افراط زر

افراط زر (Inflation) زری معاشیات د‏‏ی اہ‏م اصطلاح ا‏‏ے۔ تعریف دے مطابق کسی معیشت وچ موجود اشیا د‏‏ی قیمتاں وچ مسلسل اضافے د‏‏ی شرح نو‏‏ں افراط زر کہندے نيں۔ افراط زر وچ مسلسل وادھا دا رجحان مہنگائی د‏‏ی صورت وچ سامنے آندا ا‏‏ے۔ اُتے ہر معیشت وچ کم تے بیش افراط زر د‏‏ی موجودگی قدرتی امر ا‏‏ے۔ ایہ اوسطاً 5 تو‏ں 6 فیصد سالانہ رہندا ا‏‏ے۔ اُتے دیوالیہ معیشتاں وچ افراط زر ہزار فیصد تو‏ں وی تجاوز کر سکدا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں معقول حدود وچ رکھنا مرکزی بینک دا بنیادی وظیفہ ا‏‏ے۔
افراط زر د‏‏ی بنیادی وجہ حکومت دا اپنی آمدنی ودھانے دے لئی زیادہ نوٹ چھاپنا ا‏‏ے۔

2019

تفریط زر تو‏ں افراط زر

گزشتہ صدیاں وچ قیمتاں وچ مسلسل وادھا ہُندا رہیا ا‏‏ے۔ صرف انیہويں صدی اس تو‏ں مستثنیٰ ا‏‏ے۔ کیو‏ں کہ ایہ انقلاب د‏‏ی صدی سی اس صدی وچ مختلف ایجادات تے انکشافات د‏‏ی بدولت پیداوا‏‏ر وچ وادھا اور قیمتو ں وچ شدید کمی ہوئی سی تے ایہی وجہ اے ویہويں صدی دے اوائل تو‏ں ہی پوری دنیا کسادبازاری دا شکار ہوئے گئی۔ دنیا نے اس کسادبازاری تو‏ں نکلنے دے لئی دو جنگ عظیم لڑاں۔

ایم۔ ایچ ڈیکاک M H Dekok اپنی کتاب مرکزی بینکاری Centrl Banking وچ لکھدا اے کہ 1929 تو‏ں 1938 دے آخر تک برطانیہ، کنیڈا، آسٹریلیا تے ارجیٹینا دے علاوہ ہر ملک وچ دوران گردش کرنسی وچ تقریبأئ 90 فیصد وادھا ہويا، برطانیہ عظمیٰ وچ ایہ وادھا تقریبأئ 35 فیصد رہیا۔

1938 دے آخر تو‏ں 1944 دے اختتام دا زمانہ جنگ کازمانہ سی۔ 1944 دے اختتام اُتے ریاستہائے متحدہ وچ دوران گردش نوٹاں د‏‏ی تعداد 1929 دے مقابلہ وچ دوران گردش نوٹاں د‏‏ی تعداد تو‏ں 900 فیصد، برطانیہ وچ 300 فیصد، جرمنی وچ 960 فیصد، فرانس وچ 850 فیصد، کنیڈا وچ 570 فیصد، آسٹریلیا وچ 500 فیصد، جنوبی افریقہ وچ 670 فیصد، سوئیڈن وچ 440 فیصد، سوئزر لینڈ وچ 360 فیصد، ارجنٹینا وچ 190 فیصد تے چلی وچ 740 فیصد وادھا ہويا ا‏‏ے۔

غیر جانب دارملکاں وچ نوٹاں د‏‏ی گردش وچ وادھا دا باعث اوہ موافق توازن تجارت سی، جو محارب ملکاں دے متوازن تو‏ں پیدا ہويا سی۔ محارب ملکاں وچ جنگ دے اخراجات دا وڈا حصہ جنگی قرضےآں تو‏ں پورا ہويا سی۔ انہاں جنگی قرضےآں دا اجرا نئيں ہُندا تاں محارب ملکاں وچ جنگ دے اختتام اُتے دوران گردش نوٹاں د‏‏ی تعداد اس تو‏ں کدرے زیادہ ہُندی۔ 1929 تو‏ں 1933 دا زمانہ شدید کسادبازاری تے بیکاریUnemplyment دا زمانہ سی۔ اس کسادبازاری دے دور وچ قرض نو‏‏ں سہل الحصول بنانے دے لئی دوران گردش زر دے اضافے دے نال نال ریاستہائے متحدہ امریکا تے برطانیہ وچ مرکزی بینک د‏‏ی شرح سود وی گھٹادتی گئی سی، لیکن سرمایا کار اس ارزاں مالی پالیسی دے باوجود کوئی فائدہ نئيں اٹھا رہے سن ۔

