غزوۂِ تبوک
تبوک مدینہ تے شام دے درمیان ہک مقام دا ناں ہے جیہڑا مدینہ توں چوݙہاں منزل دور ہے۔ بعض مؤرخین دا قول ہے کہ تبوک ہک قلعے دا ناں ہے تے بعض دا قول ہے کہ تبوک ہک چشمے دا ناں ہے۔ ممکن ہے اے سب ڳالہیں درست ہوون۔
وجہ تسمیہ
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]ایں غزوہ وچ چونکہ تبوک دے مقام تے اسلامی لشکر نے قیام کیتا اس واسطے اینکوں غزوۂ تبوک آکھا ویندے۔ اے غزوہ سخت قحط دے ݙینہاں تھیا۔ طویل سفر، ہوا گرم، سواری گھٹ، کھاوݨ پیوݨ دی تکلیف، لشکر دی تعداد بہت زیادہ، ایں کیتے ایں غزوہ وچ مسلماناں کوں بڑی تنگی تے دا سامنا کرݨا پیا۔ ایہا وجہ ہے کہ ایں غزوہ کوں جیش العسرۃ (تنگ دستی دا لشکر) وی آہدن۔
چونکہ منافقاں کوں ایں غزوہ وچ بڑی شرمندگی تے شرمساری چاوݨی پئی ہئی۔ ایں وجہ توں اس دا ہک ناں غزوۂ فاضحہ (رسوا کرݨ والا غزوہ) وی ہے ۔
روانگی
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]ایندے تے تمام مؤرخین دا اتفاق ہے کہ ایں غزوہ کیتے حضور ﷺ رجب 9 ھ مطابق 630ء جمعرات دے ݙینہہ روانہ تھئے۔ رسول پاک ﷺ تریہہ ہزار جانثار غلاماں دے نال مدینہ منورہ توں روانہ تھئے۔[١]
اسباب
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]عرب دا غسانی خاندان جیہڑا قیصر روم دے زیر اثر ملک شام تے حکومت کریندا ہئی، چونکہ او مسیحی ہئی ایں کیتے قیصر روم نے اونکوں اپݨا آلہ کار بݨا کے مدینہ تے فوج کشی دا عزم کر گھدا۔ چنانچہ ملک شام دے جیہڑے سوداگر روغن زیتون ویچݨ مدینہ آندے ہوندے ہن۔ انہاں نے خبر ݙتی کہ قیصر روم دی حکومت نے ملک ِشام وچ بہت بڑی فوج جمع کر ݙتی ہے تے اوں فوج وچ رومیاں دے علاوہ قبائل لخم و جذام تے غسان دے تمام عرب وی شامل ہن۔ انہاں خبراں دا تمام عرب وچ ہر طرف چرچا ہئی تے رومیاں دی اسلام دشمنی کوئی ڈھکی چھپی چیز نہ ہئی ایں کیتے انہاں خبراں کوں غلط سمجھ کے نظر انداز کر ݙیوݨ دی وی کوئی وجہ نہ ہئی۔ ایں کیتے حضور اکرم ﷺ نے وی فوج دی تیاری دا حکم فرما ݙتا۔
تبوک کو روانگی
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]حضور ﷺ تریہہ ہزار دا لشکر نال گھن کے تبوک کیتے روانہ تھئے تے مدینہ دا نظم و نسق چلاوݨ کیتے حضرت علی المرتضی رضی اللہ عنہ کوں اپݨا خلیفہ مقرر فرمایا۔
تبوک دا چشمہ
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]حضور ﷺ تبوک دے قریب پہنچے تاں ارشاد فرمایا کہ ان شاءاﷲ تعالیٰ کل تساں لوگ تبوک دے چشمے تے پہنچسو تے سورج بلند تھیوݨ دے بعد پہنچسو لیکن کوئی شخص اتھاں پہنچے تاں پاݨی کوں ہتھ نہ لاوے۔ رسول اﷲ ﷺ جݙݨ اتھاں پہنچے تاں جتی دے تسمے دے برابر اوندے وچ ہک پاݨی دی دھار وہندی پئی ہئی۔ آپ ﷺ نے اوندے وچوں تھوڑا جیہا پاݨی منگا کے ہتھ منہ دھوتا تے اوں پاݨی نال کلی فرمائی۔ ول حکم ݙتا کہ ایں پاݨی کوں چشمے وچ وہیٹ ݙیو۔ لوگاں نے جݙݨ اوں پاݨی کوں چشمے وچ سٹیا تاں چشمے توں زوردار پاݨی دی موٹی دھار وہݨ لڳ ڳئی تے تریہہ ہزار دا لشکر تے تمام جانور اوں چشمے دے پاݨی توں سیراب تھئے۔[٢]
رومی لشکر دا خوف
[لکھو | ماخذ وچ تبدیلی کرو]حضورِ اقدس ﷺ نے تبوک وچ پہنچ کے لشکر کوں پڑاؤ دا حکم تھیا۔ مگر دور دور تک رومی لشکراں دا کوئی پتہ نہ چلا۔ واقعہ اے تھیا کہ جݙݨ رومیاں دے جاسوساں نے قیصر کوں خبر ݙتی کہ رسول ﷲ ﷺ تریہہ ہزار دا لشکر گھن کے تبوک آندے پئے ہن تاں رومیاں دے دلاں تے اس قدر ہیبت چھا ڳئی کہ او جنگ توں ہمت ہار ڳئے تے اپݨے گھراں توں ٻاہر نہ نکل سڳے۔ رسول ﷲ ﷺ نے ویہہ ݙینہہ تبوک وچ قیام فرمایا تے اطراف و جوانب وچ افواج الٰہی دا جلال ݙکھا کء تے کفار دے دلاں تے اسلام دا رعب ٻلھا کے مدینہ واپس تشریف گھن آئے تے ایں طرح تبوک وچ کوئی جنگ نہ تھئی۔[٣]