Gleđ (zubi)
Gleđ (lat. substantia adamantina s. enamelum) je čvrsto mineralno tkivo, koje prekriva dentin u predelu anatomske krune zuba. Sadrži 4-6% organskih i 94-96% neorganskih materija, i najbolje je razvijena na griznoj površini.[1] To je najtvrđi deo zuba i najtvrđe tkivo u organizmu uopšte, upravo zbog visokog sadržaja mineralnih materija.
Formiranje i maturacija
urediGleđ stvaraju posebne epitelne ćelije nazvane ameloblasti. Produkcija gleđnog matriksa počinje nakon inicijalne mineralizacije dentinskog matriksa, a vrše je proksimalni delovi ameloblasta. Kada se stvori dovoljna količina gleđi ameloblasti involviraju i stvaraju tanak organski pokrivač, tzv. gleđnu košuljicu (lat. cuticula dentis), koja ima ulogu da zaštiti gleđ od okolnog vezivnog tkiva i da omogući nesmetano nicanje zuba. Stvaranje gleđi je ritmički neujednačen proces, usled čega dolazi do stvaranja slojeva u njenoj strukturi. Sazrevanje ovog dela zuba se odigrava pre erupcije, ali i dve godine nakon njegovog nicanja, tako da pljuvačka sa svojim jonima igra značajnu ulogu u određivanju konačnog kvaliteta gleđi. Nakon završene maturacije gleđ postaje potpuno acelularna, nevaskularizovana i neinervisana tvorevina, koja ipak putem razmene jona umereno komunicira sa okolnom sredinom.[2]
Sastav
urediGleđ se sastoji iz dva dela: formiranog i neformiranog.[3]
Formirani deo čine gusto zbijene šestougaone gleđne prizme, promera 3-6μm, tj. veliki kristali kalcijumhidroksiapatita za koji su vezani joni karbonata, Mg, Na, K itd. Prizme se protežu radijalno od granice sa dentinom do slobodne površine gleđi i idući ka površini njihov promer se povećava.
Neformirani deo čini lepljiva interprizmatična supstanca (matriks), koja povezuje gleđne prizme.[4] Njena debljina iznosi oko 1μm. Organski matriks čini samo 1 % ukupne mase gleđi, a gradi ga fina mreža veoma čvrstih i gotovo potpuno nerastvorljivih proteinskih vlakana (sličnih keratinu kose).[5]
Zahvaljujući svom sastavu, gleđ je veoma otporna na dejstvo enzima, kiselina i ostalih korozivnih materija i predstavlja prvu i glavnu liniju odbrane zuba od karijesa.
Boja gleđi
urediGleđ je translucentna (delimično providna), tako da boja zuba (koja varira od žućkaste do svetlo sive i beličasto-plave) zavisi od boje dentina i providnosti gleđi. Što je gleđ manje providna to su zubi belji, a na translucenciju utiču debljina, gustina, stepen kalcifikacije i homogenost gleđi.[4]
Mlečni zubi su obično belji od stalnih, upravo zbog veće debljine gleđi. Boja zuba je važna i sa kliničkog aspekta, jer promena koloriteta može da ukaže na razne patološke procese u zubu.
Izvori
uredi- ↑ Olga Janković, Verica Vunjak: Morfologija zuba, VII izdanje ("Zavod za udžbenike i nastavna sredstva" Beograd, 2001.) ISBN 86-17-08912-1
- ↑ Z. Anđelković, Lj. Somer, M. Perović, V. Avramović, Lj. Milenkova, N. Kostovska, A. Petrović: "Histološka građa organa" ("Bonafides" Niš 2001) ISBN 86-7434-003-2
- ↑ Prof. dr Vjekoslav Duančić: "Osnove histologije čovjeka" VIII izdanje ("Medicinska knjiga" Beograd-Zagreb 1983.)
- ↑ 4,0 4,1 Željko Martinović: Osnovi dentalne morfologije, II izdanje ("Službeni glasnik" Beograd, 2000.) ISBN 86-7549-175-1
- ↑ Arthur C. Guyton M.D, John E. Hall Ph.D: Medicinska fiziologija, IX izdanje ("Savremena administracija" Beograd, 1999.)