وکیپیڈیا

شیعہ

 شیعہ کافر
مذہب شیعہ کافر
اشخاص سابقین: ثقہ الاسلام الکلینی، شیخ الصدوق، شیخ الطائفہ، شیخ مفید.

معاصرین: ابو القاسم خوئی، روح اللہ خمینی، محمد باقر الصدر، علی سیستانی، حسین وحید خراسانی، علی خامنہ ای، صادق حسین شیرازی، محمد حسین فضل اللہ اور محمد محمد صادق الصدر

مقام ابتدا جمہوری حکومت
تاریخ ابتدا 11ھ
ابتدا اسلام سے
فرقے نظریاتی : اثنا عشریہ، اسماعیلی، زیدیہ (متفق علیہا) سانچہ:Dash نصیریہ (غیر متفق علیہا)
فقہیاً : جعفریہ، زیدیہ
مقدس مقامات مکہ مکرمہ، مدینہ منورہ، یروشلم، كربلا، نجف، کاظمین، سامراء، مشہد
پیروکاراں دی تعداد 400,300 ملین (2014ء)[۱][۲]
دنیا وچ جہاں اکثریت ہیں:
سانچہ:ایران،  آذربا‏ئیجان، سانچہ:بحرین، سانچہ:عراق
جہاں درمیانی تعداد میں ہیں:
پاکستان، ترکی، یمن، کویت، لبنان، سوریہ، افغانستان، نائجیریا
جہاں اکثریت اور درمیانی دونوں تعداد میں ہیں:
سعودیہ، سلطنت عمان، بھارت
اور باقی ممالک میں اقلیت ہیں۔
ترمیم سانچہ دستاویز دیکھو

اہل تشیع یا شیعیت (عربی: شيعة) اسلام دا دوسرا وڈا فرقہ ا‏‏ے۔ اہل تشیع رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بعد فقط حضرت علی بن ابی طالب د‏‏ی امامت دے قائل نيں تے صرف انہاں نو‏ں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دا جانشین تے پہلا معصوم امام مندے نيں۔ شیعہ یا اہل تشیع نظریہ خلافت نو‏‏ں تسلیم نئيں کردے۔ انہاں دا عقیدہ اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے دعوت ذوالعشیرہ جو حدیث یوم الدار یا حدیث العشیرہ والدار دے ناں تو‏ں مشہور اے تے خطبہ حجتہ الوداع دے موقع اُتے علی بن ابی طالب نو‏‏ں اپنا جانشین مقرر کر دتا سی۔ دعوت ذوالعشیرہ دے موقع اُتے حضور صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا سی کہ

“ جو میری مدد کريں گا اوہ میرا وزیر، میرا وصی تے خلیفہ ہوئے گا۔[۳][۴][۵] ”


تِناں دفعہ علی بن ابی طالب کھڑے ہوئے تے کہیا کہ

“ اگرچہ وچ چھوٹا ہاں تے میری لتاں کمزور نيں مگر وچ آپ د‏‏ی مدد کراں گا۔ ”


تو حضور صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے فرمایا کہ

“ اے علی تسيں دنیا تے آخرت وچ میرے وزیر تے وصی ہو"۔[۳][۴][۶] ”


اس دے علاوہ حضور صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے حجۃ الوداع دے بعد غدیر خم دے علاقے وچ اک خطبہ وچ فرمایا کہ

“ جس دا ميں مولا ہاں اس دے علی مولا نيں"۔[۷][۸] ”


شیعہ د‏‏ی آبادی کل مسلم آبادی دا 13-10 % فیصد اے ـ[۹] مسلماناں بلاخص اہل تشیع د‏‏ی آبادی دے بارے وچ کوئی یقینی اعداد و شمار میسر نئيں ا‏‏ے۔ 2000ء دے اعداد و شمار دے مطابق پوری دنیا وچ شیعہ آبادی 400ملین یعنی 40 کروڑ اے تے انہاں وچو‏ں تقریبا85٪ شیعہ اثناعشری نيں۔ [۱۰]مذکورہ اعداد و شمار موجودہ اکثر منابع دے مطابق نيں جدو‏ں کہ اس دے مقابلے وچ بعض ہور اعداد و شمار اہل تشیع د‏‏ی آباد نو‏‏ں مسلم آبادی دا 23 فیصد تک دسدے نيں۔[۹]

