Wikipedija

Južni ocean

(Preusmjereno sa stranice Južni okean)

Južni okean, još poznat i kao Južni polarni okean i Antarktički okean[1] ili Australijski okean,[2] sastoji se od najjužnijih voda Svetskog okeana. Generalno se uzima da je južno od 60° S latitude. Ovaj okean okružuje Antarktik.[3] Kao takav, on se smatra četvrtim po veličini među pet glavnih okeana: manji je od Pacifika, Atlantika, i Indijskog okeana, a veći je od Arktičkog okeana.[4] Ova okeanska zona je gde se hladne koje teku ka severu iz Antarktika mešaju sa toplijim subantarktičkim vodama.

Južni okean, kao što je navedeno u nacrtu 4. izdanja Granice Okeana i mora Međunarodne hidrografske organizacije (2002).
Opšte objašnjenje antarktičke konvergencije, koju naučnici ponekad koriste kao demarkaciju Južnog okeana.

Međunarodna hidrografska organizacija (engl. IHO) je definisala ovaj okean 2000. godine. Iako je službeno priznat kao okean tek nedavno, među mornarima se smatrao okeanom već decenijama. Od 68 država koje su članice MHO, njih 28 se odazvalo glasanju o novom okeanu. Njih 27 se izjasnilo za novi okean, dok je jedino Argentina odbila da prihvati novi okean. Samo ime Južni okean je odabrano od strane osamnaest država uz alternativno ime Antarktički okean. Polovina glasova je bila da se granica Južnog okeana odredi na 60. stepenu južne Zemljine polulopte, a druga polovina se izjasnila da želi granicu na 35. stepenu južne polulopte. Ostali izvori navode Atlantski, Tihi i Indijski okean kao okeane koji omeđuju Antarktik.

Putem svojih putovanja tokom 1770-ih, kapetan Džejms Kuk je dokazao da vodene površine obuhvataju južne geografske širine globusa. Od tog vremena geografi su bezuspešno pokušavali da usaglase severnu granicu Južnog Okeana, ili čak i njegovo postojanje, jer su razmatrali njegove vode kao različite delove Pacifika, Atlantika i Indijskog okeana. Međutim, prema Komodoru Džonu Liču iz Međunarodne hidrografske organizacije (IHO), nedavna okeanografska istraživanja su otkrila važnost južne cirkulacije, te se termin Južni okean koristi za definisanje tela vode koja leži južno od severne granice te cirkulacije.[5] Ovo je i dalje sadašnja zvanična IHO politika, mada još nije usvojena revizija njihove definicije iz 2000. godine, kojom je obuhvaćena definicija Južnog okeana kao voda južno od 60. paralele. Drugi smatraju da je sezonska fluktuacija antarktičke konvergencije prirodna granica.[6]

Definicije i upotrebe

uredi
 
Pulsirajući ledeni nanosi oko Antarktika odražavaju različite definicije Južnog okeana

Granice i nazivi za okeane i mora su bili međunarodno dogovoreni kada je Međunarodni hidrografski biro (IHB), prekursor IHO organizacije, sazvao Prvu međunarodnu konferenciju 24. jula 1919. IHO je zatim objavio svoju publikaciju Ograničenja okeana i mora, čije se prvo izdanje pojavilo 1928. Od prvog izdanja, granice Južnog okeana progresivno su se kretale ka jugu; od 1953. godine granica je izostavljena iz zvanične publikacije i prepuštena lokalnim hidrografskim kancelarijama da odrede sopstvene limite. IHO je uključio okean i njegovu definiciju kao vode južno od 60°J u svojoj reviziji iz 2000. godine, ali ovo nije bilo formalno usvojeno, zbog kontinuiranog neslaganja u pogledu drugih područja teksta, kao što je spor oko imena Japanskog mora. IHO definicija iz 2000. godine, je međutim, bila cirkulisana u nacrtu izdanja 2002. godine i koristi se unutar IHO i od strane nekih drugih organizacija kao što su američka Centralna obaveštajna agencija[4] i Merijam-Vebster rečnik.[note 1][7] Australijske vlasti smatraju da Južni okean leži neposredno južno od Australije.[8][9] Nacionalno geografsko društvo ne prepoznaje ovaj okean,[2] prikazujući ga (ako uopšte) u fontu drugačijem od ostalih svetskih okeana; umesto toga, prikazuje Pacifik, Atlantik i Indijski okean koji se protežu do Antarktika na svojim štampanim i onlajn kartama.[10][note 2] Među izdavačima mapa koji koriste termin Južni okean na svojim mapama su Hema Mape[12] i GeoNova.[13]

