Stampa:Faqja kryesore/Artikulli i javës/2021
Artikujt e listuar më poshtë janë artikuj të shfaqur në seksionin "Artikulli i javës" gjatë gjithë vitit 2021.
Arkiva sipas viteve: 2012 • 2013 • 2014 • 2015 • 2016 • 2017 • 2018 • 2019 • 2020 • 2021 • 2022 • 2023 • 2024
Java 1-rë
Shën Olga (Sllavishte kishtare: Ольга, Norvegjishte e vjetër: Helga; lindur c. 890–925, në Pskov - vdiq 969 pas Krishtit në Kiev) ishte një regjente i Kievan Rus për djalin e saj Svyatoslav nga 945 deri më 960. Për shkak të transliterimi të papërsosur midis sllavishtes së Lindjes së Vjetër dhe gjuhës angleze, emri Olga është sinonim i Olha. Për shkak të origjinës së saj Varangiane, ajo gjithashtu njihet në Norvegjishte të vjetër si Shën Helga. Ajo është e njohur për shkatërrimin e saj të Drevlians, një fis që kishte vrarë burrin e saj Igor të Kievit. Edhe pse do të ishte nipi i saj Vladimir I, i cili do ta shndërronte tërë kombin në krishterim, për shkak të përpjekjeve të saj për të përhapur krishterimin përmes Rusit, Olga nderohet si shenjtore në Kishën Ortodokse Lindore me epitetin "E barabartë me Apostujt" dhe dita e festës e saj është 11 korriku. Më 1547, gati 600 vjet pas vdekjes së saj 969, Kisha Ortodokse Ruse e quajti Olgën një shenjtore. Për shkak të ndikimit të saj proselizues, Kisha Ortodokse Lindore, Kisha Katolike Greke Rutheniane dhe Kisha Katolike Greke e Ukrainës e quajnë Shën Olga nga Isapóstolos i nderuar, "I barabartë me Apostujt". Ajo është gjithashtu një shenjt në Kishën Katolike Romake. Dita e festës së Olgës është 11 korriku, data e vdekjes së saj. Në përputhje me biografinë e saj, ajo është mbrojtëse e të vejave dhe të konvertuarave.
|
Java 2-të
Beteja e Tigranocertës (armenisht: Տիգրանակերտի ճակատամարտ, Tigranakerti tchakatamart) u luftua më 6 tetor 69 para Krishtit midis forcave të Republikës Romake dhe ushtrisë së Mbretërisë së Armenisë, të udhëhequr nga Mbreti Tigrani i Madh. Forca Romake, e udhëhequr nga Konsulli Lucius Licinius Lucullus, mposhti Tigranët dhe, si rezultat, pushtoi kryeqytetin e Tigranëve të Tigranocertës. Beteja lindi nga Lufta e Tretë Mithridatike që po luftohej midis Republikës Romake dhe Mithridates VI të Pontit, vajza e së cilës, Kleopatra ishte e martuar me tigranasit. Mithridates iku për të kërkuar strehim me dhëndrin e tij dhe Roma pushtoi Mbretërinë e Armenisë. Pas rrethimit me Tigranocertën, forcat romake ranë prapa një lumi aty pranë, kur u afrua ushtria e madhe armene. Duke tërhequr tërheqjen, romakët kaluan në një krah dhe ra në krahun e djathtë të ushtrisë armene. Pasi Romakët mposhtën kataprakët armenë, ekuilibri i ushtrisë së Tigranasit, e cila përbëhej kryesisht nga taksat e papërpunuara dhe trupat fshatare nga perandoria e tij e gjerë, u panikos dhe u larguan, dhe Romakët mbetën në krye të fushës.
| ||||||
Java 3-të
Princi Çarls i Uellsit është trashëgimtari për fronin britanik si djali më i madh i Mbretëreshës Elizabeth II. Ai ka qenë Duka i Cornwall dhe Duka i Rothesay që nga viti 1952 dhe ai është trashëgimtari më i vjetër dhe me shërbimin më të gjatë në historinë britanike. Ai është gjithashtu Princi me shërbimin më të gjatë i Uellsit, që ka mbajtur atë titull që nga viti 1958. Çarls lindi në Pallatin Buckingham si nipi i parë i Mbretit Xhorxh VI dhe Mbretëreshës Elizabetë. Ai ishte arsimuar në shkollat Cheam dhe Gordonstoun, të cilat babai i tij, Princi Filip, Duka i Edinburgut, i kishte ndjekur si fëmijë. Çarls gjithashtu kaloi një vit në kampusin Timbertop të Shkollës Geelong Grammar në Victoria, Australi. Pasi fitoi një diplomë Bachelor të Arteve nga Universiteti i Kembrixhit, Çarls shërbeu në Royal Air Force dhe Royal Navy nga 1971 deri më 1976. Në vitin 1981, ai u martua me Zonjën Diana Spencer dhe ata patën dy djem: Princi William (lindur më 1982) dhe Princ Harry (lindur më 1984). Në vitin 1996, çifti u divorcua pas marrëdhënieve jashtëmartesore të publikuara mirë nga të dy palët. Diana vdiq si rezultat i një aksidenti automobilistik në Paris vitin e ardhshëm. Më 2005, Çarls u martua me partneren që ka tani Camilla Parker Bowles. Si Princ i Uellsit, Çarls ndërmerr detyra zyrtare në emër të mbretëreshës dhe sferave të Commonwealth. Çarls themeloi The Prince's Trust më 1976, sponsorizon organizatat bamirëse The Prince, dhe është një mbrojtës, president dhe një anëtar i mbi 400 bamirësive dhe organizatave të tjera. Si një ambientalist, ai ngrit ndërgjegjësimin për bujqësinë organike dhe ndryshimet klimatike, e cila i ka fituar atij çmime dhe njohje nga grupet mjedisore.
|
Java 4-të
Protokolli i Korfuzit (greqisht: Πρωτόκολλο της Κέρκυρας), i nënshkruar më 17 maj 1914, ishte një marrëveshje midis përfaqësuesve të Qeverisë Shqiptare dhe Qeverisë së Përkohshme të Epirit të Veriut, e cila njohu zyrtarisht zonën e Epirit të Veriut si një rajon vetëqeverisës autonom nën sovranitetin e princit të Principatës së sapokrijuar të Shqipërisë. Marrëveshja u dha grekëve të rretheve të Korçës dhe Gjirokastrës, të cilat formojnë Epirin e Veriut, një autonomi më të gjerë fetare, arsimore, kulturore dhe politike, brenda kufijve të shtetit shqiptar. Pas përfundimit të Luftërave Ballkanike (1912-1913), traktatet e mëpasshme të paqes i dhanë rajonin Shqipërisë. Kjo kthesë e ngjarjeve katalizoi një kryengritje midis grekëve vendas, e cila çoi në Deklaratën e Pavarësisë së Epirit Verior, më 28 shkurt 1914. Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit, një organizatë përgjegjëse për sigurimin e paqes dhe stabilitetit në rajon, ndërhyri përfundimisht dhe Protokolli i Korfuzit u nënshkrua më 17 maj 1914. Sidoqoftë, kushtet e protokollit nuk u zbatuan kurrë për shkak të situatës së paqëndrueshme politikisht në Shqipëri pas shpërthimit të Luftës së Parë Botërore, dhe përfundimisht u anulua më 1921 gjatë Konferencës së Ambasadorëve.