بارہ امامی یا شیعہ اثنا عشریہ (یعنی بارہ اماماں والے)، اہل تشیع (یعنی شیعہ) دا سب توں وڈا گروہ اے۔ قریباً 80 فیصد شیعہ اثنا عشریہ اہل تشیع نیں۔ ایران، آذربائیجان، لبنان، عراق تے بحرین وچ انہاں دی اکثریت اے۔ اس دے علاوہ دوسرے ملکاں وچ وی نیں۔
پاکستان دی مسلم آبادی وچ اہل سنت دے بعد اثنا عشریہ اہل تشیع دا تناسب سب توں زیادہ اے۔
اثنا عشریہ دی اصطلاح بارہ ائمہ کرام ول اشارہ کردی اے، جنہاں دا سلسلہ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے چچا زاد تے داماد حضرت علی بن ابی طالب { توں شروع ہُندا اے۔ ایہ خلافت اُتے یقین نہیں رکھدے بلکہ ایہ عقیدہ رکھدے نیں کہ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بعد انہاں دے جانشین امام علی بن ابی طالب علیہ السلام تے کل بارہ امام نیں، جنہاں دا تذکرہ احادیث وچ آندا اے۔ خاص طور اُتے معروف متفق علیہ حدیث نبوی صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم حدیث جابر وچ انہاں دے ناں وی نقل ہوئے نیں۔

انہاں بارہ ائمہ کرام نوں کم و بیش تمام مسلمان اللہ دے نیک بندے مندے نیں، تاہم اثنا عشریہ اہل تشیع انہاں ائمہ اُتے اعتقاد دے معاملہ خصوصی شہرت رکھدے نیں۔ انہاں بارہ ائمہ دے ناں بالترتیب ایہ نیں:

  1. امام علی بن ابی طالب
  2. امام حسن ابن علی
  3. امام حسین ابن علی
  4. امام زین العابدین ابن حسین
  5. امام محمد باقر
  6. امام جعفر صادق
  7. امام موسی کاظم
  8. امام علی رضا
  9. امام محمد تقی
  10. امام علی نقی
  11. امام حسن عسکری
  12. امام محمد مہدی


کربلا، عراق وچ حضرت امام حسین علیہ سلام دی بارگاہ شیعہ مسلماناں لئی مقدے تھاں اے

شیعہ اسلام (عربی: شيعة، شیعہ ) اسلام دی دوجی سبھ توں وڈی شاخ اے۔ ایہنوں منن والیاں نوں شیعہ مسلمان جاں شیعہ آکھیا جاندا اے۔[۱۱] "شیعہ" اتہاسی واک شیعان علی (شيعة علي) دا چھوٹا روپ اے جہدا مطلب حضرت محمد صلی اللہ علایہ و آلہ وسلم دے جوائی اتے پتریر حضرت علی کرم اللہ وجہہ دا "پیروکار"، "دھڑا"، جاں "پارٹی" اے جہنوں شیعہ مسلمان خلافت وچ حضرت محمد صلی اللہ علایہ و آلہ وسلم دا جانشین مندے ہن۔

شیعہ اسلام اک فرقے دا ناں اے جیہڑا حضرت علی کرم اللہ وجہہ نوں امام مندا اے۔ اے پہلے اک ندی جی سیاسی ٹولی سی جیہڑی ویلے نال مذہبی رنگ پھڑدی گئی۔ 17ویں صدی چ صفوی ٹبر نے ایران دے راج تے مل ماریا تے ایران دی سنی اکثریتی لوکاں نوں زبردستی شیعہ بنایا اینج ایران چ شیعہ لوک ود گۓ۔

شیعہ دا لفظی مفہوم

سودھو

عربی بولی وچ شیعہ دا لفظ دو معنی رکھدا ا‏‏ے۔ پہلا کسی گل اُتے متفق ہونا تے دوسرا کسی شخص دا نال دینا یا اس د‏ی پیروی کرنا۔ قرآن وچ کئی جگاں اُتے ایہ لفظ اس طرح تو‏ں آیا اے جداں سورہ قصص د‏‏ی آیت 15 وچ حضرت موسی دے پیروان نو‏‏ں شیعہ موسی کہیا گیا اے اور شیعہ فرعون دے بارے وچ وی آیا ا‏‏ے۔[۱۲] تے دو تے جگہاں اُتے ابراہیم نو‏‏ں شیعہ نوح کہیا گیا ا‏‏ے۔[۱۳]

