Axolotl
| Axolotl | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Axolotl (Ambystoma mexicanum) | ||||||||||||||
| Systematik | ||||||||||||||
|
Die Axolotl (Ambystoma mexicanum) is een mexikoanske Stäitpudde uut ju Familie fon do Ambystomatidae un ferbrangt sien Lieuwend in't Woater.
Dät Amphib häd Oainskuppe, do dät foar ju biologiske un mediziniske Foarskenge interessant moakje: Eerstens ju Neotenie. Neotenie is, wan do Dierte een Lieuwend loang neen fulle Metamorphose truchmoakje, also aaltied n bitje as n Poagenstäit blieuwe, also mäd "Kiemen" insteede fon ne Omme as Lounddierte. Twäidens kon dät Diert ferläddene Deele, so as Beene, eenfach ätterwoakse läite. Dät skäl toumäts sogoar mäd Deele fon ju Brainge slumped weese.
Dät Woud kumt uut dät Nahuatl, ju Sproake fon wäkke mexikoanske Indioanerfoulke, so as do Azteken. In düsse Sproake hat dät āxōlōtl, ju Uutsproake is [aː'ʃoːloːt͡ɬ]. Dät skäl een Touhoopesättenge weese fon do Woude atl (Woater) und Xolotl (een aztekiske Godhaid) un waas tou ferstounden as „Woater-Undiert“.
Axolotl in ju Natuur un in't Aquarium
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Dät faalt ap, dät Axolotl in Fangenskup gjucht wied fersprat tou fienden sind, wilst ju Oard in Fräiegaid bienaist uutstuurwen is. In ju Foulge wäd dät n bitje naier ferkloord:
Axolotl sunt endemisk in dän Xochimilco-See un in dän benoaberden Chalco-See in een vulkoanske Niede bie Mexiko-Stääd. Do bee Seen sunt Uurblieuwsele fon een gratter Woater-System, dät däälich deelwiese bloot noch in Foarm fon Kanoale ärheelden is. Die Xochimilco-See is biespilswiese truch kunstelke Ailounde besiedeld wuuden, sodät Xochimilco däälich aan fon Kanoale truchleekenen Stääddeel fon ju mexikoanske Haudstääd is. In düsse Kanoale lieuwje do lääste wüülde Axolotl. Uut dän grootsten Deel fon't uurspröängelke Areoal, so biespilswiese dän (domoaligen) Texcoco-See un dän Zumpango-See, is ju Oard unnerwiele ferswuunen. Do Dierte sunt snoagens aktiv, lieuwje jädden in köilich, suurstofriek Swäitwoater un hoolde sik an n Boudem fon't Woater ap. 2013 wuude in Xochimilco een Tichte fon 0,3 Axolotl ap n Quadroatkilometer fääststoald, do sunt also in ju Wüüldfoarm bienaist uutstuurwen, uk wan dät Wietenskuppere rakt, do sik Moite uum ju Ärhooldenge fon ju Oard reeke.
Alexander von Humboldt waas in dän August fon't Jier 1804 die eerste, die Axolotl ätter Europa wai broachte, wier jo as Kuriosität in't Pariser Natuurkundemuseum tjoonden, man hie waas nit die eensige, die Axolotl ätter Europa broachte: Do maaste Axolotl, do däälich in Aquarien heelden wäide, stomje fon 34 Dierte ou, do in't Jier 1863 bie een fon Frankriek betoalde Expeditsjoon uut Xochimilco hoald wuuden. In ju Foulge begonnen europäiske Wietenskuppere, do Axolotl in groote Toal tou tuchtjen, sodät dät däälich ju maast-heeldene Amphibien-Oard in Labore un Aquarien is. Ieuwenske ju Wüüld-Faawe rakt dät uk Tuchtfoarmen in uur Faawen: Besunners oafter rakt dät wiete Axolotl, dät lait toumäts oun Leuzismus, mongs oaber uk oun Albinismus, genetiske Anomalien.
In't Jier 1935 wuuden dan wäkke Dierte uut een Labor in Polen ätter do Fereende Stoaten fon Amerikoa broacht. Junner wuuden do tou dän Tuchtstom fon ju University of Buffalo. Bie düssen Tuchtstom wuuden noch insen Wüülddierte bietousät, do sik mäd do Dierte uut dän europäisken Tuchtstom fermiskeden. Insen wuude uk aan Tiger-Salamander (Ambystoma tigrinum), een äänelke Oard, ienkjuused, sodät ju Populatsjoon neen skeene Axolotl-Populatsjoon moor waas, uk wan ju Intucht een bitje ferminnerd wäide kuude. Daach is die litje Genpool, also ju Intucht, bit däälich een Problem, un dät do Dierte uk fon n Deel fon dän Tigersalamander oustomje, kumt buppedät bietou, un dät gungt nit bloot aan oankelden Tuchtstom oun: Do Dierte uut Buffalo wuude leeter oun ju University of Kentucky in Lexington uumesiedeld, ju däälich die Middelpunkt fon ju Waareldwiede Axolotltucht is.
Uum do bee Probleme antougungen, ju Intucht un ju Fermiskenge mäd dän Tigersalamander, rakt dät Projekte, uut wüüld fangene Dierte näie Tuchtstume in Fangenskup aptoubauen. Of ju Oard näämelk in Fräiegaid ärheelden wäide kon, blift fräigelk. Läipe Probleme sunt Roow-Fiske, do as Neozoen in do Kanoale uutsät wuuden sunt, uum ju ienheemske Befoulkenge mäd Proteine tou fersuurgjen, juust so as aal do moanskelke Oufaale, do bie Hoochwoater in ju Lieuwendsruumte fon dän Axolotl swämd wäide un deer ju Woaterqualität minnerje.