| ||||||
Java 5-të
Emma Eckstein (1865-1924) ishte një autore austriake. Ajo ishte "një nga pacientët më të rëndësishëm të Sigmund Frojdit dhe, për një periudhë të shkurtër kohe rreth vitit 1897, u bë vetë psikanaliste". Ajo është përshkruar si "analistja e parë grua", e cila u bë "si kolege dhe paciente" për Frojdin. Si analiste, ndërsa "punonte kryesisht në fushën e higjenës seksuale dhe sociale, ajo gjithashtu hulumtoi se si ëndërrat e ditës, ato "bimë parazitare", pushtuan jetën e vajzave të reja". Ernest Jones e vendosi atë me figura të tilla si Lou Andreas-Salomé dhe Joan Riviere si një "lloj gruaje, e një kasti më intelektual dhe mbase mashkullor ... [i cili] kishte një rol në jetën e tij, aksesor për miqtë e tij meshkuj edhe pse të një kalibri të imët". Kur ishte 27 vjeçe, ajo shkoi te Frojdi, duke kërkuar trajtim për simptoma të paqarta duke përfshirë sëmundje të stomakut dhe depresion të lehtë në lidhje me menstruacionet. Frojdi diagnoztifikoi Ecksteinin që vuante nga histeria dhe besonte se ajo masturbohej me tepricë; masturbimi në ato kohë konsiderohej i rrezikshëm për shëndetin mendor. 'Trajtimi i saj zgjati rreth tre vjet - një nga çështjet më të zgjatura dhe më të hollësishme të rasteve të hershme të Frojdit'.
|
Java 6-të
Galileo Galilei (lindi më 15 shkurt 1564 në Piza; vdiq më 8 janar 1642 në Arcetri të Firences), ishte një matematikan, fizikan, astronom dhe filozof italian. Renditet si një nga shkencëtarët më të mëdhenj të kohës moderne. Galileo njihet si "babai i fizikës moderne". Emri i tij është i lidhur me kontribute të rëndësishme në dinamikë, (Parimi i plogështisë, ligji i rënies së sendeve të rënda) dhe në astronomi (me zbulimin e rrotullimit të tokës, të njollave diellore, Hënore, të sateliteve të Jupiterit, fazave të Afërditës, yjet që përbëjnë Rrugën e Qumështit dhe përmirësimin e teleskopit) dhe me futjen e mënyrës shkencore (përmendur shpesh si mënyra galileane). U padit se donte të përmbyste filozofinë natyrore aristoteliane dhe Shkrimet e Shenjta, prandaj u dënua nga kisha katolike si heretik dhe u detyrua të japë dorëheqjen mbi bindjet e tij astronomike, më 22 qershor 1633.
| ||||||
Java 7-të Në fizikë, një fushë magnetike është një fushë vektoriale që përshkon gjithë hapësirën dhe e cila shkakton një forcë magnetike mbi një ngarkesë elektrike lëvizëse ose mbi një dipol magnetik (siç janë magnetet e përhershëm). Kur vendoset në një fushë magnetike, dipoli magnetik tenton që të drejtohet sipas një boshti që është paralel me fushën magnetike, siç mund të shikohet edhe nga pluhuri i hekurit në prezencën e një magneti (shikoni pikturën në të djathte). Për më tepër, një fushë magnetike që ndrydhon në kohë shkakton induktimin e një fushë elektrike. Fushat magnetike rrethojnë dhe në të njëjtën kohë kanë si burim korrentet elektrike, dipolët magnetike, dhe fushat elektrike që ndryshojnë në kohë. Fushat magnetike mbartin energjinë e tyre, një denitet energjie e cila është në përpjesëtim të drejte me intensitetin e fushës. Fenomeni i fushës magnetike shfaqet në disa raste specifike. Për fiziken e materialeve magnetike shikoni artikujt mbi magnetizimin dhe magnetin, ose me specifikisht ferromagnetizmi, paramagnetizmi, dhe diamagnetizmi. Për fusha magnetike konstante, si ato te prodhuara nga dipole stacionare ose nga korrente të qëndrueshëm, shikoni artikullin mbi magnetostatikën. Për fusha magnetike të krijuara nga fusha elektrike që ndryshojnë në kohë shikoni artikullin mbi elektromagnetizmin.
|
Java 8-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. | ||||||
Java 9-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. |
Java 10-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. | ||||||
Java 11-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. |
Java 12-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. | ||||||
Java 13-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. |
Java 14-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. | ||||||
Java 15-të
Milan Kundera i lindur më 1 prill të 1929 në Brno, Çeki është shkrimtari i njohur i Çekisë dhe një nga më të njohurit të kohës. Me origjinë çeke, ai jeton që prej vitit 1975 në Francë dhe në vitin 1981 u bë një francez i naturalizuar. Ai e konsideron veten francez dhe këmbëngul që puna e tij të njihet e të studiohet si literaturë franceze. Kundera jeton në Francë prej vitit 1975 dhe ka fituar nënshtetësinë Franceze më 1981. Lindi në një familje të klasës së mesme shumë të kulturuar. Babai i tij, muzikologu dhe pjanisti Ludvík Kundera (1891-1971), ishte nxënës i kompozitorit të famshëm Leoš Janáček. Babai i mësoi Kunderës të luante në piano që në moshë të re. Me vonë Kundera studioi muzikë për njëfarë periudhe. Influenca e muzikës, ashtu si referenca të shpeshta mbi të, mund te gjenden në shumë vepra të Kunderës.
|
Java 16-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. | ||||||
Java 17-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. |
Java 18-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. | ||||||
Java 19-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. |
Java 20-tëFterra është një fshat në komunën Lukovë në rrethin e Sarandës të Shqipërisë.  Fterra shtrihet në jug-jug-perëndim të Kurveleshit. Gjatësia maksimale e territorit të saj është rreth 11 km me orientim VP-JL dhe gjerësia maksimale 4,4 km, me gjerësi mesatare rreth 3,6 km. Sipërfaqja e përgjithshme e territorit të fshatit Fterrë është rreth 37 km². Territori i Fterrës, sipas morfologjisë, shtrihet në dy lugina : ajo e Fterrës në perëndim dhe ajo e Galishtit në lindje. Territori është malor dhe më pak kodrinor. Kuota më e lartë është maja e Lëpjetës në lindje 1596 m mbi nivelin e detit dhe më e ulët në jug-perëndim në bashkimin e përroit të Langadhës me lumin e Fterrës 130 m mbi nivelin e detit. Fshati ndodhet rreth kuotave 350 deri 400 m. mbi nivelin e detit. | ||||||
Java 21-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. |
Java 22-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. | ||||||
Java 23-të
Protokolli i Korfuzit (greqisht: Πρωτόκολλο της Κέρκυρας), i nënshkruar më 17 maj 1914, ishte një marrëveshje midis përfaqësuesve të Qeverisë Shqiptare dhe Qeverisë së Përkohshme të Epirit të Veriut, e cila njohu zyrtarisht zonën e Epirit të Veriut si një rajon vetëqeverisës autonom nën sovranitetin e princit të Principatës së sapokrijuar të Shqipërisë. Marrëveshja u dha grekëve të rretheve të Korçës dhe Gjirokastrës, të cilat formojnë Epirin e Veriut, një autonomi më të gjerë fetare, arsimore, kulturore dhe politike, brenda kufijve të shtetit shqiptar. Pas përfundimit të Luftërave Ballkanike (1912-1913), traktatet e mëpasshme të paqes i dhanë rajonin Shqipërisë. Kjo kthesë e ngjarjeve katalizoi një kryengritje midis grekëve vendas, e cila çoi në Deklaratën e Pavarësisë së Epirit Verior, më 28 shkurt 1914. Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit, një organizatë përgjegjëse për sigurimin e paqes dhe stabilitetit në rajon, ndërhyri përfundimisht dhe Protokolli i Korfuzit u nënshkrua më 17 maj 1914. Sidoqoftë, kushtet e protokollit nuk u zbatuan kurrë për shkak të situatës së paqëndrueshme politikisht në Shqipëri pas shpërthimit të Luftës së Parë Botërore, dhe përfundimisht u anulua më 1921 gjatë Konferencës së Ambasadorëve.