 
Delinacija Južnog okeana prema Međunarodnoj hidrografskoj organizaciji postojano se pomerala prema jugu počevši od prvobitnog izdanja njihove publikacije Ograničenja okeana i mora iz 1928. godine. Australija nastavlja da gleda na okean kao da počinje na njenoj južnoj obali. Prikazane granice iz 1953. godine su britanskog porekla, kao što je navedeno u trećem izdanju. Drugi i dalje smatraju atlantsku konvergenciju kao prirodnu granicu Južnog okeana, nezavino od političkih sporazuma.[3]
 
Mapa Antarktika u Južnom okeanu.

Definicije pre 20. veka

uredi
 
„Južni okean” kao alternativno ime za Etiopski okean na mapi Afrike iz 1700. godine.

„Južni okean” je zastarelo ime za Tihi okean ili Južni Pacifik, koje je skovao Vasko Nunjez de Balboa, prvi Evropljanin koji ga je otkrio, i koji mu je pristupio sa severa.[14] „Južna mora” je manje arhaični sinonim. Britanski parlamentarni zakon iz 1745. godine je uspostavio nagradu za otkrivanje a severozapadnog prolaza do „Zapadnog i Južnog okeana Amerike”.[15]

Autori koji su koristili termin „Južni okean” za označavanje voda koje okružuju nepoznate južne polarne regione koristili su različite granice.Džejms Kukov izveštaj o njegovom drugom putovanju sugeriše da je Nova Kaledonija na njegovoj granici.[16] Pikokov Geografski rečnik iz 1795. godine pominje da ovaj okean leži „južno od Amerike i Afrike”;[17] Džon Pejn je 1796. godine koristio 40 stepeni kao severnu granicu;[18] Edinburgh Gazetteer je 1827. godine koristio 50 stepeni.[19] Family Magazine je 1835. godine podelio „Veliki južni okean” u „Južni okean” i „Antarktički okean” oko južnog polarnika, sa severnom granicom Južnog okeana duž linija koje povezuju Rt Horn, Rt dobre nade, Zemlju van Dimena i jug Novog Zelanda.[20]

Zakon o Južnoj Australiji iz 1834 Ujedinjenog Kraljevstva opisuje vode koje formiraju južni limit nove kolonije Južne Australije kao „Južni okean”. Zakon o zakonodavnom veću iz 1881. godine kolonije Viktorija razgraničio je deo podele Bernsdejla kao „duž granice Novog Južnog Velsa do Južnog okeana”.[21]

Delineacija iz 1928. godine

uredi
 
Prvo izdanje iz 1928. godine publikacije Granice okeana i mora sa originalnom IHO delineacijom Južnog okeana koja se naslanja na kopnene mase.[22]

U prvom izdanju Ograničenja okeana i mora iz 1928. godine, Južni okean je imao kopnene granice: Antarktik na jugu, i Južna Amerika, Afrika, Australija, i ostrvo Broton, Novog Zelanda na severu.

Detaljne kopnene granice su bile od rta Horn u Južnoj Americi i idući istočno do Igleni rta u Africi, zatim dalje na istok do južne obale Australije do rta Liuvina, Zapadna Australija. Od rta Liuvina, granica je zatim sledila obalu Australije do rta Otveja, Viktorija, zatim južno preko Basovog tesnaca do rta Vikama, King ostrva, duž zapadne obale King ostrva, zatim preostali deo puta na jugu preko Basovog tesnaca do rta Grim, Tasmanija. Granica je sledila zapadnu obalu Tasmanije u pravcu juga do Jugoistočnog rta i zatim je išla istočno do Broton ostrva, Novi Zeland, pre povratka do rta Horn.[22]

 
Drugo izdanje iz 1937. godine publikacije Granice okeana i mora prikazuje IHO pre-1953. delineaciju Južnog okeana pomerenu ka jugu.[22]

Geografska obeležja

uredi

Južni okean, je okeanografski rečeno, definisan kao okean koji pripada Antarktičkoj struji, koja kruži oko Antarktika. Mora koja Južni okean uključuje su Amundzenovo, Belingasuenovo, Rosevo, Vedelovo i deo Drejkovog prolaza. Ukupna površina koju ovaj okean zauzima je 20.327.000 km².

