2024 İran cumhurbaşkanlığı seçimi
2024 İran cumhurbaşkanlığı seçimi, görevdeki cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün ardından 28 Haziran 2024 tarihinde yapıldı.[1][2] İran'da "reformist" kimliği ile tanınan Türk asıllı Mesud Pezeşkiyan, Cuma günü düzenlenen Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci turunda rakibi Said Celili'den daha fazla oy alarak ülkenin 9'uncu Cumhurbaşkanı oldu. İran İçişleri Bakanlığı Seçim Merkezi Sözcüsü Muhsin İslami, basın mensuplarına yaptığı açıklamada oy sayımının tamamlandığını, ülke genelinde kurulan yaklaşık 59.000 sandıkta toplam 30,53 milyon oy kullanıldığını, Pezeşkiyan'ın 16,38 milyon oy aldığını, bunun yüzde 53,7'ye tekabül ettiğini, bu sonuçla yeni Cumhurbaşkanının belirlendiğini söyledi.
 | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Kayıtlı | 61.452.321 | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Katılım | %39.93 (ilk tur)  8.55%49.68 (son tur) | ||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Arka plan
değiştir19 Mayıs 2024 tarihinde İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile birlikte Giz Galası Barajının açılışını yapmak üzere İran-Azerbaycan sınırına yaptığı ziyaretten geri dönmek için helikopter kullandı.[3] Yolculuk sırasında, kendisini ve diğer sekiz yolcu ve mürettebatı taşıyan helikopter Doğu Azerbaycan eyaletindeki Verzigan şehri yakınlarında yaklaşık 13:30'da (UTC+03:30) düştü. İran kuvvetleri, kazanın ardından yoğun sis ve rüzgar nedeniyle olay günü 20:39'da kazanın yakınlarına vardı.[4] İlerleyen saatlerde helikopterin enkazı bulundu ve uçaktaki dokuz yolcu ve mürettebatın tamamının öldüğü tespit edildi. Bunun üzerine Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Muhammed Muhbir İran Anayasası'nın 131. Maddesi uyarınca cumhurbaşkanı vekili oldu.[5][6]
Seçim sistemi
değiştirİran cumhurbaşkanı, İran Anayasası'nın 114. Maddesinde belirtildiği üzere, her dört yılda bir "halkın doğrudan oyuyla" seçilir. Cumhurbaşkanı, ülkenin doğrudan seçilen en üst düzey yetkilisi, yürütme organının başıdır ve Yüce liderden sonra en önemli ikinci pozisyonudur. İran'ın siyasi sisteminde Yüce lider, Cumhurbaşkanından çok daha fazla güce sahiptir.[6][7] En düşük oy kullanma yaşı 18'dir.
İran İslam Cumhuriyeti Anayasası'na göre Şii İslam'a inanan, Anayasa'ya, Velayet-i fakih ideolojisine ve İslam Cumhuriyeti'ne sadık olan her İran vatandaşı cumhurbaşkanlığı seçimlerine aday olarak katılabilir. Anayasa Koruma Konseyi tarafından yönetilen Seçim İzleme Ajansı adlı bir kurum, kayıtlı adayları inceler ve seçime katılacak adayları belirler.[8]
Anayasa Koruma Konseyi belirli adayların reddedilme nedenlerini kamuoyuna açıklamaz, ancak bu nedenler her adaya özel olarak açıklanır. Kadınların aday olması anayasal olarak engellenmemiştir; ancak adaylık kaydı yaptıran tüm kadınlar Anayasa Koruma Konseyi tarafından seçilme hakkından mahrum bırakılmıştır.[9][10] Anayasayı Koruma Konseyi sözcüsü "Hiçbir kadını kadın olduğu için reddetmedik" diyerek, kadınların seçimlere katılmasının önünde herhangi bir engel bulunmadığını açıklamıştır.[11]
Anayasayı Koruma Konseyi tarafından onaylananlar halk oylamasına sunulur. Oyların salt çoğunluğunu (%50 artı bir) alan aday seçimleri kazanma yeterliliğini sağlar. Hiçbir aday yeterli oyu alamazsa, bir sonraki cuma günü en çok oyu alan iki aday arasında bir seçim daha yapılır.[12] Seçim sırasında oy kullanan İranlılar, nüfus cüzdanlarına bunu gösteren bir damga almaktadır.[13]