|
Java 24-të
Familja e shquar shqiptare Qiriazi nga Manastiri është e njohur për kontributin e madh që ka dhënë në zhvillimin e kulturës dhe arsimit shqiptar nga fundi i shekullit XIX dhe fillimi i shekullit XX. Familja Qiriazi ishte me prejardhje nga fshati Magarovë prej ku ishin shpërngulur fillimisht në fshatin tjetër Tërnovë afër Manastirit, e prej këtu kishin zbritur në qytet, i cili në atë kohë ishte qendër e Vilajetit të Manastirit. Babai Dhimitër Qiriazi, anëtar i kolonisë shqiptare të qytetit, me profesion zdrukthëtar dhe nëna Maria kishin dhjetë fëmijë, shtatë djem dhe tri vajza:Tashko, Konstandin, Gjerasim, Gjergj, Naum, Kristo, Pandeli, Fankë, Sevasti dhe Parashqevi. Kjo familje, (Dhimitri dhe Maria), sado që jetonin në një qytet me popullsi të përzier nga pikëpamja e kombësisë, arriti që t`i ruante traditat shqiptare dhe t`i edukonte të gjithë fëmijët në frymën e dashurisë për gjuhën amtare.
| ||||||
Java 25-të
Fan Noli lindi më 6 janar 1882 me emrin Theofanes Stylianos Mavromatis në fshatin shqipfolë İbriktepe, në Trakinë Lindore, asokohe vilajeti i Edrenesë (Ish Perndoria Osmane, sot Turqi). Si disa fshatra të tjerë të asaj krahine të banuar me shqiptarë, Qyteza kishte ruajtur me kohë gjuhën, doket dhe traditat e të parëve. Noli e konsideronte fisin e vet me prejardhje nga Qyteza e Kolonjës. I ati, Stilian Gjergj Noli, ishte psallt në kishën ortodokse të fshatit; e ëma, Marie Gollaqi, ishte shtëpiake. Theofani ishte i dyti ndër trembëdhjetë fëmijë, shtatë prej të cilëve vdiqën në foshnjëri. Familja rronte me tokat që kishte si pronë. Sa qe i mitur, Noli hoqi sëmundje të rënda, prandaj shkollën e nisi me vonesë. Në fshatin e lindjes kreu shkollimin fillor greqisht për gjashtë vjet, më tej prindët e dërguan në gjimnazin grek të Edrenesë, ku qëndroi katër vjet
|
Java 26-tëIlirët ishin popull i lashtë i Gadishullit Ballkanik dhe disa historianë besojnë,se ilirët ishin trashëgimtarët e vetëm të pellazgëve, banorët më të lashtë të Siujdhesës ballkanike. Sipas Herodotit trojet e ilirëve shtriheshin në shek e 5 p.e.r nga Adriatiku në Morava në lindje dhe përkatësisht deri Etsch në perëndim. Problemi i prejardhjes dhe i rrugës së formimit të trungut etnik ilir me veçoritë e tij gjuhësore e kulturore, ka përbërë një nga synimet më kryesore të ilirologjisë. Rreth tij janë shfaqur pikëpamje të ndryshme, të cilat ndriçojnë në mënyrë të mjaftueshme gjithë këtë proces të ndërlikuar etnogjenetik. Kërkimet komplekse arkeologjike, gjuhësore dhe historike të kohëve të fundit e kanë vendosur atë mbi një bazë më të shëndoshë dhe e kanë futur në një rrugë më të drejtë zgjidhjeje. Sado të ndryshme që mund të paraqiten nga forma teoritë mbi prejardhjen e ilirëve, në përmbajtje ato shprehin vetëm dy pikëpamje, njëra nga të cilat i quan ilirët si të ardhur në Gadishullin Ballkanik, ndërsa tjetra si popullsi autoktone të formuar në truallin historik të Ilirisë. Midis teorive që i quajnë ilirët të ardhur në Gadishullin Ballkanik, ka mospërputhje si përsa i takon vendit nga vijnë, ashtu edhe kohës së ardhjes së tyre. Disa e lidhin përhapjen e tyre me kulturën e Halshtatit, të tjerë me kulturën e Fushave me Urna, apo me kulturën Luzhice. Sipas tyre, në kapërcyell të mijëvjeçarit të dytë p.e.sonë ilirët morën pjesë në lëvizjet e popujve që njihen me emrin dyndja dorike, egjeane, apo panono-ballkanike dhe duke zbritur nga Evropa Qendrore, në fillim të epokës së hekurit, u ngulën në Gadishullin Ballkanik në trojet e tyre historike. Pikëpamje më e re është ajo që e konsideron kulturën ilire si një dukuri të formuar historikisht në vetë truallin ilir në bazë të një procesi të gjatë dhe të pandërprerë të saj gjatë gjithë epokës së bronzit dhe fillimit të asaj të hekurit.
| ||||||
Java 27-të
Isak Njutoni (emri në anglisht Isaac Newton; 25 dhjetor 1642 - 20 mars 1727 ishte një fizikant, astronom, filozof, teolog dhe matematicien anglez i cili është konsideruar gjerësisht si një nga shkencëtarët më me influencë të të gjitha kohërave dhe si një figurë kyçe në revolucionin shkencor. Libri i tij "Philosophiae Naturalis Principia Mathematica" (Principet Matematike të Filozofisë Natyrore), botuar së pari në vitin 1687, hodhi themelet për "mekanikën klasike". Njutoni formuloi ligjet e lëvizjes dhe të gravitetit universal që dominoi pikëpamjen e shkencëtarëve të universit fizik gjatë tre shekujve të ardhshëm . Ai gjithashtu tregoi se nocioni i objekteve në tokë dhe trupave qiellorë mund të përshkruhet nga të njëjtat parime. Njutoni ka ndërtuar teleskopin e parë praktik reflektues dhe zhvilloi teorinë e ngjyrës në bazë të vëzhgimit se një prizëm zbërthen dritën e bardhë në shumë ngjyra të spektrit të dukshëm. Ai ka formuluar edhe një ligj empirik të ftohjes dhe ka studiuar shpejtësinë e zërit. Në Principia, Njutoni formuloi ligjet e lëvizjes dhe gravitetin universal që formësoi këndvështrimet shkencore kryesore deri sa u zëvendësua nga Teoria e Relativitetit. Njutoni përdori shpjegimet e tij matematike të gravitetit për të derivuar ligjet e lëvizjes së planeteve të Keplerit, duke llogaritur baticat, trajektoret e kometave, precedentët e ekuinokseve dhe fenomeneve të tjera natyrore, duke zvenitur më tej dyshimet për heliocentricitetin e sistemit diellor. Ai demonstroi se lëvizja e objekteve në Tokë dhe trupat qiellorë mund të llogariten nga të njëjta principe. Konkluzioni i Njutonit se Toka është një sferoid i shtypur në pole, u konfirmua më vonë nga matje gjeodezike të Maupertuis, La Condamine dhe të tjerë duke bindur shumicën e shkencëtarëve evropianë për superioritetin e mekanikës njutoniane mbi sistemet e mëparshme.
|
Java 28-të Bregdeti Shqiptar i Jonit është një vijë bregdetare e Detit Jon Verilindor, që përfshin kufirin jugperëndimor të Republikës së Shqipërisë, që shtrihet nga gjysma jugore e Gadishullit të Karaburunit, në të gjithë rajonin historik të Labërisë, qytetin e Sarandës, Malet Akrokeraune, Rivierën shqiptare dhe Liqenin e Butrintit, ku Ngushtica e Korfuzit e ndan vendin nga Greqia. Shqipëria ndodhet në Evropën Jugore dhe Juglindore në pjesën perëndimore të Gadishullit Ballkanik. Kufizohet me Malin e Zi në veriperëndim, Kosovën në verilindje, Maqedoninë e Veriut në lindje, Greqinë në jug dhe Detin Mesdhe në perëndim. Vija bregdetare zë një gjatësi totale prej 172 kilometres (107 mi) dhe është e karaktrerizuar në mënyrë të qartë nga një peizazh malor i mbushur me gjire detre të thella, ishuj të shumtë, shkëmbinj të lartë, brigje shkëmbore dhe ranore dhe një biosferë detare unike. Deti Jon është pjesë e Detit Mesdhe i pozicionuar në jug të Detit Adriatik, i cili shtrihet nga Siçilia deri në ngushticën e Otrantos midis Salentos dhe Gjirit të Vlorës. Ai kufizohet nga Italia në perëndim, Greqia dhe Shqipëria në lindje. Megjithëse nga autorët antikë konsiderohej si pjesë e detit Adriatik, deti Jon aktualisht shihet si një sipërfaqe ujore e veçantë. Tradicionalisht, rajoni përfaqëson burimin më të vlefshëm turistik për vendin, veçanërisht për shkak të bukurisë së paprekur natyrore dhe kulturore të shprehur në arkitekturën, kuzhinën dhe traditën e rajonit. Pika më tërheqëse e tij është qyteti antik i Butrintit, që është renditur si një vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO -s, sepse përfaqëson mbetje të vlefshme të civilizimeve antike.
