Rumuni

Rumuni/Rumunji; Români
	; Marthe Bibesco • Constantin Brâncuşi • Dimitrie Cantemir • Henri Coandă • Mihai Eminescu • George Enescu • Avram Iancu • Nicolae Iorga • Mihail Kogălniceanu • Titu Maiorescu • Inocenţiu Micu-Klein • Nadia Comăneci
Ukupna populacija
	cca. 23,8 miliona (uključivši Moldavce)
Regioni sa značajnim brojem pripadnika
Jezik/ci
	Rumunski jezik
Religija
	uglavnom rumumsko pravoslavlje, ali takođe i rumunsko katoličanstvo, rimokatoličanstvo, protestantizam, judaizam i ateizam.
Srodne etničke grupe
	Aromuni, Megleno-Rumuni, Istro-Rumuni; V.: Vlasi, Moldavci
	Fusnote
	1 Broj u Italiji i Španiji predstavljas nedavne imigrante od kojih su mnogi već bili uključeni u rumunski popis od 2002.;

Rumuni ili Rumunji su istočno-evropski narod, koji pretežno živi u Rumuniji, gde čini oko 90% stanovništva. Rumunski narod je nastao mešanjem drevnih Dačana sa doseljenim rimskim kolonistima. Rumuni su većinom pravoslavne veroispovesti, a govore rumunskim jezikom, koji pripada romanskoj grupi indoevropske porodice jezika. Rumuna ukupno ima oko 23,782,990^[24], od toga u Rumuniji 16,870.000.

Ime

Rumunji će svoje ime (sebe zovu Români) steći tek nakon romanizacije stare Dacije i tračkih plemena (Dačana) naseljenih u njoj. Na prostoru koji su nastanjivala stara dačka plemena nastale su 3 etnografske zone u kojima razlikujemo prave Rumunje u području Transilvanije uključujući i Crişanu i Banat. Druga je Vlaška u Olteniji, Munteniji i Dobrudži gdje nalazimo Vlahe ili Aromune (Arumunje). Treća je Moldavija sa Moldavcima, uključujući republiku Moldovu, Moldaviju u Rumunjskoj, Budžak i Bukovina.

Nazivi Români, Rumunji i ostale varijante svakako potjeću po imenu starog Rima, jer su sami sebe smatrali naseljednicima ove države.

Popis starih plemena

Plemena koja su naselajvala Daciju i čiji bi ronaizirani potomci trebali učestvovati u stvaranju rumunjskog naroda bili bi:

Albocensi (Albocenses), zapadno od plemena Potulatensi (Potulatenses).
Anarti, sjeverozapadna Dacija.
Apulisredišnja Transilvanija, središte im bijaše Apulum (Piatra Craivii)
Biephi, zapadno od Buridavensesa.
Buri
Buridavensi (Buridavenses), sjeverna Moldavija.
Calipizi, između Dnjestra i Buga.
Karpi (Carpi), istočno od Karpata i zapadno od Dnjestra. Karpati dobivaju ime po njima.
Caucoensii (Caucii, Caucoenses), na
Ciagisi, između Saldensesa i Piephigija
Kostoboci (Costoboci), sjeverna i sjeveroistočna Dacija, pa u suvremenu Ukrajinu i Moldaviju
Cotensi (Cotenses), istočno od Buridavensesa
Crobobizi, Dobrudža
Trizi, Dobrudža
Keiasigi, Transilvanija.
Piephigi, Moldavija i istočna Muntenia
Potulatensi (Potulatenses), između Albocensesa i Siensesa
Predavensi (Predavenses), na zapadu
Ratacensi (Ratacenses), između Predavensesa i Caucoensesa
Saldensi (Saldenses), današnji Banat i Crişana
Siensi (Sienses), istočno od Potulatensesa
Suci, ušće rijeke Olt.
Teurisci, sjeverna Dacija
Tirageti (Tyragetae), na ušću Dnjestra