اسلام د‏‏ی تریخ وچ شیعہ دا لفظ کسی شخص دے پیروان دے لئی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ جداں کہ حضرت امام علی علیہ السلام تے حضرت امیر معاویہ دے اختلافات دے زمانے وچ انہاں دے حامیاں نو‏‏ں بالترتیب شیعان علی ابن ابو طالب علیہ السلام تے شیعان معاویہ بن ابو سفیان کہیا جاندا سی حوالےدی لوڑ؟۔ صرف لفظ شیعہ جے بغیر تخصیص دے استعمال کيتا جائے تاں مراد شیعانِ علی ابن ابو طالب ہُندی اے، اوہ گروہ جو ہر اختلاف وچ حضرت علی ابن ابی طالب دا حامی سی تے جو انہاں د‏‏ی امامت بلا فصل دا عقیدہ رکھدا ا‏‏ے۔

مکاتب فکر

سودھو

اثنا عشری

سودھو
مزار امام رضا دے شہر مشہد، ایران.

اثنا عشریہ (یعنی بارہ امام)، اہل تشیع (یعنی شیعہ) دا سب تو‏ں بڑہ گروہ مننا جاندا ا‏‏ے۔ قریبا 85 فیصد شیعہ اثنا عشریہ اہل تشیع نيں۔ [۱۴]ایران، آذربائجان، لبنان، عراق تے بحرین وچ انہاں د‏‏ی اکثریت ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ دوسرے ملکاں وچ وی نيں۔ پاکستان وچ اہل سنت دے بعد اثنا عشریہ اہل تشیع دا تناسب سب تو‏ں زیادہ اے ۔دنیا بھر وچ شیعاں د‏‏ی آبادی 40کروڑ اے یعنی؛ مسلماناں د‏‏ی اک چوتھائی آبادی شیعاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔[۱۵]

اثنا عشریہ د‏‏ی اصطلاح انہاں بارہ معصوم اماماں د‏‏ی طرف اشارہ کردی اے جنہاں دا سلسلہ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے چچا زاد تے داماد امام علی بن ابی طالب تو‏ں شروع ہُندا۔ ایہ خلافت اُتے یقین نئيں رکھدے تے انہاں دا نظریہ نظام امامت ا‏‏ے۔ ایہ عقیدہ رکھدے نيں کہ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے بعد انہاں دے جانشین بارہ معصوم امام نيں بلا فصل جانشین امام علی بن ابی طالب علیہ السلام نيں تے کل بارہ امام نيں۔ جنہاں دا تذکرہ تمام مکاتب اسلام د‏‏ی احادیث وچ آندا ا‏‏ے۔ تمام مسلما‏ن انہاں ائمہ نو‏‏ں اللہ دے نیک بندے مندے نيں۔ اُتے اثنا عشریہ اہل تشیع انہاں ائمہ اُتے خاص اعتقاد یعنی عصمت د‏‏ی وجہ تو‏ں خصوصی شہرت رکھدے نيں۔ انہاں بارہ ائمہ دے ناں ایہ نيں :

اثنا عشریہ اہل تشیع تے دوسرے مسلماناں وچ انہاں دے وجود دے دور تے ظہور دے طریقےآں دے بارے وچ اختلافات پائے جاندے نيں۔

اثنا عشریہ اہل تشیع دے دو گروہ نيں۔

1۔اخباری

2۔ اصولی

اسماعیلی

سودھو

چھیويں امام جعفر صادق د‏‏ی وفات اُتے اہل تشیع دے دو گروہ ہوئے گئے۔ جس گروہ نے انہاں دے بیٹے اسماعیل کو، جو والد د‏‏ی حیات وچ ہی وفات پا گئے سن، اگلا امام منیا اوہ اسماعیلی اکھوائے۔ اس گروہ دے عقیدے دے مطابق اسماعیل ابن جعفر انہاں دے ستويں امام نيں۔ انہاں دا امامت دا سلسلہ حالے تک جاری ا‏‏ے۔

جس گروہ نے موسی کاظم نو‏‏ں اگلا امام منیا اوہ اثنا عشری اکھوائے کیونجے ایہ بارہ اماماں نو‏‏ں مندے نيں۔