| ||||||
Java 29-të Bjeshkët e Sharrit shtrihen në Jug-Lindje të Kosovës duke filluar nga afërsia e Prizrenit dhe shkojnë pjerrtas me majat apo thepave në formë piramidale të radhitura njëra pas tjetrës apo siç e quante që nga antikiteti populli ilir, majat e sharrës, nga ngjashmëria me thepat e sharrës, që formojnë figura të njëpasnjëshme karakteristike në zemër të Ballkanit. Bjeshkët e Sharrit janë të njohura që nga antikiteti në dokumente të autorëve të ndryshëm, që nga shekulli i V p.e.s. më emrin Mont Skardus, nga Herodoti, i cili i përshkruan edhe fiset ilire dhe kufizimet e tyre. Ndër shekuj këto vargmale shërbyen si mur natyror, mbrojtës nga sulmet barbare, drejt Maqedonisë dhe Greqisë ku konsideroheshin si të pakapërcyeshme. Më vonë, me ardhjen e turqve në Ballkan, Malet e Sharrit u quajtën Çar-dagh në dokumentet ottomane dhe europiane. Maja më e lartë nga fillojnë këto vargmale, mendohet se emrin e ka me origjinë frënge, "Pamje e bukur" "le bonne ten" e që mbeti pastaj në popull si Maja e Lubotenit e cila kulminon 2553m mbi nivelin e detit. Shqiptarët e Kosovës dhe të Maqedonisë janë tepër të lidhur shpirtërisht me këto male dhe i konsiderojnë si të shenjta. Në muajin qershor, për çdo vit mbahet një procesion në drejtim të Lebotenit, duke ecur në këmbë deri në lart, ku marrin pjesë me mijëra randonë (këmbësorë) në shenjë respekti ndaj kësaj bukurie natyrore që njerëzit janë të vetëdijshëm në mbrojtjen e ambientit dhe pylltarisë, florës dhe faunës që është shumë e pasur në këto bjeshkë. Mu në majë të malit të Pamjes së Bukur apo Lebotenit, rrjedh një burim i madh uji që vendasit e ketyre anëve e quajnë Pusi i Nikës. Bjeshkët e Sharrit janë të njohura për Qenin e Sharrit.
|
Java 30-të Parku i Gërmisë është një park që ndodhet në Prishtinë, Kosovë. Ka një sipërfaqe prej 1126 ha. Ky park është një zonë e mbrojtur e natyrës, i shpallur nga viti 1987. Shtrihet në verilindje të kryeqendrës së Kosovës (Prishtinë) dhe përfshin një sipërfaqe prej 62 km2. Kufijtë e Gërmisë fillojnë prej kodrës së vreshtave në perëndim, pastaj në lindje të Prishtinës përmes kodrës së Mirditës deri te xeherorja e Hajvalisë e deri te rrjedha e lumit të Graqanicës, kufiri jugor shkon përmes rrjedhës së këtij lumi deri te derdhja e lumit të Busisë në të. Pika më e lartë e Gërmisë është Maja e Butosit me lartësi mbidetare prej 1050 m. Relievi i Gërmisë përbëhet prej kodrave me lartësi dhe pjerrësi të ndryshme të ndara mes tyre me hapësira të luginave të përroskave dhe lumenjve. Këtu posaçërisht veçohet lugina e lumit Vellusha e cila buron në pjesën perëndimore të kodrës së Butosit, e cila gjithashtu përfaqëson relievin më karakteristik me lartësi mbidetare 1000 m dhe me gjatësi afërsisht 8 km. Kjo pjesë shtrihet në mes të lumit të Prishtinës në veri dhe atij të Badocit në jug e që njëkohësisht paraqet nyjen hidrologjike të lumit të Prishtinës, Vellushës dhe Badocit. Përndryshe në Gërmi ekzistojnë edhe mjaft burime të cilat gjatë periudhës verore pjesërisht thahen. Sot uji i këtyre burimeve është i lidhur me një rrjet që derdhet në pishinën e Gërmisë.
| ||||||
Java 31-të Majlinda Kelmendi (lindi më 9 maj 1991) është një xhudiste shqiptare nga Peja, Kosovë. Në vitin 2013, Majlinda qëndronte në vendin e parë në renditjen ndërkombëtare nga Federata Ndërkombëtare e Xhudos për kategorinë −52 kg. Në vitin 2014, Majlinda u shpall xhudistja më e mirë në botë në të gjitha kategoritë nga presidenti i FNXH, Marius Vizer. Më 24 dhjetor 2014, ajo u dekorua nga Presidentja e Kosovës, Atifete Jahjaga me titullin "Medalja Presidenciale e Meritave". E lindur në Pejë, në Republikën e Kosovës, Kelmendi filloi të praktikonte artin e xhudos në vitin 1999, në qytetin e saj. Trajneri i saj aktual është Driton Kuka. Në vitin 2009, Kelmendi fitoi medaljen e artë në Kampionatin Botëror për të rinj në Paris, Francë. Në vitin 2010, ajo arriti vendin e 5-të në Kampionatin Botëror për të rinj në Maroko dhe përfundoi e 9-a në kategorinë 52 kg në World Judo 2010 Championships në Tokio, Japoni.
|
Java 32-tëFaik bej Konica (Konicë, 15 mars 1875 - Uashington, 15 dhjetor 1942) ka qenë propagandues i çështjes kombëtare, studiues i historisë kombëtare e i gjuhës shqipe, botues, publicist dhe diplomat shqiptar. Ky “njeri me kulturë të lartë” (Noli), “enciklopedi shëtitëse” (G. Apolineri), eseist i shkëlqyer, stilist i përkryer, themelues teorik dhe praktik i kritikës letrare shqiptare, veprimtar politik me orientim perëndimor, siç ishte kultura e popullit që i takonte, poliglot, solli një model të ri në mendësinë shqiptare. Lindi në Konicë, në oxhakun e bejlerëve të njohur si Zenelbejllinjtë, i biri i Shahin beut dhe Lalia hanëm Delvinës, i treti ndër katër djemtë, Mehmeti, Rustemi? dhe Hilmiu?. Sipas studiuesit Agron Alibali muaji i lindjes figuron i dokumentuar në prill - ndryshim që mbase lidhet me ndryshimet në kalendaret e zbatuara në atë periudhë. Mësimet e para i mori në vendlindje nga mësuesë privatë. Më 1883 vizitoi të motrën, Xhevën, që në atë kohë banonte në Shkodër. Ndoqi Kolegjën Saveriane të Jezuitëve në dy vite shkollore 1883-1885 ku ndoqi lëndë në italisht, latinisht, frëngjisht dhe gjermanisht. Kthehet në vendlindje për ndoshta një vit dhe më pas vijoi shkollimin në Liceun Perandorak të Gallatasarajit në Stamboll gjatë viteve 1886-1887.