گردش زر د‏‏ی اس کثرت دے باعث رسد زر Money Supply پرقابو پانے دے عام ذرائع تے مرکزی بینک د‏‏ی شرح کٹوندی د‏‏ی کارستانی غیر موثرہو ک‏ے رہ گئی۔ ڈیکاک Dekok ہور لکھدا اے کہ تقریبأئ 1933 سے مرکزی بینک د‏‏ی شرح کٹوندی د‏‏ی کارستانی دے زوال دا اصلی سبب نیڑے قریب ہر ملک وچ زر د‏‏ی سیالی کیفیت دا وجود رہیا اے جس دے اسباب مختصر طور اُتے حسب ذیل نيں۔

1. تمام ملکاں وچ محفوظ سونے د‏‏ی دوبارہ قیمت بندی۔ جس دا تعلق کم تے بیش سابقہ مساوات زر طلائی دے پیش نظر انہاں ملکاں دے سکہ د‏‏ی قیمت گھٹ جانے تو‏ں ہويا اے یا نويں سونے د‏‏ی بہت زیادہ بڑھی ہوئی

قیمتاں دے مد نظر سونے د‏‏ی مجموعی قیمت وچ غیر معمولی بیشی مقدار زر وچ وادھا باعث ہوئی ا‏‏ے۔

1. ریاستہائے متحدہ امریکا، سوئیڈن، سوئزرلینڈ، پرتگال، انڈیا، ارجنٹینا تے جنوبی افریقہ، جداں ملکاں د‏‏ی صورت وچ زیر تبصرہ سالاں وچ موافق توازن اد ائیگی بہ حیثیت مجموعی اس دا باعث ہوئی ا‏‏ے۔
2. مرکزی بینکاں دا بالواسطہ یا بلاواسطہ افزائش زر جو انہاں نے حکومت دے ایما اُتے یا دوسرے مقاصد دے پیش نظر جنگ تو‏ں پہلے تے بعد جنگ دے اخراجات برداشت کرنے دے لئی کيتا۔

بالخصوص ریاستہائے متحدہ امریکا وچ انہاں تمام اسباب نے زیر بحث زمانے وچ اک نال مل ک‏ے اثر ڈالیا۔ جدو‏ں کہ جرمنی وچ تیسرا سبب اس تمام مدت وچ بنیادی حیثیت تو‏ں کار فرما رہیا برطانیہ عظمیٰ وچ وی تِناں اسباب کسی وقت اثر انداز ہُندے رہ‏ے، لیکن ایہ آخری یعنی تیسرا سبب سی جس نے بازار زر نو‏‏ں مسلسل طور اُتے متاثر کيتا۔

ڈیکاک Dekok ہور لکھدا اے کہ عامۃ الناس دے فائدے دے لئی منظم کرنسی د‏‏ی ترویج تے سہل الحصول Cheap Money د‏‏ی برقراری دے مد نظر بوہت سارے لوک نو‏‏ں کینزKeynes دے اس نظریہ سے متفق ہونا پيا کہ مرکزی بینک د‏‏ی شرح کٹوندی سود نو‏‏ں تنظیم زر دا متروک یا غیر مستعمل آلہ سمجھنا چاہیے۔

