1690

**1690. po kalendarima**
Gregorijanski	1690. (MDCXC)
Ab urbe condita	2443.
Islamski	1101–1102.
Iranski	1068–1069.
Hebrejski	5450–5451.
Bizantski	7198–7199.
Koptski	1406–1407.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1745–1746.
• Shaka Samvat	1612–1613.
• Kali Yuga	4791–4792.
	Kineski
• Kontinualno	4326–4327.
• 60 godina	Yang Metal Konj; (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11690.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	16. vijek – 17. vijek – 18. vijek
Decenija:	1660-e 1670-e 1680-e – 1690-e – 1700-e 1710-e 1720-e
Godine:	1687 1688 1689 – 1690 – 1691 1692 1693

Ovo je članak o godini 1690.

Godina 1690 (MDCXC) bila je redovna godina koja počinje u nedjelju po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u srijedu po 10 dana zaostajućem julijanskom kalendaru.

Događaji

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

1. 1. - Bitka kod Kačanika: Tatari pobedili Srbe, Nemce i Mađare, Karpoš se izvukao iz Kačanika^[1]. Narednih dana: Georg Christian von Holstein povlači vojsku u Niš, ostavlja srpsku posadu u Prokuplju; Karpoš uhvaćen u Kumanovu i nabijen na kolac u Skoplju^[2].
9. 1. - General Veterani preuzeo u Nišu komandu nad snagama u Srbiji^[2].
januar - Dukađinski sandžakbeg Mahmud-paša Hasanbegović napao i zauzeo Prizren, narod beži iz Peći (patrijarh, deo Pikolominijeve regimente i Srpska milicija beže u Beograd), spaljena Priština, na Kosmetu izbija zaraza, tatarske i turske čete pljačkaju i robe^[2]. Pošto je Priština zauzeta uz mnoga zverstva, povlačenje vojske i naroda na čelu s patrijarhom Arsenijem III ide preko Novog Pazara i Studenice^[3], do Beograda stižu krajem marta.
18. 1. - Pismeno potvrđen prelazak orahovičkog vladike Jovana Rajića na uniju, sledi mu i iguman Grabovca Jevtimije Negomirović^[4]^[5] (Srbi u Pečuju će 1692-3 odbaciti uniju^[6]).
23. 1. - Potpukovnik Antonije Znorić porazio jednu tursku vojsku kod Niša. U ovo vreme: kapetan Banštajn sa Srbima zauzeo Studenicu, opljačkao mnogo stoke u Bijelom Polju, a kapetan Toma Kolašinović sa Albancima nanosi gubitke Mahmud-paši^[7].
23. 1. - Josip, Leopoldov sin, okrunjen za rimsko-njemačkog kralja.
januar-februar - Tatari drže konje u Pećkoj patrijaršiji, Gašli-paša opljačkao Visoke Dečane, iguman Zaharije umro od posledica zlostavljanja^[8].
15. 3. - Znorić napada Peć, kasnije dopire do Sofije i vraća se s plenom u Pirot, kapetan Kučenbah u ovo vreme pljačka Novo Brdo^[7].
23. 3. - Pirotski kapetan Šenkendorf napada Pernik, vraća se sa stokom; c. Kapetan Strahinja vodi tešku bitku kod Slatke, za šta će na leto od cara dobiti zlatan lanac i carevu sliku^[7].

April/Travanj – Jun/Lipanj

6. 4. - Leopoldova Invitatorija (Litterae invitatoriae) - poziv balkanskim narodima i zemljama, naročito Albancima, da se dignu protiv Turaka^[9]^[10], po predlogu franjevca Tome Raspasanija^[4]. Istog dana i pismo patrijarhu Arseniju III u istom smislu (ovaj to primio 16/26. juna)^[11]
15. 4. - Umro erdeljski knez Mihály I Apafi, nasleđuje ga sin Mihály II ali Turci daju podršku Imre Thököly-ju.
1. 5. - Bitkom kod Cromdalea je praktično ugušen Prvi Jakobitski ustanak u Škotskoj.
19. 5. - Rat kralja Williama: Bitka kod Port Royala - snage engleskog Massachusettsa (William Phips) pobedile u francuskoj Acadiji i zauzele grad.
8. 6. - Siddiji razorili tvrđavu Mazagon u engleskom Bombaju.
14. 6. - Williamov rat u Irskoj: William III se iskrcao u Irskoj kako bi se obračunao sa Jamesom.
28. 6. (18. 6. po j.k.) - Sabor srpskih crkvenih i svetovnih lica sa austrijskog i turskog poseda u Beogradu, na čelu sa patrijarhom Arsenijem III - odlučeno da izbeglice pređu u Ugarsku i da se borba nastavi odatle, srpski zahtevi formulisani u šest punktacija u vezi crkve i vere^[12] (sloboda vere, crkvena samouprava itd.), car Lepold priznat za naslednog vladara srpskog naroda^[4]. Patrijarh odlazi u Komoran, sa carem pregovara delegacija episkopa Isaije Đakovića^[13].

