Chad
Chad(查德)
Chad(查德)
mikawaway-kalumyitii Africa a kanatal, u bunak amin i labu nu kanatal, sakamu sa ku taw" mapatayay a balucu' i Africa". inayi' ku bayu' i kanatal. caledes ku demiad hamin a mihca.
u siwkay nu kanatal
mikawaway-kalumyitiu Chad sa i labu nu Africa, itiza i 15 00 N, 19 00 E
u ahebal nu lala’ mapulung sa 1.284 million km2
u ahebal nu lala'ay sa 1,259,200 km2, u ahebal nu nanumay sa 24,800 km2
hamin nu tademaw sa 11,852,462.
kakalukan umah sa 39.60%, kilakilangan umah sa 9.10%, zumaay henay umah sa 51.30%.
Chad masakaputay a kanatal(查德共和國), ngangan u Chad(查德) han, (u imi aca, A-la-buo a kamu, تشاد Tšād; Fa-kou a kamu, Tchad /ˈtʃæd/) nu Fay-cou tepanay lalabuay nu kanatal, nuamisan mitules tu Li-pi-ya nuwalian mitules tu Su-tan atu nu timulan nu Central african republic(中非共和國), satipan nutimulan nababiyaw tu Ce-may-lung, Nay-ci-li-ya, satipan atu Ni-zea kanatal u kalikeluhan, malikeluh. uyni u Chad(查德) a kakitizaan u tepan nu Fey-zou, mabatad ku bayu, paymihcaan caledes ku demiad, satu u lala’ nu kanatal kakitizaan u likelikenan namin, sisa pangangan han tu “mapatayay a balucu’ nu Fey-zou han”.
(u kamu nu Hulam sa:查德共和國，通稱查德（或譯乍得，阿拉伯語：تشاد Tšād; 法語：Tchad i/ˈtʃæd/），是非洲中部的一個內陸國家，北接利比亞，東接蘇丹，南接中非共和國，西南與喀麥隆、奈及利亞為鄰，西與尼日交界。由於查德地處非洲中心，遠離海洋，全年高溫炎熱，且國土大部為沙漠地區，所以又被稱為「非洲死亡之心」。)
tapang tusu nu kanatal (首都)
mikawaway-kalumyiti
u tapang tusu nu kanatal sa u N'Djamena (恩賈梅納).
kakininan nu kanatal demiad (國家紀念日)
mikawaway-kalumyitikakining nu kanatal demiad sa 11 bulad 8 demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal (元首)
mikawaway-kalumyitiu tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Mahamat Déby, micakat a demiad sa i 1990 a mihca 12 bulad 2 demiad.
u cunli nu Chad ayza sa ci Albert Pahimi Padacké, micakat a demiad sa i 2021 a mihcaan 4 bulad 26 demiad.
u hata
mikawaway-kalumyitiu kulit nu hata nu Chad sa, izaw ku tulu a kulit, u cunusay a semilaway, u cunusay a takuliway atu sumanahay.
u sulit nu zuma a kamu
mikawaway-kalumyitiu sulit nu Hulam: 查德
u sulit nu Lipun: チャド共和国
u sulit nu Amilika: Chad
laylay(歷史)
mikawaway-kalumyitiayaw nu celah (公元) tu 7,000 a mihcaan, Chad(查德) nuwamisan a kakitizaan mulangaway mauzipay i hekal, mapadang ku nuenengay nu tademaw , satusa uynian ka kamihcaan i tiniay a kakitizaan saicelang malahat ku tademaw,Chad(查德) uyzaan kahenulan maazih ku kasumamadan nisubelidan (考古), a tuud, angangan tuni i Bo-el-ku-en-ney-di-ti-be-se a kakitizaan) taneng talaayaw nu katukuh ayaw nu celah tu ayaw nu 2000 a mihcaan.
(u kamu nu Hulam sa: 公元前7000年，查德北部地區的生態環境有利人類居住，這使得這一時期該地區的人口強勁增長。查德其中一些重要的考古發現（主要位於博爾庫-恩內迪-提貝斯提區）可追溯到公元前2000年以前。)
namakay yayaw nu celah (公元) tu 7000 a mihcaan malingatu izaw tu sabelen(大量) sa ku tademaw i Chadan saupu sa nueneng, katukuh kakilul tu 9 a kasumamadan a mihcaan, kakilulkilul (一連串) tu sakuwan i Chad(查德) nu Sa-ha-la a kakitizaan pakakat atu malawpes, uheni amin naemec(控制) milakuwit tunian a kakitizaan miawas tu Sa-ha-la a zazan nu sapaliwan tu tuud. Chad(查德) i 1920 a mihcan maala nu Fa-kuo, mala u Fa-kuo tungusay telecilal(赤道) nu Fay-couan, 1960 a mihcaan, Chad(查德) i Fu-lang-suo-wa-tuo-mu-pa-pa-ye anikelidan makay Fa-kuo a misateked(獨立), nika Tuo-mu-ba-ba-ye a lalekuan(政策)malilid ku nuwamisanay a Mu-si-lin a kakitizaan caay katanengen(不滿), sazikuzay i 1965 a mihcaan sasacacay sa amabuwah tu katanaya nu ngangayaw nu lalabuay,1979 a mihcaan, mibelihay a cenbu tu hitay ami tebung tu En-cian-na, mapahezek(結束) tu nutimulan tunisakaku pikuwan.
