Jump to content

Забони молдовӣ

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
(Тағйири масир аз Забони молдовиёӣ)
Забони молдовӣ
Номи қавмӣ рум. Limba moldovenească
рум. Moldovenește‎
Кишварҳо
Минтақаҳо ҶМШС Молдова ва РСС Молдавия[d]
Таснифот
забонҳои ҳиндуаврупоӣ
забонҳои итоликӣ[d]
забонҳои романӣ[d]
забонҳои романии шарқӣ[d]
руминӣ
забони молдовӣ
Хат Алифбои лотинӣ, алифбои сирилик, Алифбои руминӣ ва ҳуруфи молдовӣ[d]
Коди забонӣ
ГОСТ 7.75–97 мол 460
ISO 639-1 mo
ISO 639-2 mol
ISO 639-3 mol
WALS mol
IETF ro-MD
Glottolog mold1248
Ниг. низ: Лоиҳа:Забоншиносӣ
Нишони Молдавия "Забони мо"
Акс:Graffiti politice în Republica Moldova.png
Граффити дар Кишинёв.
Аз чап: зери ибораи "Забони мо" калимаи "Руминия" илова шудааст. Рост: навиштаҷоти "Ман молдовӣ ҳастам!" Ман бо забони молдавӣ ҳарф мезанам!".

Забони молдавӣ (limba moldovenească, лимба молдовеняскэ) – забонест, ки ба зергурӯҳи балканӣ-романии забонҳои романӣ мансуб аст. Забони миллии молдавиҳо. Баъзе забоншиносони муосир [1] чунин мешуморанд, ки «руминӣ» ва «молдавӣ» номҳои (лингвонимҳо) як забон мебошанд [2], дар ҳоле ки маъхазҳои дигар [3] [4] [5] забони молдоваро забон гурӯҳи аз забонҳои романи шарқӣ меҳисобанд[6]. Ба ғайр аз Молдоваи муосир, забони молдовӣ дар Буковина ва дар минтақаи Одессаи Украина низ паҳн шудааст.

Забони адабии молдавӣ дар асрҳои 16-17 ба шакл гирифтан шурӯъ кард, аммо он ниҳоят дар нимаи дуюми асри 19 ташаккул ёфт [7]. Тафовути забонии забонҳои руминӣ ва молдавӣ дар асри 19, алахусус пас аз ташаккулёбии Руминия, вақте ки лотинкунонӣ[en] ва ислоҳи забони руминӣ ба амал омад, ки калимаҳои славянӣ аз он фаъолона хориҷ карда шуданд, оғоз ёфт [8] [9]. Дар асрҳои 19-20 миқдори зиёди лотинизмҳои илмӣ ба луғати забони руминӣ ворид карда шуданд. Сохтмони забонии меъёри забони адабии молдовӣ, ки аз адабиёти руминӣ фарқ дорад, аз соли 1924 то 1932 ва аз соли 1938 то 1940 дар СССР идома дошт. Аз солҳои 50-ум, раванди баръакси наздикшавии меъёрҳои забоншиносии молдовӣ ва руминӣ ба амал омад ва дар охири солҳои 80-ум онҳо амалан фарқе надоштанд [10].

Аз соли 1989, тибқи конститутсия, забони давлатии Молдова "забони молдавӣ буд, ки дар асоси хатти лотинӣ фаъолият мекунад" [11], де-юре [12] шабеҳ ба забони адабии руминии Руминия [13]. 5 декабри соли 2013, Суди конститутсионии Молдова "дар бораи тафсири моддаи 13 қисми 1 Конститутсия дар робита бо дебочаи Конститутсия ва Эъломияи истиқлоли Ҷумҳурии Молдова" қарор қабул кард, ки баъзе расонаҳо тавре пешниҳод карданд, ки гӯё суд забони расмии Молдоваро ҳамчун руминӣ дар асоси алифбои лотинӣ эътироф кардааст [14][15]. Аммо, ин Қарор ба саволи кадом забон забони давлатӣ ҷавоб дода наметавонад ва танҳо изҳор мекунад, ки "Эъломияи истиқлоли Ҷумҳурии Молдова бо Конститутсия як бутуни ягона аст". Гузашта аз ин, дар ақидаи ихтилофи додрас Аурел Байесу [16] ишора шудааст (сархати 19), ки "дар санадҳое, ки" блоки конститутсионӣ "-ро ташкил медиҳанд, қоидаҳое, ки синтагмаи" забони молдованиро "муттаҳид мекунанд" бартарӣ дорад ". Тағироту иловаҳо ба Конститутсия дар ин масъала аз ҷониби парламент ворид карда нашудааст [17].

Дар Гагаузия забони молдовӣ яке аз се забони расмӣ мебошад (дар якҷоягӣ бо гагаузӣ ва русӣ).

Яке аз забонҳои расмии Ҷумҳурии эътирлфнашудаи молдовии назди дарёи Днестр (Приднестровие) (дар якҷоягӣ бо забонҳои русӣ ва украинӣ ) забони молдавӣ мебошад, ки бар хати кириллӣ асос ёфтааст.