| ||||||
Java 33-të Esad Mekuli (Plavë, 17 dhjetor 1916 - Prishtinë, 6 gusht 1993) ka qenë poet dhe përkthyes shqiptar. Ka qenë kryetari i parë i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës. Elsie e çmonte si atin e poezisë moderne shqiptare në Jugosllavi, dhe ndikimi i tij në Kosovë mbeti i pamatë. Familja e tij ishte nga Plava dhe ishte i biri i Haxhi Hoxhë Smajl Ademit i fisit Mekuli me prejardhje nga Nokshiqi (sk. Novšiće). Mësimet fillore i mori në Plavë në gjuhën serbe. Shkollimin e mesëm e filloi në Pejë, ku i përfundoi studimet në 1936. Më pas, u regjistrua në Fakultetin e Veterinarisë në Universitetin e Beogradit. Atje ra në kontakt me idetë marksiste dhe më pas mori pjesë në lëvizjen partizane të Luftës së Dytë Botërore. Për veprimtarinë e tij politike u arrestua në 1940, u lirua më pas në prill të 1941 me amnistinë që u dha pas pushtimit të Mbretërisë Jugosllave. Në 1949, themeloi revistën letrare "Jeta e re", kryeredaktor i së cilës ishte deri më 1971. Kreu doktoraturën në Beograd më 1959. Si student përparimtar, ai u burgos në vitin 1940 dhe qëndroi në burgun famëkeq "Gllavinjaqa", prej nga u amnistua më 2 prill të vitit 1941. Pas daljes nga burgu u paraqit vullnetar dhe punoi si veterinar ushtarak në Pejë. Këtu, në vitin 1942 e burgosën për shkak të punës ilegale dhe bashkëpunimit me lëvizjet çlirimtare. Ka qëndruar i burgosur në Kullën e Sheremetit. Pas lirimit, ai u gjend herë në Zagreb, herë në Tiranë, madje edhe në Itali. Esad Mekuli ishte kryetari i parë i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, nismëtar, themelues dhe kryetar i parë i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës. Ndërroi jetë në Prishtinë më 6 gusht 1993.
|
Java 34-të Rexhep Qosja (25 qershor 1936, Vuthaj, Mal i Zi) është historian letërsie, kritik letrar, shkrimtar, publicist, politikan dhe akademik shqiptar. Është anëtar i rregullt dhe korrespondent i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, dhe ka qenë i angazhuar në politikën kosovare të pasluftës.Është autor i disa romaneve të njohura. Qe një ndër zërat më të spikatur të dramës moderne shqipe gjatë viteve 1970. Më 2006 u inkuadrua në një debat për identitetin shqiptar me Ismail Kadarenë. Ka qenë një ndër intelektualët shqiptarë i cili ka ngritur zërin në mbrojtje të figurës së Enver Hoxhës. Në debatin e hapur në vitin 2018 mbi shkëmbimin e territoreve mes Kosovës dhe Serbisë, ka mbrojtur tezën e shkëmbimit të territoreve. U lind në Vuthaj, në krahinën e Malësisë asokohe nën Mbretërinë Jugosllave. Katër klasat e para të fillores i kreu në Vuthaj, kurse gjysmëmaturën në Guci. Më 1959 mbaroi Shkollën Normale në Prishtinë, ndërsa në 1960 u regjistrua në Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe të Fakultetit Filozofik të Universitetit të Prishtinës, ku u diplomua më 1964. Në vitin 1967 u pranua asistent në Institutin Albanologjik të Prishtinës dhe gjatë viteve 1967/68 u specializua në shkencën e letërsisë, në studimet e shkallës së tretë në Fakultetin Filologjik të Universitetit të Beogradit. Në 1969 u zgjodh bashkëpunëtor shkencor i Institutit Albanologjik të Prishtinës. Në vitin 1971 mbrojti tezën e doktoratës mbi jetën dhe krijimtarinë e Asdrenit me punimin "Asdreni, jeta dhe vepra e tij" në studimet e tij pasuniversitare në Universitetin e Beogradit.
| ||||||
Java 35-të Dua Lipa (22 gusht 1995) është një këngëtare, tekstshkruese dhe modele angleze me prejardhje shqiptare, që jeton në Londër, Angli. Në vitin 2015, ajo nënshkroi kontratë me Warner Music Group dhe publikoi albumin e saj të parë Dua Lipa në vitin 2017. Albumi u rendit në vend të tretë në Grafikun e Albumeve të Mbretërisë së Bashkuar dhe përmbante nëntë këngë, duke përfshirë "Be the One" dhe "IDGAF", si dhe këngën numër një në Mbretërinë e Bashkuar, "New Rules", ndërsa në Shtetet e Bashkuara u radhit në vend të gjashtë. Në vitin 2018, Lipa fitoi çmimin Brit Awards për kategorinë Solo Artistja më e Mirë dhe Artistja më e Mirë e Re. E publikuar në prill të vitit 2018, kënga "One Kiss" në bashkëpunim me Calvin Harris, u radhit e para në Mbretërinë e Bashkuar dhe ishte kënga që qëndroi më gjatë në vendin e parë nga një këngëtare. Me këtë këngë, ajo e fitoi çmimin Brit Award për Këngën e Vitit. Në vitin 2019, ajo fitoi çmimin Grammy Award për kategorinë Artistja më e Mirë e Re. Ndërsa, kënga "Electricity", një bashkëpunim me Silk City, fitoi çmimin Grammy Award për kategorinë Videoklipi më i Mirë. Suksesi i këngëve e ndihmoi albumin të bëhet njëri nga albumet më të transmetuara në Spotify dhe të arrijë të marrë vlerësime platini. Albumi i saj i dytë në studio Future Nostalgia zuri vendin e dytë në Grafikun e Albumeve në MB dhe në Billboard Hot 100. Në gusht të vitit 2020, ajo erdhi me një album remiks Club Future Nostalgia dhe mori vlerësime kritike universale. Lipa ka fituar shumë çmime gjatë karrierës së saj, duke përfshirë dy çmime Grammy, tri çmime Brit dhe dy çmime MTV Europe Music. Ajo është nominuar edhe për tri çmime Billboard, një çmim American Music dhe dhjetë çmime MTV Video Music.
|
Java 36-të Anjezë Gonxhe Bojaxhiu (26 gusht 1910 – 5 shtator 1997) e njohur si Nënë Tereza e Kalkutës (e nderuar në kishën katolike si Shën Tereza e Kalkutës), ishte një murgeshë dhe misionare katolike indiane me prejardhje shqiptare. Ajo lindi në Shkup (kryeqyteti i Maqedonisë së Veriut), dikur pjesë e Vilajetit të Kosovës në Perandorinë Osmane. Pasi jetoi në Maqedoni për tetëmbëdhjetë vjet, ajo u shpërngul në Irlandë dhe më pas në Indi, ku jetoi pjesën më të madhe të jetës së saj. Nënë Tereza themeloi Misionarët e Bamirësisë, një kongregacion fetaro-katolik, i cili në vitin 2012 kishte më shumë se 4,500 motra dhe ishte aktiv në 133 shtete. Ato ofrojnë shtëpi për njerëzit që janë të sëmurë rëndë nga HIV/AIDS, lebra dhe tuberkulozi; ato ofrojnë ushqime, klinika të lëvizshme, programe këshilluese për fëmijët e familjet, jetimore dhe shkolla. Anëtarët duhet t’i përmbahen betimit të "dëlirësisë, varfërisë dhe bindjes", si dhe një kusht të katërt, për të dhënë "shërbime falas e me gjithë zemër për më të varfërit e të varfërve". Nënë Tereza është nderuar me çmimet dhe nderimet më të larta, duke përfshirë: më 1962 Çmimin e Paqes Ramon Magsaysay dhe 1979 Çmimin Nobel për Paqe. Më 19 tetor 2003, ajo u lumturua dhe u quajt "Tereza e Bekuar e Kalkutës". Për t’u kanonizuar në shenjtore, asaj duhej t’i njihej një mrekulli e dytë, në bazë të rregullave të kishës katolike. Një mrekulli e dytë i është njohur nga Papa Françesku, në dhjetor të vitit 2015, duke i hapur rrugën që ajo të shpallet e shenjtë nga Kisha Katolike e Romës. Kanonizimi i saj është bërë më 4 shtator 2016, një ditë para 19-vjetorit të vdekjes së saj (5 Shtator), ku njihet edhe si dita e saj e festës.
