Engleska renesansa

Engleska renesansa bila je kulturološki i umjetnički pokret u Engleskoj u periodu između kasnog 15. do ranog 17. vijeka. Povezan je sa panevropskom renesansom za koju se obično smatra da je počela u Italiji u kasnom 14. vijeku. Kao i u većini ostatka sjeverne Evrope, u Engleskoj se u vezi s time malo šta dešavalo do jednog vijeka kasnije. Za početak engleske renesanse obično se kao pogodna godina uzima 1485. kada su svršetkom bitke na Bosworthskom polju završili Ratovi ruža i počela dinastija Tudora. Renesansni stil i ideje, međutim, sporo su prodirale u Englesku pa se elizabetansko doba u drugoj polovini 16. vijeka obično smatra vrhuncem engleske renesanse.

Engleska renesansa razlikuje se od talijanske renesanse na nekoliko načina. Dominantne umjetničke forme engleske renesanse bile su književnost i muzika. Likovna umjetnost u engleskoj renesansi bila je mnogo manjeg značaja nego u talijanskoj renesansi. Engleski je period počeo mnogo kasnije poslije talijanskog, koji se već pomijerao prema manirizmu i baroku za vrijeme 1550-ih ili ranije. Za razliku od toga, za englesku se renesansu može reći da je zaista počela tek 1520-ih, a nastavila se možda do 1620. godine.

Književnost

William Shakespeare, glavna ličnost engleske renesanse, prikazan na Chandosovskom portretu (umjetnik i autentičnost nisu potvrđeni).

Engleska je imala snažnu književnu tradiciju u engleskom vernakularu koja se postepeno povećala kako je upotreba štamparske mašine u Engleskoj postajala češća sredinom 16. vijeka.^[1] Do vremena elizabetanske književnosti energična književna kultura i u drami i u poeziji uključivala je pjesnike poput Edmunda Spensera, čiji je epski stih The Faerie Queene imao snažan utjecaj na englesku književnost, ali je kasnije zasjenjen stihovima Williama Shakespearea, Thomasa Wyatta i drugih. Uobičajeno, djela tih dramaturga i pjesnika kružila bi u formi rukopisa neko vrijeme prije nego što bi bila objavljena, a iznad svega drame engleskog renesansnog teatra bila su izvanredno naslijeđe tog perioda. Djela iz tog perioda također su pod utjecajem objave nezavisnosti od katoličke Crkve od strane Henrika VIII i tehnoloških napredaka u pomorstvu i kartografiji, koji se odražavaju u generalno nereligijskim temama i raznim Shakespeareovim brodolomskim avanturama.^[2]

Engleska dramska scena, koja je izvodila i za dvor i plemstvo u privatnim predstavama i za širu publiku u teatrima, bila je najprometnija u Evropi, sa svitom drugih dramaturga kao i divova kao što su Christopher Marlowe, Shakespeare i Ben Jonson. Sama Elizabeta I bila je proizvod renesansnog humanizma obučena od strane Rogera Aschama i pisala je okazionalne pjesme kao što je O gospodinovom odlasku u kritičnim trenucima svog života. U filozofe i intelektualce spadali su Thomas More i Francis Bacon. Svi monarsi dinastije Tudor iz 16. vijeka bili su visoko obrazovani, kao i većina plemstva, a talijanska književnost imala je značajan broj pratilaca, pruživši izvore za mnoge Shakespeareova djela. Engleska misao napredovala je prema modernoj nauci sa Baconovom metodom, pretečom naučne metode. Jezik Knjige zajedničkih molitava, prvi put objavljene 1549. godine, a na kraju tog perioda i Biblije kralja Jakova (1611) imao je trajan utjecaj na englesku svijest.

Likovna umjetnost

*Ditchleyski portret* Elizabete I, djelo stranog slikara Marcusa Gheeraertsa Mlađeg, c.1592

Engleska je bila vrlo spora u stvaranju likovnih umjetnina u renesansnom stilu, a umjetnici dvora Tudora bili su uglavnom uvezeni stranci sve do nakon kraja renesanse; Hans Holbein bio je istaknuta ličnost. Engleska reformacija stvorila je ogroman program ikonoklazma koji je uništio gotovo svu srednjovjekovnu religijsku umjetnost i gotovo sasvim prekinuo vještinu slikarstva u Engleskoj; engleskom umjetnošću dominiralo je slikanje portreta, a kasnije i slikanje pejzaža idućih nekoliko vijekova. Značajan engleski izum bila je pejzažna minijatura, koja je u biti preuzela tehnike izumiruće vještine slikanja iluminiranih rukopisa i prenijela ih na malene portrete koji su se nosili u medaljonima. Iako je ta forma razvijena u Engleskoj od strane stranih umjetnika, većinom flamanskih kao što je Lucas Horenbout, donekle neistaknuti osnivač te tradicije, do kasnog 16. vijeka domaći slikari kao što su Nicolas Hilliard i Isaac Oliver stvarali su najbolja djela, iako su najbolji stvoritelji većih portreta uljanim bojama još uvijek bili stranci. Portretna minijatura proširila se čitavom Evropom do 18. vijeka. Portretiranje Elizabete I bilo je pažljivo kontrolirano i razvilo se u razrađen i sasvim nerealističan ikonski stil koji je uspio stvoriti trajne slike.