Таърих

[вироиш | вироиши манбаъ]

Эзоҳ

[вироиш | вироиши манбаъ]
  1. ↑ Лухт Л. И., Нарумов Б. П. Румынский язык // Языки мира. Романские языки. — М., Academia, Институт языкознания РАН, 2001 — С. 575
  2. ↑ «Румынский язык» в энциклопедии «Britannica»; Лухт Л. И., Нарумов Б. П. Румынский язык // Романские языки. М., 2001. С. 577.
  3. ↑ Проблемы языка в глобальном мире. Монография // Под ред. Ганиной Е. В., Чумакова А. Н. — 2015
  4. ↑ Топоров В. Исследования по этимологии и семантике. Том 2. Индоевропейские языки и индоевропеистика. Книга 1 — 2006
  5. ↑ Червинский П., Надель-Червинская М. Толково-этимологический словарь иностранных слов русского языка — Тернополь: Крок, 2012 — С. 478—479
  6. ↑ Нерознак В. П. Балканистика Бойгонӣ шудааст 29 октябри 2020  сол. // Большая Российская Энциклопедия
  7. ↑ Корлэтяну Н. Г. Молдавский язык // БСЭ. — 1969—1978
  8. ↑ Бурега, 2010.
  9. ↑ Дамьян, 1998.
  10. ↑ King, Charles. Forging a Soviet Moldovan Nation // The Moldovans: Romania, Russia, and the Politics of Culture. — Hoover Press, 2000. — P. 107—108. — 303 p. — ISBN 9780817997922.
  11. ↑ Ст. 13 Конституции Республики Молдова. 30 ноябри 2020 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 16 апрели 2021.
  12. ↑ Закон Nr. 3465 от 01.09.1989 о функционировании языков на территории Молдавской ССР Бойгонӣ шудааст 3 марти 2016  сол.: «Закрепление Конституцией (Основным Законом) Молдавской Советской Социалистической Республики статуса молдавского языка как государственного призвано способствовать достижению полноты суверенитета республики и созданию необходимых гарантий для его полноценной и всесторонней реализации во всех сферах политической, экономической, социальной и культурной жизни. Молдавская ССР поддерживает получение образования и удовлетворение своих культурных потребностей на родном языке молдаванами, проживающими за пределами республики, а с учетом реальности молдавско-румынской языковой идентичности — и румынами, проживающими на территории СССР.»
  13. ↑ Лухт, Нарумов, с. 575.
  14. ↑ КС Молдовы решил, что государственным языком Республики Молдова является румынский, Информационное агентство «Новости-Молдова» (5 Декабри 2013). Бойгонӣ шудааст 7 Декабри 2013  сол. Проверено 19 Декабри 2013.
  15. ↑ Государственным языком Молдавии признали румынский, Lenta.ru (5 Декабри 2013). Проверено 19 Декабри 2013.
  16. ↑ Особое мнение судьи Аурел Бэйешу, изложенное на основании ст.27 ч.(5) Закона о Конституционном суде и ст.67 Кодекса конституционной юрисдикции.
  17. ↑ МИД России: «Согласно действующей Конституции РМ государственный язык — молдавский»

Адабиёт

[вироиш | вироиши манбаъ]
  • Молдавский язык / Бахнян К. В. // Меотская археологическая культура — Монголо-татарское нашествие. — М. : Большая российская энциклопедия, 2012. — С. 656—657. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 20). — ISBN 978-5-85270-354-5.
  • Бернштейн С. Б. {{{заглавие}}}. — С. 150–158.
  • Бурега В. {{{заглавие}}}.
  • Галущенко O. {{{заглавие}}}.
  • Галущенко O. {{{заглавие}}}.
  • Дамьян Н. {{{заглавие}}}. — С. 239–242.
  • Пиотровский Р. Г. {{{заглавие}}}. — С. 135–149.
  • Рацеева Е. {{{заглавие}}}. — С. 243–248.
  • Сергиевский М.В. {{{заглавие}}}. — Т. I. — С. 71—95.
  • Сергиевский М.В. {{{заглавие}}}. — Т. III. — С. 114—132.
  • {{{заглавие}}}.
  • Молдавия. Научные тетради Института восточной Европы. Под ред. А. Л. Погорельского. Выпуск II — М.: Территория будущего, 2009. — 303 с.
  • King, Charles {{{заглавие}}}. — Т. 58. — С. 117—142.(англ.)
  • King, Charles. Moldovenii: România, Rusia şi politica culturală. — Chişinău: Editura ARC, 2005. — ISBN 9975-61-213-X.
  • Caşu, I. "Politica naţională" în Molodva Sovietică, 1944-1989. — Chişinău: Editura Cartdidact, 2000. — ISBN 9975-940-29-3.
  • Stati V. Dicţionar moldovenesc-românesc. — Chişinău: Tipografia Centrală, 2003. — ISBN 9975-78-248-5.
  • Negru, Elena. Politica etnoculturală în R.A.S.S. Moldovenească (1924 — 1940). — Chişinău: Prut Internaţional, 2002. — ISBN 9975-69-395-4.
  • Dyer D.L. The Romanian Dialect of Moldova: A Study in Language and Politics. — Lewiston, NY: Edwin Mellen Press, 1999. — ISBN 0-7734-8037-4.(англ.)
  • Dyer D.L. Studies in Moldovan. — New York: Columbia University Press (East European Monographs), 1996. — ISBN 0-88033-351-0.

Пайвандҳои берунӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Забони_молдовӣ&oldid=1402158"