| ||||||
Java 37-të Alfabeti shqip është një variant i alfabetit latin i përdorur për të shkruar gjuhën shqipe. Përbëhet nga 36 shkronja, nga të cilat shtatë janë zanore dhe 29 janë bashkëtingëllore. Hera e parë që përmendet shkrimi shqip vjen nga dokumenti kishtar katolik i 1332, shkruar ose nga arqipeshkvi Guillaume Adam, ose nga murgu Brokard ku pasqyrohet Licet Albanenses aliam omnino linguam a latina habeant et diversam, tamen litteram latinam habent in uso et in omnibus suis libris ("Arbërit vërtetë kanë një gjuhë tjetër prej latinëve. Megjithatë, ata përdorin shkronja latine në të gjithë librat e tyre"). Ka studiues që interpretojnë se arbërit e kohës shkruanin edhe latinisht, jo medoemos gjuhën arbërore me shkronja latine. Historia e alfabeteve të mëpasme të shqipes lidhet ngushtë me ndikimin fetar tek shqiptarët. Shkrimtarët nga viset veriore përdornin alfabetin latin nën ndikimin e Kishës Katolike; ata nga viset jugore në alfabetin grek nga ndikimi i Kishës Ortodokse; të tjerë me alfabetin arab nga ndikimi i Islamit. Përgjatë viteve 1750-1850 pati përpjekje për thurjen e një alfabeti origjinal shqiptar. Alfabeti i tanishëm është njëri nga dy variantet që u aprovua në Kongresin e Manastirit, mbajtur nga intelektualët shqiptarë.
|
Java 38-të Dhimitër Pasko (rumanisht: Dimitrie Pascu; Pogradec, 13 shtator 1907 ─ Tiranë, 4 maj 1967) ka qenë ekonomist, ekspert ekonomie dhe njeri i letrave. Me emrin e penës, Mitrush Kuteli në letërsinë shqipe është i njohur në fushën e përkthimit, kritikës letrare dhe prozën e shkurtër, për të cilën, së bashku me Ernest Koliqin, cilësohet si themelues i prozës moderne shqipe. Qëndrimet e tij si ekonimist mbi ekonominë shqiptare nuk u aplikuan në asnjë periudhë për të cilat shkroi e punoi, qoftë në periudhën e mesluftërave, gjatë kohës kur punoi në Bankën Shqiptare duke mbrojtur kapitalin shqiptar kundrejt kërkesave të pushtimit gjerman, qoftë edhe në fillimet e regjimit komunist, i cili edhe e burgosi. Veprimtaria e tij pas burgut u "tkurr" tek profesioni i përkthyesit dhe letërsisë për fëmijë. Paraardhësit e Paskos ishin vllehë dhe vinin nga Arta e Çamërisë. Të shpërngulur për shkak të mizorive të Ali pashë Tepelenës, ata u vendosën në Mokër e pastaj në Pogradec. Mbiemri Pasko ngelet prej emrit të gjyshit, Pasko Kuteli, mbiemër të cilin e mbajti degëzimi i familjes që qëndroi në Pogradec. Një degëzim tjetër që shkoi në Durrës mban mbiemrin Ikonomi.
| ||||||
Java 39-të Mirash Ivanaj (Podgoricë, 12 mars 1891 – Tiranë, 22 shtator 1953) ka qenë publicist, jurist, arsimtar dhe ministër shqiptar. Ka dhënë kontribut të madh në lëmin e politikave arsimore, emri i të cilit lidhet ngushtë me të ashtuquajturën "Reforma Ivanaj". U lind më 12 mars 1891, në Podgoricë. Ai ishte djali i Dodës dhe i Zogës, që emigruan nga Bekajt e Trieshit. Prindërit e nisën me të vëllanë, Martinin, në gjimnazin klasik të Pozharovacit në juglindje të Beogradit, të cilën e mbaroi me rezultatet të shkëlqyera me 25 gusht 1912. Vëllai i madh, Zefi, vdes nga helmimi në 1911, kur qe 26 vjeç. Mirashi u bë oficer, ndërsa në vitin akademik 1912-1913 me të vëllanë ndoqën kursin e filozofisë në Universitetin e Beogradit. Pasi pa klimën politike ndaj Shqipërisë, u nis drejt Italisë ku studioi në Universitetin e Romës dhe u laureua në dy degë, Filozofi-Letërsi dhe Jurisprudencë. Në vitin 1915, i vdes i ati dhe e ëma më 5 janar të po atij viti. Jeta studentore ishte e vështirë, pasi bursa nuk ndihmonte e nuk i siguronte minimumin e mundshëm në libra, veshmbathje dhe kura mjekësore, duke shtuar edhe duhanin e shumtë që tymoste. Me interesimin e mikut të tij, Demir Vilës, mbas ngjarjeve të vitit 1920, ministri i arsimit Sotir Peçi mori përsipër t'iu niste vëllezërve 150 franga ari në muaj.
|
Java 40-të Ali Podrimja u lind më 28 gusht, 1942 në Gjakovë, Kosovë, në kohë lufte e rrethanash aspak të volitshme dhe pati një fëmijëri mjaft të vështirë. Ali Podrimja është autor i më shumë se dhjetë vëllimeve me poezi dhe mbahet sot nga kritika si përfaqësuesi më tipik i poezisë së sotme shqiptare dhe si një poet me emër në shkallë ndërkombëtare. Botën e vet poetike, poeti e artikulon përmes një sistemi figurativ të konsoliduar (veçanërisht me simbolin dhe metaforën) dhe me një shkallë mjaft të lartë ndjeshmërie. Poezia e tij është epitomë e hermetizmit, ku metaforat përbëhen nga disa nivele dhe nënnivele kuptimore. Manifestimi i kësaj forme poetike u bë i domosdoshëm për poetin, sepse i shërbeu si mburojë kundër sulmeve ndaj ish-pushtetit serb në Kosovë. Pas pavarësisë së Kosovës, poezia e tij rifitoi lirizmin dhe ndjenjën poetike, por pa mundur të dalë krejtësisht nga stili i ngjeshur tradicional shqiptar.
| ||||||
Java 41-të Lokalitetet arkeologjike në Rajonin e Mitrovicës janë lokacione arkeologjike në të cilat është dëshmuar ekzistenca e vendbanimeve të lashta përmes artefakteve arkeologjike të zbuluara. Pozicioni strategjik i Rajonit të Mitrovicës në mes të dy lumenjve të mëdhenj Ibër dhe Sitnicë dhe pasuria e tij minerale në Albanik (Monte Argentarum), e bën këtë vend të populluar që nga periudha parahistorike. Ky rajon ishte i populluar nga ilirët, përkatësisht pjesëtarë të fisit Dardan. Të dhënat e para për vendet arkeologjike në rajonin e Mitrovicës, fillojnë me hulumtimet e Sir Artur John Evans, i cili ishte i pari që përcaktoi me saktësi qytetin romak të Municipium Dardanourm. Në vendet arkeologjike të rajonit të Mitrovicës u gjetën gjurmë dhe objekte nga periudha të ndryshme si; Neolitik, Romak, antikiteti i vonë dhe periudha mesjetare. Objektet dhe figurinat përfshijnë: gjurmët e kalasë , nekropol, figurë Terpsichore, statuja, sarkofag, altar, bizhuteri, etj.
|
Java 42-të Gjergj Fishta (Fishtë, 23 tetor 1871 - Shkodër, 30 dhjetor 1940) ka qenë frat françeskan, arsimtar, shkrimtar, përkthyes si dhe kryetar i komisionit për hartimin e alfabetit në Kongresin e Manastirit, anëtar i delegacionit të qeverisë Përmeti në Konferencën e Versajës dhe zëvendëskryetar i legjislativit shqiptar në vitin 1921. Pas dekadës së dytë të shekullit 20, Fishta iu imponua kulturës shqiptare jo vetëm si shkrimtar (poet, dramaturg, prozator etj.), por edhe si kritik, historian i letërsisë dhe estet. Për një gjysmëshekull, ishte figura mbizotëruese e letërsisë shqiptare, madje sa ishte gjallë u kurorëzua "poet kombëtar". Pas vitit 1945, kur u vendos regjimi komunist, vepra e tij u ndalua dhe qëndroi e tillë deri kur ra diktatura komuniste.
