Aydınoğulları Beyliği
Aydınoğlu Beyliği veya Aydınoğulları Beyliği, Anadolu Selçuklu Devleti'nin çökmesi ve dağılmasıyla başlayan Anadolu Beylikleri döneminde, 14. yüzyıl başlarında Güneybatı Anadolu’da Aydın ve çevresinde kurulmuş; döneminde hayli etkili olmuş bir Türkmen beyliğidir.
Aydınoğulları Beyliği | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1308-1426 | |||||||||
 | |||||||||
 Aydınoğulları Beyliği, en parlak yıllarında(1315-1375): Gazi Mehmet Bey döneminde sınırlar Umur Bey fetihleri sonrasında sınırlar Bizans İmparatorluğu toprakları Diğer Batı Anadolu Beylikleri Siyah "X" Umur Bey'in yardımlarını gösterirKırmızı "X" Umur Bey'in yağmalarını gösterir | |||||||||
| Başkent | Birgi (önce), Ayasuluk (Selçuk) (sonra) | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Türkçe | ||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||
| Bey | |||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Kuruluş ve çöküş
değiştir1308'de Aydın ve çevresinde kuruldu. Devletin kurucusu Aydınoğlu Mehmed Bey, Germiyanoğlu Yakub Bey'in ordusunda subaşıydı (ordu komutanı) ve Germiyanoğulları Beyliği'nin Batı Anadolu'daki sınırlarını genişletmekle görevlendirilmişti. Bizans'tan Birgi'yi aldıktan sonra bağımsızlığını ilan etti; Birgi'yi babasının adıyla anılan beyliğinin başkent yaptı (1308). Kente, kendi adıyla anılan bir ulu cami ve külliye inşa ettirdi. Birgi'nin ardından Ödemiş, Sultanhisar ve İzmir'i de topraklarına kattı. Ayasuluk’ta (bugünkü Selçuk) Aydınoğullarının ilk donanmasını kurdu. Topraklarını beş oğlu arasında paylaştırdı. İzmir valiliğine oğullarından Umur Bey'i getirdi. Ayasuluk'taki donanma, Umur Bey'in komutasında Ege adalarına ve Rumeli kıyılarına akınlar yaptı.
Mehmed Bey’in 1334'te ölümü üzerine beyliğin başına oğlu Umur Bey geçti; 14 yıl saltanat sürdü. Umur Bey Selçuk ve İzmir'de tersaneler kurdu; donanmasını güçlendirdi. Sakız, Bozcaada, Eğriboz, Mora ve Rumeli kıyılarına akınlar düzenledi. Bizans'taki taht kavgalarına müdahale etti ve Kantakuzen'in tahta oturmasında rol oynadı. Umur Bey Alaşehir'i de topraklarına katınca, Venedik, Ceneviz, Rodos Şövalyeleri ve Kıbrıs Krallığı'nın donanmaları birleşerek harekete geçti. Birleşik Haçlı donanması 1344’te İzmir'in sahil kesimini ele geçirdi ve Aydınoğulları bu savaşta donanmasını yitirdi. Umur Bey, İzmir'i geri almak için yaptığı kuşatma sırasında öldü.
Umur Bey'in 1348'deki ölümünden sonra sırayla Mehmet Bey'in oğullarından Hızır Bey ve İsa Bey Aydınoğulları hükümdarı oldu. Hızır Bey, 1348'de Venedik, Kıbrıs Krallığı ve Rodos Şövalyeleri ile çok ağır bir anlaşma imzalamak zoruna kalmıştı. Yirmi maddelik anlaşmanın şartları gereği, Aydın ili iskelesinde alınan gümrük vergisinin yarısı Latinlere bırakılıyor; Aydınoğlu deniz kuvvetleri silahtan tecrit ediliyor, gemiler karaya çekiliyordu. Bu anlaşma beyliğin deniz faaliyetlerini durdurmasına ve gücünü yitrmesine sebep oldu. Benzer bir anlaşma 1351'de Ceneviz'le de imzalandı. Anlaşma, 1371'de İsa Bey döneminde de yenilendi.
Aydınoğuları, başlangıçta Osmanlılarla dostane ilişkiler kurulmuştu. Ancak ilişkiler, 1389'da Osmanlı tahtına çıkan I. Bayezid'in kardeşi Yakup Bey'i öldürmesi üzerine bozuldu. Bu olaya tepki gösteren ve güçlerini birleştiren Anadolu Türkmen Beyleri arasına Aydınoğulları Beyliği de katıldı. Genç Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezid, kendisine karşı birleşen beylikler üzerine 1390'da sefere çıktı. Aydınoğlu himayesinde bir Rum şehri olan Alaşehir'i Osmanlı idaresine kattı. İsa Bey, bu gelişmeler üzerine topraklarını Yıldırım Bayezid'e bırakarak Tire'de oturmayı kabul etti. İsa Bey'in kızı Hafsa Sultan'ın Yıldırım Bayezid ile evlendirilmesi sonucu iki aile arasında akrabalık ilişkisi sağlandı.
1402’deki Ankara Savaşı'nda Yıldırım Bayezid'i yenen Timur Aydınoğulları'na eski topraklarını geri verdi. Beyliğin başına İsa Bey'in oğlu Musa Bey', onun kısa süre sonra ölümü üzerine de II. Umur Bey geçti (1403).
II. Umur Bey, 1405 yılında beyliği amcasının oğlu Cüneyd Bey'e bırakmak zorunda kaldı. Aydınoğulları, Cüneyd Bey'in idaresinde bir süre daha varlığını sürdürebildi. Cüneyt Bey, Osmanlı Devleti'ndeki Fetret devri olayları ve Düzmece Mustafa isyanında önemli rol oynadı. En sonunda İzmir yakınlarındaki sığındığı kalede teslim olmak zorunda kaldı ve hem kendisi hem de ailesi öldürüldü. Böylece 1426'da Aydınoğulları Beyliği toprakları II. Murad tarafından kesin olarak Osmanlı Devleti'ne katılarak ilhak edildi.
Beyler
değiştir| No | Bey | Hüküm Süresi[1] | Notlar |
|---|---|---|---|
| 1 | Muharizalsîn Gazi Mehmed Bey | 1308-1334 | Beyliğin kurucusu. |
| 2 | Umur Bey | 1334-1348 | |
| 3 | Mehmedoğlu Hızır Bey | 1348-1360 | |
| 4 | Hızıroğlu İsa Bey | 1360-1390 | Osmanlı Devleti'ne katıldı. |
| Osmanlı Devleti | 1390-1402 | ||
| 5 | İsaoğlu Musa Bey | 1402-1403 | Ankara Savaşı sonrası yeniden bağımsız oldu. |
| 6 | Musaoğlu II. Umur Bey | 1403-1405 | |
| 7 | İzmiroğlu Cüneyd Bey | 1405-1426 | Kesin olarak Osmanlı Devleti'ne katıldı. |
Beyliğin sona ermesinden sonraki Aydınoğulları
değiştirBeylik hanedanının torunlarından Aydınoğlu Molla Yakup Bey, 1597 yılında İzmir'in en büyük camii olan Hisar Camii'ni yaptırdı. Bu da, Aydınoğlu ailesinin Osmanlı idaresinde de uzun süre ön planda kaldığına işaret etmektedir. Osmanlı idaresinden sonra da varlığını sürdürdüğü düşünülmektedir; ama tam olarak nerede oldukları bilinmemektedir.
Kaynakça
değiştir- ^ Bosworth, Clifford (1996),The new Islamic dynasties: a chronological and genealogical manual, New York: Columbia University Press s. 226