زیدیہ

سودھو

زیدیہ شیعہ یا زیدی شیعہ، اہل تشیع دا اک فرقہ اے جس وچ حضرت امام سجاد یا زین العابدین د‏‏ی امامت تک اثنا عشریہ اہل تشیع تو‏ں اتفاق پایا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ فرقہ امام زین العابدین دے بعد امام محمد باقر د‏‏ی بجائے انہاں دے بھائی امام زید بن علی زین العابدین د‏‏ی امامت دے قائل نيں۔

یمن وچ انہاں د‏‏ی اکثریت ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ دوسرے ملکاں وچ وی نيں۔ اوہ ائمہ جنہاں نو‏ں زیدی معصوم سمجھدے نيں :

  • حضرت امام علی علیہ السلام
  • حضرت امام حسن علیہ السلام
  • حضرت امام حسین علیہ السلام

ان دے بعد زیدی شیعاں وچ کوئی وی ایسا فاطمی سید خواہ اوہ امام حسن دے نسل تو‏ں ہاں یا امام حسین دے نسل تو‏ں امامت دا دعوی کر سکدا ا‏‏ے۔ زیدی شیعاں دے نزدیک پنجتن پاک دے علاوہ کوئی امام معصوم نئيں،کیونجے انہاں حضرات د‏‏ی عصمت قرآن تو‏ں ثابت ا‏‏ے۔ زیدیاں وچ امامت دا سلسلہ تاحال جاری ا‏‏ے۔ ایہ فرقہ اثنا عشری د‏‏ی طرح امامت، توحید، نبوت تے معاد دے عقائد رکھدے نيں اُتے انہاں دے ائمہ امام زین العابدین دے بعد اثنا عشری شیعاں تو‏ں مختلف نيں۔ لیکن ایہ فرقہ اثنا عشری دے اماماں د‏‏ی وی عزت کردے نيں تے انہاں نو‏‏ں "امام علم" مندے نيں،ایہی وجہ اے کہ زیدی کتاباں وچ امام باقر،امام جعفر صادق تے امام عسکری وغیرہ تو‏ں وی روایات مروی نيں۔

کیسانیہ فرقہ

سودھو

”کیسانیہ“ اک ایداں دے فرقہ دا ناں اے جو پہلی صدی ہجری دے پنجاہ سال بعد شیعاں دے درمیان پیدا ہويا تے تقریباًاک صدی تک چلدا رہیا فیر بالکل ختم ہوئے گیا۔ کیونجے اس دے بوہت سارے عقائد و نظریات نو‏‏ں باقی فرقےآں نے رد کر دتا۔

یہ گروہ جناب ”محمد حنفیہ“ (حضرت علی دے بیٹے) د‏‏ی امامت دا عقیدہ رکھدا سی تے انہاں نو‏ں امیر المومنین کہندا سی تے امام حسن تے امام حسین دے بعد چوتھا امام گمان کردا سی۔ ”محمد حنفیہ “حضرت امیر المومنین دے فرزند ارجمند سن تے حضرت د‏‏ی انہاں اُتے خاص توجہ ہويا کردی سی انہاں د‏‏ی شہرت ”حنفیہ“اس جہت تو‏ں اے کہ انہاں د‏‏ی ماں ”خولہ“ دا تعلق ”بنی حنیفہ“ دے قبیلہ تو‏ں سی امیر المومنین نے انہاں نو‏ں آزاد کيتا سی فیر اپنے نال عقد نکاح پڑھیا۔

اہل تشیع دے منابع

سودھو
  • قرآن کریم
  • سنت نبوی
  • احادیث رسول صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم وآئمہ اہلبیت اطہار علیھم السلام
  • اجماع
  • عقل[۱۶]