| ||||||
Java 43-të Relativiteti i përgjithshëm ose Teoria e relativitetit të përgjithshëm është një teori gjeometrike e gravitacionit e publikuar nga Albert Ajnshtajni në vitin 1915. Në fizikën moderne, teoria konsiderohet si një nga përshkrimet më të përkryera të gravitetit. Ajo unifikon relativitetin special dhe ligjin njutonian të gravitetit universal duke e përshkruar gravitetin si një veti gjeometrike të hapësirës dhe kohës ose hapësirë-kohë. Në veçanti, kurbatura e hapësirë-kohës është e lidhur direkt me momentin katërdimensional (relacioni mbi masë-energjinë dhe momentin linear) ose çfarëdo lënde dhe rrezatimi që mund të jenë të pranishme. Relacioni jepet në mënyrë specifike nga ekuacionet e fushës të Ajnshtajnit. Teoria e Ajnshtajnit ka aplikime të rëndësishme astrofizike. Ajo dëshmon rreth ekzistencës së vrimave të zeza — rajone të hapësirës në të cilat hapësira dhe koha janë të deformuara në një mënyrë të tillë që as drita nuk mund të largohet, këto objekte janë gjendjet finale për yjet masivë. Ka evidenca se vrima të zeza yjore si dhe varietete më masive të vrimave të zeza janë të përgjegjshme për rrezatimin intensiv të lëshuar nga disa objekte astronomike si bërthamat galaktike aktive ose mikrokuazarët. Përkulja e dritës nga graviteti çon në fenomenin e lentes gravitacionale, ku imazhe të shumëfishta të të njëjtit objekt të largët astronomik janë të dukshme në qiell. Relativiteti i përgjithshëm parashikon gjithashtu ekzistencën e valëve gravitacionale, të cilat janë matur në mënyrë indirekte; një matje direkte është qëllimi kryesor i projekteve si LIGO-ja. Për më tepër, relativiteti i përgjithshëm formon themelin e modeleve kontemporane kozmologjike të universit në zgjerim.
|
Java 44-të Ferrari S.p.A. është një prodhues automjetesh sportive me bazë në Maranello, Itali. Themeluar në 1929 nga Enzo Ferrari, si Scuderia Ferrari, në fillim merrej vetëm me prodhimin dhe sponsorizimin e makinave të garave ndërsa prodhimi i parë i makinave sportive filloi në 1947. Gjithsesi Ferrari vazhdon të jetë i pranishëm në kampionatet sportive si Formula 1. Enzo Ferrari nuk ishte i interesuar fillimisht në prodhimin e automjeteve rrugore, kur ai formoi Scuderia Ferrari (fjalë për fjalë "Skuadra Ferrari") në 1928 si një sponsor për shoferët amatorë me qendër në Modena. Ferrari përgatiti dhe fitoi me sukses me shoferët e ndryshëm me makinat Alfa Romeo deri në vitin 1938, kur ai u punësua nga Alfa Romeo të drejtojë departamentin e tyre të garave. Në vitin 1941, Alfa Romeo u konfiskua nga qeveria fashiste e Benito Musolinit, si pjesë e përpjekjeve të fuqive të boshtit fashist. Ndarja e Enzo Ferrarit ishte mjaft e vogël që të ishte e paprekur, sepse atij i ishte ndaluar me kontratë të merrte pjesë në gara për katër vite. Scuderia për një kohë të shkurtër u bë Auto Avio Costruzioni Ferrari, e cila gjoja prodhonte makineri pune dhe pajisje avionësh. Gjithashtu e njohur si SEFAC (Scuderia Ferrari Enzo Auto Corse), Ferrari në fakt prodhoi vetëm një makinë gare, Tipo 815, në periudhën e moskonkurrimit. Ajo ishte makina e parë Ferrari (ajo ka debutuar në Mille Miglia në 1940), por për shkak të Luftës së Dytë Botërore ajo pa konkurrencë të vogël. Në vitin 1943 fabrika Ferrari u zhvendos në Maranello, ku ka mbetur që atëherë. Fabrika u bombardua nga aleatët në vitin 1944 dhe u rindërtua në vitin 1946, pas përfundimit të luftës, dhe përfshiu makinat e prodhimit rrugor.
| ||||||
Java 45-tëPashallëku i Janinës (1787-1822) ishte një pashallëk autonom dhe de facto i pavarur në Perandorinë Osmane. Mbulonte zona të mëdha të Greqisë, Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut. Pashallëku fitoi një shkallë të lartë autonomie nën sundimtarin shqiptar osman Ali Pasha, megjithëse kjo nuk u njoh kurrë zyrtarisht nga Perandoria Osmane. Bërthama e saj ishte Ejaleti i Janinës, me qendër qytetin e Janinës në Epir. Në kulmin e saj, Ali Pasha dhe djemtë e tij sunduan mbi Shqipërinë Jugore dhe Qendrore; shumicën e Greqisë kontinentale: Epiri, Thesalia, Maqedonia Perëndimore, Maqedonia Qendrore Perëndimore, Greqia Kontinentale (me përjashtim të Atikës) dhe Peloponezi; dhe pjesë të Maqedonisë së Veriut jugperëndimore rreth Ohrit e Manastirit.
|
Java 46-të Veshjet tradicionale shqiptare janë pa dyshim një nga manifestimet më të fuqishme të kulturës e traditave shqiptare. Ato janë trashëguese të shumë elementeve, që vijnë nga lashtësia dhe gjithashtu janë edhe shprehje e marrëdhënieve kulturore mes popujve. Tipet kryesore të veshjeve popullore shqiptare për burra janë: kostumi me fustanellë, kostumi me këmishë të gjatë e dollamë (cibun), sipër kostumi me tirq dhe ai me poture (pantallona të shkurtra deri te gjuri). Pjesët më të zbukuruara ishin jelekët dhe xhamadanët e kostumit festiv. Burrat shqiptarë mbanin edhe stoli të ndryshme argjendi, si jastekë gjoksi, sumbulla dekorative tek jelekët, unaza, pipa e kuti cigaresh, por mbi të gjitha, armët e brezit e të krahut, që ishin gjithnjë të stolisura. Për gra, tipet kryesore të veshjeve, janë: kostumi me xhubletë (një fund në formë kambane), kostumi me këmishë të gjatë e xhokë shajaku sipër, kostumi me dy futa të vendosura mbi këmishën e gjatë, njëra përpara e tjetra prapa dhe kostumi me mbështjellëse (një fund i hapur, i mbledhur tek beli me rrudha ose pala). Studimet e deritanishme kanë treguar se pjesët përbërëse të veshjeve tradicionale nuk kanë të gjitha të njëjtën moshë. Ka pjesë që të kujtojnë veshjet mesjetare me ndikime bizantine e orientale, të tjera që vijnë si një jehonë e kohës antike, por ka edhe elemente, që mund të lidhen me kulturën ilire.
| ||||||
Java 47-të Ismail Bej Qemal Vlora i njohur thjesht si Ismail Qemali (turqisht: Avlonyalı İsmail Kemal Bey; Vlorë, 24 janar 1844 – Peruxhia, 26 janar 1919) ishte një diplomat, politikan, rilindas shqiptar, burrë shteti dhe deputet i Perandorisë Osmane, veprimtar i çështjes kombëtare dhe themelues i shtetit shqiptar. Ismail Qemali ishte autori kryesor i Deklaratës së Pavarësisë dhe më pas shërbeu si Kryeministri i parë dhe Ministri i Jashtëm i Qeverisë së Përkohshme të Shqipërisë nga 1912 deri në 1914. Në kujtimet e tij, Ismail Beu tek flet për Janinën si vendin ku kishte kryer studimet, si rajonin ku zbulonte gjurmë të qytetërimit parahelen ose pellazg. Për të cilin shkruan se "raca shqiptare i kishte të gjitha të drejtat ta quante të vetin dhe që ishte burimi nga kishte mbirë qytetërimi helen". Lindi Ismail Hakki bej Vlora, në janar të 1844 në haremllëkun e sarajeve të familjes në Vlorë, i biri i Mahmud bej Vlorës dhe Hedije hanëm Asllanpashali. Nga i ati vinte nga oxhaku i sanxhakbejlerëve të trashëgueshëm të Vlorës që i dhanë Perandorisë Osmane shumë personalitete dhe ndër vezirët e fundëm shqiptarë Ferid pashë Vlorën, ndërsa nga e ëma vinte po ashtu prej njerës nga oxhaqet më të vjetra bejlere. Kur ishte 4 vjeç, më 1848 Vlorajt u syrgjynosën, burrat në Konjë e gratë me fëmijët në Selanik.
