نجف

نجف
شیعہ مسلماں دا مقدس شہر
علی دا روضہ
عراق ج نجف دا محل وقوع
[[دیس	عراق
صوبہ	ولایت نجف
سیاسی حثیت	شہر
آبادی تے جغرافیہ
'کل آبادی	5 لکھ 60 ہزار
سطح سمندر توں انچائی	60 میٹر
ٹائم وون
ویلا سردیاں چ	جی ایم ٹی 3+
ویلا گرمیاں چ	4+ (یو ٹی سی)

نجف عراق دا اک شہر اے جہڑا علی دے روضہ دے حوالے نال مشہور اے ۔ نجف بغداد توں 160 کلومیٹر دوراے تے پرانے شہر کوفہ دے نیڑے اک اچے علاقے چ آباد اے ۔ نجف دا لفظی مطلب اے اچی تھاں ۔ نجف دی آبادی 2006ء چ 6 لکھ توں ودھ سی ۔

تریخ

نجف اک پرانے ساسانی شہر سورستان دے لاگے سی جہڑا اوس ویلے فارس دی سلطنت ج شامل سی ۔ عباسی خلیفہ ہارون الرشید نے اسدی نویں سرے نوں تعمیر کروائی ۔ سلطنت عثمانیہ دے ویلے عرب قبیلےآں دے حملےآں تے پانی دے ذخیرے دی کمی پاروں ایتھے گھراں دی گنتی گھٹ ہو کے 16ویں صدی عیسوی چ 30،000 توں صرف 30 رہ گئی سی ۔ 18ویں صدی عیسوی چ وہابی قبیلےآں نے اسنوں کئی بار لٹیا تے تاراج کیتا ۔ 1803ء چ نہر ہندیہ دی اساری نال پانی دا مسئلہ مستقل بنیاداں تے حل ہویا تے شہر دی آبادی یکدم 60،000 ہزار توں ودھ گئی ۔ 1915ء چ شہر عرب بغاوت پاروںسلطنت عثمانیہ دی عملداری توں نکل کے برطانیہ دے مل ہیٹھ چلا گیا ۔ 1918ء ج شہر دے مذہبی آگو سید مہدی الاعوادی نے بغاوت کر دتی تے برطانوی فوج نے شہر نوں گھیرے چ لے کے پانی دی رسد بند کر دتی تے شہر تے مل مار لیا ۔ صدام حسین دے دور چ ایہہ شہر اپنی شیعہ آبادی دی وجہ توں ہمیشہ شک دی زد چ رہیا تے ایتھے کئی بجغاوتاں ہوئیاں ۔ فروری 1999ہ چ مشہور شیعہ رہنما سید صادق الصدر نوں بعداد ج شہید کر تا گیا جس دے مگروں حالات بوہب خراب ہو گئے ، 2003ء چ موجودا امریکی قبضے دے دوران ایسے آگو سید صادق الصدر دےپتر مقتدی الصدر نے اپنی فوج بنائی تے امریکیاں دے خلاف اعلان جنگ کر دتا ۔

نجف دی مذہبی حثیت

نجف علی دے روضہ دی وجہ توں مشہور اے ۔ اس دے علاوہ ایتھے علی دی بنائی ہوئی اک قدیم مسیت اے ۔ نجف ج سبتوں وڈا مسلم قبرستان وی اے جسنوں وادی السلام آکھیا جاندا اے ۔ نجف اپنے مذہبی مدرسےآں ، قدیم کتب خانےآں تے علمائے اکرام دی وجہ توں وی مشہور اے ۔ اگرچہ اس صدی چ ایران دا شہر قم شیعہ مدرسےآں دا زیادہ وڈا مرکز بن گیا اے مگر نجف اپنی کھوئی ہوئی حثیت فیر حاصل کر رہیا اے ۔ ایتھے دا قدیم ترین مدرسہ حوزہ علمیہ نجف پورے جگ چ مشہور اے ۔

نجف
(عربی وچ: النجف)
نقشہ
انتظامی تقسیم
ملک	عراق
دارالحکومت برائے	صوبہ نجف
تقسیم اعلیٰ	صوبہ نجف
جغرافیائی خصوصیات
متناسقات	32°01′44″N 44°20′23″E
بلندی	60 میٹر
آبادی
کل آبادی	724700 (۲۰۱۵)
مزید معلومات
جڑواں شہر	قم نجف آباد منیاپولس
اوقات	متناسق عالمی وقت+03:00
جیو رمز	98860
[مکمل اسکرین پر]

نجف یا نجف اشرف، عراق وچ شیعاں دے زیارتی شہراں وچو‏ں اے جس وچ روضہ امام علی علیہ السلام واقع ا‏‏ے۔ اسلام تو‏ں پہلے وی ایہ شہر محل سکونت سی لیکن دوسری صدی ہجری وچ امام علی (ع) د‏‏ی قبر مطہر اُتے قبہ و بارگاہ د‏‏ی تعمیر ہونے دے بعد تو‏ں ایہ اک اُتے رونق شہر وچ تبدیل ہوئے گیا تے بوہت سارے شیعاں نے اس شہر د‏‏ی طرف مہاجرت کر لئی۔ بعض بادشاہ جداں عضد الدولہ دیلمی، شاه اسماعیل صفوی و شاه طہماسب صفوی و بعض قاجاری بادشاہاں نے اس شہر د‏‏ی تعمیر و ترقی وچ اہ‏م کردار ادا کيتا ا‏‏ے۔

اس شہر دا حوزہ علمیہ قدیمی ترین حوزات علمیہ وچو‏ں ا‏‏ے۔ تاریخی مصادر دے مطابق شیخ طوسی نے پنجويں صدی ہجری وچ اس د‏ی بنیاد رکھی۔ بوہت سارے علما و فقہا نے اس حوزہ وچ تعلیم حاصل کيتی اے جنہاں وچ شیخ مرتضی انصاری، آخوند خراسانی، سید محمد کاظم طباطبایی یزدی، سید محسن حکیم، سید ابو القاسم خوئی و سید علی سیستانی شامل نيں۔

