Fiset ilire
Fiset ilire dhe procesi i formimit të tyre në pjesën më të madhe të Ballkanit Perëndimor vazhdoi në mënyrë të ngjashme, dhe për këtë arsye duhet të llogaritet njëfarë afërsie midis grupeve fisnore të kësaj hapësire gjeografike. Kjo është mënyra e vetme për të shpjeguar emrin e përbashkët ilirët me të cilin grekët i quanin një grup fisesh që flisnin një gjuhë indo-evropiane dhe jetonin në rajonin përreth Liqenit të Shkodrës dhe në zonën bregdetare, përkatësisht, në veri të Epirit dhe Maqedonisë. Në veri të tyre kishte edhe fise të tjera, të vendosur midis Adriatikut dhe Dravës, të cilët flisnin një gjuhë të ngjashme me atë të ilirëve të vërtetë. Emri ilir u përdor për ta, së bashku me termin gjeografik romak Illyricum në vitet para pushtimit, por që përgjithësisht ngadalë filluan të quheshin edhe me emrat Delmatë, Panonë, Dardanë dhe Albanë. Jashtë këtyre grupeve, jetonin popujt venetikë të Italisë verilindore, të Adriatikut verior dhe të Alpeve lindore, të cilët shkrimtarët e lashtë ndonjëherë i përfshinin te ilirët, por që dallohen nga këto grupe kryesore ilire për nga gjuha e tyre.[1]
Fiset ilire
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Albanët nga gjuha ilire Albani ishte një fis ilir i njohur ndër të parët, në një vepër të Ptolemeut,[2] të vendosur në pjesën qendrore të veriut, në Shqipërinë e sotme.Shqiptaret jane te vetmit pasardhes te ilireve.
Abrët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Arbët, ishin fis Ilir në Shqipërinë e Mesme edhe jugore
Ardiejtë ose(Ardianët) fis ilir, banorë të krahinës së Ardianëve në veriperëndim të Liqenit të Shkodrës rreth Gjirit të Rizonit e deri te lumi Narenta (Neretva).
- Atintanët, një ndër fiset e mëdha të Ilirisë së Jugut, banorë të Atintanisë. Shtriheshin në krahinat e sotme të Mallakastrës e të Skraparit.
Autariatët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Autariatet autariate janë nje prej fiseve ilire me te hershme qe shtriheshin ne veri-perendim te Shqiperise në nje pjese të Kosovës dhe në juglindje të Malit të Zi. Shtriheshin deri afër Detit Adriatik.
Balaitët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Batiatët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Bylinët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Dalmatët një ndër fiset e mëdha e të njohura ilire, banorë të pjesës Verilindore të Ilirisë. Që nga periudha më e lashtë e deri në shek. II p.e.r. trevat e tyre shtrihesin në brendësi, prapa Vargamalit Dinarik në pllajat e Fushës së Duvnos, Livnos e Gllamoçit, në Bosnjën e sotme Perëndimore.
Daorsët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Dardanët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Fise qe jetonin ne poziten gjeografike ku sot ndodhet Kosova
Deremistët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Deremistët (Deremistae), fis ilir, të cilët jetonin mes melkumanëve dhe plerejëve, ndoshta në zonën e sotme të Malit të Zi.[3] Ka edhe përpjekje për lokalizimin e tyre në fushën e Stolacit, sot në Bosnjë dhe Hercegovinë.
Deretinët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Deretinët (Deretini) të njohur edhe si Derriopes (greqishtja e lashtë: Δερρίοπες) ishin një fis ilir i cili jetonte në rajoni të njohur si Narona Conventus dhe gjatë regjistrimit romak ata kishin 14 dekurie. [4]
Deurët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Enetët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Enkelejët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Helidonët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Helidonët (latinisht: Chelidones / Chelidonii greqishtja e lashtë: Χελιδόνες) ishin një fis ilir emri i të cilit në greqisht do të thotë 'kërmilli-njeri'. Ata jetonin në luginat e Matit ose Drinit. [5]
Japigët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Japigët ose iapyges kanë qenë një fis antik ilir, i shpërngulur nga Gadishulli Ballkanik në pjesën jugore të Gadishullit Apenin (sot Italia Jugore) rreth fillimit të mijëvejeçarit të fundit të p.e.r. Ata fillimisht ishin vendosur në Gadishullin e Garganos, pastaj në Pulia (Kalabria antike) dhe për tu vendosur përfundimisht në jug të saj, në hyrjen e Ngushticës së Otrantos.
