4th International Scientific Research Congress (IBAD-2019) Abstracts Book April 25-26, 2019 – Uppsala, SWEDEN, 2019
Edebi metinler kapalı, temas etmeyen bir nesne değildir. Edebi metinler başka metinlerle, düşünce... more Edebi metinler kapalı, temas etmeyen bir nesne değildir. Edebi metinler başka metinlerle, düşüncelerle temas ediyor, bu zaman hem kendisi mana bakımından zenginleşiyor, farklı anlamlar kazanıyor, hem de muhtelif zamanlarda sosyal ve edebi düşünceye farklı tesirde bulunuyor. Edebi metnin algılanması iki zaman kesiminde mümkün oluyor: geçmiş zamanda ve şimdiki zamanda. Metni algılayan, herhangi bir yorumda bulunan insan yaşadığı zamanla metnin yazıldığı zaman arasında ilişki kurmuş oluyor. Aynı zamanda metni algılayan, yazarla beraber metnin yaratıcısı fonksiyonunu üstleniyor. Zira, her bir edebi metnin yüzyıllarca yaşamasında onu algılayan, anlamağa çalışan, yorumlayan okuyucusunun da bir rolü vardır. Edebi metin yorumlanmaya ne kadar çok yatkınsa, zamanla onun algılanmasında bir o kadar çok farklılıklar ortaya çıkmış oluyor ve düşünüyoruz kı, bu farklılıkların ortaya çıkmasıyla yazarın metne yüklediği manadan bir o kadar çok uzaklaşmış oluyoruz.
Yaratıcılık süreci karmaşık bir süreçtir. Biz şairin eserinde ne yaptığını, ortaya nasıl bir eser koyduğunu göre bilsek de, ne yapmak istediğini, nelere nail olduğunu sadece tahmin edebiliriz. Sanat eseri onu yaratan sanatkardan ayrıldıktan sonra bağımsız hayatına başlıyor. Eserin, edebi metnin okuyucunun tefekküründe ne tür bir yankı doğuracağı, eserin anlaşılmasında ve yorumlanmasında ne gibi bir tesirde bulunacağı tahmin dışı bir olaydır.
Son yıllar Divan edebiyatı incelemelerinde modern yöntemlerin kullanıldığı görülmektedir. Edebi metinleri anlama ve yorumlamada bu yöntemlerin ne kadar etkili olduğu tartışmalı bir konu olsa da, bir çok edebi metinde uyguladığımız hermeneutik yöntemin bu bakımdan faydalı ve etkili olduğu kanaatindeyiz.
Geçen beş yüz yıl Muhammed Fuzuli’nin gazellerini anlama ve yorumlama işinde farklı münasebetler meydana çıkmıştır. Fuzuli metinlerinin çok yönlülüğü, fonksiyonelliği zamanla farklı anlam ve yorumların yaranmasına yol açmıştır. Şairin gazellerine yüklediği anlamın sonrakı asrlarda ortaya çıkan anlam ve yorumlarla ne kadar yakın bir alakası olduğu araştırılmağa değer bir konudur.
Bildirimizde dil ve metin, yazar ve okur ilişkisi bağlamında Fuzuli gazellerinin geçen bir kaç yüz yılda algılanması ve yorumlanmasındakı farklılıkları incelemeğe, bu mesele ile alakadar gelenek ve yorum problemini de Fuzuli eserlerine yazılmış nazirelere muracaat ederek çözmeğe çalışacağız. Bildirimizde, İngilis, Rus, Türk ve b. araştırmacıların konumuzla alakadar modern filolojik yöntemleri ele aldığı eserlerinden fayadalanacağız.
Anahtar kelimeler: Edebi Metin, Dil, Gelenek, Anlama, Yorumlama, Fuzuli
Uploads
Papers by Aynur Mahmud
sevdirmek, kavratmak gibi hususların kendinde bazı sorunları taşıdığı muhakkakdır. Bu hususta Divan edebiyatının eğitiminde olan boşlukların, yanlışlıkların da var olduğu kanaatindeyiz.
Bildirimizde, XXI. yüzyıla kadarAzerbaycan’ın medrese ve okullarında Divan Edebiyatının öğretiminin kısa tarihine değinecek ve günümüzde Divan Edebiyatının öğretiminde karşılaşılan bazı aktüel soruların cevabını bulmağa çalışacak, önerilerimizi sunacağız.
From this perspective, concepts are important components that reflect
this relationship between language and consciousness. In the language
worldview, it is important to tackle the universal and national-cultural characteristics
of flowers. The cultural-linguistic features of the flower concept have
a role in the national language reflecting the characteristics of the worldview
and national mentality. The realization of the concept of flower in the language
of poetry reflects its use as a metaphor and shows itself in its content.
Often times the concept of flower has more feminine features.
The concept of flower has a semantic field. Therefore, in the concept
of flowers that group certain words around them, the core is based on fluoronym.
Nightingale, thorn, rival, breeze around the flower words are grouped
according to the meaning the poet wants to express. The word flower is found
in many words belonging to thematic groups: anthroponym, hydronym, toponym,
ethnonym, oronim etc.
The concept of flower is traditionally applied in divan literature. Rose,
daffodil, irises, bayonet, etc. words are often used as metaphors in accordance
with traditional forms of medieval literature. The concept of flower is widely
used in Füzuli’s Turkish Divan. Just to show the importance of the concept
of flower in Fuzuli’s works, it is enough to remind him of his “Gul” kassida.
In our paper, the concept of flower will be investigated in Fuzuli’s Turkish
Court. The importance of the concept of flower in the language of the poet
is in the same criterion with the ability of this concept to express cultural features.
The concept of flower is used as a metaphor as well as in idioms.
Bu açıdan bakıldığında, kavramlar bu dil ve bilinç ilişkisini yansıtan önemli
bileşenlerdir. Dil dünya görüşünde çiçeklerin evrensel ve ulusal-kültürel özelliklerinin
öğrenilmesi önemlidir. Çiçek kavramının kültür dil bilimi özellikleri,
ulusal dilde dünya görüşünün ve ulusal zihniyetin özelliklerini yansıtan bir
role sahiptir. Çiçek kavramının şiir dilinde gerçekleşmesi bir metafor olarak
kullanımını da yansıtır, içeriğinde de kendini gösterir. Çoğu zaman çiçek kavramı
daha kadınsı özelliklere sahiptir.
Çiçek kavramı semantik bir alana sahiptir. Bu nedenle, etraflarında belirli
kelimeleri grup olarak toplayan çiçek kavramında çekirdek floronim üzerine
kuruludur. Çiçeğin etrafında bülbül, diken, ağyar, seba yeli vb. kelimeler şairin
ifade etmek istediği anlama göre gruplandırılır. Çiçek kelimesi, tematik
gruplara ait birçok kelimede bulunur: Antroponim, hidronim, toponym, etnonim,
oronim vb.
Divan edebiyatında çiçek kavramı geleneksel olarak uygulanmaktadır.
Gül, nergis, süsen, sünbül vb. kelimeler metafor olarak ortaçağ edebiyatının
geleneksel formlarına uygun olarak sık sık kullanılmaktadır. Çiçek kavramı
Füzuli’nin Türkçe Divanı’nda yaygın olarak kullanılmıştır. Sadece Fuzuli’nin
eserlerinde çiçek kavramının önemini göstermek için onun “Gül” kasidesini
hatırlatmak yeterlidir.
Bildirimizde Fuzuli’nin Türkçe Divanı’nda çiçek kavramı araştırılacaktır.
Çiçek kavramının şairin dilinde kazandığı önemi bu kavramın kültürel özellikleri
de ifade edebilme becerisi ile aynı ölçütdedir. Çiçek kavramını metafor
olarak kullanmanın yanı sıra kavram deyimlerde de kullanılmıştır.
давался в Тбилиси, Тебризе и Баку вплоть до 1931 года. Для названия журнала неслучайно было выбрано
имя Ходжи Насреддина, героя юмористических и сатирических анекдотов мусульманского Востока. Это образ
вольнодумца, бунтаря, который высмеивает людские пороки. Имя и образ Ходжи Насреддина, в Азербайджа-
не – Молла Насреддин, были одной из важных причин, по которой название журнала должно было прояснить
идейное направление журнала и обратить внимание на ряд недостатков в политической, социальной и куль-
турной жизни людей в государстве.
Во многих выпусках журнала, изданных в 1906–1925 гг., обсуждались актуальные проблемы, повседнев-
ные новости Османской империи. В разных номерах журнала есть много сатирических и юмористических
сочинений и карикатур на тему отношений между Османской империей и Италией, Османским государством и
Болгарией, Османским государством и Боснией и Герцеговиной, использования турецкого языка, деятельности
султана Абдул-Гамида II.
В журнале «Молла Насреддин» статьи о политической, социальной и культурной жизни Османской импе-
рии, новости, критика и оценки были представлены в сатирическом, иногда в юмористическом стиле, также
были опубликованы на данную тему стихи о жизни Османской империи. Политическая, социальная и куль-
турная жизнь Османской империи 1907–1914 гг. была оценена в сатирическом журнале «Молла Насреддин»
в соответствии с концепцией журнала.
В статье рассматривается влияние журнала «Молла Насреддин» на Османскую империю и на народные
массы. В начале XX века Азербайджан был составной частью Российской империи. В связи с этим отношение
журнала «Молла Насреддин» к Османской империи, а также статьи в журнале, посвященные политической,
социальной, культурной жизни столицы Османской империи представляют особый интерес, как для историо-
графии, так и для истории публицистики.
Ключевые слова: сатирический журнал, Османская империя, карикатура, использование турецкого языка
Zulfikar A. Bayraktar, Aynura V. Mahmudova
POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL LIFE OF THE OTTOMAN EMPIRE
IN THE SATIRICAL journal MOLLA NASREDDIN
Abstract
The satirical journal Molla Nasreddin was first published in 1906 in the Arabic alphabet and was published in
Tbilisi, Tabriz and Baku until 1931. It is no coincidence that the name of the journal was chosen by the name of Khoja
Nasreddin, the hero of the humorous and satirical jokes of the Muslim East. This is the image of a freethinker, a rebel
who ridicules human vices. The name and image of Khoja Nasreddin (Molla Nasreddin in Azerbaijan) was one of the
important reasons why the name of the journal should clarify the ideological direction of the journal and draw attention
to a number of shortcomings in the political, social and cultural life of people and the state.
Many issues of the journal, published in 1906-1925, discussed current issues, the daily news of the Ottoman
Empire. In various issues of the journal there are many satirical and humorous works and caricatures about the Ottoman
Empire and Italy, about the relations of the Ottoman state and Bulgaria, about the problem of the Ottoman state and
Bosnia and Herzegovina, about the use of the Turkish language, about Sultan Abdul-Hamid II.
In the journal Molla Nasreddin, articles on the political, social and cultural life of Ottoman Istanbul, news,
criticism and ratings were presented in a satirical, at times humorous language, humorous, satirical poems about the life
of Ottoman Istanbul were also published. The political, social, and cultural life of Ottoman Empire from 1907–1914
was evaluated in the satirical journal Molla Nasreddin in accordance with the concept of the journal.
In our research, we will set out our point of view about the interest of Molla Nasreddin journal in the Ottoman Empire
and its influence on the masses. At the beginning of the 20th century, Azerbaijan was an integral part of the Russian
Empire. In connection with this fact, the attitude of the journal Molla Nasreddin to the Ottoman Empire, published
articles on the political, social, cultural life of the Ottoman capital is of particular interest, both for historiography, and
for the history of journalism.
Key words: satirical journal, Ottoman Empire, caricature, use of the Turkish language
XXI əsr yüksək texnologiyaların inkişafı, informasiyanın sürətlə əldə edilməsi, ötürülməsi, yayılması imkanları ilə insanların gündəlik həyatında mühüm yer tutmaqla cəmiyyətin düşüncəsinə təsir edir, fərdlərin təfəkkürünündə müəyyən inikasa malik olur. İnformasiya texnologiyalarının insan həyatını müsbət tərəfdən asanlaşdırması, rahat imkanlar yaratması ilə yanaşı onun mənfi, zərərli tərəflərinin ortaya çıxardığı çətinliklər insanların zehni və fiziki fəaliyyətini yönləndirir.