(u kamu nu Hulam sa: 從公元前7000年開始已有大量人口在查德一帶聚居，至9世紀前後，一連串政權在查德的撒哈拉地區興起和消亡，它們都曾控制經過該區的跨撒哈拉貿易路線。查德在1920年被法國占領，成為法屬赤道非洲的一部分。1960年，查德在弗朗索瓦·托姆巴巴耶帶領下從法國獨立，但托姆巴巴耶的政策引起北部穆斯林地區不滿，最終在1965年觸發長期的內戰。1979年，反政府武裝攻占恩將納，結束了南部政權的統治。)
nika upabelihay (反政府) tu cenbu u hitay mikeliday sakakaay a hitayan macaculi ku lalabuay, sazikuzay(結果) ci Hay-san-ha-pu-lel pakademec (贏)tu nika ngangayawan tahkal satu mala cung-tun,nika i1990 a mihcaan mapabelin nica ku sakakaay a hitay ci Yy-de-li-se-de-pi, 2003 a mihcaan malingatu, Su-tam satipan macacukah(衝突) i a ci Ta-bu, satu(使) Chad(查德) a lilis a kanatal caay katanektek(不穩) ku kawaw nu kanatal.
(u kamu nu Hulam sa: 但是反政府武裝指揮官之間發生內訌，結果海珊·哈布雷贏得戰鬥出任總統，但在1990年被他的將軍伊德里斯·德比推翻。2003年起，蘇丹西部發生達佛衝突，使查德邊境的局勢不穩。)
cen-ce(政治)
mikawaway-kalumyitiu hulic pabeli ci Chad(查德) tu cacay a sakuwan tu tabakiay nu a kawaw, cung-tung ci Chad (查德) u satalakaway nu mukeliday nu kanatal,situngus mikawaw tu cung-tung atu tabang a tademaw sakaput a tademaw nu mikawaway nu cence, pakay pahulicay(法官) miliclicay, u talakaway a hitay, kakatizaan a mikuwanay a tademaw atu kanatalay a u pabay nu pakusiay (企業總裁) mikawaw tabaki ku ku kalilid (影響力). yu tabaki ku kakenuhan a kawaw, cung-tung i ku-min-i-huay amatatengil (商議) hawsa taneng amipasakamu tu mahiniay u kacenuhan sasakalahay a tukian(緊急狀態) a kawaw, Cung-tung u binawlan ku misingkiway lima a mihcacan mala cung-tung, 2005 a mihcaan Chad(查德) maawas ku baluhay a nupahulican, papiales tu nu cung-tung tulas (限制) kala cung-tungan. i ayaw cung-tung cinacacay dada’ batilin (連任) kinacacay mala cung-tung, ci Te-bi a cung-tung u angangan u pipalitaan uyzaamin Za-cia-wa a tademaw ,uyzaamin makaiay a sakaput atu timulay paybinacadan i cenbu izawamin (都有) i cenbu daysiw, u maanubay i Chad(查德) a kanatal atumahiniay(十分普遍), mahapingan ku kitakit i 2005 a mihcaan patahkal tu tamelacay a nisulitan mucel kubalucu’ nisulitan(清廉指數) paazih Chad (查德) a kanatal i kitakit amin u maanubay a pihacengay a kanatal, (全世界貪污最嚴重的國家), 2006 a mihcaan kahini(情況) adidi kunikasumat.
(u kamu nu Hulam sa: 憲法賦予查德一個權力較大的行政機構，總統是查德的國家元首，有權任命總理和內閣成員，對法官、將軍、地區官員和國有企業總裁的任命都有相當影響力。當重大而緊急的事件發生，總統在與國民議會商議後可頒布緊急狀態令。總統由全民普選產生，任期為五年；2005年查德通過新憲法，廢除對總統任期的限制，之前總統只可連任一次。德比總統的主要顧問大都是札加瓦人，反對黨和南部各族在政府都有代表。貪污在查德十分普遍，透明國際在2005年公布的清廉指數顯示查德是全世界貪污最嚴重的國家，2006年情況只有輕微改善。)
Chad(查德) a hulic patizeng i Fa-kou a tademawan a hulic min-fa atu Chad(查德) tunu kasumamadan a hulic, zikuzan satu cayay tu kapipikuwan tu kapulungan a tunipisilut(秩序) atu hulic paleca tu pidiput, kanahatu(雖然) u hulic paaning tu Chad(查德) misadekeday(獨立) a kawaw tunu huingay a hulic, nika hamin u kahenulan nu huing a hulic tademaw nu u cung-tung amin kusitungusay satalakaway a huing atu u cung-tung mikawaway. talakaway a huing atu pahulicay a wiy-yun-huay u Chad(查德) u satalakaway pasakaput nu huing a hulic(司法機構), satalakaway a huing cacay a tademawan makay u sakakaay nu huing sakakaay nu huing atu nu zumaay a sakapuaa sabw lima ku tademaw, pakay sakaput a tademaw makay i Tung-tung atu kou-min huy-i ku situngusay, tahadikud ku kal Cung-tung a lekec. pahulicay a wiyen huy siwaay a tademaw ka pulung tu miliclicay, sawa ku kala Tung-tung, wiye huy izaw situngus tu hulic, katatelekan atu kitakit tu ni kakaletekan mikawaw taayaw a mikinsa tu sakuwanan.