Povijest

Područje današnje Rumunjske nastanjeno je već nekoliko desetina tisuća godina. Najstarije kosti pronađena na njezinom području stare su između 34,000 i 36,000 godina. Radi se o facialnim kostima koje su pripadale muškarcu i zasada se smatraju najstarijima u Europi (vidi). Pretke današnjih Rumunja ovdje nalazimo već negdje oko 500 godina pne. To su Dačani koji nastanjuje krajeve između obala Crnog mora i na zapad preko Karpata do u Panonsku nizinu. Ova srodna plemena pod vodstvom Burebiste (82-44. pne.) ujedinit će se u snažnu državu protiv koje će zaratit Cezar, ali iste godine obadvoje vođa doživljavaju istu sudbinu. Ubijeni su od svojih podanika. Rim ipak nastavlja rat protiv Dačana čija se država raspala na 4 ili 5 djelova, svaka pod drugim vladarom. Do ujedinjenja ipak dolazi 95. pod vodstvom Decebala. Ovaj se hrabro opire napadima rimskih careva Domicijana i Trajana. Sa Trajanom vodi ratove 101.-101. i 105.-106. ili 107. U ovom posljednjem destruktivnom ratu Decebal je podlegao, te se opkoljen ubija. Rim ovlada Dacijom a 129. podijeljena je na Gornja Daciju (Dacia superior) i Donja Daciju (Dacia inferior). Ove provincije poznate su i kao Transilvanija i Mala Valahija ili Mala Vlaška. Marko Aurelije Daciju će podijeliti na 3 provincije Porolissensis, Apulensis i Maluensis. Glavno im sjedište postaje Sarmizegetusa, gdje je skončao posljednji dački kralj Decebal (vidi). Dacija se nalazi na sjevernoj i istočnoj granici carstva te je neprekidno pod prijetnjom raznih skitalačkih plemena ali i pod zaštitom rimske vojske. među ostalima tu je i slavna Legio XIII Gemina, koja je ratovala u Galiji a 49. prije Krista prelazi Rubikon (vidi most na rijeci Rubikon Arhivirano 2007-02-10 na Wayback Machine-u), te dolazi do drugog rimskog građanskog rata. Još je jedna legija tu stacionirana, to je Legio V Macedonica. Na granicama rimskog carstva javljaju se novi narodi i nove opasnosti. Dolaze Vizigoti, a za leđima su im Huni. Aurelije 270 ili 271. povlači svoje snage iz Dacije. Do ratova će doći još 378., to je Bitka kod Hadrianopolja koju predvodi Fritigern na čelu Tervinga, Greutunga i Alana protiv rimskog cara Valensa. Ova rat navijestit će konačnu propast zapadnorimskog carstva.

Život ovih plemena bio je vezan uza zemlju i stoku. Uzgajali su cerealije, voće i pravili vino. Posjedovali su velika krda goveda i ovaca, bavili se pčelarstvomm, a konji su im bili na cijeni. Područje Dacije bilo je bogato depozitima zlata, željeza i srebra u karpatima, čija eksploatacija datira još iz 8. stoljeća prije Krista. I sam car trajan se iz svog osvajanja vratio u Rim sa 165 tona zlata i 330 tona srebra. Sol i drvo bili su dodatni izvozi Dacije.

Rimaljni su Daciji pak ostavili svoj jezik i ime. Kao stanovnici Bizanta sebe će nazivati ' Romeji' -ma. Latinski jezik koji su Rimljani donesli sa sobom Dakoromani, (romanizirani Dačani, Rumunji i srodni Moldavci i Vlasi) razvit će u posebne jezike koje danas klasificiramo romanskoj skupini indoeuropskih jezika.

Etnografija

U velikoj romanskoj skupini naroda Rumunji i Moldavci predstavljaju njihove najistočnije pripadnike. Rumunji su nastali romanizacijom na bizantskom području, pa su naslijedili romansko ime i bizantske obrede 'Ritul bizantin' . Od srednjeg vijeka pa do 19. stoljeća oni žive u 3 različite susjedne kneževine: Transilvaniji, Vlaškoj i Moldaviji. Ove tri nalaze se na križanjima velikih kraljevstava i carstava, no kroz cijelo vrijeme uspjeli su očuvati svoje posebno nacionalno biće i svoju specifičnu civilizaciju. Ujedinjenjem Vlaške i Moldavije 1859. nastat će njihova nacionalna država, Rumunjska, no ona će ostat turski vazal sve do 1877. kada će proglasit svoju nezavisnost što će potvrdit berlinski kongres 1878. Ovim će će joj otomansko carstvo prepustiti Dobrudžu, a ona Rusiji Besarabiju. Svi ovi narodi sa kojima su Rumunji kroz svoju povijest u kontaktima i suživotu utjecat će, geografsko-klimatske uvjete, na stvaranje rumunjske kulture. Planinski masiv Karpata što se od sjevera proteže prema jugu i zapadu odvaja Transilvaniju (najoznatijoj po grofu Drakuli) od Vlaške nizine i Moldavije. Rumunji su ovisno o lokalitetu zemljodjelci (u nizinama) s danas razvijenom poljoprivredom u kojoj prednjače pšenica i kukuruz. U planinskim krajevima bave se stočarstvom, pretežno ovce.