Muzika

Engleska renesansna muzika ostala je u dodiru sa dešavanjima na kontinentu mnogo više nego likovna umjetnost i uspjela je opstati kroz reformaciju relativno uspješno, iako su William Byrd i druge istaknute ličnosti bili katolici. Elizabetanski madrigal bio je različit, ali i povezan sa talijanskom tradicijom. Thomas Tallis, Thomas Morley i John Dowland bili su ostali vodeći engleski kompozitori.

Kolosalni višehorski sastavi venecijanske škole predviđeni su u djelima Thomas Tallis, a Palestrinin stil iz rimske škole već je bio upijen prije objave Musica transalpina, u muzici majstora kao što je William Byrd.

Talijanska i engleska renesansa bile su slične po tome što su dijelile specifičnu muzičku estetiku. U kasnom 16. vijeku Italija je bila muzički centar Evrope i jedna od glavnih formi koje su se pojavile iz te jedinstvene eksplozije muzičke kreativnosti bio je madrigal. Nicholas Yonge je 1588. u Engleskoj objavio djelo Musica transalpina — zbirku talijanskih madrigala koji su poengleženi — događaj koji je pokrenuo modu madrigala u Engleskoj koja je ostala gotovo bez premca u renesansi po tome što je bila trenutno primanje ideje, iz druge države, prilagođene lokalnoj estetici. Engleska poezija bila je u tačno odgovarajućem stadiju razvoja da bi se desila takva transplantacija, budući da su forme poput soneta bile jedinstveno prilagođene madrigalima: doista, sonet je već bio dobro razvijen u Italiji. Kompozitori poput Thomasa Morleya, jedinog kompozitora-savremenika Shakespearea čija su djela opstala, objavljivao je samostalne zbirke, otprilike u talijanskom maniru, ali opet sa jedinstvenom engleskošću; zanimanje za kompozicije engleske škole madrigala posljednjih je decenija doživjelo značajan preporod.

Arhitektura

Unatoč tome što su neke građevine bile stvorene djelimično u renesansnom stilu iz vremena vladavine Henrika VIII, prije svega Palača Hampton Court, nestala Palača Nonsuch, Sutton Place i Toranj Layer Marney, sve do elizabetanske arhitekture pri kraju tog vijeka nije se pojavio pravi renesansni stil, pod mnogo većim utjecajem sjeverne Evrope nego Italije. Najpoznatije građevine su velike kuće za pokazivanje sagrađene za dvorjane, okarakterizirane raskošnom upotrebom stakla; tako postoji izreka "Hardwick Hall, more glass than wall" ("Dvorana Hardwick, više staklo nego zid"), a tu se ističu i Dvorana Wollaton, Kuća Hatfield i Kuća Burghley. Stil je nastavljen u ranom 17. vijeku i potom se razvio u jacobanska arhitektura. Manje, ali bez obzira velike kuće kao što je Dvorana Little Moreton, nastavljalo se graditi i širiti u srednjovjekovnim polu-podruprijetim stilovima sve do kasnog 16. vijeka. Crkvena arhitektura nastavljena je u kasnom gotičkom stilu do reformacije, a onda je gotovo sasvim zaustavljena, iako su crkveni spomenici, paravani i drugi ukrasi često bili u klasičnim stilovima iz oko sredine vijeka. Nekolicina novih crkvenih građevina obično su bile u gotičkom stilu, kao što je Kapela Langley iz 1601. godine.^[3]

Kritika ideje engleske renesanse

*Young Man Among Roses*, portretna minijatura (Nicholas Hilliard, 1588, V&A). Smatra se da je na slici prikazan grof Essexa