İnformasiya texnologiyalarının inkişafı ilə informasiyanın ötürülməsi və yayılması asan və sürətli şəkildə baş versə də informasiyanın insan həyatına təsirini tədqiqatşılar əvvəlki dövrlərdə də müşahidə etmişlər və müəyyən nəticələrə gəlmişlər. Fransız sosioloq Jan Noel Kapferer 1991-ci ildə Disneyin məşhur cizgi filminin Mikki-maus adlı qəhrəmanı ilə əlaqədar yayılmış şaiyələri araşdırarkən maraqlı nəticələrə gəlib. Jan-Noel Kapfererin sorğusuna görə informasiyaya inanmayan insanların belə həmin yalan informasiyanı yaydığı təsdiqlənib. Belə ki, iformasiyanın həqiqiliyi ilə onun ötürülməsi arasında birbaşa əlaqə yoxdur.
İnsan beyninə psixotrop təsiri ilə bilinən yarısintetik psixoaktiv maddə olan LSD ilə hopdurulmuş biristifadəlik yapışqanlı Mikki-maus tatuajlarının məktəblilər arasında yayılması və onları narkotik maddələrə alışdırmaq məqsəd güddüyü barədə şaiyələrə inananlar və inanmayanlar olsa da, hər iki tərəf informasiyanı ötürülməsini vacib saymış və beləliklə, bu şaiyə yayılmışdı. Jan Noel Kapfererin tədqiqatına əsasən, inanmayanların 26 faizi onu başqaları ilə müzakirə etmiş, 8 faizi isə bu informasiyanın başqalarına ötürmüşdür. Nəticə etibarilə, şaiyəyə inanılmasa da təhlükənin qarşısını almaq üçün nə olar-nə olmaz deyə düşünərək şaiyənin yayılması təmin edilir.
Yuxarıda qeyd edilən hadisə keçən əsrin sonlarında baş versə də mütəmadi olaraq bu kimi tipik şaiyələr yayılmaq imkanı əldə edir. Burada bu qəbildən olan hadisələrdə informasiyanın tipikliyi özünü göstərir. Stereotip düşüncənin meydana gətirdiyi bu informasiyanın eyni düşüncə tərzi ilə də ötürülməsinə şərait yaradılır. Xüsusilə də insanların sosial media vasitəsilə informasiya ötürməsinin bu qədər əlçatan olduğu dövrdə istənilən informasiya çox sürətli şəkildə yayıla bilir.
Pandemiya dövrünü insanların daha həssas olduğu dövr kimi qiymətləndirmək mümkündür. Belə ki, insanın bildiyi, adət etdiyi gündəlik həyatı, planları dəyişir, sabahın necə olacağına proqnoz verə bilmir və insan baş verənlər qarşısında acizliyini hiss etdikdə idarəetməni itirir. İnsanın idarəetmə hissi aşağı düşdükdə o, mürəkkəb psixoloji prosesin iştirakçısına çevrilir. Artıq istənilən ehtimal, sui-qəsd ehtimalına belə inanmağa başlayır.
Bu tipli informasiyalar əsasən “feyk” dediyimiz yalan məlumatlardan ibarət olur. Yalan informasiyanın meydana çıxması bir tərəfdən virtual ünsiyyət zamanı məlumatın ötürülməsi prosesində hər kəsin bu “yaradıcılıqda” iştirakı ilə şərtlənir. Digər tərəfdən informasiyanın müəyyən “etibarlı” mənbədən gəlməsi bu “feyk” xəbərin bir yaradıcısı olmasından xəbər verir.
Qeyd etdiyimiz bu prosesin iştirakçılarını iki qismə ayıra bilərik: informasiyanı yaradanlar və informasiyanı ötürənlər. İnformasiyanı yaradanların motivləri və məqsədləri məsələsi araşdırılmağa dəyər mövzudur. Bizim tədqiq edəcəyimiz tərəf olaraq informasiyanı yaradanların özlərini iki qrupda cəmləyə bilərik. Birinci qrupa dezinformasiya, başqa sözlə desək “feyk” xəbər yaradanları, digər qrupa folklor yaradıcılarını aid edə bilərik.
Şifahi xalq ədəbiyyatının əsas xüsusiyyətlərindən olan şifahi ötürülmə, variantlılıq informasiya texnologiyaları əsrində ötürülmə vasitələrini bir qədər də genişlətmişdir. Müasir mədəni kontekstdə folklor mətnlərinin fərqli xüsusiyyətləri meydana çıxır. Feysbuk, Vatsap, Tvitter, İnstaqram və s. sosial media şəbəkələri vasitəsilə istənilən informasiyanın sürətli ötürülməsi və yayılması “feyk” xəbərin, folklor nümunəsinin populyarlığını da təmin edir. Bu informasiya mətn, video və ya audio formatında ola bilər. Kütləvi mədəniyyətdə memlər – insan fəaliyyətinin təzahürlərini özündə daşıyan, ötürüləbilən informasiya vahidi olaraq düşünülür. İnternet vasitəsilə ötürülən memlər daha çox əyləncə xarakterli olsalar da provokasiya ünsürləri olan memlər də kifayət qədərdir. Memlərdə olan yanlışlıqlar, gerçəyin təhrifi onların mediavirus kimi tanınmasına yol açmışdır.
Pandemiya dövründə internet memlərin yayılması onların əyləncə xüsusiyyətinin yanında provokasiya xüsusiyyətinin də olduğunu bir daha nümayiş etdi. Gerçəkliyin təhrif olunduğu bir çox nümunədən də gördüyümüz kimi, bu internet memlərin etibarlılıq səviyyəsinin olmaması onların digər şəxslərə ötürülməsinə mane olmayıb. Bu informasiyalarda dövlət orqanlarına etibarsızlıq, ümumdünya sui-qəsdi, gizli cəmiyyətlərin düşünülmüş planları da provokasiya xarakterli elementlərdir.
Pandemiya dövrünün meydana gətirdiyi folklor nümunələrini janrına görə təsnif edə bilərik. Bu nümunələr arasında nəsrlə, nəzmlə yazılanlar, karikaturalar, mahnı, meyxana nümunələri, imitasiyalar, təqlidi əsərlər də vardır. Həmçinin memlərdə dünya rəngkarlıq, ədəbiyyat klassiklərinin əsərlərindən yararlanmalar mövcuddur. Qeyd edilən bütün folklor nümunələrində kinayə, yumor, istehza üstünlük təşkil edir. Bu dövrdə yaranan şeir nümunələri ayrıca bir tədqiqatın mövzusudur. Bu şeirlər arasında məşhur şairlərin tanınan əsərlərini təqlid yolu ilə yarananlar da diqqət çəkməkdədir. Bəzi şeirlərin müəllifi bilinsə də, müəllifinin qeyd edilmədiyi, sosial media vasitəsilə tirajlanan şeirlər də çoxdur.
“Feyk” xəbərlərin mətni də ayrıca bir araşdırmaya möhtacdır. Belə ki, bu mətnlərə müxtəlif disiplinlərin yanaşması müxtəlif olacaqdır. “Etibarlı mənbə” tərəfindən yayılan bu xəbərlər dövlət qurumu, elmi müəssisə, yaxın adam, hadisə şahidinin statusu ilə təsdiqlənir və çox zaman da “konfidensial” olduğu vurğulanır. Təhsil müəssisələrində tədris prosesinin dayandırılması ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərarı olaraq təqdim edilən “feyk” xəbəri buna misal göstərə bilərik. Bu tip xəbərlər sanballı və rəsmi mənbəyə istinad edildiyi düşünüldüyü üçün insanlara psixoloji təsir göstərir.
Nəinki respublikamız, eləcə də bütün dünya üçün həyati mühüm dövrdə dezinformasiya milli təhlükəsizliyi təhdid edən amil olaraq görülməlidir. Belə ki, insanlar arasında iğtişaş yaradan, beyinləri koronavirusdan daha təhlükəli bir virusla üz-üzə qoyan bu kimi məlumatlar dövlətin vətəndaşların təhlükəsizliyini təmin etməsinə mane olan amillərdəndir. Vətəndaş cəmiyyətində informasiya azadlığı dezinformasiyanın yayılması kimi başa düşülməməlidir.
СУБЬЕКТИВНОЕ ВПАЧАТЛЕНИЕ В ТВОРЧЕСТВЕ ФУЗУЛИ, ВИДАДИ И ВАГИФА
Резюме
В стиле Фузули индивидуально-субъективное начало выходит на первый план. Поэт описывая лирический характер своего лирического героя раскрывает его психологический портрет, по-своему преподносит характер и настроение влюбленного. Наше представление о лирическом герое поэта состоит из того, что мы слышим от первого лица, от слов самого влюбленного, о его страданий, о его тоски по любви, сихоэмоциональные состояния и чувства, которые он испытывает, от субъективного впечатления, которое поэт создает.
Принадлежащие к школе Фузули такие поэты, как Молла Вели Видади и Молла Панах Вагиф освоили и применили в своих творениях глубокий драматизм стиля Фузули. И Видади, и Вагиф, в описании психоэмоциональных состояний лирического героя преподносят это состояние, основываясь на стиль Фузули.
Ключевые слова: субъективное впечатление, восхваление, влияние реалистичное описание, метафора
A.Mahmudova
SUBJECTIVE IMPRESSION IN THE WORK OF FUZULI, VIDADI AND VAGIF
Summary
In the style of Fuzuli, the individual-subjective beginning comes to the fore. A poet describing the lyrical character of his lyrical hero reveals his psychological portrait, in his own way presents the character and mood of the lover. Our idea of the lyrical hero of the poet consists of what we hear from the first person, from the words of the lover himself, his sufferings, his longing for love, the emotional states and feelings that he experiences from the subjective impression that the poet creates.
Poets belonging to the Fuzuli school such as Molla Veli Vidadi and Molla Panah Vagif mastered and used the deep drama of the Fuzuli`s style in their works. Both Vidadi and Vagif, in the description of the psycho-emotional states of the lyrical hero, present this state based on the style of Fuzuli.
Keywords: subjective impression, glorification, influence realistic description, metaphor
Among the reasons for the longevity of the most literary of Fuzuli can also note the resonance created by him, left a trace in the mind of readers and in literary history. The study of these interactions partially alleviates the theoretical problems of literary school of poet. Literary texts of Fuzuli were conceptualized differently in different periods of the different layers of readers and influenced accordingly. Sometimes it does not coincide with the original intention of the poet, and sometimes approaching close to it the opinion of the reader in the interpretation of texts of multivariance Fuzuli. The existence of different interpretations of texts of Fuzuli related it.
In Azerbaijan literary the role of interpretations of Fuzuli`s texts in the formation and development of his literary school is one of the unstudied questions. Overall, the study of literary texts of Fuzuli by hermeneutical method is a new direction in Fuzuli studies.
The article can be a useful resource for professionals who study general questions of literary criticism, creativity and literary school of Fuzuli.
Keywords: interpretation, literary school, text, reader
There are common elements in Divans of one of important names of the fifteenth century Ottoman poetry Necati Bey and Fuzuli. Fuzuli`s imitation of Nejati is obvious. It is many generals between both poets in the use of concept “sun”. The concept “sun” has different meanings in Divans of both poets. There are some similarities between both poets in use of the concept “sun”:
Representing of the same culture;
Benefit from general sources of Turkish-Islamic culture;
The proximity of their time they lived and etc.
To express the delicate meanings have been purpose of both poets. But they used the concept “sun” in its different role and meanings.