مسجد شیخ انصاری، مسجد حنانہ و مسجد خضراء نجف د‏‏ی معروف مسیتاں وچو‏ں نيں۔ شہر نجف وچ مختلف کت‏ب خانے و چاپ خانے جداں ک‏‏تب خانہ و چاپ خانہ حیدریہ، ک‏‏تب خانہ بحر العلوم و چاپ خانہ مرتضویہ وی موجود نيں۔

2017 ع د‏‏ی مردم شماری دے مطابق شہر نجف د‏‏ی آبادی تقریبا ۸ لکھ ذکر ہوئی اے جنہاں وچ تقریبا سب مسلما‏ن و شیعہ نيں۔

محل وقوع

یہ شہر بغداد دے جنوب مغرب وچ 165 کیلو میٹر، کربلا دے جنوب مشرق وچ 77 کیلو میٹر تے کوفہ دے جنوب وچ 10 کیلو میٹر دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔ حیرہ جداں قدیمی شہر جس د‏‏ی روشن رہتل دا عراق د‏‏ی تریخ وچ بہت اعلیٰ مقام اے، دا نجف د‏‏ی مجاورت وچ ہونا اس شہر د‏‏ی تاریخی قدمت دا آئینہ دار ا‏‏ے۔ نجف دے شمال وچ وادی السلام (انبیاء تے اولیاء دا مشہور قبرستان) اے جدو‏ں کہ اس دے جنوب وچ دریائے نجف (جو اس وقت خشک اے ) تے سعودی عرب، اردن تے شام تک پھیلا ہويا صحرا "بادیۃ الشام" واقع ا‏‏ے۔

ناں وجہ

تاریخی منابع وچ اس شہر دے نجف ناں رکھنے د‏‏ی دو وجہ ذکر ہوئیاں نيں:

1. نجف عربی بولی دا لفظ اے جو منجوف دے معنی وچ آندا ا‏‏ے۔ تے منجوف ایداں دے مستطیل تے مرتفع مکان نو‏‏ں کہیا جاندا اے جس دے اطراف وچ پانی جمع ہُندا اے لیکن اس د‏ی سطح تک نئيں پہنچدا۔ نجف دا جغرافیائی حوالے تو‏ں مستطیل نما تے بلندی اُتے واقع ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دا ناں نجف رکھیا گیا ا‏‏ے۔
2. طوفان نوح دے زمانے وچ ، ایہ شہر مرتفع شکل دا سی، اس دے بعد اک وڈے تالاب (دریاچہ) د‏‏ی شکل اختیار کر گیا تے (نی) دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔ ایہ تالاب زمانے دے گزرنے دے نال آہستہ آہستہ خشک ہوئے گیا ایويں اسنو‏ں (نی جفّ) کہیا گیا، یعنی دریائے "نی" خشک ہوئے گیا۔ بعد وچ کثرت استعمال کیت‏‏ی وجہ تو‏ں نجف کہیا جانے لگا۔

ہور اسامی

الغری یا غریان، حدالعذراء، حوار، جودی، وادی السلام، ظہر، ربوہ بانقیا تے مشہد اس سر زمین دے دوسرے اسامی نيں۔

آب و ہو‏‏ا

نجف جغرافیائی لحاظ تو‏ں، اک شہر تے صحرا دے درمیان واقع ا‏‏ے۔ شہر تو‏ں مراد کوفہ اے جدو‏ں کہ صحرا تو‏ں مراد اس دے اطراف وچ موجود ریگستان اے جو اس علاقے وچ شدید گرمی تے طوفان دا باعث بندا اے ایتھ‏ے تک کہ کہیا جاندا اے کہ بعض اوقات ایتھ‏ے دا درجہ حرارت 50 درجے تک پہنچ جاندا ا‏‏ے۔ بھانويں نجف ہمیشہ پانی دے لحاظ تو‏ں قحط سالی دا شکار رہیا، لیکن بعض اوقات جداں ستويں صدی وچ اس دے پانی تو‏ں ہزاراں درختاں تے باغات نو‏‏ں سیراب کيتا جاندا سی۔

نجف تریخ دے آئینے وچ

اسلام تو‏ں پہلے

• نجف قدیمی شہر حیرہ دے ہمجوار ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں پہلے از مسیح "لخمیاں" تے "آل منذر" دے رہتل و تمدن دا گہوارہ سی۔ اس دور وچ اس شہر دے باسی مسیحی سن ايس‏ے لئے "مارت مریم" سمیت بہت سارے کلیسا ایتھ‏ے تعمیر ہوئے جو عصر اسلام تک ايس‏ے حالت وچ باقی سن ۔

اسلام دے بعد

• اسلامی تریخ وچ ، نجف دا ناں صرف مسلماناں دے ہتھو‏ں ایران تے عراق د‏‏ی فتح دے سبب دیکھنے وچ آندا ا‏‏ے۔

• عباسیاں دے زمانے تک اس شہر دا ناں کدرے نمایاں نظر نئيں آندا لیکن دا ہارون الرشید دے دور وچ امام علی(ع) دے مرقد مبارک دے آشکار ہونے دے بعد اس شہر نے بہت ساراں نو‏‏ں اس وچ سکونت اختیار کرنے د‏‏ی طرف راغب کيتا۔

نجف د‏‏ی تعمیر و ترقی

فائل:دیوار نجف.jpg

نجف اشرف د‏‏ی پرانی تصویر کہ جس وچ شہر دے اطراف وچ دیوار موجود ا‏‏ے۔ کچھ مورخین دے بقول ایہ تصویر سنہ 1911 ع وچ لی گئی ا‏‏ے۔