Ideja nazivanja tog perioda "renesansom" moderan je izum kojeg je popularizirao historičar Jacob Burckhardt u 19. vijeku. Ideja renesanse sve više kritiziraju mnogi historičari kulture, a neki tvrde da "engleska renesansa" nema pravih veza sa umjetničkim pokretima i ciljevima talijanskih umjetnika (Leonarda da Vincija, Michelangela, Donatella) koji su u uskoj vezi sa renesansnom likovnom umjetnosti. S druge strane, iz perspektive književne historije Engleska je već imala cvatuću književnost preko 200 godina prije Shakespeareovog vremena, tokom posljednjih decenija četrnaestog vijeka. Chaucerova popularizacija engleskog kao medija književnog sastavljanja umjesto latinskog desila se samo 50 godina nakon što je Dante počeo koristiti talijanski za ozbiljnu poeziju, a Chaucer je prevodio djela i Boccaccia i Petrarke na srednjoengleski jezik. U isto vrijeme William Langland, autor djela Piers Plowman, i John Gower također su pisali na engleskom. U petnaestom vijeku, Thomas Malory (autor djela Le Morte D'Arthur), John Lydgate i Thomas Hoccleve bili su značajne ličnosti. Iz tog razloga, učenjaci nalaze jedinstvenost perioda zvanog engleska renesansa upitnim; C. S. Lewis, profesor srednjovjekovne i renesansne književnosti pri univerzitetima Oxford i Cambridge, poznat je po tome što je kolegi dao opasku da je "otkrio" da engleska renesansa nije postojala, a ako jeste, da "nije imala nikakvog utjecaja".

Historičari su također počeli posmatrati riječ "renesansa" kao bespotrebno opterećenu riječ koja posredno izražava nedvojbeno pozitivan "preporod" iz po svoj prilici primitivnog srednjeg vijeka. Neki historičari su postavili pitanje "renesanse za koga?," ističući, na primjer, da je položaj žene u društvu nedvojbeno opao tokom renesanse. Mnogi historičari i historičari kulture sada radije koriste pojam "rani moderni" za taj period, pojam koji ga ističe kao prelaznog koji je doveo do modernog svijeta, ali pokušava izbjeći pozitivne ili negativne konotacije.

Ostali historičari kulture suprotstavili su se tome rekavši da je, bez obzira na to da li je naziv "renesansa" primjeren, u Engleskoj definitivno došlo do umjetničkog uspona pod monarsima dinastije Tudor, koji je kulminirao u Shakespeareu i njegovim savremenicima.

Najznačajniji pisci engleske renesanse

Najznačajnije ličnosti engleske renesansne književnosti su:

Povezano

Reference

↑ „Renaissance Period”. people.umass.edu. Pristupljeno 2015-12-05.
↑ „Life in Renaissance England”. www.uh.edu. Pristupljeno 2015-12-05.
↑ Airs, Malcolm, The Buildings of Britain, A Guide and Gazetteer, Tudor and Jacobean, naročito poglavlja 1, 3 id 8, 1982, Barrie & Jenkins (London), ISBN 0-09-147831-6

Dodatna literatura

Cheney, Patrick. "Recent Studies in the English Renaissance," SEL: Studies In English Literature (2007) 47(1): 199-275
Hadfield, Andrew. The English Renaissance, 1500-1620 (2001)
Hattaway, Michael, ed. A Companion to English Renaissance Literature and Culture. (2000). 747 str.
Keenan, Siobhan. Renaissance Literature (Edinburgh Critical Guides to Literature) (2008)
Lamb, Mary Ellen. "Recent Studies In The English Renaissance," SEL: Studies in English Literature (Johns Hopkins); 2006 46(1): 195-252
Loewenstein, David. "Recent Studies in the English Renaissance," SEL: Studies in English Literature Spring 2011, svezak 51 izdanje 2, str. 199–278
Robin, Diana; Larsen, Anne R.; and Levin, Carole, eds. Encyclopedia of Women in the Renaissance: Italy, France, and England (2007) 459 str.
Rowse, A. L. The Elizabethan Renaissance: The Life of the Society (2000) izvod i pretraga teksta
Sheen, Erica, and Lorna Hutson, eds. Literature, Politics and Law in Renaissance England (2005)
Smith, Emma and Garrett A. Sullivan Jr., eds. The Cambridge Companion to English Renaissance Tragedy (2010)

[1] „Renaissance Period”. people.umass.edu. Pristupljeno 2015-12-05.

[2] „Life in Renaissance England”. www.uh.edu. Pristupljeno 2015-12-05.

[3] Airs, Malcolm, The Buildings of Britain, A Guide and Gazetteer, Tudor and Jacobean, naročito poglavlja 1, 3 id 8, 1982, Barrie & Jenkins (London), ISBN 0-09-147831-6

[1]

[2]

[3]