Seljačka kuća

Tradicionalne seljačke kuće Rumunja građene su od materijala koji je dostupan, tako da se po materijalu razlikuju one u šumovitim krajevima gdje su građene od drveta, u ravnicama od gline ili opeke, i uz obalu od kamena. Ove kuće pretežno su prizemnice a seljak je arhitekt i majstor gradnje svoje vlastite kuće. Unutrašnjost joj izgleda poput pravog muzeja, većina predmeta rađena je od drveta hrasta ili bukve, funkcionalne primjene i lijepo dekorirano rezbarijama. Seljačka odjeća domaće je izrade, od vune, pamuka ili konoplje. Nije nikad blještavih boja, nego kombinacija bijele, crne, plave i crvene, diskretnih dekorativnih motiva. U prošlim stoljećima mlade Rumunjke, kako bi izgledale poput bizantskih princeza ukrašavale su svoju odjeći zlatnim i srebrnim nitima.

Običaji i kuhinja

mămăliga

Rumunjski narodni običaji kombinacija su starih agrarnih rituala i kršćanstva. Od bojenja uskršnjih jaja napravljena je prava umjetnost. Tradicionalno bojena se u crveno, uskršnja jaja dekoriraju se u različitim krajevima na specifične načine, s motivima koji simboliziraju obnovu i besmrtnost. Za Uskrs kod Rumunja i Moldavaca priređu je se slatki kruh cozonac sa mlijekom, šećerom i jajima. Bugari ga nazivaju kozunak (козунак), i veoma je nalik talijanskom panettoneu. Mnoga jela i pića priređuju se sa kukuruzom, kao mămăliga (žganci), mămăligă cu lapte (žganci s mlijekom) i balmoş (kuhani u ovčjem mlijeku), ili su mesna (janjetina), stufat de miel i drob de miel; nadalje mesne i juhe od povrća. Od turskog utjecaja potjeće pilav, jelo često na Srednjem istok, srednjoj i južnoj Aziji, a probilo se sve do Latinske Amerike i Kariba, pa ga na Trinidadu poznaju kao pelau, i postao dijelom kreolske kulinarske tradicije. Pilav je najčešći među turskim narodima Tatarima, Kazahima, Kirgizi i drugi. Kod Rumunja treba spomenuti i jaku šljivovu rakiju -ţuică, čiji proces proizvodnje mora biti završen prije Božića. U području Moldavije poznati desert je pita poale în brâu.

Galerija

Antički Dačani
Granica grčkog i latinskog uticaja na Balkanu
Teorije o poreklu Rumuna
Vlasi (Rumuni) na području današnje Rumunije u 6-8. veku, prema Školskom istorijskom atlasu objavljenom u Beogradu 1970. godine
Rumunske teritorije u 9-13. veku
Balkanski narodi vlaškog porekla
Rumuni pre Prvog svetskog rata
Rumuni u Rumuniji (popis iz 2011. godine)

Povezano

Reference

↑ „Romanian Census Results 2002”. Arhivirano iz originala na datum 2009-07-06. Pristupljeno 2010-02-15.
↑ [1] Arhivirano 2019-01-07 na Wayback Machine-u Data according to the CIA World Factbook
↑ „Archive copy”. Arhivirano iz originala na datum 2011-09-29. Pristupljeno 2010-02-15.
↑ Instituto Nacional de Estadística: Avance del Padrón Municipal a 1 de enero de 2008. Datos provisionales. [2].[3]^{[mrtav link]}
↑ [4] Arhivirano 2011-11-10 na Wayback Machine-u.
↑ prema ukrajinskom nacionalnom popisu iz 2001. (data-ro Arhivirano 2009-06-04 na Wayback Machine-u data-md Arhivirano 2007-09-30 na Wayback Machine-u).
↑ Foreign-born population by country of origin, 2004, Nemački statistički biro. Nemački brojne navodi više od milion Švaba i Saksonaca čije su porodice kroz istoriju živele u Banatu i Transilvaniji, i migrirale u Nemačku tokom 20. veka. Mnogi pripadnici ove grupe još uvek govore rumunski.
↑ [5] Arhivirano 2009-10-03 na Wayback Machine-u Estimated by the Romanian embassy in Germany
↑ Statistics Canada, Popis stanovništva u Kanadi 2006. target audience - Demographic Information- Sarmis ROMEDIA Arhivirano 2009-11-01 na Wayback Machine-u
↑ „2002 Russia Census”. Arhivirano iz originala na datum 2007-02-17. Pristupljeno 2010-02-15.
↑ 2002 Serbia Census Arhivirano 2009-03-27 na Wayback Machine-u.
↑ ^12,0 ^12,1 [6]
↑ „General Secretariat of National Statistical Service of Greece” (PDF). Arhivirano iz originala na datum 2015-09-24. Pristupljeno 2010-04-07.
↑ Ziua "20.000 de romani in Kazahstan"
↑ Cotidianul [7]: reprezentantii comunitatilor romanesti din Kazahstan au avut cuvinte de lauda pentru sprijinul obtinut din partea Ambasadei Romaniei la Alma-Ata. Comunitatea numara nu mai putin de 20.000 de romani, deportati dupa 1945 din Basarabia si nordul Bucovinei.
↑ [8]
↑ 2006 Australian census reports 18,320 people of Romanian ancestry
↑ 2001 Hungarian census
↑ Foreign-born persons in Sweden by country of birth, 2005
↑ [9]
↑ (bg) Bulgarian Census, 2001.
↑ [10]
↑ [11]
↑ Ethnologue 2014

