Jakobiti
Ne treba izjednačavati sa Jakobinci.
| Jakobiti
Jacobitism
| |
|---|---|
| |
| Naslednik | Torijevci |
Jakobiti (engl. Jacobitism, od lat. Jacobus[1]) je ime za pristalice protjeranog kralja Jamesa II. iz Dinastije Stuart i njegovih potomaka nakon Slavne revolucije, koji su odigrali važnu ulogu u britanskoj historiji.[1]
Politička važnost Jakobitskog pokreta trajala je od 1688. do najmanje 1750-ih. Jakobiti su osobito za vladavine William III i kraljice Anne, mogli ponuditi ostvarivu alternativu za problem nosioca engleske krune, i prognani dvor u Francuskoj (kasnije u Italiji) kog su često posjećivali nezadovoljni vojnici i političari. Nakon što su Vigovci - 1714. stekli monopol nad politikom brojni Torijevci počeli su šurovati sa Jakobitima.[1]
Pokret je osobito bio jak u Škotskoj i Walesu, gdje je podrška bila prvenstveno dinastička, te u Irskoj, gdje je uglavnom bila iz vjerskih razloga. Rimokatolici i Torijevski anglikanci po samoj prirodi stvari bili su saveznici Jakobita, ali je među njima bilo razlika. Torijevski anglikanci imali su puno sumnji u legalnost događaja od 1688. do 1689., dok su Rimokatolici s druge strane puno nade polagali u Jamesa II. i Jamesa Francisa Edwarda koji su bili kršteni kao katolici, ali i od Charlesa Edwarda Stuarta koji je na katoličanstvo prešao iz političkih razloga, ali je barem tolerantan.
Narednih 60 godina nakon Slavne revolucije, zbilo se pet pokušaja povratka na tron prognanih Stuarta. U mart 1689. James II. se iskrcao u Irskoj, gdje ga je tamošnji parlament sazvan u Dublinu priznao za kralja. No njegova irsko-francuska vojska je poražena od anglo - holandske vojske Williama III u Bitci kod Boyne (1. jul 1690.), pa se on vratio u Francusku, a druga francuska invazija je otkazana.[1]
Treća buna, zvana i Petnaesta (Fifteen), bila je ozbiljan pokušaj. Nju je poveo u ljeto 1715. škotski Jakobit - John Erskine, vojvoda od Mara, razočarani bivši pristalica Slavne revolucije. On je uspio podići na ustanak jakobitske klanove i biskupije sjeveroistočne Škotske pokličem za Jamesa III i VIII (misleći na Jamesa Edwarda) ali kako je bio neodlučan, napredovao je samo do Pertha izgubivši puno vremena prije nego što je uspio izazvati manje snage Vojvode od Argylla.[1] Rezultat njihova sraza bila je neodlučna Bitka kod Sheriffmuira (13. novembar 1715.) Nade koje su Jakobiti polagali u snage koje su napredovale prema jugu u Englesku, rastopile su se kad je ta vojska opkoljena i poražena u Bitci kod Prestona. James je stigao prekasno da bi mogao nešto napraviti, pa se sa svojim glavnim pristašama vratio u Francusku.[1]
Četvrta jakobitska pobuna povedena je uz pomoć Španjolske na zapadu Škotske po planinama Highlandsa, ali je brzo ugušena u Bitci kod Glenshiela 1719.[1]
Posljednja buna, zvana Četrdesetpeta, kasnije je jako opjevana i romantizirana, ali je doista i bila najstrašnija. Prilike te 1745. godine izgledale su beznadno, jer se druga francuska invazija, planirana za godinu prije toga nije izvela, pa se mala pomoć mogla očekivati od te strane. Broj škotskih gorštaka spremnih da se odazovu ustanku bio manji nego 1715, a stanovnici ravnica apatični ili čak neprijateljski raspoloženi. Ali su prevagnuli šarm i hrabrost mladog princa Charlesa Edwarda Stuarta (kasnije prozvanog Mladi pretendent) i odsutnost vladinih vojnika (koji su se borili po evropskom kontinentu) pa se taj ustanak pretvorio u najopasniji. U roku od samo nekoliko tjedana, Charles je zagospodario Škotskom pobjedivši vladine snage u bitci kod Prestonpansa 21. septembra. Iako je bio potpuno razočaran, razvojem bune po Engleskoj, on se svejedno uputio prema jugu i do 4. decembra domarširao do engleskog Derbya. Tu je u Bitci kod Falkirka, 17. januara 1746. uspio još jednom poraziti vladine snage, prije nego se povukao u Highlands. Kraj njegove pobune zbio se 16. aprila, kada ga je William August, vojvoda od Cumberlanda, pobijedio u bitci kod Cullodena, pored Invernessa.[1]
Odmah nakon bitke pogubljeno je oko 80 pobunjenika, a puno njih koji su se razbježali, pohvatano je kasnije i bezobzirno pobijeno ili prognano iz Škotske. Sam Charles Stuart skrivao se i bježao od vladinih vojnika po brdima Highlandsa, sve do 20. septembra, kad je uspio pobjeći u Francusku.[1]
Nakon tog su Jakobiti nestali sa historijske scene kao ozbiljna politička snaga, ali su ostali kao sentimentalna uspomena, opjevana u mnogim pjesmama škotskog Highlandsa.[1]
Do kraja 18. vijeka, ime Jakobit izgubilo je puno od svojih starih političkih značenja, tako da je 1708. kralj George III, čak dodjelio punu penziju posljednjem pretendentu na tron iz Dinastije Stuart - Henryju Stuartu, vovodi od Yorka.[1]