Anayasaya göre, sonuç belli olduğunda Yüce lider, seçilen cumhurbaşkanının atanma kararnamesini imzalamakla yükümlüdür. Teorik olarak Yüce liderin imzalamayı reddetmesi halinde seçilen cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanlığı görevini üstlenmeyecektir. Şimdiye kadar görev yapan Yücel liderler seçilmiş cumhurbaşkanlarının atanma kararnamesini imzalamışlardır.[14][15] Seçilen cumhurbaşkanı İslamî Şûra Meclisi'nde düzenlenen oturumunda, Anayasayı Koruma Konseyi üyeleri ve Yüksek Mahkeme başkanının huzurunda bir yemin okumalı ve imzalamalıdır. Seçilen cumhurbaşkanı bu yeminde resmi dini (İslam'ı) koruyacağına, Anayasa'yı ve İslam cumhuriyeti'ni koruyacağına ve kendisini ulusun ve dinin hizmetine adayacağına yemin etmelidir.[12]
Seçim takvimi
değiştirReisi'nin ölümünün 20 Mayıs'ta duyurulmasının ardından yetkililer oylamanın 28 Haziran'da yapılacağını, aday kayıtlarının 30 Mayıs'tan 3 Haziran'a, kampanya sürecinin ise 12 Haziran'dan 27 Haziran'a kadar süreceğini açıkladı.[1]
Kaynakça
değiştir- ^ a b "Iran to hold presidential elections on June 28 after Raisi's death". Al Arabiya. 20 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2024.
- ^ "Iran helicopter crash: President Ebrahim Raisi killed in helicopter crash". BBC News (İngilizce). 20 Mayıs 2024. 20 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2024.
- ^ Hafezi, Parisa (20 Mayıs 2024). "Helicopter carrying Iranian President Raisi crashes, search under way". Reuters. 20 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2024.
- ^ Makoii, Akhtar; Abrahams, Jessica; Smith, Benedict; Zagon, Chanel (19 Mayıs 2024). "Search for Iranian president Ebrahim Raisi's helicopter complicated by rain". The Telegraph (İngilizce). ISSN 0307-1235. 19 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2024.
- ^ "Iran president helicopter crash live updates: President Ebrahim Raisi dies - state TV". BBC News (İngilizce). 11 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2024.
- ^ a b "Constitution". en.mfa.ir. 12 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2024.
- ^ "Ebrahim Raisi, ultra-conservative judiciary chief, wins Iran's presidential vote amid historically low turnout". CNN. 19 Haziran 2021. 21 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021.
- ^ Iranian provisional government of Mehdi Bazargan. "Constitution of the Islamic Republic of Iran". 5 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2021 – Wikisource vasıtasıyla.
- ^ "ثبت نام زنان در انتخابات ریاست جمهوری بلامانع است/ نظر فقها هیچ تغییری نکرده است". ایسنا (Farsça). 10 Ekim 2020. 15 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2021.
- ^ Karimov, F (8 Mayıs 2013). "First female candidate registered for Iranian presidential elections". Trend. 7 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2013.
- ^ "Iran's ban on female presidential candidates contradicts Constitution". Amnesty International. 17 Mayıs 2013. Erişim tarihi: 18 Haziran 2013.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b "Constitution of the Islamic Republic of Iran, 1979 (amended 1989)" (PDF). Constitute Project. 28 Temmuz 1989. 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Haziran 2021.
- ^ Gambrell, Jon (19 Haziran 2021). "Hard-line judiciary head wins Iran presidency as turnout low". Dubai, United Arab Emirates. AP. 21 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021.
- ^ "بازخوانی تنفیذ احکام روسای جمهور+عکس و متن احکام". ایسنا (Farsça). 3 Ağustos 2013. 14 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2021.
- ^ "مراسم تنفیذ حکم حسن روحانی برگزار شد". BBC News فارسی (Farsça). 14 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2021.