|
Java 48-të Rezistenca shqiptare gjatë Luftës së Dytë Botërore ishte një lëvizje kryesisht e bindjes komuniste drejtuar kundër forcave pushtuese italiane (deri në 1943) dhe më pas kundër forcave gjermane në Shqipëri, lëvizje e cila çoi në çlirimin e suksesshëm të vendit më 29 nëntor 1944. Qendra për lehtësim të popullsisë civile (Gjenevë) raportoi se Shqipëria ishte një nga vendet më të rrënuara në Evropë. Rreth 60.000 shtëpi ishin shkatërruar dhe rreth 10% e popullsisë ishte lënë e pastrehë. Shqipëria u sulmua nga Italia më 7 prill 1939 si nga ajri dhe nga deti. Në tetor të vitit 1940 forcat pushtuese e pushtuan Shqipërinë si një bazë ushtarake për të pushtuar Greqinë, por ata u zmbrapsën shpejt në Shqipëri. Pasi Gjermania naziste mundi Greqinë dhe Jugosllavinë në vitin 1941, krahinat e Kosovës dhe Çamërisë iu bashkëngjitën Shqipërisë, duke krijuar kështu një shtet shqiptar të bashkuar kombësisht. Shteti i ri zgjati deri në nëntor 1944, kur gjermanët që kishin zëvendësuar forcat pushtuese italiane duke ndjekur dorëzimin e Italisë u tërhoqën nga Shqipëria në vitin 1943. Kosova iu ritrupëzua pjesës serbe të Jugosllavisë dhe Çamëria Greqisë.
| ||||||
Java 49-të Leonardo di ser Piero da Vinci (15 prill 1452 - 2 maj 1519) i njohur si Leonardo da Vinci ose thjesht Leonardo, ka qenë një polimat italian i Rilindjes, fushat në të cilat kishte interes ishin arkitektura, shpikja, inxhinieria, piktura, skulptura, shkenca, muzika, matematika, letërsia, anatomia, gjeologjia, astronomia, botanika, shkrimi, historia dhe hartografia. Është cilësuar shpesh si babai i paleontologjisë, iknologjisë dhe arkitekturës, i cilësuar gjithashtu si ndër piktorët më të mëdhenj të të gjitha kohërave. Ndonjëherë i vishet shpikja e parashutës, helikopterit dhe tankut; qe kryeshembull i idealit të humanizmit rilindas. Si piktor, ishte nxënës i Verrocchio-s, në shitoren e të cilit njohu bashkënxënësin Lorenzo di Credi-n (Lorenco di Kredi), që shquhej për stilin e tij të hijshëm me vija të prera e të sakta. Këto mënyra të Di Credi-t ndikuan te Leonardoja, por më pas ishte radha e Lorencos të mësonte nga Leonardo. Ai është një ndër humanistët më të mëdhenj në kategorinë e artit. Da Vinçi mund të mendohet si një kryetip i njeriut të rilindjes dhe është përcaktuar shpesh si një gjeni, për shkak të shkëlqimit të tij në të gjitha fushat e artit, për zbulimet e tij shkencore dhe shpikjet teknike, që duken një përparim i madh në krahasim me kohën e tij.
|
Java 50-të Rasa gramatikore është një term në gjuhësi që tregon kategorizim të emrave, përemrave, mbiemrave, pjesoreve dhe numërorëve sipas funksioneve të tyre gramatikore përkatëse brenda një sintagme, klauze ose fjalie të dhënë. Në disa gjuhë, emrat, përemrat, mbiemrat, përcaktorët, pjesoret, parafjalët, numërorët, nyjat dhe modifikuesit e tyre marrin forma të ndryshme të lakimit, varësisht nga rasa e tyre. Derisa një gjuhë evoluon, rasat mund të bashkohen (për shembull, në greqishten e lashtë, rasa vendore u bashkua me rasën dhanore), një fenomen i quajtur zyrtarisht sinkretizëm. Anglishtja ka humbur në masë të madhe sistemin e saj të lakimit nëpër rasa, megjithëse përemrat vetorë ende kanë tri rasa, të cilat janë forma të thjeshtuara të rasave emërore, kallëzore dhe gjinore. Ato përdoren me përemrat vetorë: rasa kryefjalore (I, you, he, she, it, we, they, who, whoever), rasa kundrinore (me, you, him, her, it, us, them, whom, whomever) dhe rasa gjinore (my, mine; your, yours; his; her, hers; its; our, ours; their, theirs; whose; whosever).
| ||||||
Java 51-të Natyra paraqet tërësinë e karakteristikave më kryesore që përcaktojnë thelbin e diçkaje e që në kuptimin më të gjerë ajo përfshin jo vetëm mjedisin ku jetojnë njerëzit, kafshët dhe bimët, por edhe gjithë botën organike dhe joorganike, fizike, botën materiale apo gjithësinë. "Natyra" është një term që mund të përfshijë si dukuritë e botës fizike ashtu edhe jetën në përgjithësi. Studimi i totalitetit të natyrës është një pjesë e madhe e shkencës. Edhe pse njerëzit janë pjesë e natyrës, aktiviteti njerëzor shpesh kuptohet si një kategori e veçantë nga dukuritë e tjera natyrore. Fjala natyrë rrjedh nga fjala latine natura, që do të thotë "cilësi thelbësore, prirje e lindur" dhe në kohët e lashta, në kuptimin e plotë të fjalës, ishte "lindje". Natura është përkthimi latin i fjalës greke physis (φύσις), e cila fillimisht lidhej me karakteristikat e brendshme të bimëve, kafshëve dhe karakteristikave të tjera të botës që zhvillohen me vullnetin e tyre. Koncepti për natyrën si një tërësi, gjithësia fizike, është një nga disa zgjerime të idesë origjinale; ajo filloi me aplikime themelore të caktuara të fjalës fyzis - φύσις nga filozofët parasokratik dhe që atëherë është zgjeruar dhe zhvilluar në mënyrë të vazhdueshme.
|
Java 52-të Historia e arteve përfshin çdo aktivitet ose produkt të krijuar nga njeriu për qëllime komunikuese që shprehin ide, emocione ose një vizion të botës. Arti përdor metoda të ndryshme, të tilla si plastike, gjuhësore, sonore apo të përziera. Historia e arteve si një disiplinë akademike si dhe mjedisi e kanë zakon ta kufizojnë atë në të ashtuquajturat arte pamore ose plastike ndërsa që artet e tjera studiohen në mënyrë më specifike nga disiplina të tjera, të përcaktuara qartë, si historia e letërsisë apo historia e muzikës, duke qenë të gjitha objekt vëmendjeje nga e ashtuquajtura histori e kulturës së bashku me historitë sektoriale të fokusuara në manifestime të tjera të mendimit, si historia e shkencës, historia e filozofisë apo historia e religjioneve. Disa fusha të dijes të lidhura ngushtë me historinë e artit janë estetika dhe teoria e artit. Përgjatë kohës arti është klasifikuar në mënyra të ndryshme, që nga ai mesjetar në arte liberale dhe arte mekanike, në arte të bukura dhe arte të aplikuara deri te përcaktimet bashkëkohore, ku arti shihet si një shfaqje e kreativitetit njerëzor.
| ||||||
Java 53-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. |
Java 54-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. |
||||||
