Linux çekirdeği kullanan sistemler masaüstü, dizüstü ve netbook bilgisayar pazarında yaklaşık olarak %2 pazar payına sahiptir.[17] Daha çok yazılım geliştiriciler, bilgisayar uzmanları ve özgür yazılım gönüllüleri tarafından tercih edilmektedir.

Masaüstü Linux sistemlerine Ubuntu, Debian, Fedora, openSUSE, Linux Mint, Mageia örnek olarak gösterilebilir. Son kullanıcıya hitap etmek amacıyla geliştirilmekte olan Linux dağıtımlarda; kullanıcı arayüzünü teşkil eden GNOME, KDE, Xfce gibi bir masaüstü ortamı, Mozilla Firefox, Chromium gibi bir web tarayıcı, LibreOffice gibi bir ofis yazılım seti video-müzik oynatıcı, CD/DVD yazıcı, grafik işleme yazılımı vb. türden gözde özgür yazılımlar paketlenerek son kullanıcıya sunulmaktadır.

Süper bilgisayarlar

değiştir

Kasım 2017 tarihinden bugüne en iyi 500 süper bilgisayar sistemin[18] tamamı (%100) Linux kullanmaktadır.[19] Ayrıca dünyanın en güçlü süper bilgisayarı olan ve 2011'de kullanılmaya başlanan IBM Sequoia için de işletim sistemi olarak seçilmiştir.[20]

Bulut bilişim

değiştir

Bulut bilişim gibi büyük verilerin depolandığı sistemler için Linux oldukça uygun ve ölçeklenebilir bir yapı sunmaktadır. Bu alanda Linux üzerine inşa edilen OpenStack projesi büyük teknoloji şirketlerinin desteğini almıştır.[21]

Mini bilgisayarlar

değiştir
 
Raspberry Pi Anakartı

2000'li yıllardan itibaren az güç tüketen bir Mikroişlemci mimarisi olan ARM mimarisi sayesinde kredi kartı boyutunda bilgisayar sistemleri mümkün hale gelmiştir. Özellikle Raspberry Pi markası ile teknoloji çevrelerinde tanınan benzer donanımlar çok çeşitlidir.[22] Linux bu donanımlarda başarılı bir şekilde çalışabilmekte ve popüler Linux dağıtımının bu donanımlar için özel sürümleri bulunmaktadır.

Mobil cihazlar

değiştir
 
Linux tabanlı Android işletim sistemini kullanan bir cep telefonu
  • Android: Google tarafından, mobil cihazlar için üretilen, Linux temelli açık kaynak kodlu bir işletim sistemi. Günümüzde akıllı telefon sektöründe yılı içi akıllı telefon satışları göz önüne alındığında pazar lideri konumundadır.[23]
  • Tizen: Linux Vakfı bünyesinde Samsung ve Intel'in öncülüğünde akıllı telefonlar, tabletler ve TV'ler için geliştirilen bir işletim sistemi projesi.[24] HTML5 tabanlı bir arayüze sahiptir.
  • webOS: LG'nin özellikle televizyonlar için geliştirmekte olduğu işletim sistemi.
  • Postmarketos 10 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.:Tabanı Alpine linux 17 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'e dayanan bu işletim sistemi şu ana dek 200'den fazla cihaza destek vermektedir.[25][26]
  • Ubuntu Touch: Canonical Ltd. ve Ubuntu topluluğu tarafından yeni nesil akıllı telefonlar ve tabletler için geliştirilmiş bir mobil işletim sistemi projesidir. 5 Nisan 2017'de Ubuntu Touch projesi için yapılan yatırımların sona ereceği duyuruldu.