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

1. 7. - Bitka kod Fleurusa: francuska pobeda u Flandriji.

Bitka kod Beachy Heada

9. 7. - Šenkendorf iz Pirota napada Trn, dva dana kasnije Pernik odakle se opet vraća sa stokom^[14].
10. 7. - Bitka kod Beachy Heada: Francuzi potukli anglo-holandsku flotu. Napor za obnovu engleske flote će biti podsticaj i za industrijski razvoj.
10. i 13. 7. - Ofanziva Mustafe Ćuprilića: glavna vojska kreće iz Jedrena; albanske plaćeničke trupe će imati ključnu ulogu u povratku Srbije a učestvuju i jedinice iz Anadolije, Sirije i Egipta; prethodnicu čine tatarski pljačkaši^[15].

Dolina reke Boyne

11. 7. - Bitka na Boynu: protestantski kralj William je porazio zbačenog katoličkog kralja Jamesa koji beži nazad u Francusku. Orange Order će kasnije slaviti ovaj događaj 12. jula.
5. 8. (26. 7. po j.k.) - Francuzi zapalili Teignmouth u Devonu - poslednje invadirano mesto u Engleskoj.
10. 8. - Turci osvojili Pirot^[15].
12. 8. - Morejski rat: Mlečani (Girolamo Cornaro) osvojili Monemvasiju nakon 17 meseci blokade^[16].
18. 8. - Bitka kod Staffarde: francuska pobeda u Pijemontu, zauzeta većina Savoje (Eugen Savojski pomagao svom rođaku).
21. 8. - Austrijski car Leopold I dao Srbima Privilegiju, osnov srpske crkveno-narodne samouprave u Monarhiji^[9]^[10] (srpski narod priznat kao posebna politička celina sa SPC kao nosiocem^[17]); dokument dat preko austrijske kancelarije, mađarsko plemstvo smatra ovo povredom svojih prava, pokušavaće da ukmeti Srbe^[4] a katolička crkva hoće porez desetinu.
21. 8. - Bitka kod Zernešta: osmanlije i Tekelijevi kuruci porazili habsburško-erdeljske snage - Mihály Teleki poginuo, general Heißler zarobljen. Ludvig Badenski će krenuti na Tekelija po cenu gubitka Srbije^[18]. Gen. Veterani s delom vojske i Srpskom milicijom prešao Dunav prema Erdelju, potpuk. Antonije Znorić postavljen za komandanta Karansebeša^[19].

Začetak Kalkute na obalama reke Hugli

24. 8. - Job Charnock iz Engleske istočnoindijske kompanije se uz dozvolu cara Aurangzeba iskrcao u mestu Sutanuti - ovo se smatra početkom Kalkute.
29. 8. - Turci zauzeli Vidin^[15].
3. 9. - Adrijan postaje poslednji patrijarh moskovski (do 1700).
3. 9. - Prvi džungarsko-ćingovski rat (ili Ojratsko-mandžurski): Bitka kod Ulan Butunga bez jasnog pobednika.
9. 9. - Turci povratili Niš^[15] nakon što ga je Guido von Starhemberg branio 25 dana, carska vojska propuštena, Srbi ubijeni^[5]. Veliki vezir obećava amnestiju onima koji se ponovo potčine sultanu, mnogi oko Morave i u Šumadiji to i čine, neki se vraćaju i iz Srema, razočarani u habsburšku vlast^[15].
17. 9. - Mlečani zauzeli Valonu i obližnju Kaninu, ostaju samo do sledećeg marta (kada Corner umre u Valoni 1. listopada, naslijedi ga manje sposobni Domenico Mocenigo)^[20].
20. 9. - Tatari poharali okolinu Beograda^[21].
septembar? - Gen. Vladislav Čaki poslat da brani obalu Save, ali nakon pojave Tatara pobegao u Potisje, usput pljačka više naselja^[22].
22. 9. - Imre Tekeli izabran za kneza Erdelja (do 1691).
27. 9. - Zauzeto Smederevo^[15].