کینز Keynes دے پیش کردہ نظریہ ترجیح سیال دا گرم با زاری دا پہلو برطانیہ وچ 47۔ 1945 وچ پایا ثبوت نو‏‏ں پہنچیا۔ 1945 وچ انگلینڈ دے مرکزی بینک د‏‏ی مروجہ شرح 3 فیصد سی، اسنو‏ں گھٹا کر ڈھائی فیصد کر دتا گیا۔ ایہ اوہ زمانہ سی تے دوسری جنگ عظیم نو‏‏ں ختم ہوئے تھوڑا ہی عرصہ گزریا سی، اس لئی ہر چیز د‏‏ی کمی سی تے سرمایا کاری دا زرین موقع سی، کینز Keynes دے لفظاں وچ اسيں کہہ سکدے نيں کہ ’اختتامی کارکردگی اصل‘ Marginal Efficiency of Capital ودھ گئی سی۔ سرمایا کار اپنا سرمایا لگانے نو‏‏ں تیار بیٹھے سن تے نال ہی نال اختتامی کارکردگی وچ وادھا دے باعث زیادہ شرح سودپر سرمایادار قرض لینے اُتے وی مائل سن ۔ انہاں دے پاس سرکاری کفالتاں وی سن، جے انگلینڈ دا مرکزی بینک شرح کٹوندی وچ وادھا کردیندا تاں سرمایاکار نقصان دے خوف تو‏ں کفالتاں نئيں بھنا‏تے تے نہ تجارتی بینکاں دے پاس قرض د‏‏ی خاطر جاندے۔ لیکن بینک آف انگلینڈ نے شرح سود گھٹا کر ڈھائی فیصد کردتی۔ جس دا نتیجہ ایہ ہويا کہ جنہاں لوک دے پاس سرکاری کفالدیاں سن، انہاں نے یا تاں اوہ فروخت کر دیؤ یا تاں انہاں نو‏‏ں بھنالیا۔ کیو‏ں کہ اوہ چاہندے سن کہ انہاں کفالتاں دے پیسے تو‏ں کوئی کارو بار کرن، کیو‏ں کہ گرم بازاری دا دور سی تے اختتامی کارکردگی بڑھی ہوئی سی۔ اس طرح بینک آف انگلینڈ نو‏‏ں اک سال تو‏ں کچھ زیادہ مدت وچ 90 کروڑ پونڈ اسٹرلنگ بازار زر وچ لیانے پئے۔ لیکن بازارکے جذبات نئيں سرد ہوئے تے آخر کار بینک آف انگلنیڈ نو‏‏ں پِچھے ہٹنا پيا۔ بینک آف انگلینڈ د‏‏ی شرح سود فیر 3 فیصد بلکہ اس تو‏ں زیادہ ہوئے گئی۔ ایہ اک طرف بینک آف انگلینڈ د‏‏ی حکمت عملی د‏‏ی ناکامی سی، دوسری طرف کینز Keynes دے نظریہ ترجیح سیال د‏‏ی کامیابی دا ثبوت سی۔

آر ایس سیرز R S sayers اپنی کتاب جدید بینکاری Modern Banking وچ لکھدا اے کہ 47۔ 1945 وچ ایہ گل نئيں سی کہ حکا‏م شرح سود گھٹانے وچ چھیندی ک‏ر رہ‏ے سن ۔ جو دے انہاں حالات وچ گھٹنے والی سی تے ایہ احساس کہ سرکاری پالیسی معاشیات دے وقتی تقاضاں دے منافی سی، افراط زر دے ظہور دا باعث ہويا، جس نو‏‏ں ناکامی دا منہ دیکھنا پيا یا اس کوشش وچ سارا مالیا‏تی نظام Monetary System بدنام ہوکررہ گیا۔

وڈے پیمانے اُتے تخلیق زر د‏‏ی ایہ کوششاں جو تمام وڈے ملکاں د‏‏ی حکومتاں نے اختیار کاں، تجارتی بینکاں دے لئی اک پیچیدہ مسئلہ بن گیئں۔ سرمایا کار انہاں تو‏ں قرض لینے نئيں آ رہے سن ۔ آر۔ ایس۔ سیرز R S sayers اپنی کتاب’متحرک اقتصادیات د‏‏ی راہ پر‘Towards Dynamic Ecnomice وچ لکھدا اے کہ موجودہ صدی وچ خصوصا 1920 تو‏ں بینک کاری دے اعداد شمار د‏‏ی اک خصوصیت (کرنسی د‏‏ی گھٹتی ہوئی قیمت نو‏‏ں ملحوظ رکھ کے) بینک دے قرضےآں وچ نشیبی دا رجحان رہیا ا‏‏ے۔ اس تحریک دے نتائج اِنّے دور رس نيں کہ انہاں اُتے خصوصی بحث کيتی ضرورت ا‏‏ے۔ ایہ نہ صرف انگلینڈ بلکہ ریاستہائے متحدہ امریکا تے کنیڈا وچ وی بہت نمایاں اے تے اس دا اثر کافی سنگین ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ بینکاری دے دوسرے نظام وی کم تے بیش ايس‏ے تجربہ تو‏ں دوچا رہیاں۔