Karakteristična obeležja

uredi

Južni okean je lociran u južnoj Zemljinoj polulopti. Najveća dubina mu je na nekim mestima između 4.000 i 5.000 metara (iako ima i većih dubina), ali preovladavajuće su mnogo pliće vode. Prosečna dubina je 133 metara, što je u odnosu na druge okeane, poprilično plitko.

Količina voda je proporcionalna Sunčevim uticajima. U martu količina vode je najmanja, samo 2,6 miliona km² (jer je temperatura vrlo mala), dok je u septembru temperatura najveća, pa se led topi, što za logičnu posledicu ima povećanje količine vode (i do 7,2 miliona km²).

Najveća dubina je 7.235 metara na južnom delu Južnosendvičke brazde, na koordinatama 60°00'J, 024°Z.

Klima

uredi

Morske temperature variraju između -2 i +10 °C. Ciklonske oluje putuju na istok i česte su zbog naglih promena i razlika između temperatura leda i otvorenog okeana. Vetrovi koji duvaju oko 40. južnoga stepena su najjači izmereni na čitavoj Zemlji. Zimi, između 55. i 65. južnoga stepena, voda se smrzava i smanjuje površinu tekuće vode. Pritom je temperatura vode oko 0 stepeni.

Prirodna bogatstva

uredi

Prirodne opasnosti

uredi

Ledeni bregovi i sante leda se mogu naći u ovom okeanu u bilo kojem delu godine. Neki ledeni bregovi dosežu i visinu od nekoliko stotina metara, dok su i one od jednog metra opasne za plovidbu brodova. Dodatne teškoće pomorcima daju vetrovi i ogromni talasi tokom čitave godine, a pogotovo u razdoblju od maja do oktobra. Ali, ljudska vrsta je rešila ovaj problem upotrebom ledolomaca, brodova specijalizovanih za plovidbu zaleđenim morima.

Trenutno stanje okoline

uredi

Pojava velike ozonske rupe iznad Antarktika je uzrokovala povećano ultraljubičasto zračenje. To za posledicu ima odlamanje ogromnih ledenih prostranstava od kopna i otapanje ledenih bregova, podizanje nivoa vode u svetskim okeanima. Nezakoniti, neprijavljen ribolov značajno osiromašuje živi svet u Južnom okeanu i uzrokuje nestanak brojnih endemskih oblika života. Prolazak velikoga broja brodova povećava i mogućnost ekološke katastrofe (npr. izliv nafte), jednog od vodećih uzroka ugroženosti oblika života.

Međunarodni dogovori

uredi

Južni okean je predmet međunarodnih rasprava o problemu svetskih okeana. Navedeni su svi međunarodni dogovori što se tiče Južnog okeana:

  • Međunarodna organizacija zaštite kitova zabranjuje lov na kitove južnije od 40. južnoga stepena. Japan ne poštuje ovaj dogovor i povremeno, nakon što njihovi naučnici daju zeleno svjetlo, idu u lov na kitove u zabranjenom području.
  • Ograničen je lov na foke.
  • Strogo je regulisan ribolov u ovome području.
  • Brojne države zabranjuju iskorištavanje mineralnih bogatstava u ovom okeanu.

Ekonomija

uredi

Ribolov u sezoni 1998/1999. između 1. jula i 30. juna je za rezultat imalo izlov približno 120.000 tona morskih životinja. To je za posledicu imalo smanjenje živog sveta u Južnom okeanu. Od tada se stalno donose novi zakoni koji ograničavaju izlov.

Stalan je porast turizma. Iste sezone (1998/99) Južni okean je posetilo 11.000 turista, za razliku od 9.500 turista u sezoni 1997/98.

Luke

uredi

Za razliku od Pacifika, u Južnom okeanu broj luka je ograničen uslovima leda. Postoji mali broj luka, u koje je ulaz omogućen samo tokom letnjih meseci, i to uz obaveznu pomoć ledolomaca. Većina luka ne odobrava, štaviše i ne dozvoljava, uplovljavanje privatnih brodova, osim u hitnim slučajevima.

