Sadam Huseini
Sadam Husein Abd el-Mexhid et-Tikriti (arabisht: صدام حسين عبد المجيد التكريت Saddām Hussein ʻAbd al-Majīd al-Tikrīt) i njohur si Sadam Huseini (28 prill 1937 - 30 dhjetor 2006), ishte një politikan dhe revolucionar irakian që shërbeu si presidenti i pestë i Irakut nga viti 1979 deri më 2003. Ai gjithashtu shërbeu si kryeministër i Irakut nga viti 1979 deri më 1991 dhe më vonë nga viti 1994 deri më 2003. Ai ishte një anëtar udhëheqës i Partisë Socialiste Arabe Ba'ath, dhe më vonë, Partisë Ba'ath me bazë në Bagdad dhe organizata e saj rajonale, Partia Ba'ath Irakiane, e cila përkrahte Ba'athizmin, një përzierje e nacionalizmit arab dhe socializmit arab.
Sadam Huseini | |
|---|---|
| صدام حسين | |
 Sadami në gusht 1998, duke u përgatitur për të mbajtur një fjalim për 10 vjetorin e përfundimit të Luftës Iran-Irak | |
| Presidenti i 5-të i Irakut | |
| Në detyrë 16 korrik 1979 – 9 prill 2003 | |
| Kryeministri |
|
| Zëvendëspresidenti |
|
| Paraprirë nga | Ahmed Hassan al-Bakr |
| Pasuar nga | Jay Garner (si Drejtor i Zyrës për Rindërtim dhe Ndihmë Humanitare të Irakut) |
| Kryetari i Këshillit të Komandës Revolucionare | |
| Në detyrë 16 korrik 1979 – 9 prill 2003 | |
| Paraprirë nga | Ahmed Hasan el-Bekër |
| Pasuar nga | Zyra u shfuqizua |
| Kryeministri i Irakut | |
| Në detyrë 29 maj 1994 – 9 prill 2003 | |
| Presidenti | Vetë ai |
| Paraprirë nga | Ahmad Husejn Hudejr es-Samarai |
| Pasuar nga | Mohammad Bahr al-Ulloum (si Ushtrues i detyrës së Presidentit të Këshillit Drejtues të Irakut) |
| Në detyrë 16 korrik 1979 – 23 mars 1991 | |
| Presidenti | Vetë ai |
| Paraprirë nga | Ahmed Hasan el-Bekër |
| Pasuar nga | Sa'dun Hammadi |
| Sekretari i Përgjithshëm i Komandës Kombëtare i Partisë Socialiste Arabe Ba'ath | |
| Në detyrë janar 1992 – 30 dhjetor 2006 | |
| Paraprirë nga | Michel Aflaq |
| Pasuar nga | Izzat Ibrahim al-Douri |
| Sekretari Rajonal i Komandës Rajonale të Degës Rajonale të Irakut | |
| Në detyrë 16 korrik 1979 – 30 dhjetor 2006 | |
| National Secretary |
|
| Paraprirë nga | Ahmed Hasan el-Bekër |
| Pasuar nga | Izzat Ibrahim ad-Douri |
| Në detyrë shkurt 1964 – tetor 1966 | |
| Paraprirë nga | Ahmed Hasan el-Bekër |
| Pasuar nga | Ahmed Hasan el-Bekër |
| Zëvendës Presidenti i Irakut | |
| Në detyrë 17 July 1968 – 16 July 1979 | |
| Presidenti | Ahmed Hassan al-Bakr |
| Paraprirë nga | Ahmed Hassan al-Bakr |
| Pasuar nga | Izzat Ibrahim al-Douri |
| Anëtar i Komandës Rajonale të Degës Rajonale të Irakut] | |
| Në detyrë shkurt 1964 – 9 prill 2003 | |
| Të dhëna vetjake | |
| U lind më | 28 prill 1937[a] Al-Awja, Saladin Governorate, Mbretëria e Irakut |
| Vdiq më | 30 dhjetor 2006 (69 vjet) Camp Justice, Kadhimiya, Bagdad, Irak |
| Shkaku i vdekjes | Ekzekutimi me varje |
| Vendi i prehjes | Al-Awja |
| Partia politike |
|
| Bashkëshortja/et |
|
| Fëmijët | |
| Nënshkrimi |  |
| Shërbimi ushtarak | |
| Aleanca |  Iraku |
| Dega/shërbimi | Forcat e Armatosura të Irakut |
| Grada | Marshall |
| Beteja/luftra | |
Sadami lindi në Al-Awja, afër Tikrit, në një familje të shquar myslimane sunite. Ai iu bashkua Partisë Socialiste Arabe Ba'ath në vitin 1957 dhe Partisë Ba'ath me bazë në Bagdad dhe organizatës së saj rajonale, Partia Ba'ath Irakiane. Ai luajti një rol kyç në revolucionin e 17 korrikut dhe u emërua zëvendës president nga Ahmed Hasan el-Bekër. Gjatë kohës së tij si zëvendëspresident, Sadami shtetëzoi Kompaninë e Naftës së Irakut, duke diversifikuar ekonominë irakiane. Ai kryesoi Luftën e Dytë Irako-Kurde (1974-1975). Pas dorëheqjes së el-Bekër në vitin 1979, Saddam mori zyrtarisht pushtetin, megjithëse ai kishte qenë tashmë kreu de facto i Irakut për disa vite. Pozicionet e pushtetit në vend ishin kryesisht të mbushura me arabët sunitë, një pakicë që përbënte vetëm një të pestën e popullsisë.[4]
Në shtator 1980, Sadami shfuqizoi Marrëveshjen e Algjerit dhe pushtoi Iranin, duke shënuar fillimin e Luftës Iran-Irak (1980-1988), e cila rezultoi në një armëpushim pas një ngërçi rraskapitës që mori diku rreth një milion jetë dhe humbje ekonomike prej 561 miliardë dollarësh në Irak. Më vonë, Sadami akuzoi aleatin e tij Kuvajtin për shpimin e pjerrët të fushave të naftës irakiane dhe pushtoi Kuvajtin, duke filluar Luftën e Gjirit (1990–1991). Iraku u mund nga një koalicion shumëkombësh i udhëhequr nga Shtetet e Bashkuara. Kombet e Bashkuara vendosën më pas sanksione kundër Irakut. Ai shtypi kryengritjet irakiane të vitit 1991 të kurdëve dhe myslimanëve shiitë, të cilët kërkonin të fitonin pavarësinë ose të rrëzonin qeverinë. Sadami miratoi një qëndrim anti-amerikan dhe themeloi Fushata e Besimit, duke ndjekur një axhendë islamike në Irak. Sundimi i Sadamit u shënua nga abuzime të shumta të të drejtave të njeriut, duke përfshirë rreth 250,000 vdekje dhe zhdukje arbitrare.