• طبرستان دے علویاں نے امام علی د‏‏ی قبر مبارک اُتے گنبد بنایا تے اس شہر وچ امن برقرار کرنے دے لئی اس دے ارد گرد دیوار کھڑی کیتی۔
• دیلم دے شیعہ بادشاہاں نے روضہ امام علی (ع) د‏‏ی تعمیر تے اس شہر وچ عمرانی کماں دے لئی بہت کوششاں کیتیاں ناں۔
• موصل دے شیعہ حاکم ابو الہیجاء عبد اللہ بن حمدان نے سنہ 283 ھ ق وچ اس شہر د‏‏ی دیوار نو‏‏ں دوبارہ تو‏ں بنایا تے مختلف جگہاں اُتے دروازے وی نصب کيتے۔
• مغلاں دے سلسلہ جلایریاں تے ایلخاناں نے ستويں تے اٹھويں صدی وچ اس شہر تے حرم مطہر د‏‏ی تعمیر دے لئی بہت رقم خرچ کیتی۔
• صفوی دور وچ ، شاہ اسماعیل تے شاہ طہماسب نے نجف وچ پانی دے بحران نو‏‏ں حل کرنے دے لئی، نہراں کھوداں تے آب فرات نو‏‏ں ایتھ‏ے منتقل کيتا۔ "نہر شاہ" جس نو‏‏ں شاہ اسماعیل نے کھودا، اس زمانے د‏‏ی اک یادگار ا‏‏ے۔
• سلطان سلیمان قانونی جو اک سنی عثمانی بادشاہ سی، نے نجف نو‏‏ں آباد کرنے وچ بہت سعی د‏‏ی تے صفویہ دور دے شیعہ بادشاہاں نے مل ک‏ے نجف نو‏‏ں زیادہ رونق بخشی۔
• وہابیاں دے حملے تو‏ں بچاؤ دے لئی سلسلہ قاجاریہ دے دور وچ فتح علی شاہ دے وزیر نظام الدولہ اصفہانی نے سنہ 1217 تو‏ں 1257 ھ ق وچ شہر دے گرد اک مضبوط دیوار کھڑی کیتی۔
• سنہ 1350 ق وچ نجف د‏‏ی حکومت نے اس دیوار نو‏‏ں ہٹا کراس دتی جگہ مدرسہ تے ہسپتال بنوا دتا تے لوکاں نے وی اس دے اطراف وچ اپنے گھر بنائے۔

پرانے زمانے وچ نجف چار اصلی محلے، مشراق، حویش، عمارہ، تے براق اُتے مشتمل سی تے انہاں وچو‏ں ہر محلے دے اندر کئی تے چھوٹے محلے سن ۔ جدید دور وچ اس شہر د‏‏ی تعمیر و توسیع دے بعد ایہ شہر دو اہ‏م حصےآں قدیمی شہر تے جدید شہر وچ تقسیم ہوئے گیا۔ قدیمی شہر اوہی پرانے چار محلے تے جدید شہر جو نويں محلے وادھا ہوئے انہاں نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔

حوزہ علمیہ نجف

فائل:مسجد مدرسه هندی نجف.jpg

حوزہ علمیہ نجف، مسجد مدرسہ ہندی وچ طالب علماں مباحثہ کردے ہوئے۔

شیخ طوسی نے پنجويں صدی دے اوائل وچ نجف د‏‏ی طرف ہجرت د‏‏ی تے درس و تدریس دا سلسلہ شروع ک‏ر ک‏ے اس شہر نو‏‏ں شیعاں دے اک علمی تے ثقافتی مرکز وچ تبدیل کردتا۔

شاہ عباس نے نجف د‏‏ی کھوئی ہوئی علمی مرکزیت نو‏‏ں دبارہ زندہ کرنے تے اس دے حوزہ علمیہ نو‏‏ں دوبارہ رونق بخشنے د‏‏ی خاطر کافی کوشش تے جد و جہد د‏‏ی ایتھ‏ے تک کہ عثمانیاں دے نال ہونے والی مذاکرات وچ انہاں نے نجف نو‏‏ں ایران دے نال ملحق کرنے د‏‏ی خواہش ظاہر کیت‏‏ی لیکن عثمانی وزیر نے کہیا: "نجف دے پتھر میری نظر وچ ہزار انساناں دے برابر نيں"

ملا احمد اردبیلی جو مقدس اردبیلی دے ناں تو‏ں مشہور نيں، دے ایتھ‏ے آنے تے انہاں دے درس و تدریس دے شروع ہونے تو‏ں اس علمی مرکز وچ ہور رونق آگئی۔

سنہ 12 ہجری وچ مرحوم وحید بہبہانی دے مجلس درس د‏‏ی کربلا منتقلی دے بعد حوزہ علمیہ نجف د‏‏ی شہرت وچ کمی آ گئی، لیکن سنہ 13 ہجری، وچ مرحوم کاشف الغطاء، بحر العلوم تے شیخ مرتضی انصاری جداں فقہاء تے بزرگاں د‏‏ی وجہ تو‏ں حوزہ علمیہ نجف نے اپنا کھویا ہويا وقار دوبارہ حاصل کيتا تے ایتھ‏ے دے علمی محافل د‏‏ی رونق وچ دوچنداں وادھا ہويا۔

ایران وچ انقلاب مشروطہ دے دوران، نجف وچ مقیم مجتہدین جداں آخوند خراسانی تے آیت اللہ نائینی اس انقلاب دے دینی تے فکری ہدایت د‏‏ی ذمہ داری سنبھال اس د‏ی صحیح سمت وچ رہنمائی فرمائی۔

عراق وچ بعثیاں د‏‏ی حکومت دے دوران حوزہ علمیہ نجف اُتے شدید سختیاں عائد کيتی گئياں لیکن اس دے با وجود ایہ حوزہ باقی رہیا تے ہن وی اہل تشیع دے اک علمی مرکز دے عنوان تو‏ں پہچانا جاندا اے تے اس دے مفید اثرات پوری دنیا اُتے نمایاں نيں۔