Kavët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kinambrët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Kinambrët ([[latinisht: Cinambri / Kinambroi}} - greqishtja e lashtë: Κίναμβροι) ishin një fis ilir të cilët përfundimisht i pushtoi perandori romak Oktaviani në vitin 33 para Krishtit. [6]
Liburnët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Lopësit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Mentorët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Melkumanët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Mesapët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Mesapët janë fis antik ilir i shpërngulur rreth fillimit të mijëvjeçarit të fundit p.e.r. nga Gadishulli Ballkanik në pjesën jugore të Gadishullit Apenin (sot Italia e Jugut) në krahinat Apulia dhe Kalabria antike.
Narensët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Panonët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Paionët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Penestët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Peresadët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Salepitanët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sardeatët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sasaretët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Taulantët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Tyntenët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Illyri proprie dicti
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Iliria dhe Ilirët
- Mbretëria e Ilirisë
- Lista e mbretërve ilirë
- Dardania dhe Dardanët
- Lista e qyteteve antike në Iliri
- Thrakia dhe Thrakët
- Dakia dhe Dakët
- Keltët
Literatura
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Patsch, Carl, (1923) Ilirët, Shtypshkronja Nikaj, Tiranë
- Grup autorësh (1965, 1979, 2002) Ilirët dhe Iliria te autorët antikë, Tiranë, Prishtinë
- Ceka, Neritan (2013) The Illyrians to the Albanians (Ilirët deri te shqiptarët). Tirana: Migjeni. ISBN 9789928407467
- Mallory, James P.; Adams, D. Q. (1997). Encyclopedia of Indo-European Culture. Routledge. ISBN 1884964982 ISBN 978-1884964985
- Stipçeviq, Aleksandër (2002) Ilirët, historia, jeta, kultura, simbolet e kultit. Toena, Tiranë
- Pollo, Stefanaq – Puto, Arben (1981) The history of Albania from its origins to the present day. Ass. by Kristo Frasheri, Skënder Anamali; transl. by Carol Wiseman, Ginni Hole. London: Routledge & Kegan. ISBN 071000365X
- Wilkes, John. (1996). The Illyrians (Ilirët). Wiley-Blackwell. ISBN 0631198075
- Zavalani, Tajar (2015) History of Albania. Ed. by Robert Elsie, Bejtullah Destani. London: Centre for Albanian Studies. Albanian Studies, ISBN 9781507595671
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Islami, Selim (2008). Historia e ilirëve. Tiranë: Toena. OCLC 610016253.
- ^ William Smith, LLD, Ed., Dictionary of Greek and Roman Geography, 1854. Ptolemy is the earliest writer in whose works the name of the Albanians has been distinctly recognised. He mentions (3.13.23) a tribe called ALBANI (Ἀλβανοί) and a town ALBANOPOLIS (Ἀλβανόπολις), in the region lying to the E. of the Ionian sea; and from the names of places with which Albanopolis is connected, it appears clearly to have been in the S. part of the Illyrian territory, and in modern Albania. There is no means of forming a conjecture on how the name of this obscure tribe came to be extended to so considerable a nation.
- ^ Stipčević (1989): 38.
- ^ J. J. Wilkes, Dalmatia, Tome 2 of History of the Provinces of the Roman Empire, 1969, page 157
- ^ Wilkes, J. J. The Illyrians, 1992, ISBN 0-631-19807-5, page 98, "... named by the sixth-century writer Hecataeus as neighbours of the Chelidones, the 'snail-men', who may have lived on their northern borders towards the Mat or Drin valleys."
- ^ The Cambridge Ancient History, Vol. 10: The Augustan Empire, 43 BC-AD 69 (Volume 10) by Alan Bowman, Edward Champlin, and Andrew Lintott, 1996, page 577