Napomene

uredi
  1. ↑ Podružnica preduzeća Enciklopedija Britanika Ink.
  2. ↑ U suprotnosti sa njihovim Vodičem stila,[2] međutim, neki od onlajn blogova Nacionalnog geografskog društva koristi ovaj termin.[11]

Reference

uredi
  1. ↑ EB (1878)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 NGS (2014)
  3. ↑ 3,0 3,1 „Geography - Southern Ocean”. CIA Factbook. Arhivirano iz originala na datum 13. 02. 2017. Pristupljeno 16. 7. 2012. »... the Southern Ocean has the unique distinction of being a large circumpolar body of water totally encircling the continent of Antarctica; this ring of water lies between 60 degrees south latitude and the coast of Antarctica and encompasses 360 degrees of longitude.« 
  4. ↑ 4,0 4,1 „Introduction - Southern Ocean”. CIA Factbook. Arhivirano iz originala na datum 13. 02. 2017. Pristupljeno 16. 7. 2012. »...As such, the Southern Ocean is now the fourth largest of the world's five oceans (after the Pacific Ocean, Atlantic Ocean, and Indian Ocean, but larger than the Arctic Ocean).« 
  5. ↑ The Southern Ocean is the Fifth and Newest World Ocean
  6. ↑ Pyne, Stephen J. (1986). The Ice: A Journey to Antarctica. University of Washington Press. . (A study of Antarctica's exploration, earth-sciences, icescape, esthetics, literature, and geopolitics)
  7. ↑ „Southern Ocean”. Merriam-Webster. Pristupljeno 18. 1. 2014. 
  8. ↑ Darby, Andrew (22. 12. 2003). „Canberra all at sea over position of Southern Ocean”. The Age. Pristupljeno 13. 1. 2013. 
  9. ↑ „Indian Ocean”. Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 13. 1. 2013. 
  10. ↑ „Maps Home”. National Geographic Society. Pristupljeno 31. 3. 2014. 
  11. ↑ „Southern Ocean – News Watch”. National Geographic. Arhivirano iz originala na datum 28. 02. 2013. Pristupljeno 26. 4. 2013. 
  12. ↑ „Upside Down World Map”. Hema Maps. Arhivirano iz originala na datum 26. 7. 2014. Pristupljeno 22. 7. 2014. 
  13. ↑ „Classic World Wall Map”. GeoNova. Pristupljeno 22. 7. 2014. 
  14. ↑ „Balboa, or Pan-Pacific Day”. The Mid-Pacific Magazine (Pan-Pacific Union) 20 (10): 16. »He named it the Southern Ocean, but in 1520 Magellan sailed into the Southern Ocean and named it Pacific« 
  15. ↑ Tomlins, Sir Thomas Edlyne; Raithby, John (1811). „18 George II c. 17”. The statutes at large, of England and of Great-Britain: from Magna Carta to the union of the kingdoms of Great Britain and Ireland. Printed by G. Eyre and A. Strahan. str. 153. Pristupljeno 1. 11. 2015. 
  16. ↑ Cook, James (1821). „March 1775”. Three Voyages of Captain James Cook Round the World. Longman. str. 244. Pristupljeno 1. 11. 2015. »These voyages of the French, though undertaken by private adventurers, have contributed something towards exploring the Southern Ocean. That of Captain Surville, clears up a mistake, which I was led into, in imagining the shoals off the west end of New Caledonia to extend to the west, as far as New Holland.« 
  17. ↑ A Compendious Geographical Dictionary, Containing, a Concise Description of the Most Remarkable Places, Ancient and Modern, in Europe, Asia, Africa, & America, ... (2nd izd.). London: W. Peacock. 1795. str. 29. 
  18. ↑ Payne, John (1796). Geographical extracts, forming a general view of earth and nature... illustrated with maps. London: G. G. and J. Robinson. str. 80. Pristupljeno 1. 11. 2015. 
  19. ↑ The Edinburgh Gazetteer: Or, Geographical Dictionary: Containing a Description of the Various Countries, Kingdoms, States, Cities, Towns, Mountains, &c. of the World; an Account of the Government, Customs, and Religion of the Inhabitants; the Boundaries and Natural Productions of Each Country, &c. &c. Forming a Complete Body of Geography, Physical, Political, Statistical, and Commercial with Addenda, Containing the Present State of the New Governments in South America.... 1. London: Longman, Rees, Orme, Brown, and Green. 1827. str. lix. 
  20. ↑ „Physical Geography”. Family Magazine: Or Monthly Abstract of General Knowledge (New York: Redfield & Lindsay) 3 (1): 16. 1835. 
  21. ↑ „45 Vict. No. 702”. Australasian Legal Information Institute. 28. 11. 1881. str. 87. Pristupljeno 2. 11. 2015. 
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 „Map accompanying first edition of IHO Publication Limits of Oceans and Seas, Special Publication 23”. National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA). Pristupljeno 19. 1. 2014. 

Literatura

uredi

Spoljašnje veze

uredi

70°S 150°W / 70°S 150°W / -70; -150

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Južni_ocean&oldid=41876464