Key words: Fuzuli, Nejati, Sun, Connotation, Influence, Intention
NECATİ VE FUZULİ DİVANLARI’NDA “GÜNEŞ” KONSEPTİNİN ANLAMBİLİM VE KÜLTÜR DİLBİLİM YAKLAŞIMLI İNCELENMESİ
Özet
Fuzuli’nin Necati’ye nazireleri olduğu malumdur. Fuzuli’nin Türkçe Divanı’nda “güneş” konseptinin kullanımında Necati ile ortak yönlerinin olduğu dikkat çekiyor. Bu müştereklik muhtelif sebeplerden kaynaklanıyor. Her iki şairin aynı kültürü temsil etmesi, yaşadıkları dönemin yakınlığı, ortak sanat kaynaklarından beslenmeleri gibi ortaklıklar “güneş” konseptinin kullanımında benzeyiş ve benzersizliklerin şekillenmesinde etkili olan faktörlerdir.
Bildirimizde Necati Beğ’ın ve Fuzuli’nin Divanları’nda ”güneş” konsepti bazen aynı, bazen farklı manalara, özelliklere ve fonksiyonlara sahib olması örneklerle ortaya koyulmuştur.
İnce manaya ulaşmak her iki şairin hedefi olmuş, “güneş” konseptinin kullanımında da onlar ustalık göstermişler. Bildirimizde “güneş” konseptinin kullanıldığı beyitlerdeki rolü ve anlamı belirlenmiş, karşılaştırmalar yapılmıştır.
Anahtar kelimeler: Fuzuli, Necati, Güneş, Anlam, Yan Anlam, Tesir, İçlem
СЕМАНТИЧЕСКИЕ И ЛИНГВОКУЛЬТУРНЫЕ ОСОБЕННОСТИ КОНЦЕПТА «СОЛНЦЕ» В ДИВАНАХ НЕДЖАТИ И ФУЗУЛИ
Резюме
В восточной литературе известны назире Фузули к произведениям Неджати. Концепт «солнце» имеет различные значения в диванах обоих поэтов. Но в использовании концепта «солнце» в тюркском диване Фузули внимание читателей привлекают общие аспекты в употреблении этого слова с Неджати. Эта общность объясняется несколькими причинами: оба поэта представляют тюркскую культуру, они близки по своему времени. В использовании концепта «солнце» оба поэта были уникальны поэтически. В формировании сходств в использовании этого слова основными факторами являлись общетюркская, общемусульманская культура и общая поэтико-литературная традиция.
Достижение в выражении тонкого подтекста был целью обоих поэтов и в использовании концепта «солнце» они показали свое поэтическое мастерство. В данной статье дается научное определение роли и значения слова «солнце» в литературном творчестве Неджати и Фузули.
Ключевые слова: Фузули, Неджати, Солнце, Коннотация, Влияние, Интенция
11. Yüzyılda Türkçe yazılı edebiyat örneği olarak Kutadgu Bilig manzumesinde renk bildiren kelimeler Karahanlı dönemindeki yazılı edebi dilini temsil etmekte, diğer Türk dili ve lehçelerinde kullanılan aynı renkleri bildiren kelimelerin metnde anlam değişimleri dikkat çekmektedir. Aynı kökten, aynı kültürden kaynaklansa da, farklı coğrafyalarda, farklı sosyal ve siyasi ortamlarda renk biliren kelimelerin de anlamında değişiklik göstermektedir. Kutadgu Biligʼde ak, kara, al, sarı, gök ve kızıl gibi renkler metin içerisinde çeşitli fonksiyonlarda kullanılmıştır. Manzumede temel renkleri bildiren kelimelerin yanı sıra renk anlamı bildirmeyen kelimeler renkleri ifade eden kelimeler olarak kullanılmıştır.
Kutadgu Bilig ve Fuzuliʼnin Türkçe Divanıʼnda renk bildiren kelimeleri kültürdilbilim yaklaşımıyla incelemek için sebepler var. Zaman ve mekan olarak bir birinden uzak olan her iki eserin karşılaştırılması Türkçeʼnin birkaç yüzyıl sonra farklı coğrafyada kullanımındaki kültürel ve sosyal çevrenin getirdiği değişim ve yakınlığı ortaya koyuyor. Renklerin dış görünüşün belirtilmesi için kullanılmasının yanı sıra psikolojik durumun açıklanması için de kullanılması her iki eserde de belli yakınlığın ve farklılıkların gözlenmesini sağlar. Halkın kültüründe renklerin yeri ve halkın geleneklerinde renk algısı halkın dil dünya görüşünün temel bileşenlerinden biridir.Sosyal ve kültürel mensubiyetin renklerin ifade edilmesindeki, kullanılmasındaki yakınlık ve farklarının karşılaştırılması dikkate değer paralellikler ortaya koymaktadır.
Bildiride Kutadgu Biligʼde kullanılan yeşil, kök, sarığ, al, ağı, ürün, kızıl, yağız vb. renklerin dil dünya görüşündeki ifadesini örneklerle inceleyeceğiz. Fuzuliʼnin Türkçe Divanıʼnda renkler bazen Arapça ve Farsça karşılıkları ile ifade ediliyor. Çalışmamızda Kutadqu Bilig ve Fuzuliʼnin Türkçe Divanıʼnda renk bildiren kelimeler anlam iyileşmesi, anlam kötüleşmesi, anlam daralması, anlam genişlenmesi ve güzel adlandırma bakımından karşılaştırılarak incelenecektir. Kutadqu Bilig ve Fuzuliʼnin Türkçe Divanıʼndaki renklerin bu anlam değişiklikleri kültürdilbilim yaklaşımıyla ele alınacaktır.
ПОЭТИЧЕСКОЕ ОТРАЖЕНИЕ СОЦИАЛЬНЫХ ВОПРОСОВ В ТВОРЧЕСТВЕ ФУЗУЛИ
Резюме
Творчество Фузули обширно и разносторонне как по содержанию, так и по идеям и жанрам. Произведения поэта также имеют большое значение при изучении истории общественно-философской мысли в Багдаде в XVI веке. Потому что общественные отношения и сознание общества XVI века, философско-нравственные взгляды того времени, условия жизни масс в определенной степени отражены в произведениях Фузули.
Фузули жил в период, когда Багдад многократно претерпел смену власти. Поэт описывает трудности своего времени и несправедливости в обществе поэтическим языком. Временами в своей поэзии поэт поднимает голос протеста, как человек и как поэт он не хотел мириться с социальным неравенством и социальной несправедливостью.
В нашей статье мы постараемся найти ответы на некоторые вопросы связанные с этой темой. В том числе, как социальная среда отражается в работах Фузули, роль социальной справедливости в творчестве Фузули, влияние социальной справедливости на формирование мировоззрения Фузули и т. д.
A.Mahmudova
THE POETİC REFLECTİONS OF SOCIAL ISSUES IN FUZULI'S WORKS
Summary
Creativity Fuzuli extensively and diversified both in content, in ideas and genres. Works of the poet are also of great importance when studying the history of social and philosophical thought in Baghdad in the XVI century. Because social relations and the consciousness of the society of the XVI century, philosophical and moral views of the time, the living conditions of the masses are to a certain extent reflected in the works of Fuzuli.
The time that Fuzuli lived coincided to undergoing to the change of authority of Baghdad repeatedly. Fuzuli was describing in his works the difficulties of time, justnesses happening in the social life with his poetical language. Little by little Fuzuli rised his voice of objection, he did not want to be reconciled with social inequality and social justness.
In our paper we’ll try to find answer to such questions like the place and role of society, education and social justice in the Fuzuli's works and how Fuzuli was reflected in his creative works to problems of society, and influence of these problems and etc. to forming of the Fuzuli’s world outlook.
A.Mahmudova
İCTİMAİ MƏSƏLƏLƏRİN FÜZULİ ƏSƏRLƏRİNDƏ POETİK ƏKSİ
Xülasə
Füzulinin yaradıcılığı həm məzmun, həm ideya, həm də janr etibarilə geniş və çoxtərəflidir. Şairin əsərləri eyni zamanda XIX əsr Bağdad mühitində ictimai-fəlsəfi fikrinin tarixini öyrənmək üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Çünki XVI əsr cəmiyyətinin ictimai əlaqələri və şüuru, dövrün fəlsəfi-əxlaqi görüşləri, xalq kütlələrinin həyat şəraiti Füzulinin əsərlərində müəyyən dərəcədə öz əksini tapmışdir.
Füzulinin yaşadığı dövr Bağdadın dəfələrlə dəyişikliyinə uğradığı dövrə təsadüf edir. XV-XVI nəsrlərdə Bağdad Ağqoyunluların, Səfəvilərin və Osmanlıların hakimiyyəti altında olmuşdur. əldən0ələ keçən şəhərin əhalisi ağır həyat şərtləri ilə üz-üzə idi. Füzuli belə bir şəraitdə yazırdı, yaradırdı. Füzuli əsərlərində zəmanəsinin çətinliklərini, cəmiyyətdə baş verən ədalətsizlikləri şair qələmi ilə təsvir edirdi. Yeri gəldikcə, şair öz etiraz səsini ucaldır, ictimai bərabərsizlik və ictimai ədalətsizlik ilə barışmaq istəmirdi.
Məqaləmizdə Füzuli yaradıcılığında cəmiyyət, təhsil və sosial ədalət məsələlərinin necə əks olunduğu, bu məsələlərin Füzulinin yaradıcılığındakı yeri, rolu, onun Füzulinin dünyagörüşünün formalaşmasına təsiri və s. bu kimi suallara cavab tapmağa çalışacağıq.
В первом номере журнала от имени Моллы Насреддина пишут: «Я пришел к вам, мои мусульманские братья и сестры». Издатель журнала и писавший статьи под псевдонимом Молла Насреддин, Джалил Маммедкулузаде, старался опубликовать новости, которые пробудят весь тюркский и мусульманский мир от дремоты, на сатирическом и юмористическом языке он рассказывал истории о социальной, политической и культурной жизни мусульманского Востока. Поскольку журнал был читаемым журналом по всему мусульманскому Востоку, то и статьи в журнале были выбраны для обращения ко всему мусульманскому и тюркскому миру.
Во многих выпусках журнала, изданного в 1906-1925 гг., обсуждались актуальные проблемы, повседневные новости Османской империи. В разных номерах журнала есть много сатирических и юмористических сочинений и карикатур об Османской империи и Италии, об отношениях Османского государства и Болгарии, о проблеме Османского государства и Боснии и Герцеговины, об использовании турецкого языка, о султане Абдул-Гамиде II.
В журнале «Мола Насреддин» статьи о политической, социальной и культурной жизни османского Стамбула, новости, критика и оценки были представлены на сатирическом, временами юмористическом языке, также были опубликованы юмористические, сатирические стихи о жизни османского Стамбула. Политическая, социальная и культурная жизнь османского Стамбула 1907-1914-х годов была оценена в сатирическом журнале «Молла Насреддин» в соответствии с концепцией журнала.
В нашем докладе мы изложим свою точку зрение об интересе журнала «Молла Насреддин» к Османской империи и об его влиянии на народные массы. В начале XX века Азербайджан была составной частью Российской империи. В связи с этим фактом отношение журнала «Мола Насреддин» к Османской империи, изданные статьи, посвященные политической, социальной, культурной жизни османской столицы представляет особый интерес, как для историографии, также для истории публицистики.
Ключевые слова: сатирический журнал, османский Стамбул, карикатура, использование турецкого языка
некое противоречие с веком скорости и информации. Существо-
вание такого противоречия с временем предупреждает о наличии
сложных и интересных формах отношений к творчеству Фузули
в наши дни. Веками отношение к творчеству Фузули в разных
эпохах возникала в разной и порой противоречивой формах и по
силе и по содержанию. В азербайджанской литературе и эстетической мысли определяются этапы отношения к творчеству
Фузули:
– этап движения азербайжданской литературы в «орбите» Фу-
зули;
– этап обвинения реалистической эстетики Фузули в «погрешени-
ях» его последователей;
– этап возвращения к могуществу Фузули, как возвращение
к совершенству мастерства Фузули в совершенно новом содержа-
нии, в новом соотношении и качестве. Этап вливания и синтеза
с Фузули.
Хотя в XXI веке отношение к творчеству Фузули опирается на
эти же корни, но оно имеет специфические, отличающиеся сторо-
ны. Новая эпоха требует новое отношение к творчеству Фузули.