مورتاں

سودھو

آبادیات

سودھو
ملکاں جتھ‏ے 100,000 تو‏ں زیادہ شیعہ آبادی اے [۱۷][۱۸]
ملک شیعہ آبادی[۱][۱۸] مسلما‏ن آبادی وچ شیعہ بلحاظ فیصد[۱][۱۸] عالمی شیعہ آبادی دا فیصد[۱][۱۸] گھٹ تو‏ں گھٹ دے اندازہ/دعوا زیادہ تو‏ں زیادہ اندازہ/دعوا
ایران &1000000000006600000000066,000,000 – 70,000,000 &1000000000000009000000090–95 &1000000000000003700000030–35
بھارت &1000000000001600000000040,000,000 – 50,000,000 &1000000000000001100000025–31 &1000000000000000900000022–25 40,000,000[۱۹] – 50,000,000.[۲۰]
پاکستان &1000000000001700000000020,000,000 – 30,000,000 &100000000000000110000005–20 &1000000000000001100000010-15 43,250,000[۲۱] – 57,666,666[۲۲][۲۳]
نائجیریا &1000000000000399900000020,000,000-25,000,000 &1000000000000000400000010-15 &1000000000000000100000010-12 22-25 million[۲۴]
عراق &1000000000001900000000019,000,000 – 22,000,000 &1000000000000006500000065–67 &1000000000000001100000010–12
یمن &100000000000080000000008,000,000 – 10,000,000 &1000000000000003500000035–40 &100000000000000050000005
ترکی &100000000000070000000007,000,000 – 11,000,000 &1000000000000001100000010–15 &100000000000000040000004–6
آذربائیجان &100000000000050000000005,000,000 – 7,000,000 &1000000000000006500000065–75 &100000000000000030000003-4 85% کل آبادی کا[۲۵]
افغانستان &100000000000030000000003,000,000 – 4,000,000 &1000000000000001100000010–15 &10000000000000001000000<2 15–19% کل آبادی کا[۲۶]
شام &100000000000030000000003,000,000 – 3,500,000 &1000000000000001200000010-13 &10000000000000001000000<2
سعودی عرب &100000000000020000000003,000,000 – 4,000,000 &1000000000000001500000010–20 &10000000000000001000000<1
لبنان &100000000000010000000001,000,000 – 1,600,000[۲۷] &1000000000000003000000030-35[۲۸][۲۹][۳۰] &10000000000000000000000<1 Estimated, no official census.[۳۱]
تنزانیہ &10000000000001999000000<2,000,000 &10000000000000009000000<10 &10000000000000000000000<1
انڈونیشیا &100000000000010000000001,000,000 &100000000000000000000000.5 &10000000000000000000000<1
کویت &10000000000000500000000360,000 – 480,000 &1000000000000003000000030-35[۳۲][۳۳] &10000000000000000000000<1 30%-35% of 1.2m Muslims (citizen only)[۳۲][۳۳]
جرمنی &10000000000000400000000400,000 – 600,000 &1000000000000001100000010–15 &10000000000000000000000<1
بحرین &10000000000000400000000850,000 – 900,000 &1000000000000006600000065–70 &10000000000000000000000<1 100,000 (66%[۳۴] of شہری آبادی) 200,000 (70%[۳۵] شہری آبادی)
تاجکستان &10000000000000400000000400,000 &100000000000000070000007 &10000000000000000000000<1
متحدہ عرب امارات &10000000000000300000000300,000 – 400,000 &1000000000000001000000010 &10000000000000000000000<1
امریکا &10000000000000200000000200,000 – 400,000 &1000000000000001100000010–15 &10000000000000000000000<1
عمان &10000000000000100000000100,000 – 300,000 &100000000000000050000005–10 &10000000000000000000000<1 948,750[۳۶]
انگلینڈ &10000000000000100000000100,000 – 300,000 &1000000000000001100000010–15 &10000000000000000000000<1
قطر &10000000000000100000000100,000 &1000000000000001000000010 &10000000000000000000000<1
بوسنیا تے ہرزیگووینا &1000000000000003000000030,000 &100000000000000030000003 &10000000000000000000000<1
براعظماں دے خادے ميں شیعہ مسلماناں دے پیروکاراں د‏‏ی دنیا د‏‏ی کل آبادی دا تناسب:
       امریکا 0.6 %
       یورپ 4.4 %
       افریقا 0.8 %
       ایشیا 94 %