(u kamu nu Hulam sa: 查德的法律建基於法國民法和查德的傳統法律，後者不會干預公共秩序和憲法保障的平等。雖然憲法賦予查德獨立的司法系統，但大部分重要的司法人員都是由總統任命。最高法院和憲法委員會是查德的最高司法機構，最高法院由一名經院長和其他15名成員組成，各成員都經由總統和國民議會任命，採用終身任期制。憲法委員會由9位法官組成，任期9年，委員會有權在法律、條約和國際協定實行前進行審轄。)
cence keni a kakitizaan(行政區劃)
mikawaway-kalumyitiChad(查德) maha u kananatal a nikenisan lasic tu 22 a kakitizaan, uynian a zazan i 2003 a mihcaan a kakitizaan a kasilacan a mikawaw, mikutay tu nuyanay tu a kenis tu sabaw sepat, paykakitizaan izaw amin ku cacay Tung-tung ku mikayawaw tu sakakaay nu mikelitay.
(u kamu nu Hulam sa: 查德全國劃分為22個大區，這個系統在2003年地區分權的過程中啟用，以取代原來的14個省，每個區都有一名經由總統任命的首長。)
hekal a lala’(地理)
mikawaway-kalumyitiChad(查德) malatulu ku mahapingan(明顯) hekal lala’ a kakitizaan, nuwamisan u Sa-ha-la-sa-mu a kakitizaan. tepanay a kakitizaan atu nuwamisan Su-tan nalinabuan(草原) a kakitizaan.
(u kamu nu Hulam sa: 查德分為三個明顯的地理區：北部的撒哈拉沙漠地區、中部的薩赫爾地區和南部的蘇丹草原地區。)
Chad(查德) malalasid(分) tu tuluay angangan nu hekal a lala’ kenis, nuwamisan nu likelikenan a kakitizaan nu tunusay u caledesay likelikenan a demiad, tepanay makedal(乾旱) ku Sa-he-el a kakitizaan, tungusay caledesay nu nalinabuwan a demiad atu nutimulan u sidemekay(肥沃) nu Su-dan a nalinabuwan nalinabuwan a kakitizaan, tungusay a caledesay kilangkilangan a demiad, uynian a kanatal u Chad(查德) a taku a nupangangan kanatalay sakatalakaway a buyu’ tini i Sa-ha-la a Cu-si a buyu’, kahenulan a tuse atu satabakiay a tuse u En-cang-na. Chad(查德) a kanatal pulung malakuwi tu 200 nu binacadan, Fa-kuo a kamu atu A-la-po a kamu u kanatalay a kamu, Yi-se-lan-ciaw u sayadahay a singku(信奉) nu tademaw.
(u kamu nu Hulam sa: 查德分為三個主要的地理區域：北部的沙漠地區，屬熱帶沙漠氣候；中部乾旱的薩赫爾地區，屬熱帶草原氣候；和南部較肥沃的蘇丹草原地區，屬熱帶雨林氣候。該國以查德湖的名字命名，國內最高山峰是位於撒哈拉的庫西山，首都和最大城市是恩將納。查德國內共有超過200個民族，法語和阿拉伯語是官方語言，伊斯蘭教是最多人信奉的宗教。)
lalangawan(文化)
mikawaway-kalumyitiChad(查德)yadah u masazumaay a binacadan a kamu, yadah ku kasumamadan nisubelid a lalangawan. Chad(查德)cenbu sapilisak patiyak tu cenbu sakalah micucuh (積極推廣) tu kunuan kasumamadan atu lalangawan nu kanatal, patahekal tu nu Chad(查德) a kanatal piazihan tu tuud nu kasumamadan (國家博物館) atu Chad(查德) pasaupuan tu lalangawan( 文化中心).[1]
(u kamu nu Hulam sa: 查德擁有多樣化的種族和語言，文化遺產相當豐富。查德政府也積極推廣該國文化和傳統，開放查德國家博物館和查德文化中心。)