Существование каждой нации зависит от его национальной
личности и его духовности. Веками творчество Фузули был и оста-
ется незаменимой духовной ценностью тюркских народов. Тюрк-
ские народы с помощью духовного наследства Фузули и других
таких же культурно-духовных ценностей смогут сохранить своео-
бразное лицо, свою личность и свой духовный мир в XXI веке —
в веке глобализации и интеграции культур.
Для тюркских народов Фузули больше, чем поэт — это един-
ство. И в XXI веке он будет организовать, и поддержать единство
тюркских народов как это он делал веками.
В нашей статье мы рассмотрим отношение к творческому, ду-
ховному наследию Фузули в XXI веке у тюркских народов в общих
чертах, и детально изучим этот вопрос в азербайджанской эстети-
ческой мысли и литературе.
Yaratıcılık süreci karmaşık bir süreçtir. Biz şairin eserinde ne yaptığını, ortaya nasıl bir eser koyduğunu göre bilsek de, ne yapmak istediğini, nelere nail olduğunu sadece tahmin edebiliriz. Sanat eseri onu yaratan sanatkardan ayrıldıktan sonra bağımsız hayatına başlıyor. Eserin, edebi metnin okuyucunun tefekküründe ne tür bir yankı doğuracağı, eserin anlaşılmasında ve yorumlanmasında ne gibi bir tesirde bulunacağı tahmin dışı bir olaydır.
Son yıllar Divan edebiyatı incelemelerinde modern yöntemlerin kullanıldığı görülmektedir. Edebi metinleri anlama ve yorumlamada bu yöntemlerin ne kadar etkili olduğu tartışmalı bir konu olsa da, bir çok edebi metinde uyguladığımız hermeneutik yöntemin bu bakımdan faydalı ve etkili olduğu kanaatindeyiz.
Geçen beş yüz yıl Muhammed Fuzuli’nin gazellerini anlama ve yorumlama işinde farklı münasebetler meydana çıkmıştır. Fuzuli metinlerinin çok yönlülüğü, fonksiyonelliği zamanla farklı anlam ve yorumların yaranmasına yol açmıştır. Şairin gazellerine yüklediği anlamın sonrakı asrlarda ortaya çıkan anlam ve yorumlarla ne kadar yakın bir alakası olduğu araştırılmağa değer bir konudur.
Bildirimizde dil ve metin, yazar ve okur ilişkisi bağlamında Fuzuli gazellerinin geçen bir kaç yüz yılda algılanması ve yorumlanmasındakı farklılıkları incelemeğe, bu mesele ile alakadar gelenek ve yorum problemini de Fuzuli eserlerine yazılmış nazirelere muracaat ederek çözmeğe çalışacağız. Bildirimizde, İngilis, Rus, Türk ve b. araştırmacıların konumuzla alakadar modern filolojik yöntemleri ele aldığı eserlerinden fayadalanacağız.
Anahtar kelimeler: Edebi Metin, Dil, Gelenek, Anlama, Yorumlama, Fuzuli
ЛИТЕРАТУРНАЯ ШКОЛА ФУЗУЛИ
(XVI-XVIII века)
РЕЗЮМЕ
В монографии «Литературная шко¬ла Фузули (XVI-XVIII века)» исследуется литературная школа Мухаммеда Фузу¬ли, оцениваются роль и заслуги Фузули в азербайджанской лите¬ра¬ту¬ре XVI-XVIII веков на основе научно-теоретических фактов. Иссле¬до¬вательская работа позволяет проследить формирование и путь раз¬ви¬тия литературной школы Фузули как единой системы и расширить научно-теоретические представления по данной проблеме.
В первой главе монографии «Понятие «литературная шко¬ла» и ее характерные особенности в восточной литературе» опре¬де¬ляется сущность понятия литературной школы, делается попытка четко разграничить понятия ли¬те¬ра¬тур¬ной школы, группы, ассоциации и других литературных объеди¬нений в восточной литературе.
Во второй главе монографии под названием «Статус лите¬ра¬тур¬ной школы наследия Фузули» представлен краткий обзор исто¬рии отношения к литературной школе Фузули в Азербайджане. Лите¬ра¬турная школа появляется в результате необходимых для форми¬ро¬ва¬ния литературной школы таких важных факторов, как исто¬ри¬чес¬кий период, окружающая среда, язык и географическое положение и т.д.
В третьей главе монографии под названием «Роль тво¬рчес¬тва Фузули в развитии азербайджанской литературы конца XVI-XVIII веков» классифицируются этапы литературной школы Фу¬зу¬ли. Отрывки из произведений Амани, Рухи Багдади, Говси Теб¬ри¬зи, Саиб Тебризи, Месихи, Муртезакулу хан Шамлу, Садик бей Аф¬шар, Рахмети, Мухсин Насири, Молла Вели Видади, Молла Панах Вагиф и др. сопос¬тав¬лены с соответствующими образцами из творчества Фузули и сде¬ла¬ны соответствующие научные заключения.
В заключении подводятся итоги всему исследованию и обобщаются научно-теоретические выводы.
A.V.Mahmudova
THE LITERARY SCHOOL OF FUZULI
(XVI-XVIII centuries)
SUMMARY
The monograph “The Literary School of Fuzuli (XVI-XVIII centuries)” studies the literary school of Mohammed Fuzuli, and appraises the role and merits of Fuzuli in the XVI-XVIII-centuries Azerbaijani literature on the basis of the scientific-theoretical facts. The research work allows to follow the formation and the way of development of the literary school of Fuzuli as a consistent system and to expand the scientific-theoretical views on the given problem.
The first chapter of the monograph “The Concept of a Literary School and Its Characteristic Features in Oriental Literature” defines the essence of the concept of a literary school and its boundaries. It also attempts to clearly demarcate the concepts of a literary school, group, association and other literary institutions in Oriental literature.
The second chapter of the monograph “The Status of the Literary School of Fuzuli’s Legacy” presents the brief review of the history of the attitudes towards the literary school of Fuzuli in Azerbaijan. Since, a literary school appears as a result of such important factors as a historical period, environment, language and geographical position which are necessary for the formation of a literary school.
The third monograph “The Role of Fuzuli’s Works in the Development of the Azerbaijani literature of the Late XVI and XVIII Centuries” classifies the stages of the literary school of Fuzuli. The excerpts from the works of Amani, Ruhi Baghdadi, Govsi Tabrizi, Saeb Tabrizi, Masihi, Murtezakulu Khan Shamlu, Sadiq bey Afshar, Rahmeti, Mohsun Nasiri, Molla Veli Vidadi, Molla Panah Vagif and others are compared with the corresponding samples from Fuzuli`s works in the last chapter which provides relevant science opinions as well.
“Conclusion” reviews the results of the entire research and generalizes the findings soundly based on theory.
Резюме
Творчество Рукнаддина Масуда Месихи, одного из представителей литературной школы Фузули XVII века, стало важной вехой в развитии этой литературной школы. Литературная школа Фузули в основном основывалась на творчестве газели, а те, кто следовал за ним, учились творчеству у Фузули под влиянием газелей поэта. Месихи творил под влиянием произведений Фузули не только малых форм, но и эпических произведений поэта.
В статье исследуется влияние шедевра Фузули «Лейли и Маджнун» на месневи «Варга и Гюльша» Месихи. Появление множественных общих моментов произведения «Варга и Гюльша» Месихи с месневи Фузули «Лейли и Маджнун» позволяет нам проследить влияние Фузули в эту эпоху. Мы можем с уверенностью заявлять, что в эпическом жанре XVII века прослеживалась и развивалась литературная школа Фузули.
Ключевые слова: Фузули, Месихи, влияние, месневи, газель
***
The influence of Fuzuli on the work of Mesihi
Summary
The work of Ruknaddin Masud Mesihi, one of the representatives of the seventeenth-century Fuzuli literary school, became an important milestone in the development of this literary school. The literary school of Fuzuli was mainly based on the work of the ghazal, and those who followed him learned from the works of Fuzuli under the influence of the ghazals of the poet. Mesihi created under the influence of the works of Fuzuli not only small forms, but also the epic works of the poet.
In this article we research the influence of the masterpiece Fuzuliʼs “Leyli and Majnun” on the masnavi “Varga and Gulsha” by Mesihi. The appearance of the multiple common moments of the work of “Varga and Gulsha” by Mesihi from Fuzuliʼs masnavi “Leyli and Majnun” allows us to trace the influence of Fuzuli in this century. We can state with confidence that the literary school of Fuzuli was traced and developed in the epic genre of the 17th century.
Key words: Fuzuli, Mesihi, influence, masnavi, ghazal
geçmişte olduğu gibi günümüz ve geleceğin insanına söyleyecek birçok sözü olduğunu ifade etmek mümkündür.
Bilindiği üzere, geleneksel kültür içerisinde yaratım ve aktarımı yapılan somut olmayan kültürel miras unsurları,
özellikle bir beldenin ya da bölgenin kendini tanıtmasında, ifade etmesinde ve kimlik oluşturmasında önemli
birçok işleve sahiptir. Küresel değerlerin hâkim olduğu günümüz dünyasında, somut olmayan kültürel miras
çalışmalarının özellikle kültür turizmi ve kültür ekonomisi bağlamında da büyük bir öneme sahip olduğunu ifade
etmek mümkündür. Çalışmada bu bağlamda, özellikle Bandırma ve çevresindeki somut olmayan kültürel miras
unsurlarının tespit, derleme ve inceleme çalışmalarının önemine vurgu yapılacaktır.
Anahtar Sözcükler: Somut Olmayan Kültürel Miras, Kültür Turizmi, Sosyal Medya, Kültür Ekonomisi, Bandırma.
особое место. В тюркском диване Фузули понятие веры, наряду
с его глубоким философским смыслом, трактуется и в конкрет-
ном, личностном контексте. В тюркском диване Фузули исполь-
зует понятия веры и доверия неоднозначно: это и вера в любовь
любимой, и вера/неверие в истинность земного мира.
В диване Фузули понятие «вера» представлено в таких сло-
вах, как иман, и‘тимад, и‘тибар, и ‘тикад (доверие, вера, одобре-
ние), куфр (неверие, недоверие). Изучая семантику этих слов и
их значимость в творчестве Фузули, мы исследуем важные аспек-
ты мировоззрения поэта и содержание, которое данная категория
исламской философии получила в диване Фузули.
In works of art, colors play an indispensable role in conveying hues of emotional sensation. Chingiz Aitmatov uses different colors and its shades in his works. In addition to their usual, attributive, physical qualities, in the works of the writer, colors acquire philosophical, mythological and folklore content.
Depending on the context, the colors reveal their positive or negative nature. From the earliest times of development of society, white color has been known and used in expressing positive moral and emotional feelings of a person.
In this article we research various aspects of the use of white in the view and in the works of Chingiz Aitmatov. In the story “The White steamboat” by C.Aitmatov, the white color gets wider semantics. In the “White steamship” of the writer, white is the zero point, the beginning and the end, non-existence.
Семантика белого цвета в произведении Чингиза Айтматова «Белый пароход»
В художественных произведениях цвета играют незаменимую роль в передачи оттенков эмоционального ощущения. Чингиз Айтматов использует разные цвета и их оттенки в своих произведениях. Кроме своих обычных, атрибутивных, физических качеств, в произведениях писателя цвета приобретают философское, мифологическо-фольклорное содержание.
В зависимости от контекста цвета раскрывают свою положительную или отрицательную сущность. С самых ранних времен развития общества белый цвет известен и используется в выражении положительных морально-эмоциональных чувств человека.
В статье рассматриваются различные аспекты использование белого цвета в воззрении и в творчестве Чингиза Айтматова. В повести «Белый пароход» Ч.Айтматова белый цвет получает более широкую семантику. В «Белом пароходе» писателя белый цвет - это нулевая точка, начало и конец, небытие.
Резюме
Алиджан Ковси Тебризи один из достойных последователей литературной школы Фузули. Он смог развить поэтический стиль Фузули творчески, не прибегая к подражанию. Большое количество произведений, вошедшие в «Диван» Ковси Тебризи созданные влиянием Фузули, не вызывают подозрения их неоригинальности.