Gömülü cihazlar

değiştir

Gömülü sistemler sadece belli bir görev için üretilmiş özel donanımlar ve özel tasarlanmış işletim sistemlerinden oluşur. Akıllı TV'ler, Internet yönlendiricileri, endüstriyel otomasyon ve makine kontrol sistemleri gibi geniş bir kullanım alanı vardır. Linux'un ölçeklenebilir yapısı bu alanda da yaygın kullanılmasını sağlamıştır.[27]

Nesnelerin interneti

değiştir

21.Yüzyılın en önemli bilişim devrimlerinden birisi olarak görülen Nesnelerin interneti henüz emekleme aşamasındadır ve belli bir standarda kavuşmamıştır. Bu alanda kullanılan cihazlar düşük güç tüketimli, yüksek kararlılıkla çalışma ve yüksek ölçeklenebilir özellikte olması beklenmektedir. Linux bu imkânları başarı ile sağladığından oldukça avantajlı konumdadır ve başta Linux Vakfı tarafından olmak üzere pek çok proje ile desteklenmektedir.[28][29]

 
Gerçek zamanlı FPS türü Urban Terror Oyunu

Oyun ve eğlence

değiştir

Ticari PC Oyunları üreten firmaların pek çoğu son yıllara gelinceye kadar Linux sistemlere uygun oyunlar üretmemişlerdir. Bu nedenle Linux sistemlerdeki oyun imkânları oldukça sınırlı kalmıştır. Oyun yazılımlarının kullandığı DirectX kütüphanesi Linux sistemlerde çalışmamaktadır. Linux ile çalışan OpenGL kütüphanesi ise üreticiler tarafından tercih edilmemiştir.[30]

Ancak 2012 yılında Steam oyun platformunun Linux İstemcisi sunmasıyla birlikte bazı popüler oyunların Linux sürümleri üretilmeye başlanmıştır.[31][32] Ayrıca Android işletim sistemine ait uygulama mağazasında da geniş bir oyun seçeneği bulunmaktadır.

Otomotiv

değiştir

Toyota, Nissan, Jaguar, Land Rover, Ford, Mazda, Mitsubishi, Subaru gibi büyük otomobil üreticileri araçlarının dijital sistemlerinde uzun zamandır Linux kullanmaktadır.[33] Automotive Grade Linux projesi ise Linux Vakfı tarafından akıllı otomobiller üretilmesi için yürütülmektedir, büyük teknoloji ve otomotiv üreticileri projeye üye olmuşlardır.[34]

Geliştirme

değiştir
 
Unix benzeri işletim sistemlerinin basitleştirilmiş tarihçesi. Linux kapalı kaynak olan orijinal Unix ve Minix kodlarını taşımasa da (POSIX standardı dahilinde) benzer mimari ve konseptlere sahiptir.

Linux ve öbür popüler işletim sistemleri arasındaki ana fark Linux çekirdeği ile sistemi oluşturan öbür parçaların özgür ve açık kaynak kodlu yazılım olmasıdır. Linux özgür olan tek işletim sistemi olmamakla beraber en çok kullanılan örnektir.[35] Bazı Özgür yazılım lisansları, kopyalanan kodun aynı şartlar altında dağıtılmasını öngören Copyleft prensibine dayanır. En sık kullanılan özgür yazılım lisanslarından GNU Genel Kamu Lisansı (GPL) bir tür copyleft'tir ve Linux kerneli ile birçok GNU yazılımında bulunmaktadır.[36]

Linux tabanlı dağıtımlar, geliştiricileri tarafından öbür işletim sistemleri ve yerleşmiş bilgisayar standartlarıyla uyumluluk göze alınarak yapılır. Linux sistemleri POSIX,[37] Single UNIX Specification,[38] Linux Standart Base, ISO ve ANSI standartlarına uygun yapılır.

Özgür yazılım projeleri, iş birliği ile geliştirilmelerine karşın sıklıkla birbirlerinden bağımsız üretilirler.

Çoğu Linux dağıtımı ağ bağlantısı ile sistem ve aplikasyon yazılımlarını indirmeye olanak tanıyan uzaktan bağlantıları yöneten paket yöneticilerine sahiptir. Dağıtımlar bireyler, topluluklar, gönüllüler ve ticari kuruluşlar tarafından geliştirilir. Bir dağıtım, indirilen Linux kernelinin varsayılan konfigürasyonu, genel sistem güvenliği ve farklı yazılım paketlerinin tüm sisteme entegrasyonundan sorumludur. Dağıtımlar yazılım indirmek, silmek ve sistemi güncellemek için genelde apt, rpm, pacman gibi paket yöneticilerini kullanır.[39]