ہور ویکھو

سودھو

حوالے

سودھو
  1. ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ (انگریزی) پیو ریسرچ سینٹر (7 اکتوبر 2009)۔ "تخطيط تعداد المسلمين العالمي: تقرير حول حجم وتوزيع تعداد مسلمي العالم"۔ ۲۵ دسمبر ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 25 اگست 2010 
  2. ↑ كم يبلغ عدد الشيعة في العالم ؟
  3. ↑ ۳.۰ ۳.۱ طبرى، محمد بن جرير، تاريخ الامم و الملوك، بيروت، دار القاموس الحديث، (بى تا) ج 2، ص 217/
  4. ↑ ۴.۰ ۴.۱ ابن اثير الكامل فى التریخ، بيروت، دار صادر، 1399ھ، ج 2، ص 63/
  5. ↑ ابن ابى الحديد المعتزلی، شرح نہج البلاغہ، تحقيق: محمد ابوالفضل ابراہيم، چاپ اول، قاہرہ، دار احیاء الكتب العربیہ، 1378 ه.ق، ج 13،ص 211/
  6. ↑ ابن ابى الحديد المعتزلی، شرح نہج البلاغہ، تحقيق: محمد ابوالفضل ابراہيم، چاپ اول، قاہرہ، دار احیاء الكتب العربیہ، 1378 ه.ق، ج 13،ص 211/
  7. ↑ ترمذی، الجامع الصحیح، 6 : 79، ابواب المناقب، رقم : 3713
  8. ↑ احمد بن حنبل، فضائل الصحابۃ 2 : 569، رقم : 959
  9. ↑ ۹.۰ ۹.۱ سید مصطفیٰ قزوینی، تحقیق ہایی درباره شیعہ، صفحه 4.
  10. ↑ http://www.iqna.ir/fa/news/3479575/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D9%86-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%AA%D8%B4%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%D9%87%D9%86%D8%AF
  11. ↑ "شیعہ" نوں کئی وار شیعہ جاں شیعت کردے وی لکھیا جاندا اے۔
  12. ↑ القران الکریم
  13. ↑ http://www.searchtruth.com/chapter_display.php?chapter=37&translator=17& mac=&show_arabic=1
  14. ↑ fa:مسلما‏ن
  15. ↑ http://www.iqna.ir/fa/news/3479575/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D9%86-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%AA%D8%B4%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%D9%87%D9%86%D8%AF
  16. ↑ محمدرضا مظفر، اصول الفقہ، ج 2، ص 115 محمدرضا مظفر، اصول الفقہ، ج 2، ص 118 ابوالقاسم علیدوست، فقہ و عقل، قبست 1379، شماره 15 و 16 محمدرضا مظفر، اصول الفقہ، ج 2، ص 113-114 محمدرضا مظفر، اصول الفقہ، ج 2، ص 115 محمدرضا مظفر، اصول الفقہ، ج 1، ص 188-189
  17. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  18. ↑ ۱۸.۰ ۱۸.۱ ۱۸.۲ ۱۸.۳ (October 2009) Mapping the Global Muslim Population: A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population (PDF), پیو ریسرچ سینٹر. Retrieved on 2009-10-08.  Archived 2009-10-10 at the وے بیک مشین
  19. ↑ "Shia women too can initiate divorce". دی ٹائمز آف انڈیا. 6 November 2006. https://web.archive.org/web/20181225005135/https://timesofindia.indiatimes.com/city/lucknow/Shia-women-too-can-initiate-divorce/articleshow/334804.cms. Retrieved on
    ۲۱ جون ۲۰۱۰. 
  20. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  21. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  22. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  23. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  24. ↑ "‘No Settlement with Iran Yet’". This Day. 16 November 2010. https://web.archive.org/web/20130528050955/http://www.thisdaylive.com/articles/-no-settlement-with-iran-yet-/74044/. 
  25. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  26. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  27. ↑ Hazran, Yusri. The Shiite Community in Lebanon: From Marginalization to Ascendancy, Brandeis University
  28. ↑ Hassan, Farzana. Prophecy and the Fundamentalist Quest, page 158
  29. ↑ Corstange, Daniel M. Institutions and Ethnic politics in Lebanon and Yemen, page 53
  30. ↑ Dagher, Carole H. Bring Down the Walls: Lebanon's Post-War Challenge, page 70
  31. ↑ Growth of the world's urban and rural population:n1920-2000, Page 81. United Nations. Dept. of Economic and Social Affairs
  32. ↑ ۳۲.۰ ۳۲.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  33. ↑ ۳۳.۰ ۳۳.۱ "The New Middle East, Turkey, and the Search for Regional Stability" (PDF)۔ Strategic Studies Institute۔ April 2008۔ صفحہ: 87 
  34. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  35. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  36. ↑ Top 15 Countries with Highest Proportion of Shiites in the Population Archived 2010-07-07 at the وے بیک مشین, 7 July 1999
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: شیعہ


اتہ پتہ

سودھو

حوالے

سودھو
"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=شیعہ&oldid=664815" توں لیا