В данной статье исследуется влияние Фузули на творчество Ковси. Существует много примеров, демонстрирующих, что Ковси писал под влиянием творчества Фузули. Среди этих примеров привлекают внимание с первого взгляда их тесная связь со стихами Фузули по смыслу, содержанию, форме, структуре. Среди других произведений, написанных влиянием Фузули, произведения Ковси стоят особняком. Назиры Ковси на произведения Фузули по количеству превосходят других поэтов. Хотя назиры Ковси на разные произведения Фузули не превосходят оригинал, но они являются достойными образцами своего рода. Эти назиры являются поэтическими признаниями Ковси о том, что в искренности и выразительности своего стиля он последовал традициям Фузули.
Ключевые слова: Фузули, Ковси, влияние, назире, газель
The influence of Fuzuli on the works of Kovsi Tabrizi
Summary
Alijan Kovsi Tabrizi is one of the worthy followers of the Fuzuli literary school. He was able to develop Fuzuli's poetic style creatively, without resorting to imitation. A large number of works included in the "Divan" of Kovsi Tabrizi created by the influence of Fuzuli do not arouse suspicion of their lack of originality.
In this article we research the influence of Fuzuli on the work of Kovsi. There are many examples that demonstrate that Kovsi wrote under the influence of Fuzuli’s work. Among these examples, their close connection with Fuzuli's verses in meaning, content, form and structure attracts attention at first sight. Among other works written by the influence of Fuzuli, the works of Kovsi stand apart. Naziras of Kovsi to the works of Fuzuli in number superior to other poets. Although naziras of Kovsi on various works of Fuzuli do not surpass the original, but they are worthy examples of their kind. These naziras are Kovsi’s poetic confessions that he followed the traditions of Fuzuli in the sincerity and expressiveness of his style.
Key words: Fuzuli, Kovsi, influence, nazire, ghazal
sevdirmek, kavratmak gibi hususların kendinde bazı sorunları taşıdığı muhakkakdır. Bu hususta Divan edebiyatının eğitiminde olan boşlukların, yanlışlıkların da var olduğu kanaatindeyiz.
Bildirimizde, XXI. yüzyıla kadarAzerbaycan’ın medrese ve okullarında Divan Edebiyatının öğretiminin kısa tarihine değinecek ve günümüzde Divan Edebiyatının öğretiminde karşılaşılan bazı aktüel soruların cevabını bulmağa çalışacak, önerilerimizi sunacağız.
From this perspective, concepts are important components that reflect
this relationship between language and consciousness. In the language
worldview, it is important to tackle the universal and national-cultural characteristics
of flowers. The cultural-linguistic features of the flower concept have
a role in the national language reflecting the characteristics of the worldview
and national mentality. The realization of the concept of flower in the language
of poetry reflects its use as a metaphor and shows itself in its content.
Often times the concept of flower has more feminine features.
The concept of flower has a semantic field. Therefore, in the concept
of flowers that group certain words around them, the core is based on fluoronym.
Nightingale, thorn, rival, breeze around the flower words are grouped
according to the meaning the poet wants to express. The word flower is found
in many words belonging to thematic groups: anthroponym, hydronym, toponym,
ethnonym, oronim etc.
The concept of flower is traditionally applied in divan literature. Rose,
daffodil, irises, bayonet, etc. words are often used as metaphors in accordance
with traditional forms of medieval literature. The concept of flower is widely
used in Füzuli’s Turkish Divan. Just to show the importance of the concept
of flower in Fuzuli’s works, it is enough to remind him of his “Gul” kassida.
In our paper, the concept of flower will be investigated in Fuzuli’s Turkish
Court. The importance of the concept of flower in the language of the poet
is in the same criterion with the ability of this concept to express cultural features.
The concept of flower is used as a metaphor as well as in idioms.
Bu açıdan bakıldığında, kavramlar bu dil ve bilinç ilişkisini yansıtan önemli
bileşenlerdir. Dil dünya görüşünde çiçeklerin evrensel ve ulusal-kültürel özelliklerinin
öğrenilmesi önemlidir. Çiçek kavramının kültür dil bilimi özellikleri,
ulusal dilde dünya görüşünün ve ulusal zihniyetin özelliklerini yansıtan bir
role sahiptir. Çiçek kavramının şiir dilinde gerçekleşmesi bir metafor olarak
kullanımını da yansıtır, içeriğinde de kendini gösterir. Çoğu zaman çiçek kavramı
daha kadınsı özelliklere sahiptir.
Çiçek kavramı semantik bir alana sahiptir. Bu nedenle, etraflarında belirli
kelimeleri grup olarak toplayan çiçek kavramında çekirdek floronim üzerine
kuruludur. Çiçeğin etrafında bülbül, diken, ağyar, seba yeli vb. kelimeler şairin
ifade etmek istediği anlama göre gruplandırılır. Çiçek kelimesi, tematik
gruplara ait birçok kelimede bulunur: Antroponim, hidronim, toponym, etnonim,
oronim vb.
Divan edebiyatında çiçek kavramı geleneksel olarak uygulanmaktadır.
Gül, nergis, süsen, sünbül vb. kelimeler metafor olarak ortaçağ edebiyatının
geleneksel formlarına uygun olarak sık sık kullanılmaktadır. Çiçek kavramı
Füzuli’nin Türkçe Divanı’nda yaygın olarak kullanılmıştır. Sadece Fuzuli’nin
eserlerinde çiçek kavramının önemini göstermek için onun “Gül” kasidesini
hatırlatmak yeterlidir.
Bildirimizde Fuzuli’nin Türkçe Divanı’nda çiçek kavramı araştırılacaktır.
Çiçek kavramının şairin dilinde kazandığı önemi bu kavramın kültürel özellikleri
de ifade edebilme becerisi ile aynı ölçütdedir. Çiçek kavramını metafor
olarak kullanmanın yanı sıra kavram deyimlerde de kullanılmıştır.
давался в Тбилиси, Тебризе и Баку вплоть до 1931 года. Для названия журнала неслучайно было выбрано
имя Ходжи Насреддина, героя юмористических и сатирических анекдотов мусульманского Востока. Это образ
вольнодумца, бунтаря, который высмеивает людские пороки. Имя и образ Ходжи Насреддина, в Азербайджа-
не – Молла Насреддин, были одной из важных причин, по которой название журнала должно было прояснить
идейное направление журнала и обратить внимание на ряд недостатков в политической, социальной и куль-
турной жизни людей в государстве.
Во многих выпусках журнала, изданных в 1906–1925 гг., обсуждались актуальные проблемы, повседнев-
ные новости Османской империи. В разных номерах журнала есть много сатирических и юмористических
сочинений и карикатур на тему отношений между Османской империей и Италией, Османским государством и
Болгарией, Османским государством и Боснией и Герцеговиной, использования турецкого языка, деятельности
султана Абдул-Гамида II.
В журнале «Молла Насреддин» статьи о политической, социальной и культурной жизни Османской импе-
рии, новости, критика и оценки были представлены в сатирическом, иногда в юмористическом стиле, также
были опубликованы на данную тему стихи о жизни Османской империи. Политическая, социальная и куль-
турная жизнь Османской империи 1907–1914 гг. была оценена в сатирическом журнале «Молла Насреддин»
в соответствии с концепцией журнала.
В статье рассматривается влияние журнала «Молла Насреддин» на Османскую империю и на народные
массы. В начале XX века Азербайджан был составной частью Российской империи. В связи с этим отношение
журнала «Молла Насреддин» к Османской империи, а также статьи в журнале, посвященные политической,
социальной, культурной жизни столицы Османской империи представляют особый интерес, как для историо-
графии, так и для истории публицистики.
Ключевые слова: сатирический журнал, Османская империя, карикатура, использование турецкого языка
Zulfikar A. Bayraktar, Aynura V. Mahmudova
POLITICAL AND SOCIO-CULTURAL LIFE OF THE OTTOMAN EMPIRE
IN THE SATIRICAL journal MOLLA NASREDDIN
Abstract
The satirical journal Molla Nasreddin was first published in 1906 in the Arabic alphabet and was published in
Tbilisi, Tabriz and Baku until 1931. It is no coincidence that the name of the journal was chosen by the name of Khoja
Nasreddin, the hero of the humorous and satirical jokes of the Muslim East. This is the image of a freethinker, a rebel
who ridicules human vices. The name and image of Khoja Nasreddin (Molla Nasreddin in Azerbaijan) was one of the
important reasons why the name of the journal should clarify the ideological direction of the journal and draw attention
to a number of shortcomings in the political, social and cultural life of people and the state.
Many issues of the journal, published in 1906-1925, discussed current issues, the daily news of the Ottoman
Empire. In various issues of the journal there are many satirical and humorous works and caricatures about the Ottoman
Empire and Italy, about the relations of the Ottoman state and Bulgaria, about the problem of the Ottoman state and
Bosnia and Herzegovina, about the use of the Turkish language, about Sultan Abdul-Hamid II.
In the journal Molla Nasreddin, articles on the political, social and cultural life of Ottoman Istanbul, news,
criticism and ratings were presented in a satirical, at times humorous language, humorous, satirical poems about the life
of Ottoman Istanbul were also published. The political, social, and cultural life of Ottoman Empire from 1907–1914
was evaluated in the satirical journal Molla Nasreddin in accordance with the concept of the journal.
In our research, we will set out our point of view about the interest of Molla Nasreddin journal in the Ottoman Empire
and its influence on the masses. At the beginning of the 20th century, Azerbaijan was an integral part of the Russian
Empire. In connection with this fact, the attitude of the journal Molla Nasreddin to the Ottoman Empire, published
articles on the political, social, cultural life of the Ottoman capital is of particular interest, both for historiography, and
for the history of journalism.
Key words: satirical journal, Ottoman Empire, caricature, use of the Turkish language
XXI əsr yüksək texnologiyaların inkişafı, informasiyanın sürətlə əldə edilməsi, ötürülməsi, yayılması imkanları ilə insanların gündəlik həyatında mühüm yer tutmaqla cəmiyyətin düşüncəsinə təsir edir, fərdlərin təfəkkürünündə müəyyən inikasa malik olur. İnformasiya texnologiyalarının insan həyatını müsbət tərəfdən asanlaşdırması, rahat imkanlar yaratması ilə yanaşı onun mənfi, zərərli tərəflərinin ortaya çıxardığı çətinliklər insanların zehni və fiziki fəaliyyətini yönləndirir.
İnformasiya texnologiyalarının inkişafı ilə informasiyanın ötürülməsi və yayılması asan və sürətli şəkildə baş versə də informasiyanın insan həyatına təsirini tədqiqatşılar əvvəlki dövrlərdə də müşahidə etmişlər və müəyyən nəticələrə gəlmişlər. Fransız sosioloq Jan Noel Kapferer 1991-ci ildə Disneyin məşhur cizgi filminin Mikki-maus adlı qəhrəmanı ilə əlaqədar yayılmış şaiyələri araşdırarkən maraqlı nəticələrə gəlib. Jan-Noel Kapfererin sorğusuna görə informasiyaya inanmayan insanların belə həmin yalan informasiyanı yaydığı təsdiqlənib. Belə ki, iformasiyanın həqiqiliyi ilə onun ötürülməsi arasında birbaşa əlaqə yoxdur.
İnsan beyninə psixotrop təsiri ilə bilinən yarısintetik psixoaktiv maddə olan LSD ilə hopdurulmuş biristifadəlik yapışqanlı Mikki-maus tatuajlarının məktəblilər arasında yayılması və onları narkotik maddələrə alışdırmaq məqsəd güddüyü barədə şaiyələrə inananlar və inanmayanlar olsa da, hər iki tərəf informasiyanı ötürülməsini vacib saymış və beləliklə, bu şaiyə yayılmışdı. Jan Noel Kapfererin tədqiqatına əsasən, inanmayanların 26 faizi onu başqaları ilə müzakirə etmiş, 8 faizi isə bu informasiyanın başqalarına ötürmüşdür. Nəticə etibarilə, şaiyəyə inanılmasa da təhlükənin qarşısını almaq üçün nə olar-nə olmaz deyə düşünərək şaiyənin yayılması təmin edilir.