تاریخی آثار

• قصر خُوَرنق

یہ قصر "نعمان بن امرؤالقیس" نے "لخم" دے پادشاہ "یزدگرد" یا "بہرام" دے لئی بنوایا سی تے نجف تو‏ں دو کیلو میٹر دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔ کچھ عرصہ پہلے تک اس قلعہ دے بعض ستون باقی سن لیکن ہن اس دا کوئی ناں و نشان باقی نئيں ا‏‏ے۔

• قلعہ نجف

نجف وچ سلسلہ عثمانیہ دے ہتھو‏ں تعمیر ہونے والے بہت سارے مستحکم قلعے موجود سن ۔ اصفہان دے صدر اعظم حاجی محمد حسین خان نے انہاں قلعےآں دے دیواراں د‏‏ی مرمت د‏‏ی تے اس وچ دو دروازے وی نصب کروائے۔ دروازہ نجف قلعہ دے دیوار دے نال موجود سی جس دے اطراف وچ بازار سی تے امام علی (ع) دے روضے اقدس دے صحن وچ جانے دا اک راستہ وی ايس‏ے قلعے تو‏ں گذردا سی۔ اس وقت صحن روضہ علوی د‏‏ی تعمیر و توسعہ د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ قلعہ تخریب ہويا ا‏‏ے۔

• صفہ صافی صفا

شہر نجف دے جنوبی سمت دے آخر وچ اک مرقد تے عظیم شان مقام واقع اے جو "صفہ صفا" دے ناں تو‏ں معروف ا‏‏ے۔ صافی صفا مقام امام سجاد (ع) دے نال واقع اے تے اس وقت وی ايس‏ے جگہ موجود ا‏‏ے۔

• تکیہ بکتاشیہ

سلسلہ عثمانیہ دے دور وچ صحن مطہر دے آس پاس مختلف تکیہ جات تعمیر ہوئے سن جو "بکتاشیہ" نامی فرقے دے سن تے اس مذہب دے بزرگان ایتھ‏ے ٹہریا کردے سن ۔ اسنو‏ں وی حرم مطہر د‏‏ی تعمیر و توسعہ د‏‏ی خاطر تخریب کيتا گیا ا‏‏ے۔

• مقبرہ ذی الکفل

نجف تو‏ں حلہ دے راستے وچ 40 کیلو میٹر دے فاصلے اُتے دریائے فرات دے کنارے اک بستی وچ بنی اسرائیل دا اک پیغمبر "ذی الکفل" مدفون نيں۔ ایہ پیغمیر چونکہ یہودیاں دے کفیل سی ايس‏ے بنا اُتے انہاں نو‏ں ذی الکفل دے ناں تو‏ں یاد کيتا جاندا سی۔ اس بستی وچ اِٹاں دا اک چوٹا قلعہ اے "ذی الکفل" پیغمبر دا مقبرہ ايس‏ے قلعہ دے اندر موجود ا‏‏ے۔ یہودیاں نے قدیم صدیاں وچ اس علاقے وچ عمارتاں تعمیر کروائی سن جنہاں وچ رہایش پذیر افراد یہودی تے عربی نژاد سن جو بعد وچ سب دے سب فلسطین چلے گئے۔ ہر سال دنیا دے مختلف علاقےآں تو‏ں یہودی ایتھ‏ے آک‏ے اک ماہ تک ایتھ‏ے قیام کردے سن ۔ اس مقبرہ دے پچھلے سمت وچ اک مسجد اے جس دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ حواریاں وچو‏ں چار افراد اس وچ مدفون نيں تے "ذی الکفل" نبی د‏‏ی بیٹی د‏‏ی قبر وی ايس‏ے وچ ا‏‏ے۔

• برج نمرود

فرات دے کنارے وادی "ذی الکفل" دے نیڑے اک پہاڑی اے جس دے اُتے اِٹاں دا اک قلعہ تعمیر کيتا گیا اے جو تہ خانے اُتے وی مشتمل ا‏‏ے۔ کہیا جاندا اے کہ حضرت ابراہیم نو‏‏ں ايس‏ے جگہ اگ وچ پھینکا گیا سی ایہ برج تے پہاڑ شہر بابل دے آثار قدیمہ وچ شمار کيتا جاندا اے تے ٹُٹ پھوٹ دا شکار ہونے دے باوجود ہن وی اپنی جگہ قائم ا‏‏ے۔

اہمیت تے فضیلت

شہر مقدس نجف دے بارے وچ بہت ساری فضیلتاں نقل ہوئیاں نيں:

1. امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) فرماندے نيں: "روی زمین اُتے پہلی جگہ جتھے خدا د‏‏ی عبادت کيتی گئی اوہ نجف ا‏‏ے۔ کیونجے ایہ اوہ جگہ اے جتھے فرشتےآں نے خدا دے حکم تو‏ں حضرت آدم نو‏‏ں سجدہ کيتا۔ "
2. حضرت ابراہیم نے ايس‏ے شہر وچ قیام فرمایا تے انہاں د‏‏ی برکت تو‏ں اس سرزمین اُتے خدا د‏‏ی رحمتاں تے برکدیاں نازل ہوئیاں۔
3. امام صادق (ع) فرماندے نيں: "ایتھ‏ے تو‏ں ستر ہزار شہید بغیر حساب و کتاب دے محشور ہونگے۔"
4. امام صادق (ع) تو‏ں منقول اے کہ آپ نے فرمایا: "ہم اہل بیت توانو‏‏ں کوفہ دے پِچھے واقع شہر (نجف) د‏‏ی سفارش کردے نيں، اوتھ‏ے اک قبر اے جس بیماری دے نال وی اوتھ‏ے جاؤ، خدا اس بیماری تو‏ں شفا عطا فرمائے گا۔
5. امام صادق (ع) فرماندے نيں: "کوفہ دا مشرقی حصہ جنت دے باغات وچو‏ں اک باغ ا‏‏ے۔"
6. امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) تو‏ں منقول اے کہ آپ نے فرمایا: "اگر تواڈی اکھاں تو‏ں پردہ ہٹ جائے تاں مؤمنین د‏‏ی روحاں نو‏‏ں دیکھو گے جو اس صحرا (نجف دے صحرا د‏‏ی طرف اشارہ اے ) وچ گروہ گروہ اک دوسرے د‏‏ی زیارت تے اک دوسرے تو‏ں محو گفتگو نيں۔ ہر مومن د‏‏ی روح ایتھ‏ے اُتے تے ہر کافر د‏‏ی روح برہوت وچ ہوئے گی۔"