Literatura

Musat, Mircea & Ardeleanu, Ion (1985), From ancient Dacia to modern Romania, Bucharest.
Pop, I. (1999), Romanian and Romania a brief History, Columbia University Press, New York
Giurescu, Constantin (1972), Chronological History of Romania, Bucharest

O plesovima

Alexandru, T. (1980), Rumanian Folk Music, Bucharest: Musical Publishing House.
Kligman, G. (1977), Căluş, symbolic transformation in Romanian ritual, Chicago & London: University of Chicago Press.
Kligman, G. (1988), Wedding of the Dead: Ritual, Poetics, and popular culture in Transylvania, Berkeley: University of California Press.

[1] „Romanian Census Results 2002”. Arhivirano iz originala na datum 2009-07-06. Pristupljeno 2010-02-15.

[CIA_World_Factbook-2] [1] Arhivirano 2019-01-07 na Wayback Machine-u Data according to the CIA World Factbook

[3] „Archive copy”. Arhivirano iz originala na datum 2011-09-29. Pristupljeno 2010-02-15.

[4] Instituto Nacional de Estadística: Avance del Padrón Municipal a 1 de enero de 2008. Datos provisionales. [2].[3]^{[mrtav link]}

[5] [4] Arhivirano 2011-11-10 na Wayback Machine-u.

[6] rema ukrajinskom nacionalnom popisu iz 2001. (data-ro Arhivirano 2009-06-04 na Wayback Machine-u data-md Arhivirano 2007-09-30 na Wayback Machine-u).

[7] Foreign-born population by country of origin, 2004, Nemački statistički biro. Nemački brojne navodi više od milion Švaba i Saksonaca čije su porodice kroz istoriju živele u Banatu i Transilvaniji, i migrirale u Nemačku tokom 20. veka. Mnogi pripadnici ove grupe još uvek govore rumunski.

[8] [5] Arhivirano 2009-10-03 na Wayback Machine-u Estimated by the Romanian embassy in Germany

[9] Statistics Canada, Popis stanovništva u Kanadi 2006. target audience - Demographic Information- Sarmis ROMEDIA Arhivirano 2009-11-01 na Wayback Machine-u

[10] „2002 Russia Census”. Arhivirano iz originala na datum 2007-02-17. Pristupljeno 2010-02-15.

[11] 2002 Serbia Census Arhivirano 2009-03-27 na Wayback Machine-u.

[migrationinformation.org-12] 12,0 ^12,1 [6]

[13] „General Secretariat of National Statistical Service of Greece” (PDF). Arhivirano iz originala na datum 2015-09-24. Pristupljeno 2010-04-07.

[14] Ziua "20.000 de romani in Kazahstan"

[15] Cotidianul [7]: reprezentantii comunitatilor romanesti din Kazahstan au avut cuvinte de lauda pentru sprijinul obtinut din partea Ambasadei Romaniei la Alma-Ata. Comunitatea numara nu mai putin de 20.000 de romani, deportati dupa 1945 din Basarabia si nordul Bucovinei.

[16] [8]

[17] 2006 Australian census reports 18,320 people of Romanian ancestry

[18] 2001 Hungarian census

[19] Foreign-born persons in Sweden by country of birth, 2005

[20] [9]

[21] (bg) Bulgarian Census, 2001.

[22] [10]

[23] [11]

[24] Ethnologue 2014

[24]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]