Yuxarıda qeyd edilən hadisə keçən əsrin sonlarında baş versə də mütəmadi olaraq bu kimi tipik şaiyələr yayılmaq imkanı əldə edir. Burada bu qəbildən olan hadisələrdə informasiyanın tipikliyi özünü göstərir. Stereotip düşüncənin meydana gətirdiyi bu informasiyanın eyni düşüncə tərzi ilə də ötürülməsinə şərait yaradılır. Xüsusilə də insanların sosial media vasitəsilə informasiya ötürməsinin bu qədər əlçatan olduğu dövrdə istənilən informasiya çox sürətli şəkildə yayıla bilir.
Pandemiya dövrünü insanların daha həssas olduğu dövr kimi qiymətləndirmək mümkündür. Belə ki, insanın bildiyi, adət etdiyi gündəlik həyatı, planları dəyişir, sabahın necə olacağına proqnoz verə bilmir və insan baş verənlər qarşısında acizliyini hiss etdikdə idarəetməni itirir. İnsanın idarəetmə hissi aşağı düşdükdə o, mürəkkəb psixoloji prosesin iştirakçısına çevrilir. Artıq istənilən ehtimal, sui-qəsd ehtimalına belə inanmağa başlayır.
Bu tipli informasiyalar əsasən “feyk” dediyimiz yalan məlumatlardan ibarət olur. Yalan informasiyanın meydana çıxması bir tərəfdən virtual ünsiyyət zamanı məlumatın ötürülməsi prosesində hər kəsin bu “yaradıcılıqda” iştirakı ilə şərtlənir. Digər tərəfdən informasiyanın müəyyən “etibarlı” mənbədən gəlməsi bu “feyk” xəbərin bir yaradıcısı olmasından xəbər verir.
Qeyd etdiyimiz bu prosesin iştirakçılarını iki qismə ayıra bilərik: informasiyanı yaradanlar və informasiyanı ötürənlər. İnformasiyanı yaradanların motivləri və məqsədləri məsələsi araşdırılmağa dəyər mövzudur. Bizim tədqiq edəcəyimiz tərəf olaraq informasiyanı yaradanların özlərini iki qrupda cəmləyə bilərik. Birinci qrupa dezinformasiya, başqa sözlə desək “feyk” xəbər yaradanları, digər qrupa folklor yaradıcılarını aid edə bilərik.
Şifahi xalq ədəbiyyatının əsas xüsusiyyətlərindən olan şifahi ötürülmə, variantlılıq informasiya texnologiyaları əsrində ötürülmə vasitələrini bir qədər də genişlətmişdir. Müasir mədəni kontekstdə folklor mətnlərinin fərqli xüsusiyyətləri meydana çıxır. Feysbuk, Vatsap, Tvitter, İnstaqram və s. sosial media şəbəkələri vasitəsilə istənilən informasiyanın sürətli ötürülməsi və yayılması “feyk” xəbərin, folklor nümunəsinin populyarlığını da təmin edir. Bu informasiya mətn, video və ya audio formatında ola bilər. Kütləvi mədəniyyətdə memlər – insan fəaliyyətinin təzahürlərini özündə daşıyan, ötürüləbilən informasiya vahidi olaraq düşünülür. İnternet vasitəsilə ötürülən memlər daha çox əyləncə xarakterli olsalar da provokasiya ünsürləri olan memlər də kifayət qədərdir. Memlərdə olan yanlışlıqlar, gerçəyin təhrifi onların mediavirus kimi tanınmasına yol açmışdır.
Pandemiya dövründə internet memlərin yayılması onların əyləncə xüsusiyyətinin yanında provokasiya xüsusiyyətinin də olduğunu bir daha nümayiş etdi. Gerçəkliyin təhrif olunduğu bir çox nümunədən də gördüyümüz kimi, bu internet memlərin etibarlılıq səviyyəsinin olmaması onların digər şəxslərə ötürülməsinə mane olmayıb. Bu informasiyalarda dövlət orqanlarına etibarsızlıq, ümumdünya sui-qəsdi, gizli cəmiyyətlərin düşünülmüş planları da provokasiya xarakterli elementlərdir.
Pandemiya dövrünün meydana gətirdiyi folklor nümunələrini janrına görə təsnif edə bilərik. Bu nümunələr arasında nəsrlə, nəzmlə yazılanlar, karikaturalar, mahnı, meyxana nümunələri, imitasiyalar, təqlidi əsərlər də vardır. Həmçinin memlərdə dünya rəngkarlıq, ədəbiyyat klassiklərinin əsərlərindən yararlanmalar mövcuddur. Qeyd edilən bütün folklor nümunələrində kinayə, yumor, istehza üstünlük təşkil edir. Bu dövrdə yaranan şeir nümunələri ayrıca bir tədqiqatın mövzusudur. Bu şeirlər arasında məşhur şairlərin tanınan əsərlərini təqlid yolu ilə yarananlar da diqqət çəkməkdədir. Bəzi şeirlərin müəllifi bilinsə də, müəllifinin qeyd edilmədiyi, sosial media vasitəsilə tirajlanan şeirlər də çoxdur.
“Feyk” xəbərlərin mətni də ayrıca bir araşdırmaya möhtacdır. Belə ki, bu mətnlərə müxtəlif disiplinlərin yanaşması müxtəlif olacaqdır. “Etibarlı mənbə” tərəfindən yayılan bu xəbərlər dövlət qurumu, elmi müəssisə, yaxın adam, hadisə şahidinin statusu ilə təsdiqlənir və çox zaman da “konfidensial” olduğu vurğulanır. Təhsil müəssisələrində tədris prosesinin dayandırılması ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərarı olaraq təqdim edilən “feyk” xəbəri buna misal göstərə bilərik. Bu tip xəbərlər sanballı və rəsmi mənbəyə istinad edildiyi düşünüldüyü üçün insanlara psixoloji təsir göstərir.
Nəinki respublikamız, eləcə də bütün dünya üçün həyati mühüm dövrdə dezinformasiya milli təhlükəsizliyi təhdid edən amil olaraq görülməlidir. Belə ki, insanlar arasında iğtişaş yaradan, beyinləri koronavirusdan daha təhlükəli bir virusla üz-üzə qoyan bu kimi məlumatlar dövlətin vətəndaşların təhlükəsizliyini təmin etməsinə mane olan amillərdəndir. Vətəndaş cəmiyyətində informasiya azadlığı dezinformasiyanın yayılması kimi başa düşülməməlidir.
СУБЬЕКТИВНОЕ ВПАЧАТЛЕНИЕ В ТВОРЧЕСТВЕ ФУЗУЛИ, ВИДАДИ И ВАГИФА
Резюме
В стиле Фузули индивидуально-субъективное начало выходит на первый план. Поэт описывая лирический характер своего лирического героя раскрывает его психологический портрет, по-своему преподносит характер и настроение влюбленного. Наше представление о лирическом герое поэта состоит из того, что мы слышим от первого лица, от слов самого влюбленного, о его страданий, о его тоски по любви, сихоэмоциональные состояния и чувства, которые он испытывает, от субъективного впечатления, которое поэт создает.
Принадлежащие к школе Фузули такие поэты, как Молла Вели Видади и Молла Панах Вагиф освоили и применили в своих творениях глубокий драматизм стиля Фузули. И Видади, и Вагиф, в описании психоэмоциональных состояний лирического героя преподносят это состояние, основываясь на стиль Фузули.
Ключевые слова: субъективное впечатление, восхваление, влияние реалистичное описание, метафора
A.Mahmudova
SUBJECTIVE IMPRESSION IN THE WORK OF FUZULI, VIDADI AND VAGIF
Summary
In the style of Fuzuli, the individual-subjective beginning comes to the fore. A poet describing the lyrical character of his lyrical hero reveals his psychological portrait, in his own way presents the character and mood of the lover. Our idea of the lyrical hero of the poet consists of what we hear from the first person, from the words of the lover himself, his sufferings, his longing for love, the emotional states and feelings that he experiences from the subjective impression that the poet creates.
Poets belonging to the Fuzuli school such as Molla Veli Vidadi and Molla Panah Vagif mastered and used the deep drama of the Fuzuli`s style in their works. Both Vidadi and Vagif, in the description of the psycho-emotional states of the lyrical hero, present this state based on the style of Fuzuli.
Keywords: subjective impression, glorification, influence realistic description, metaphor
Among the reasons for the longevity of the most literary of Fuzuli can also note the resonance created by him, left a trace in the mind of readers and in literary history. The study of these interactions partially alleviates the theoretical problems of literary school of poet. Literary texts of Fuzuli were conceptualized differently in different periods of the different layers of readers and influenced accordingly. Sometimes it does not coincide with the original intention of the poet, and sometimes approaching close to it the opinion of the reader in the interpretation of texts of multivariance Fuzuli. The existence of different interpretations of texts of Fuzuli related it.
In Azerbaijan literary the role of interpretations of Fuzuli`s texts in the formation and development of his literary school is one of the unstudied questions. Overall, the study of literary texts of Fuzuli by hermeneutical method is a new direction in Fuzuli studies.
The article can be a useful resource for professionals who study general questions of literary criticism, creativity and literary school of Fuzuli.
Keywords: interpretation, literary school, text, reader
There are common elements in Divans of one of important names of the fifteenth century Ottoman poetry Necati Bey and Fuzuli. Fuzuli`s imitation of Nejati is obvious. It is many generals between both poets in the use of concept “sun”. The concept “sun” has different meanings in Divans of both poets. There are some similarities between both poets in use of the concept “sun”:
Representing of the same culture;
Benefit from general sources of Turkish-Islamic culture;
The proximity of their time they lived and etc.
To express the delicate meanings have been purpose of both poets. But they used the concept “sun” in its different role and meanings.
Key words: Fuzuli, Nejati, Sun, Connotation, Influence, Intention
NECATİ VE FUZULİ DİVANLARI’NDA “GÜNEŞ” KONSEPTİNİN ANLAMBİLİM VE KÜLTÜR DİLBİLİM YAKLAŞIMLI İNCELENMESİ
Özet
Fuzuli’nin Necati’ye nazireleri olduğu malumdur. Fuzuli’nin Türkçe Divanı’nda “güneş” konseptinin kullanımında Necati ile ortak yönlerinin olduğu dikkat çekiyor. Bu müştereklik muhtelif sebeplerden kaynaklanıyor. Her iki şairin aynı kültürü temsil etmesi, yaşadıkları dönemin yakınlığı, ortak sanat kaynaklarından beslenmeleri gibi ortaklıklar “güneş” konseptinin kullanımında benzeyiş ve benzersizliklerin şekillenmesinde etkili olan faktörlerdir.
Bildirimizde Necati Beğ’ın ve Fuzuli’nin Divanları’nda ”güneş” konsepti bazen aynı, bazen farklı manalara, özelliklere ve fonksiyonlara sahib olması örneklerle ortaya koyulmuştur.
İnce manaya ulaşmak her iki şairin hedefi olmuş, “güneş” konseptinin kullanımında da onlar ustalık göstermişler. Bildirimizde “güneş” konseptinin kullanıldığı beyitlerdeki rolü ve anlamı belirlenmiş, karşılaştırmalar yapılmıştır.
Anahtar kelimeler: Fuzuli, Necati, Güneş, Anlam, Yan Anlam, Tesir, İçlem
СЕМАНТИЧЕСКИЕ И ЛИНГВОКУЛЬТУРНЫЕ ОСОБЕННОСТИ КОНЦЕПТА «СОЛНЦЕ» В ДИВАНАХ НЕДЖАТИ И ФУЗУЛИ
Резюме
В восточной литературе известны назире Фузули к произведениям Неджати. Концепт «солнце» имеет различные значения в диванах обоих поэтов. Но в использовании концепта «солнце» в тюркском диване Фузули внимание читателей привлекают общие аспекты в употреблении этого слова с Неджати. Эта общность объясняется несколькими причинами: оба поэта представляют тюркскую культуру, они близки по своему времени. В использовании концепта «солнце» оба поэта были уникальны поэтически. В формировании сходств в использовании этого слова основными факторами являлись общетюркская, общемусульманская культура и общая поэтико-литературная традиция.