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

5. 10. - Književna Accademia dell'Arcadia održala prvi sastanak u Rimu.
6. 10. - Velika seoba Srba: prebačena poslednja grupa izbeglica iz Beograda^[5].
8. 10. - Opsada Beograda: Turci se vratili u grad posle kratke opsade i eksplozije barutane koja je potpuno uništila zamak despota Stefana. Tatari prethodnih dana pljačkali Srem^[15]. Ludvig Badenski nakon pada Beograda naređuje da se napuste i razore Šabac, Mitrovica, Rača i Brod - panika kod izbeglica, beže prema Budimu, zajedno sa lokalnim Srbima iz današnje Vojvodine (40 dana do Sentandreje)^[22]. Kaluđeri nose mošti svetaca (npr. kneza Lazara)^[5].
16. 10. - Diploma Leopoldinum: regulisani politički status i sloboda vere u Erdelju, zasebno od Ugarske.
16 - 24. 10. - Bitka za Québec, neuspešni engleski pokušaj protiv Francuza.
jesen? - Turci uspjeli privremeno preoteti Slavoniju, osim Osijeka i Virovitice, vlaško naselje oko Podborja (Daruvara, Mala Vlaška) stalo uz Turke, vjerovatno zbog habsburškog zlostavljanja^[23]. (Šišić: "a onda [Ćuprilić] okrene na Osijek i ostale neke slavonske gradove; ali ovdje ne učini ništa."^[24]).

Shema Papinove mašine s klipom

4. 12. - Razoran zemljotres kod Villacha, šteta i u Istri.
10. 12. - Kolonija Massachusetts prva u Severnoj Americi izdaje bills of credit, vrstu novčanica.
11. 12. - Protekcionalna diploma Leopolda I Srbima, izdata preko Ugarske dvorske kancelarije - obećana komisija za ispitivanje tužbi za nasilje^[4]^[10], nešto proširene privilegije iz avgusta, lokalnim vlastima se naređuje da ih poštuju (zahtevali su ratne poreze od Srba)^[17].
decembar - John Flamsteed video Uran ali ga je katalogizovao kao zvezdu (34 Tauri).
29. 12. - Zemljotres pogodio Ankonu.

Kroz godinu

Glad: begunci u Srbiji jedu konjsko i pasje meso, pa i meso mrtvih ljudi^[21]. Velika glad i u Bosni - "...U Saraevu izidoše dica mater mrtvu. U Banjoj Luci koga su obisili, obnoć bi ga gladni ljudi svega izili..."^[4].
Zahumsko-hercegovački mitropolit Savatije Ljubibratić napadao Ljubomir (kod Trebinja) sa mletačkim providurom^[25].
Bosanski biskup Nikola Ogramić-Olovčić koristi vojsku kako bi franjevce u Slavoniji prinudio na poslušnost^[26].
Počela s radom habsburška komisija za izradu karte i gruntovnog popisa novoosvojenih dobara u Ugarskoj - jedan od uzroka Rakocijevog ustanka 1703^[27].
Denis Papin napravio model parne mašine sa klipom.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1690.

28. 2. - Aleksej Petrovič Romanov, ruski carević († 1718)
novembar - Charles Theodore Pachelbel, kompozitor († 1750)
c. - Simeon Končarević, episkop dalmatinski i albanski († 1769)
? - Stanislav Radonjić, crnogorski guvernadur († 1758)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1690.

