Bektaši
Bektašije su islamsko versko bratstvo koje sledi učenja hadži-Bektaša Velija, anatolijskog mistika i derviša iz 13. veka. Bektašije su pobornici islamskog misticizma (sufizma), bliski šiitskom ogranku islama.
Tokom osmanlijskog perioda, bektašizam se iz Anatolije raširio Balkanom, a bili su veoma uticajni među janičarima. Bektašije su gajile nepoštovanje prema društvenoj hijerarhiji i prema raširenim običajima i obredima, što je našlo izraza u bezbrojnim šalama o bektašijama.[1]
Danas se ovo učenje posebno sačuvalo među Albancima u Albaniji, Makedoniji i Kosovu.
Nastanak derviškog reda bektašija se veže za jesevije, s tim da zbog mnogo drugih utjecaja nije ga moguće jednostavno ocijeniti kao ogranak jesevijskoga derviškoga reda.[2] Posljednji snažan centar jesevija bio je Turkestan, nakon čijeg slabljenja derviši ovoga reda počinju lutati svijetom te dobivaju atribut “lutajući derviši”. Nakon određenoga perioda jedan broj ovih derviša se povezuje s turskom vojskom.[2]
Islamska heterodoksija, šale o bektašijama
Osnivač bektašija je hadži Bektaš iz Horosana. Pred najezdom Mongola na seldžučku državu dolazi u Anadoliju gdje i umire oko 1337. godine (Hadži Bektaš je umro u trinaestom vijeku, mislim 1227.). Bektašijski derviški red uglavnom se proširio po evropskim djelovima države. Neke od njihovih obeležja bile su: život izvan grada, ali u neposrednoj blizini, razlikovanje od drugih ljudi, te celibat posebne duhovne klase unutar reda.
U XIV stoljeću sultan Murat I u osmanlijsku vojsku uvodi novi vojni red – janičare (jeni – novi, čeri - četa). Janičari su prihvatili bektašije kao duhovne savjetnike. Zbog mnogih utjecaja bektašije nisu bili “ortodoksni”, nisu u potpunosti prihvaćali vjerovanje sunneta ali ih tadašnja ulema nije proganjala. Razlog tome je jaka veza sa janičarima, tadašnjim nosiocima turske osmanlijske države.[2]
Godine 1501., za starješinu središnje bektašijske tekije, tekije Pîr Evi, u gradu Koj, kod Kiršehira, imenovan je Bâlim Sultan (umro 1516.). Nazvan je “Drugi pîr” (Pîr Sânî). Bâlim Sultan uvodi neke novine. Neki članovi reda odbili su reforme Bâlim Sultana te se dotada jedinstvena zajednica bektašija podjelila na pristalice Bâlim Sultana, neki ih oslovljavaju babe, i sljedbenike učenja hadži bektaš Velija – ćelebije. Rezultat podjele bila je pobjeda ćelebija. Oni su zadržali starješinstvo nad tekijom Pîr Evi kao i vodeću ulogu u redu uopće. U XVI stoljeću, Sersam Ali-baba (umro 1589.) ustanovljava najviši položaj u hijerarhiji reda – dede-baba. Negdje do druge polovine 17. stoljeća mjesto vrhovnoga staranja redom bilo je pitanje izbora. Od oko 1750. godine, starješinstvo nad redom postaje nasljedno.[2]
Konačan sukob unutar bektašijskoga reda desio se za vrijeme Ahmeda Dželaluddina Ćelebija. Tada su nastale tri grupcije: prva koja se zvala pravim bektašijama i ona je dominantna; druga koja se zvala dede (neprijatelji su ih zvali “kadžars”, što znači “banditi”); treća je ćelebije (koju su zvali “murteti”, tj. osobe koje su izašle iz islama).[2]
Kada je 1826. godine ukinut janičarski red počeo je i veliki progon bektašija. Ubijani su, hapšeni, zatvarani, oduzimata im je imovina i uništavane ili oduzimane tekije. Preživjele grupe nastavile su djelovati u tajnosti i punoj izolaciji.[2]
- Muhammed Seyfeddin Ibn Zulfikari Derviš Ali; Bektaşi İkrar Ayini, Kalan Publ. Prevedeno: Mahir Ünsal Eriş, Ankara, 2007 (Na turskom)
- The Bektashi order of Sufis
- The Bektashi Order of Dervishes
- Alevi Bektasi Arhivirano 2009-05-28 na Wayback Machine-u
- Hurufi influence on Bektashism Arhivirano 2008-09-07 na Wayback Machine-u
- bektashi jokes Arhivirano 2010-08-24 na Wayback Machine-u