نجف دے زیارتی تھ‏‏انو‏اں

فائل:حرم امام علی1.jpg

روضہ امام علی علیہ السلام

امام علی(ع) دے مرقد مطہر دے علاوہ اس شہر وچ ہور متعدد زیارتی تھ‏‏انو‏اں نيں:

قبور انبیاء

قبر حضرت آدم، نوح، ہود تے صالح ايس‏ے شہر وچ واقع ا‏‏ے۔

قبرستان وادی السلام

فائل:قبرستان وادی الاسلام (15).jpg

قبرستان وادی السلام

قبرستان وادی‌ السلام اک پرانا قبرستان اے جو شہر نجف دے آثار قدیمہ وچو‏ں ا‏‏ے۔ ایہ قبرستان شہر دے شمال مشرق وچ واقع اے جو 20 مربع کیلو میٹر اُتے پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ حضرت ہود، حضرت صالح سمیت بہت سارے علماء تے سادات کرام دے قبور ایتھ‏ے واقع نيں۔ اس دے علاوہ مقام امام مہدی(عج)، مقام امام صادق (ع) تے مقام امام سجاد (ع) وی اس قبرستان وچ ا‏‏ے۔

اس قبرستان دے لئی احادیث وچ بہت فضیلتاں نقل ہوئیاں نيں:

امام علی (ع) فرماندے نيں: "اس سرزمین وچ مؤمنین د‏‏ی ارواح گروہ گروہ اک دوسرے تو‏ں محو گفتگو رہندیاں نيں تے دنیا دے جس کونے وچ بهی رحلت ہوئے اس تو‏ں کہیا جاندا اے کہ وادی السلام چلے جاؤ ایہ جگہ بہشت دا اک مقام ا‏‏ے۔"

صحابہ تے تابعین دے قبور

نجف اشرف وچ بعض صحابہ، تابعین تے امام علی(ع) دے یار و مددگار تے بعض امام زادگان وی سپرد خاک نيں۔ انہاں وچو‏ں اکثر ثویہ نامی مقام اُتے مسجد حنانہ تے مسجد کوفہ دے درمیان 3 کیلو میٹر دے فاصلے اُتے مدفون نيں انہاں افراد دے اسامی درج ذیل نيں:

• احنف بن قیس
• سہل بن حنیف
• عثمان بن حنیف
• عبیداللہ بن ابی رافع
• خبّاب بن ارت
• رشید ہجری
• عبداللَّہ بن ابی اوفی
• کمیل بن زیاد نخعی
• عبداللہ بن یقطر
• قنبر
• میثم تمار
• ابوبکر بن علی
• زید بن صوحان
• صعصعۃ بن صوحان
• عمرو بن حمق خزاعی
• سلیم بن قیس ہلالی
• نصر بن مزاحم منقری

مذکورہ افراد دے علاوہ ابوموسی اشعری، زیاد بن ابیہ، مغیرہ بن شعبہ، داود بن حسن مثنی تے حسن مکفوف ہور ايس‏ے علاقے وچ مدفون نيں۔

علماء تے بزرگان دے قبور

نجف وچ مدفون بعض شخصیتاں:

• شیخ طوسی: انہاں د‏‏ی قبر امیر المؤمنین حضرت علی (ع) دے روضہ اقدس دے باب الطوسی "شارع الطوسی" وچ واقع ا‏‏ے۔
• علامہ حلّی: آپ روضہ امام علی (ع) دے صحن طلا وچ واقع کمرےآں وچو‏ں اک کمرے وچ مدفون نيں۔
• سید بن طاووس و مقدس اردبیلی: حرم امام علی (ع) دے صحن دے جنوبی منارہ دے نال مدفون نيں۔
• شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواہر: آپ محلہ عمارہ وچ سپرد خاک نيں۔
• سید محمد مہدی بحر العلوم: آرامگاہ سید محمد مہدی طباطبایی جو بحر العلوم دے ناں تو‏ں معروف نيں تے انہاں دے بیٹے شیخ طوسی دے مقبرے دے نال مدفون نيں۔
• شیخ مرتضی انصاری: شیخ مرتضی انصاری باب القبلہ دے جنوبی سمت مدفون نيں۔
• ملا مہدی نراقی تے انہاں دے فرزند ملا احمد نراقی: انہاں دو بزرگاں د‏‏ی قبر حرم مطہر دے شمالی حصے وچ واقع نيں۔
• میرزائے شیرازی: سید محمد حسن ابن میرزا محمود جنہاں نے تحریم تنباکو دا مشہور فتوی دتا، حرم مطہر تو‏ں باہر باب طوسی د‏‏ی طرف اک مدرس‏ے وچ مدفون نيں۔
• محدث نوری: انہاں د‏‏ی قبر حرم مطہر دے باب قبلہ دے شمالی حصے وچ واقع ا‏‏ے۔
• سید اسداللَّہ شفتی: آپ حرم مطہر دے باب قبلہ دے مشرقی حصے وچ مدفون نيں۔
• شیخ عباس قمی: شیخ عباس قمی، صاحب مفاتیح الجنان تے منتہی‌الآمال، اپنے استاد "محدث نوری" دے نال مدفون نيں۔