22. 2. - Charles Le Brun, slikar (* 1619)
18. 4. - Karlo V Lorenski, habsburški vojskovođa (* 1643)
1. 10. - Girolamo Cornaro (Corner), mletački zapovjednik (* 1632)

Reference

↑ Istorija s. n., 521-2
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Istorija s. n., 522
↑ Historija n. J., 1118
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Ćorović, Vladimir. Velika seoba Srba u Austriju. rastko.rs
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 Popović, Dušan J. Напуштање Србије и Београда, догађаји непосредно после Сеобе. rastko.rs
↑ Istorija s. n., 559
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Istorija s. n., 523
↑ Istorija s. n., 545
↑ ^9,0 ^9,1 Srpske privilegije carskog doma habzburškog. carskepovlastice.blogspot.com
↑ ^10,0 ^10,1 ^10,2 Kostić, Radonić. Инвитаторија цара Леополда I и привилегије српске. rastko.rs
↑ Istorija s. n., 525
↑ Istorija s. n., 526-7
↑ Cerović, Ljubivoje. Srbi u Slovačkoj. rastko.rs
↑ Istorija s. n., 528
↑ ^15,0 ^15,1 ^15,2 ^15,3 ^15,4 ^15,5 ^15,6 Katić, Tatjana Tursko osvajanje Srbije 1690 (preview) Arhivirano 2016-03-05 na Wayback Machine-u. cosbelgrade.com
↑ Setton, 373
↑ ^17,0 ^17,1 Istorija s. n., 527
↑ F. L. Carsten (1 January 1961). The New Cambridge Modern History: The ascendancy of France, 1648-88. CUP Archive. str. 499–. ISBN 978-0-521-04544-5.
↑ Istorija s. n., 555
↑ Setton, 374-5
↑ ^21,0 ^21,1 Istorija s. n., 532
↑ ^22,0 ^22,1 Istorija s. n., 534
↑ Historija n. J., 1001
↑ Šišić, Hrvatska povijest 2-V
↑ Istorija s. n., 557
↑ Historija n. J., 1004
↑ Historija n. J., 1135

Literatura

Kenneth Meyer Setton. Venice, Austria, and the Turks in the Seventeenth Century. American Philosophical Society; 1991. ISBN 978-0-87169-192-7.
Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
Istorija srpskog naroda, Treća knjiga, prvi tom, Srbi pod tuđinskom vlašću 1537-1699, SKZ Beograd 1993, ISBN 86-379-0383-5
Ferdo Šišić. Hrvatska povijest. Drugi dio /Poglavlje V.. (hr Wikizvor)

[1] Istorija s. n., 521-2

[isn522-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Istorija s. n., 522

[3] Historija n. J., 1118

[vcvssua-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Ćorović, Vladimir. Velika seoba Srba u Austriju. rastko.rs

[dpnsib-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 Popović, Dušan J. Напуштање Србије и Београда, догађаји непосредно после Сеобе. rastko.rs

[6] Istorija s. n., 559

[isn523-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Istorija s. n., 523

[8] Istorija s. n., 545

[spcdh-9] 9,0 ^9,1 Srpske privilegije carskog doma habzburškog. carskepovlastice.blogspot.com

[krprivs-10] 10,0 ^10,1 ^10,2 Kostić, Radonić. Инвитаторија цара Леополда I и привилегије српске. rastko.rs

[11] Istorija s. n., 525

[12] Istorija s. n., 526-7

[lcsus-13] Cerović, Ljubivoje. Srbi u Slovačkoj. rastko.rs

[14] Istorija s. n., 528

[tktos-15] 15,0 ^15,1 ^15,2 ^15,3 ^15,4 ^15,5 ^15,6 Katić, Tatjana Tursko osvajanje Srbije 1690 (preview) Arhivirano 2016-03-05 na Wayback Machine-u. cosbelgrade.com

[16] Setton, 373

[Istorija_s._n.,_527-17] 17,0 ^17,1 Istorija s. n., 527

[Carsten1961-18] F. L. Carsten (1 January 1961). The New Cambridge Modern History: The ascendancy of France, 1648-88. CUP Archive. str. 499–. ISBN 978-0-521-04544-5.

[19] Istorija s. n., 555

[20] Setton, 374-5

[isn532-21] 21,0 ^21,1 Istorija s. n., 532

[isn534-22] 22,0 ^22,1 Istorija s. n., 534

[23] Historija n. J., 1001

[sishp2V-24] Šišić, Hrvatska povijest 2-V

[25] Istorija s. n., 557

[26] Historija n. J., 1004

[27] Historija n. J., 1135

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]