Достижение в выражении тонкого подтекста был целью обоих поэтов и в использовании концепта «солнце» они показали свое поэтическое мастерство. В данной статье дается научное определение роли и значения слова «солнце» в литературном творчестве Неджати и Фузули.
Ключевые слова: Фузули, Неджати, Солнце, Коннотация, Влияние, Интенция
11. Yüzyılda Türkçe yazılı edebiyat örneği olarak Kutadgu Bilig manzumesinde renk bildiren kelimeler Karahanlı dönemindeki yazılı edebi dilini temsil etmekte, diğer Türk dili ve lehçelerinde kullanılan aynı renkleri bildiren kelimelerin metnde anlam değişimleri dikkat çekmektedir. Aynı kökten, aynı kültürden kaynaklansa da, farklı coğrafyalarda, farklı sosyal ve siyasi ortamlarda renk biliren kelimelerin de anlamında değişiklik göstermektedir. Kutadgu Biligʼde ak, kara, al, sarı, gök ve kızıl gibi renkler metin içerisinde çeşitli fonksiyonlarda kullanılmıştır. Manzumede temel renkleri bildiren kelimelerin yanı sıra renk anlamı bildirmeyen kelimeler renkleri ifade eden kelimeler olarak kullanılmıştır.
Kutadgu Bilig ve Fuzuliʼnin Türkçe Divanıʼnda renk bildiren kelimeleri kültürdilbilim yaklaşımıyla incelemek için sebepler var. Zaman ve mekan olarak bir birinden uzak olan her iki eserin karşılaştırılması Türkçeʼnin birkaç yüzyıl sonra farklı coğrafyada kullanımındaki kültürel ve sosyal çevrenin getirdiği değişim ve yakınlığı ortaya koyuyor. Renklerin dış görünüşün belirtilmesi için kullanılmasının yanı sıra psikolojik durumun açıklanması için de kullanılması her iki eserde de belli yakınlığın ve farklılıkların gözlenmesini sağlar. Halkın kültüründe renklerin yeri ve halkın geleneklerinde renk algısı halkın dil dünya görüşünün temel bileşenlerinden biridir.Sosyal ve kültürel mensubiyetin renklerin ifade edilmesindeki, kullanılmasındaki yakınlık ve farklarının karşılaştırılması dikkate değer paralellikler ortaya koymaktadır.
Bildiride Kutadgu Biligʼde kullanılan yeşil, kök, sarığ, al, ağı, ürün, kızıl, yağız vb. renklerin dil dünya görüşündeki ifadesini örneklerle inceleyeceğiz. Fuzuliʼnin Türkçe Divanıʼnda renkler bazen Arapça ve Farsça karşılıkları ile ifade ediliyor. Çalışmamızda Kutadqu Bilig ve Fuzuliʼnin Türkçe Divanıʼnda renk bildiren kelimeler anlam iyileşmesi, anlam kötüleşmesi, anlam daralması, anlam genişlenmesi ve güzel adlandırma bakımından karşılaştırılarak incelenecektir. Kutadqu Bilig ve Fuzuliʼnin Türkçe Divanıʼndaki renklerin bu anlam değişiklikleri kültürdilbilim yaklaşımıyla ele alınacaktır.
ПОЭТИЧЕСКОЕ ОТРАЖЕНИЕ СОЦИАЛЬНЫХ ВОПРОСОВ В ТВОРЧЕСТВЕ ФУЗУЛИ
Резюме
Творчество Фузули обширно и разносторонне как по содержанию, так и по идеям и жанрам. Произведения поэта также имеют большое значение при изучении истории общественно-философской мысли в Багдаде в XVI веке. Потому что общественные отношения и сознание общества XVI века, философско-нравственные взгляды того времени, условия жизни масс в определенной степени отражены в произведениях Фузули.
Фузули жил в период, когда Багдад многократно претерпел смену власти. Поэт описывает трудности своего времени и несправедливости в обществе поэтическим языком. Временами в своей поэзии поэт поднимает голос протеста, как человек и как поэт он не хотел мириться с социальным неравенством и социальной несправедливостью.
В нашей статье мы постараемся найти ответы на некоторые вопросы связанные с этой темой. В том числе, как социальная среда отражается в работах Фузули, роль социальной справедливости в творчестве Фузули, влияние социальной справедливости на формирование мировоззрения Фузули и т. д.
A.Mahmudova
THE POETİC REFLECTİONS OF SOCIAL ISSUES IN FUZULI'S WORKS
Summary
Creativity Fuzuli extensively and diversified both in content, in ideas and genres. Works of the poet are also of great importance when studying the history of social and philosophical thought in Baghdad in the XVI century. Because social relations and the consciousness of the society of the XVI century, philosophical and moral views of the time, the living conditions of the masses are to a certain extent reflected in the works of Fuzuli.
The time that Fuzuli lived coincided to undergoing to the change of authority of Baghdad repeatedly. Fuzuli was describing in his works the difficulties of time, justnesses happening in the social life with his poetical language. Little by little Fuzuli rised his voice of objection, he did not want to be reconciled with social inequality and social justness.
In our paper we’ll try to find answer to such questions like the place and role of society, education and social justice in the Fuzuli's works and how Fuzuli was reflected in his creative works to problems of society, and influence of these problems and etc. to forming of the Fuzuli’s world outlook.
A.Mahmudova
İCTİMAİ MƏSƏLƏLƏRİN FÜZULİ ƏSƏRLƏRİNDƏ POETİK ƏKSİ
Xülasə
Füzulinin yaradıcılığı həm məzmun, həm ideya, həm də janr etibarilə geniş və çoxtərəflidir. Şairin əsərləri eyni zamanda XIX əsr Bağdad mühitində ictimai-fəlsəfi fikrinin tarixini öyrənmək üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Çünki XVI əsr cəmiyyətinin ictimai əlaqələri və şüuru, dövrün fəlsəfi-əxlaqi görüşləri, xalq kütlələrinin həyat şəraiti Füzulinin əsərlərində müəyyən dərəcədə öz əksini tapmışdir.
Füzulinin yaşadığı dövr Bağdadın dəfələrlə dəyişikliyinə uğradığı dövrə təsadüf edir. XV-XVI nəsrlərdə Bağdad Ağqoyunluların, Səfəvilərin və Osmanlıların hakimiyyəti altında olmuşdur. əldən0ələ keçən şəhərin əhalisi ağır həyat şərtləri ilə üz-üzə idi. Füzuli belə bir şəraitdə yazırdı, yaradırdı. Füzuli əsərlərində zəmanəsinin çətinliklərini, cəmiyyətdə baş verən ədalətsizlikləri şair qələmi ilə təsvir edirdi. Yeri gəldikcə, şair öz etiraz səsini ucaldır, ictimai bərabərsizlik və ictimai ədalətsizlik ilə barışmaq istəmirdi.
Məqaləmizdə Füzuli yaradıcılığında cəmiyyət, təhsil və sosial ədalət məsələlərinin necə əks olunduğu, bu məsələlərin Füzulinin yaradıcılığındakı yeri, rolu, onun Füzulinin dünyagörüşünün formalaşmasına təsiri və s. bu kimi suallara cavab tapmağa çalışacağıq.
В первом номере журнала от имени Моллы Насреддина пишут: «Я пришел к вам, мои мусульманские братья и сестры». Издатель журнала и писавший статьи под псевдонимом Молла Насреддин, Джалил Маммедкулузаде, старался опубликовать новости, которые пробудят весь тюркский и мусульманский мир от дремоты, на сатирическом и юмористическом языке он рассказывал истории о социальной, политической и культурной жизни мусульманского Востока. Поскольку журнал был читаемым журналом по всему мусульманскому Востоку, то и статьи в журнале были выбраны для обращения ко всему мусульманскому и тюркскому миру.
Во многих выпусках журнала, изданного в 1906-1925 гг., обсуждались актуальные проблемы, повседневные новости Османской империи. В разных номерах журнала есть много сатирических и юмористических сочинений и карикатур об Османской империи и Италии, об отношениях Османского государства и Болгарии, о проблеме Османского государства и Боснии и Герцеговины, об использовании турецкого языка, о султане Абдул-Гамиде II.
В журнале «Мола Насреддин» статьи о политической, социальной и культурной жизни османского Стамбула, новости, критика и оценки были представлены на сатирическом, временами юмористическом языке, также были опубликованы юмористические, сатирические стихи о жизни османского Стамбула. Политическая, социальная и культурная жизнь османского Стамбула 1907-1914-х годов была оценена в сатирическом журнале «Молла Насреддин» в соответствии с концепцией журнала.
В нашем докладе мы изложим свою точку зрение об интересе журнала «Молла Насреддин» к Османской империи и об его влиянии на народные массы. В начале XX века Азербайджан была составной частью Российской империи. В связи с этим фактом отношение журнала «Мола Насреддин» к Османской империи, изданные статьи, посвященные политической, социальной, культурной жизни османской столицы представляет особый интерес, как для историографии, также для истории публицистики.
Ключевые слова: сатирический журнал, османский Стамбул, карикатура, использование турецкого языка
некое противоречие с веком скорости и информации. Существо-
вание такого противоречия с временем предупреждает о наличии
сложных и интересных формах отношений к творчеству Фузули
в наши дни. Веками отношение к творчеству Фузули в разных
эпохах возникала в разной и порой противоречивой формах и по
силе и по содержанию. В азербайджанской литературе и эстетической мысли определяются этапы отношения к творчеству
Фузули:
– этап движения азербайжданской литературы в «орбите» Фу-
зули;
– этап обвинения реалистической эстетики Фузули в «погрешени-
ях» его последователей;
– этап возвращения к могуществу Фузули, как возвращение
к совершенству мастерства Фузули в совершенно новом содержа-
нии, в новом соотношении и качестве. Этап вливания и синтеза
с Фузули.
Хотя в XXI веке отношение к творчеству Фузули опирается на
эти же корни, но оно имеет специфические, отличающиеся сторо-
ны. Новая эпоха требует новое отношение к творчеству Фузули.
Существование каждой нации зависит от его национальной
личности и его духовности. Веками творчество Фузули был и оста-
ется незаменимой духовной ценностью тюркских народов. Тюрк-
ские народы с помощью духовного наследства Фузули и других
таких же культурно-духовных ценностей смогут сохранить своео-
бразное лицо, свою личность и свой духовный мир в XXI веке —
в веке глобализации и интеграции культур.
Для тюркских народов Фузули больше, чем поэт — это един-
ство. И в XXI веке он будет организовать, и поддержать единство
тюркских народов как это он делал веками.
В нашей статье мы рассмотрим отношение к творческому, ду-
ховному наследию Фузули в XXI веке у тюркских народов в общих
чертах, и детально изучим этот вопрос в азербайджанской эстети-
ческой мысли и литературе.
Yaratıcılık süreci karmaşık bir süreçtir. Biz şairin eserinde ne yaptığını, ortaya nasıl bir eser koyduğunu göre bilsek de, ne yapmak istediğini, nelere nail olduğunu sadece tahmin edebiliriz. Sanat eseri onu yaratan sanatkardan ayrıldıktan sonra bağımsız hayatına başlıyor. Eserin, edebi metnin okuyucunun tefekküründe ne tür bir yankı doğuracağı, eserin anlaşılmasında ve yorumlanmasında ne gibi bir tesirde bulunacağı tahmin dışı bir olaydır.
Son yıllar Divan edebiyatı incelemelerinde modern yöntemlerin kullanıldığı görülmektedir. Edebi metinleri anlama ve yorumlamada bu yöntemlerin ne kadar etkili olduğu tartışmalı bir konu olsa da, bir çok edebi metinde uyguladığımız hermeneutik yöntemin bu bakımdan faydalı ve etkili olduğu kanaatindeyiz.