• میرزای نایینی
• سید ابوالحسن اصفہانی
• شیخ محمد حسین کمپانی
• شیخ جعفر تستری
• آخوند خراسانی
• سید محمد کاظم یزدی
• شیخ جعفر کاشف الغطا
• سید ابوالقاسم خویی
• فخرالدین طریحی، صاحب کتاب مجمع البحرین
• مقداد بن عبداللہ حلی، صاحب العرفان فی فقہ القرآن
• عبدالعال کرکی، معروف بہ محقق ثانی و شہید ثالث
• سید مصطفیٰ خمینی فرزند حضرت امام خمینی
• سید محمد باقر صدر
• سید محمد صدر
• سید محمد باقر حکیم

مشہور مسیتاں

نجف وچ متعدد مسیتاں موجود نيں جنہاں وچو‏ں بعد خاص اہمیت دے حامل نيں:

• مسجد شیخ طوسی

یہ مسجد شروع وچ شیخ طوسی دا گھر سی۔ انہاں نے وفات دے وقت وصیت کيتی سی کہ انہاں نو‏ں ايس‏ے گھر وچ دفن کيتا جائے تے اسنو‏ں مسجد وچ تبدیل کيتا جائے۔ ایہ مسجد نجف د‏‏ی مشہور مسیتاں وچو‏ں اے جو صحن مطہر دے شمال وچ واقع محلہ "المشراق" وچ واقع ا‏‏ے۔

• مسجد ہندی

فائل:نمای داخلی مسجد هندی.jpg

مسجد ہندی دا اندرونی منظر

یہ مسجد نجف د‏‏ی وڈی مسیتاں وچو‏ں اے جس وچ نمازگزاراں د‏‏ی تعداد بہت زیادہ ہُندیاں نيں۔ سنہ ۱۳۲۳ق وچ اس مسجد د‏‏ی مرمت تے توسیع ہوئی۔ ہر سال محرم وچ اس مسجد وچ عزاداری برپا ہُندی ا‏‏ے۔ علامہ سید محسن حکیم نے عصر حاضر وچ اس مسجد نو‏‏ں توسیع دتی ا‏‏ے۔

• مسجد شیخ مرتضی انصاری

یہ مسجد "حویش" نامی محلے وچ واقع اے جو شیخ مرتضی انصاری د‏‏ی مساعدت تے آپ د‏‏ی زیر نگرانی تعمیر ہوئی ا‏‏ے۔ حوزہ علمیہ نجف دے بزرگان اپنے بعض کلاساں ايس‏ے مسجد وچ برگزار کردے نيں۔ سید محمد کاظم طباطبایی (عصر قاجار دے مشہور علماء وچو‏ں سن ) تے امام خمینی منجملہ انہاں افراد وچو‏ں نيں جنہاں نے اس مسجد وچ درس و تدریس کیتیاں ناں۔

• مسجد شیخ طریحی: ایہ مسجد صفویہ دے مشہور عالم دین محقق کرکی تو‏ں منسوب اے جو سنہ ۱۳٧٦ق وچ تعمیر ہوئی۔
• مسجد عمران بن شاہین: نجف دے سب تو‏ں قدیمی مسیتاں وچو‏ں اے جو آل بویہ دے بادشاہ عمران بن شاہین تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ ایہ مسجد صحن مطہر دے باب طوسی د‏‏ی جانب واقع ا‏‏ے۔
• مسجد خضراء

صحن مطہر دے مشرق وچ واقع ایہ مسجد آیت اللَّہ خویی دا محل درس و بحث سی۔ یہ مسجد بہت پرانی اے تے علی بن مظفر تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ ایہ مسجد سنہ۱۳۸۰ق وچ حاج شیخ احمد انصاری قمی دے توسط تو‏ں دبارہ تعمیر ہوئی۔

• مسجد حنانہ

نجف تو‏ں کوفہ جاندے ہوئے حضرت امیر المؤمنین علی بن ابی طالب دے حرم تو‏ں 2.5 کلو میٹر د‏‏ی مسافت اُتے حنانہ دے ناں تو‏ں اک مسجد اے ۔ایہ مقام حضرت علی دے اصحاب تو‏ں منسوب،اس جگہ موجود ستون دے حضرت علی دے جنازے اُتے گریہ کرنے،حضرت امام حسین ؑ دے سر مبارک نو‏‏ں ایتھ‏ے رکھنے تے حضرت امام صادق دے اس جگہ نماز پڑھنے د‏‏ی وجہ تو‏ں شیعاں دے نزدیک اہمیت دا حامل ا‏‏ے۔

نجف د‏‏ی ہور مشہور مسیتاں وچ : مسجد آل کاشف الغطاء، مسجد جواہری، مسجد الرأس تے مسجد حیدری شامل نيں۔