Në vitin 2003, Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e tyre pushtuan Irakun, duke akuzuar në mënyrë të rreme Sadamin për zhvillimin e armëve të shkatërrimit në masë dhe për lidhje me al-Kaedën. Partia Ba'ath u ndalua dhe Sadami u fsheh. Pas kapjes së tij më 13 dhjetor 2003, gjyqi i tij u zhvillua nën Qeverinë e Përkohshme të Irakut. Më 5 nëntor 2006, Sadami u dënua nga Gjykata e Lartë irakiane për krime kundër njerëzimit në lidhje me vrasjen e 148 shiitëve irakianë në vitin 1982 dhe u dënua me vdekje me varje. Ai u ekzekutua më 30 dhjetor 2006.
Shënime
RedaktoReferime
Redakto- ^ Con Coughlin, Saddam: The Secret Life Pan Books, 2003 (ISBN 978-0-330-39310-2).
- ^ "National Progressive Front". Encyclopædia Britannica (në anglisht).
- ^ Eur (2002). The Middle East and North Africa 2003 (në anglisht). Psychology Press. fq. 494. ISBN 978-1-85743-132-2.
- ^ Karsh, Efraim; Rautsi, Inari (2002). Saddam Hussein: A Political Biography (në anglisht). Grove Press. fq. 38. ISBN 978-0-8021-3978-8.
Lexim më tutje
Redakto- Al-Ani, Dr. Abdul-Haq. The Trial of Saddam Hussein. ISBN 978-0-932863-58-4. Clarity Press. 2008.
- Ashton, Nigel John et al. The Iran-Iraq War: New International Perspectives. ISBN 978-1-139-50546-8. Routledge. 2013.
- Balaghi, Shiva. Saddam Hussein: A Biography. ISBN 978-0-313-33077-3. Greenwich Press. 2008.
- Baram, Amatzia. Saddam Husayn and Islam, 1968–2003: Ba'thi Iraq from Secularism to Faith. ISBN 978-1-4214-1582-6. Woodrow Wilson Center Press/Johns Hopkins University Press. 2014.
- Bozo, Frédéric. A History of the Iraq Crisis: France, the United States, and Iraq, 1991–2003 (Columbia University Press, 2016). xviii, 381 pp.
- Braut-Hegghammer, Målfrid. 2020. "Cheater's Dilemma: Iraq, Weapons of Mass Destruction, and the Path to War." International Security.
- Faust, Aaron M. The Ba'thification of Iraq: Saddam Hussein's Totalitarianism. ISBN 978-1-4773-0557-7. University of Texas Press. 2015.
- Gibson, Bryan R. Sold Out? US Foreign Policy, Iraq, the Kurds, and the Cold War. ISBN 978-1-137-48711-7. Palgrave Macmillan. 2015.
- Karsh, Efraim and Inari Rautsi. Saddam Hussein: A Political Biography. ISBN 978-0-8021-3978-8. Grove Press. 2002.
- MacKey, Sandra. The Reckoning: Iraq and the Legacy of Saddam Hussein. ISBN 978-0-393-32428-0. W. W. Norton & Company. 2003.
- Makiya, Kanan. Republic of Fear: The Politics of Modern Iraq (Updated Edition). ISBN 978-0-520-21439-2. University of California Press. 1998.
- Murray, Williamson; Woods, Kevin M. (2014). The Iran–Iraq War: A Military and Strategic History. Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-06229-0.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Newton, Michael A. and Michael P. Scharf. Enemy of the State: The Trial and Execution of Saddam Hussein. ISBN 978-0-312-38556-9. St. Martin's Press. 2008.
- Sassoon, Joseph. Saddam Hussein's Ba'th Party: Inside an Authoritarian Regime. ISBN 978-0-521-14915-0. Cambridge University Press. 2011.