Geçen beş yüz yıl Muhammed Fuzuli’nin gazellerini anlama ve yorumlama işinde farklı münasebetler meydana çıkmıştır. Fuzuli metinlerinin çok yönlülüğü, fonksiyonelliği zamanla farklı anlam ve yorumların yaranmasına yol açmıştır. Şairin gazellerine yüklediği anlamın sonrakı asrlarda ortaya çıkan anlam ve yorumlarla ne kadar yakın bir alakası olduğu araştırılmağa değer bir konudur.
Bildirimizde dil ve metin, yazar ve okur ilişkisi bağlamında Fuzuli gazellerinin geçen bir kaç yüz yılda algılanması ve yorumlanmasındakı farklılıkları incelemeğe, bu mesele ile alakadar gelenek ve yorum problemini de Fuzuli eserlerine yazılmış nazirelere muracaat ederek çözmeğe çalışacağız. Bildirimizde, İngilis, Rus, Türk ve b. araştırmacıların konumuzla alakadar modern filolojik yöntemleri ele aldığı eserlerinden fayadalanacağız.
Anahtar kelimeler: Edebi Metin, Dil, Gelenek, Anlama, Yorumlama, Fuzuli
ЛИТЕРАТУРНАЯ ШКОЛА ФУЗУЛИ
(XVI-XVIII века)
РЕЗЮМЕ
В монографии «Литературная шко¬ла Фузули (XVI-XVIII века)» исследуется литературная школа Мухаммеда Фузу¬ли, оцениваются роль и заслуги Фузули в азербайджанской лите¬ра¬ту¬ре XVI-XVIII веков на основе научно-теоретических фактов. Иссле¬до¬вательская работа позволяет проследить формирование и путь раз¬ви¬тия литературной школы Фузули как единой системы и расширить научно-теоретические представления по данной проблеме.
В первой главе монографии «Понятие «литературная шко¬ла» и ее характерные особенности в восточной литературе» опре¬де¬ляется сущность понятия литературной школы, делается попытка четко разграничить понятия ли¬те¬ра¬тур¬ной школы, группы, ассоциации и других литературных объеди¬нений в восточной литературе.
Во второй главе монографии под названием «Статус лите¬ра¬тур¬ной школы наследия Фузули» представлен краткий обзор исто¬рии отношения к литературной школе Фузули в Азербайджане. Лите¬ра¬турная школа появляется в результате необходимых для форми¬ро¬ва¬ния литературной школы таких важных факторов, как исто¬ри¬чес¬кий период, окружающая среда, язык и географическое положение и т.д.
В третьей главе монографии под названием «Роль тво¬рчес¬тва Фузули в развитии азербайджанской литературы конца XVI-XVIII веков» классифицируются этапы литературной школы Фу¬зу¬ли. Отрывки из произведений Амани, Рухи Багдади, Говси Теб¬ри¬зи, Саиб Тебризи, Месихи, Муртезакулу хан Шамлу, Садик бей Аф¬шар, Рахмети, Мухсин Насири, Молла Вели Видади, Молла Панах Вагиф и др. сопос¬тав¬лены с соответствующими образцами из творчества Фузули и сде¬ла¬ны соответствующие научные заключения.
В заключении подводятся итоги всему исследованию и обобщаются научно-теоретические выводы.
A.V.Mahmudova
THE LITERARY SCHOOL OF FUZULI
(XVI-XVIII centuries)
SUMMARY
The monograph “The Literary School of Fuzuli (XVI-XVIII centuries)” studies the literary school of Mohammed Fuzuli, and appraises the role and merits of Fuzuli in the XVI-XVIII-centuries Azerbaijani literature on the basis of the scientific-theoretical facts. The research work allows to follow the formation and the way of development of the literary school of Fuzuli as a consistent system and to expand the scientific-theoretical views on the given problem.
The first chapter of the monograph “The Concept of a Literary School and Its Characteristic Features in Oriental Literature” defines the essence of the concept of a literary school and its boundaries. It also attempts to clearly demarcate the concepts of a literary school, group, association and other literary institutions in Oriental literature.
The second chapter of the monograph “The Status of the Literary School of Fuzuli’s Legacy” presents the brief review of the history of the attitudes towards the literary school of Fuzuli in Azerbaijan. Since, a literary school appears as a result of such important factors as a historical period, environment, language and geographical position which are necessary for the formation of a literary school.
The third monograph “The Role of Fuzuli’s Works in the Development of the Azerbaijani literature of the Late XVI and XVIII Centuries” classifies the stages of the literary school of Fuzuli. The excerpts from the works of Amani, Ruhi Baghdadi, Govsi Tabrizi, Saeb Tabrizi, Masihi, Murtezakulu Khan Shamlu, Sadiq bey Afshar, Rahmeti, Mohsun Nasiri, Molla Veli Vidadi, Molla Panah Vagif and others are compared with the corresponding samples from Fuzuli`s works in the last chapter which provides relevant science opinions as well.
“Conclusion” reviews the results of the entire research and generalizes the findings soundly based on theory.
Резюме
Творчество Рукнаддина Масуда Месихи, одного из представителей литературной школы Фузули XVII века, стало важной вехой в развитии этой литературной школы. Литературная школа Фузули в основном основывалась на творчестве газели, а те, кто следовал за ним, учились творчеству у Фузули под влиянием газелей поэта. Месихи творил под влиянием произведений Фузули не только малых форм, но и эпических произведений поэта.
В статье исследуется влияние шедевра Фузули «Лейли и Маджнун» на месневи «Варга и Гюльша» Месихи. Появление множественных общих моментов произведения «Варга и Гюльша» Месихи с месневи Фузули «Лейли и Маджнун» позволяет нам проследить влияние Фузули в эту эпоху. Мы можем с уверенностью заявлять, что в эпическом жанре XVII века прослеживалась и развивалась литературная школа Фузули.
Ключевые слова: Фузули, Месихи, влияние, месневи, газель
***
The influence of Fuzuli on the work of Mesihi
Summary
The work of Ruknaddin Masud Mesihi, one of the representatives of the seventeenth-century Fuzuli literary school, became an important milestone in the development of this literary school. The literary school of Fuzuli was mainly based on the work of the ghazal, and those who followed him learned from the works of Fuzuli under the influence of the ghazals of the poet. Mesihi created under the influence of the works of Fuzuli not only small forms, but also the epic works of the poet.
In this article we research the influence of the masterpiece Fuzuliʼs “Leyli and Majnun” on the masnavi “Varga and Gulsha” by Mesihi. The appearance of the multiple common moments of the work of “Varga and Gulsha” by Mesihi from Fuzuliʼs masnavi “Leyli and Majnun” allows us to trace the influence of Fuzuli in this century. We can state with confidence that the literary school of Fuzuli was traced and developed in the epic genre of the 17th century.
Key words: Fuzuli, Mesihi, influence, masnavi, ghazal
geçmişte olduğu gibi günümüz ve geleceğin insanına söyleyecek birçok sözü olduğunu ifade etmek mümkündür.
Bilindiği üzere, geleneksel kültür içerisinde yaratım ve aktarımı yapılan somut olmayan kültürel miras unsurları,
özellikle bir beldenin ya da bölgenin kendini tanıtmasında, ifade etmesinde ve kimlik oluşturmasında önemli
birçok işleve sahiptir. Küresel değerlerin hâkim olduğu günümüz dünyasında, somut olmayan kültürel miras
çalışmalarının özellikle kültür turizmi ve kültür ekonomisi bağlamında da büyük bir öneme sahip olduğunu ifade
etmek mümkündür. Çalışmada bu bağlamda, özellikle Bandırma ve çevresindeki somut olmayan kültürel miras
unsurlarının tespit, derleme ve inceleme çalışmalarının önemine vurgu yapılacaktır.
Anahtar Sözcükler: Somut Olmayan Kültürel Miras, Kültür Turizmi, Sosyal Medya, Kültür Ekonomisi, Bandırma.
особое место. В тюркском диване Фузули понятие веры, наряду
с его глубоким философским смыслом, трактуется и в конкрет-
ном, личностном контексте. В тюркском диване Фузули исполь-
зует понятия веры и доверия неоднозначно: это и вера в любовь
любимой, и вера/неверие в истинность земного мира.
В диване Фузули понятие «вера» представлено в таких сло-
вах, как иман, и‘тимад, и‘тибар, и ‘тикад (доверие, вера, одобре-
ние), куфр (неверие, недоверие). Изучая семантику этих слов и
их значимость в творчестве Фузули, мы исследуем важные аспек-
ты мировоззрения поэта и содержание, которое данная категория
исламской философии получила в диване Фузули.
In works of art, colors play an indispensable role in conveying hues of emotional sensation. Chingiz Aitmatov uses different colors and its shades in his works. In addition to their usual, attributive, physical qualities, in the works of the writer, colors acquire philosophical, mythological and folklore content.
Depending on the context, the colors reveal their positive or negative nature. From the earliest times of development of society, white color has been known and used in expressing positive moral and emotional feelings of a person.
In this article we research various aspects of the use of white in the view and in the works of Chingiz Aitmatov. In the story “The White steamboat” by C.Aitmatov, the white color gets wider semantics. In the “White steamship” of the writer, white is the zero point, the beginning and the end, non-existence.
Семантика белого цвета в произведении Чингиза Айтматова «Белый пароход»
В художественных произведениях цвета играют незаменимую роль в передачи оттенков эмоционального ощущения. Чингиз Айтматов использует разные цвета и их оттенки в своих произведениях. Кроме своих обычных, атрибутивных, физических качеств, в произведениях писателя цвета приобретают философское, мифологическо-фольклорное содержание.
В зависимости от контекста цвета раскрывают свою положительную или отрицательную сущность. С самых ранних времен развития общества белый цвет известен и используется в выражении положительных морально-эмоциональных чувств человека.
В статье рассматриваются различные аспекты использование белого цвета в воззрении и в творчестве Чингиза Айтматова. В повести «Белый пароход» Ч.Айтматова белый цвет получает более широкую семантику. В «Белом пароходе» писателя белый цвет - это нулевая точка, начало и конец, небытие.
Резюме
Алиджан Ковси Тебризи один из достойных последователей литературной школы Фузули. Он смог развить поэтический стиль Фузули творчески, не прибегая к подражанию. Большое количество произведений, вошедшие в «Диван» Ковси Тебризи созданные влиянием Фузули, не вызывают подозрения их неоригинальности.
В данной статье исследуется влияние Фузули на творчество Ковси. Существует много примеров, демонстрирующих, что Ковси писал под влиянием творчества Фузули. Среди этих примеров привлекают внимание с первого взгляда их тесная связь со стихами Фузули по смыслу, содержанию, форме, структуре. Среди других произведений, написанных влиянием Фузули, произведения Ковси стоят особняком. Назиры Ковси на произведения Фузули по количеству превосходят других поэтов. Хотя назиры Ковси на разные произведения Фузули не превосходят оригинал, но они являются достойными образцами своего рода. Эти назиры являются поэтическими признаниями Ковси о том, что в искренности и выразительности своего стиля он последовал традициям Фузули.
Ключевые слова: Фузули, Ковси, влияние, назире, газель
The influence of Fuzuli on the works of Kovsi Tabrizi
Summary
Alijan Kovsi Tabrizi is one of the worthy followers of the Fuzuli literary school. He was able to develop Fuzuli's poetic style creatively, without resorting to imitation. A large number of works included in the "Divan" of Kovsi Tabrizi created by the influence of Fuzuli do not arouse suspicion of their lack of originality.
In this article we research the influence of Fuzuli on the work of Kovsi. There are many examples that demonstrate that Kovsi wrote under the influence of Fuzuli’s work. Among these examples, their close connection with Fuzuli's verses in meaning, content, form and structure attracts attention at first sight. Among other works written by the influence of Fuzuli, the works of Kovsi stand apart. Naziras of Kovsi to the works of Fuzuli in number superior to other poets. Although naziras of Kovsi on various works of Fuzuli do not surpass the original, but they are worthy examples of their kind. These naziras are Kovsi’s poetic confessions that he followed the traditions of Fuzuli in the sincerity and expressiveness of his style.
Key words: Fuzuli, Kovsi, influence, nazire, ghazal