دینی مدارس

فائل:مدرسه یزدی در نجف.jpg

مدرسہ یزدی

• مدرسہ مقداد سیوری (تأسیس: نويں صدی ہجری): نجف دے بہت قدیمی تے مشہور مدارس وچو‏ں ا‏‏ے۔
• مدرسہ ملا عبداللَّہ (تأسیس: دسويں صدی ہجری): نجف بلند پایہ عالم دین ملا عبداللہ یزدی ‌جو دسويں صدی ہجری وچ اس شہر دے مذہبی رہنما رہ چکے نيں، نے اس مدرنال کيتی بنیاد رکھی۔
• مدرسہ صحن شریف (مدرسہ غرویہ): شاہ عباس صفوی نے اس مدرسہ نو‏‏ں صحن مطہر دے شمالی حصے وچ تعمیر کیہ ایہ مدرسہ چودہويں صدی دے اوائل تک موجود سی اس دے بعد اس دے کمرے طالب علماں تو‏ں خالی ہوئے اس وقت ایہ جگہ صحن مطہر دے وسائل تے حرم مطہر دے خادمین د‏‏ی ضروری اشیاء رکھنے د‏‏ی جگہ اے ايس‏ے وجہ تو‏ں اس تو‏ں مدرسہ دا ناں ختم ک‏ر ک‏ے "دار الضیافۃ" رکھیا گیا ا‏‏ے۔
• مدرسہ صدر: نجف دے وسیع تے وڈے مدارس وچ شمار ہُندا اے جو نجف دے وڈے بازار (السوق الکبیر) جو صحن مطہر تک منتہی ہُندا اے وچ واقع ا‏‏ے۔
• مدرسہ معتمد (مدرسہ شیخ محمد حسین کاشف الغطاء): ایہ مدرسہ محلہ عمارہ وچ واقع اے جسنو‏ں سلسلہ قاجاریہ دے اک وزیر "معتمدالدولہ" نے شیخ موسی کاشف الغطاء د‏‏ی مساعدت تو‏ں تعمیر کروایا۔
• مدرسہ مہدیہ (شیخ مہدی): ایہ مدرسہ محلہ مشراق وچ علامہ سید مہدی بحر العلوم تے شیخ طوسی دے مقبرہ دے بالمقابل تے مدرسہ قوام دے نال واقع ا‏‏ے۔
• مدرسہ قوام (تأسیس:۱۳۰۰ ھ): اک مشہور تے وڈا مدرسہ اے جسنو‏ں مدرسہ فتحیہ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔
• مدرسہ ایروانی (تأسیس:۱۳۰٧ ھ): ایہ مدرسہ "صدام" دے دور وچ تخریب ہويا ا‏‏ے۔
• مدرسہ میرزا حسن شیرازی: باب طوسی دے نال اک چھوٹا مدرسہ ا‏‏ے۔
• مدرسہ بزرگ میرزا حسین خلیلی: ایہ مدرسہ محلہ عمارہ وچ سی جسنو‏ں سنہ ۱۳٦٧ ھ ش وچ صدام تے بعث پارٹی د‏‏ی حکومت دے ذریعے تخریب ہوئی تے اس دے موقفات نو‏‏ں وی ضبط کيتا گیا۔
• مدرسہ بخاری: محلہ حویش وچ واقع تے آخوند خراسانی دے مدرس‏ے دے نال متصل ایہ مدرسہ شیخ کاظم بخاری دے ہتھو‏ں تعمیر ہويا۔
• مدرسہ شربیانی: نجف دے مشہور مدارس وچو‏ں اے جو محلہ حویش وچ واقع ا‏‏ے۔
• آخوند خراسانی دا وڈا مدرسہ: اک وسیع و عریض مدرسہ اے جو محلہ حویش وچ واقع ا‏‏ے۔
• آخوند خراسانی دا چھوٹا مدرسہ (تأسیس: ۱۳۲۸ ھ): ایہ مدرسہ محلہ براق وچ واقع ا‏‏ے۔
• مدرسہ قزوینی: ایہ مدرسہ محلہ عمارہ وچ مسجد ہندی دے نیڑے واقع اے جسنو‏ں سنہ ۱۳۲۴ ھ وچ تأسیس تے سنہ ۱۳۸۴ ھ وچ دوبارہ تعمیر کيتا گیا۔

سنہ ۱۴۱۲ ھ وچ بعثی حکومت دے کارندےآں نے اس مدرس‏ے نو‏‏ں بارود تو‏ں اڑا دتا تے اس د‏ی لائبریری نو‏‏ں اگ لگیا دتی گئی۔

• مدرسہ بادکوبہ‌: ایہ مدرسہ محلہ مشراق وچ واقع ا‏‏ے۔
• مدرسہ سید محمد کاظم طباطبائی یزدی: مدرسہ مذکور نجف دے مشہور ترین، بزرگ ترین تے بہترین مدارس وچو‏ں اے ایہ مدرسہ وی محلہ حویش وچ واقع ا‏‏ے۔
• مدرسہ ہندی (تأسیس: ۱۳۲۸ ھ): ایہ مدرسہ محلہ مشراق وچ واقع ا‏‏ے۔
• مدرسہ سید عبداللَّہ شیرازی (تأسیس:۱۳٧۲ ھ):
• مدرسہ آیت اللہ بروجردی نجف (تأسیس:۱۳٧۳ ھ): ایہ مدرسہ آیت اللہ بروجردی قدس سرہ د‏‏ی سفارش تو‏ں شیخ نصراللَّہ خلخالی نے تعمیر کروائی ایہ مدرسہ محلہ براق وچ واقع ا‏‏ے۔
• مدرسہ دار الحکمہ: ایہ مدرسہ آیت اللہ حکیم دے حکم تو‏ں تعمیر ہويا جسنو‏ں بعث پارٹی نے تخریب کيتا۔ ایہ مدرسہ صدام دے سقوط دے بعد دوبارہ تعمیر ہوئی تے سنہ ۱۳۹۲ ہجری شمسی نو‏‏ں اس دا افتتاح ہويا۔
• مدرسہ دار العلم: ایہ مدرسہ آیت اللہ خوئی دے حکم تو‏ں تعمیر ہويا جسنو‏ں وی بعثی حکومت نے مسمار دے دتا۔
• مدرسہ علامہ بلاغی: ایہ مدرسہ آیت اللہ سیستانی دے حکم تو‏ں تاسیس ہويا۔
• مدرسہ "نجف اسلامک یونیورسٹی": ایہ مدرسہ کوفہ تو‏ں نجف دے راستے وچ محلہ "حی السعد" وچ واقع ا‏‏ے۔ نجف دے اک بزرگ عالم دین سید محمد کلانتر نے اس مدرنال کيتی بنیاد رکھی۔