Linux Vakfı

değiştir

Linux Vakfı'na üye kuruluşlar şunlardır;

Üyelik Seviyesi İletişim veya Medya

Şirketleri

Yazılım Şirketleri Finans Şirketleri Ulaşım Firmaları Donanım Üreticileri
Platin Üye(28)
(500bin $ üzeri bağış)
Altın Üye (5)
(Yıllık 100bin $ bağış)
Gümüş Üye (65) Fujitsu

Telif hakkı ve isimlendirme

değiştir

Linux ve çoğu GNU yazılımı GNU Genel Kamu Lisansı altında lisanslıdır. GPL, Linux dağıtıcılarına kaynak kodu(ya da herhangi bir değişikliği) alıcılar için aynı şartlar altında kullanılabilir hale getirmesini gerektirir. Yazılım sisteminin diğer anahtar bileşenleri başka lisanslar kullanabilir. Örneğin birçok kütüphane GNU, LGPL'yi ve GPL'nin birçok serbest versiyonunu kullanır. Ek olarak X Pencere sistemini X.org uygulamaları MIT Lisansı'nı kullanır.

Torvalds, Linux çekirdeğinin Genel Kamu Lisansı'nın 2. versiyonundan 3. versiyonuna geçmeyeceğini belirtir. Torvalds özellikle yeni lisansta yer alan ve dijital haklar yönetiminde yazılım kullanımını yasaklayan bazı hükümleri sevmemektedir ve aynı zamanda sayısı binleri bulan bütün telif hakkı sahiplerinden izin almak kullanışsız olacaktır.

Bir kısım kitle tarafından “Linux” kelimesiyle ifade edilen çekirdek, bir kısım kitle tarafından da GNU Projesi yazılım ve araçlarını içermesi nedeniyle “GNU/Linux” diye ifade edilmekte, bu söz grubu ile adlandırılmaktadır. Adlandırma konusundaki tartışma uzun bir süredir devam etmektedir.

Ayrıca bakınız

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Linux ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Free minix-like kernel sources for 386-AT". 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2012. 
  2. ^ a b c "Sunucu pazar payı konusunda Microsoft'un açıklması". 21 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2013. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2012. 
  4. ^ "GNU/Linux FAQ". Gnu.org. 2 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2013. 
  5. ^ "Linux and the GNU System". Gnu.org. 9 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2013. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  7. ^ a b "ODTÜ Bilgisayar Topluluğu e-bergi'de "Linux'un Doğuşu" yazısı". 3 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2013. 
  8. ^ a b https://archive.org/details/JustForFun [yalın URL]
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  12. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  13. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  14. ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Mart 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  15. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  16. ^ "VPS Server Hosting Solutions - Starting at $3.99/month". VPSServer.com. 13 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2024. 
  17. ^ "marketshare.hitslink.com". 17 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2013. 
  18. ^ "TOP500 List". 12 Aralık 1998 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020. 
  19. ^ "Operating system Family / Linux". 19 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  20. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  21. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  22. ^ "Mini PC invasion - These radically tiny computers fit in the palm of your hand". 29 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  23. ^ "Gartner'ın araştırması". 30 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020. 
  24. ^ "About Tizen". 27 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2013. 
  25. ^ "Devices - postmarketOS". wiki.postmarketos.org. 21 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2021. 
  26. ^ "PostmarketOS, Artık 200'den Fazla Mobil Cihazı Destekliyor". Webtekno. 3 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2021. 
  27. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  28. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  29. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  30. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  31. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  32. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  33. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  34. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2017. 
  35. ^ Operating System Market Share (November 2009). "Operating System Market Share". January 25, 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2009. 
  36. ^ "gnu.org". www.gnu.org (İngilizce). 6 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2020. 
  37. ^ "POSIX.1 (FIPS 151-2) Certification". 26 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  38. ^ "How source code compatible is Debian with other Unix systems?". Debian FAQ. the Debian project. October 16, 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  39. ^ comments, 26 Jul 2018 Steve OvensFeed 151up 9. "The evolution of package managers". Opensource.com (İngilizce). 26 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2020. 

Dış bağlantılar

değiştir

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Linux&oldid=34461753" sayfasından alınmıştır