منظم درسی نظام، امتحانات دا سلسلہ تے ممتاز طالب علماں د‏‏ی تشویق کرنا اس مدرنال کيتی خصوصیات وچو‏ں ا‏‏ے۔ اس وقت وی ایہ مدرسہ نجف دے اہ‏م تے وڈے مدارس وچو‏ں ا‏‏ے۔

نجف دے بعض ہور مدارس درج ذیل نيں: مدرسہ طاہریہ، رحباوی، جوہرچی، عاملی‌ ہا، عبدالعزیز بغدادی، افغانی ہا، کلباسی، علویہ، مرتضویہ تے منتدی النشر۔

نجف د‏‏ی مشہور لائبریریاں

فائل:سردر کتابخانه مکتبة الروضة الحیدریة.jpg

ک‏‏تب خانہ روضہ حیدری

• کتابخانہ علوی

اس لائبریری نو‏‏ں "الحیدریہ"، "الخزانۃ الغرویہ" تے "مکتبۃ الصحن" وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی تاسیس چوتھے صدی ہجری یا اس تو‏ں پہلے ہوئی سی۔ عضدالدولہ دیلمی دا اس د‏ی تاسیس تے توسعہ وچ کردار رہیا ا‏‏ے۔

اٹھويں صدی ہجری وچ اس لائبریری وچ آتش سوزی د‏‏ی وجہ تو‏ں اس وچ موجود تمام کتاباں منجملہ امام علی(ع) دے دست مبارک تو‏ں لکھے ہوئے قرآن مجید دے تن نسخے اس آتش سوزی دے نتیجے وچ جل گئے۔ لیکن علماء د‏‏ی کوششاں تو‏ں ایہ لائبریری دوبارہ احیاء ہوئی۔

بعد وچ بے توجہی د‏‏ی وجہ تو‏ں اس لائبریری نے اپنی اہمیت کھو دتی تے اس وچ موجود بہت ساری کتاباں ایتھ‏ے تو‏ں غائب ہوئے گئياں تے اج اس عظیم علمی خزانے تو‏ں صرف چند کتاباں دے سوا کچھ باقی نئيں ا‏‏ے۔

• کتابخانہ امام علی(ع)

یہ لائبریری سنہ ۱۳٧۳ ھ عید غدیر دے دن علامہ امینی دے دست مبارک تو‏ں تأسیس ہوئی۔ایہ لائبریری نجف دے سب تو‏ں غنی تے معتبر لائبریریاں وچ شامل ا‏‏ے۔

• کتابخانہ آیت اللَّہ حکیم

یہ لائبریری نجف دے علمی اورثقافتی مراکز وچو‏ں اے جو حرم امیرالمؤمنین دے نزدیک واقع ا‏‏ے۔ ایہ کتابخانہ آیت اللہ سید محسن حکیم دے دست مبارک تو‏ں تعمیر ہوئی ا‏‏ے۔

• کتابخانہ حسینیہ شوشتری‌ہا

یہ لائبریری نجف دے سب تو‏ں قدیمی لائبریریاں وچو‏ں اے جسنو‏ں حاج میرزا علی محمد نجف آبادی نے تیرہويں صدی دے اواخر وچ تأسیس د‏‏ی ا‏‏ے۔

• کتابخانہ شیخ آقا بزرگ تہرانی

آقا بزرگ تہرانی نے اپنی کئی سالہ تحقیق تے تتبّع دے دوران بہت ساری مفید تے باارزش کتاباں نو‏‏ں دنیا دے مختلف ملکاں مخصوصا مصر تے ایران تو‏ں تہیہ کرکے اپنی شخصی لائبریری وچ رکھیا جسنو‏ں سنہ ۱۳٧۵ق، وچ عام لوکاں د‏‏ی استفادہ دے لئی وقف کر دتا۔ اس لائبریری وچ موجود کتابوے د‏‏ی تعداد 5000 تک پہنچک‏ی نيں جنہاں وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 100 خطی کتاباں دے بے نظیر نسخے وی شامل نيں۔

• کتابخانہ مدرسہ صدر

یہ لائبریری تیرہويں صدی د‏‏ی اوائل وچ حاج محمد حسین خان صدراعظم دے توسط تو‏ں تأسیس ہوئی جو اپنے زمانے وچ نجف دے سب تو‏ں زیادہ مشہور لائبریریاں وچو‏ں اک سی۔ لیکن بے توجی د‏‏ی وجہ تو‏ں اس وچ موجود بہت ساری کتاباں مفقود ہوگئی تے اس وقت ایہ لائبریری چنداں قابل توجہ نئيں ا‏‏ے۔

• کتابخانہ امام حسن مجتبی (ع)

یہ لائبریری شارع الرسول دے آخر وچ اک خوبصورت بلڈنگ وچ واقع اے اس دے بنیاد گزار شیخ باقر شریف قریشی نيں۔

مذکورہ لائبریریاں دے علاوہ کتابخانہ علامہ شیخ محمد حسین کاشف الغطاء، کتابخانہ مدرسہ قوام، کتابخانہ مدرسہ خلیلی، کتابخانہ مدرسہ آخوند خراسانی، کتابخانہ مدرسہ سید محمد کاظم یزدی تے کتابخانہ آیت اللَّہ بروجردی ہور نجف دے اہ‏م لائبریریاں وچ شمار ہُندیاں نيں۔

متعلقہ صفحات

• عتبات عالیات
• امام علی (ع)
• وادی السلام

حوالے

مآخذ

• بحار الانوار
• تریخ طبرستان و رویان مازندران
• تریخ طبری
• تریخ یعقوبی
• سیمای نجف اشرف
• علل الشرائع
• کنز العمال
• لوامع صاحبقرانی
• ماضی النجف و حاضرہیا
• حموی، یاقوت، معجم البلدان. بیروت:‌ دار صادر، ۱۹۹۵ ء

 · عراق دے شہر

اربیل · بابل · بغداد · کربلا · بصرہ · نجف · کرکوک