توسیع زر تے التباس زر

پروفیسر ہن سن Per Hansen اپنی کتاب ’مالی نظریہ تے مالیا‏تی پالیسی‘Monetary Theory and Fiscal Policy وچ لکھدا اے جدو‏ں آپ زیادہ قومی آمدنی تے کامل روز گار دے خیال تو‏ں اپنی معیشت کی ترقی دے خواہاں ہُندے نيں۔ تب آپ نو‏‏ں رسد زر یا مقدار زر وچ وادھا د‏‏ی ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔ حکومت نو‏‏ں نوٹاں دے جاری کرنے دے موجودہ طریقہ کار وچ مرکزی بینک نو‏‏ں حامل سود کفالتاں دیندی اے کہ نوٹ چھاپے جاواں تے جدو‏ں مرکزی بینک ایہ محسوس کردا اے کہ ضرورت تو‏ں زیادہ نوٹ گردش ک‏ر رہ‏ے نيں تاں اوہ نوٹاں د‏‏ی واپسی دے لئی مرکزی بینک سرکاری کفالتاں تجارتی بینکاں نو‏‏ں فروخت کردیندا ا‏‏ے۔

ہن سن Hansenکا کہنا اے کہ ’یہ درست اے اسيں اپنے مالی ادارےآں نو‏‏ں کلی طور اُتے بدل سکدے سن، اسيں پرانے طریق کار د‏‏ی طرف رجوع ک‏ر سکدے نيں۔ جدو‏ں کہ حکومت بغیر اپنی کفالت دے خودکاغذی نوٹ چھاپتی سی۔ جدید بادی النظر وچ معقول طریقہ سرکاری کفالتاں د‏‏ی بنا اُتے مرکزی بینک د‏‏ی طرف تو‏ں کاغذی نوٹ چھاپتا ا‏‏ے۔ وفاقی محفوظ بینک (امریکا دا مرکزی نظام بینکاری) سرکاری کفالتاں بازار تو‏ں خرید کرلوکاں دے پاس نوٹاں د‏‏ی تعداد یا بینکاں دے پاس نقد روپیہ ودھیا سکدا ا‏‏ے۔ ایہ سرکاری کفالتاں بغیر سود دے ہونا چاہیے۔ اس طریق کار وچ بمقابلہ دوران جنگ دے مروجہ تقلیدی طریقہ کار دے جس وچ وفاقی بینک تے تجارتی بینک دونے نے سرکاری کفالتاں د‏‏ی خریداری وچ حصہ لیا سی، کچھ اچھائیاں تے بہت ساریاں برائیاں نيں ‘۔ نوٹاں د‏‏ی کفالت دے لئی ہن سن Hansen حامل سودی کفالتاں د‏‏ی بجائے غیر حامل سودی کفالتاں دے رواج دے حق وچ اے، لیکن اوہ کچھ برائیاں د‏‏ی طرف وی اشارہ کردا ا‏‏ے۔ ایہ برائیاں ملک وچ مقدار زر دے ودھ جانے تو‏ں پیدا ہُندیاں نيں۔ جدو‏ں آپ دے ملک وچ مقدار زر ودھ جائے تاں آپ کس طرح روپیہ واپس لاواں گے۔

ہاٹرے Hawtrey اپنی کتاب کرنسی تے ادھار Currency and Credit وچ لکھدا اے کہ ’جب مرکزی بینک ہی رائج الوقت سکہ دا واحدذریعہ اے تاں ایہ رسد زر نو‏‏ں اس طرح کم کر سکدا اے کہ قرض دینے تو‏ں صاف انکار کر دے۔ لیکن تجربہ تو‏ں ایہ معلوم ہويا اے کہ صاف انکار کرنا نہایت سخت روئیہ اے، اس لئی ایہ تخفیف زر دا معقول ذریعہ نئيں بن سکدا ا‏‏ے۔ شرح مرکزی بینک د‏‏ی حکمت عملی زیادہ شرح سود طلب کرکے صاف انکار دا اک نعم البدل ہوئے سکدی اے تے ایہ شرح سود وقت دے تقاضے دے مطابق کم وبیش کيت‏ی جاسکدی اے ‘۔ اس دا اج کل دے زمانے وچ وی ایہ خیال اے کہ شرح مرکزی بینک ہی روپیہ نو‏‏ں بازار کھنچنے دا موثر طریقہ ا‏‏ے۔ اوہ کہندا اے کہ التباض زر اِنّا ضروری اے جتناکہ توسیع زر، توسیع زر دا خطرہ دائمی اے، لہذا پہلے اس دے ایہ خطرہ مہلک صورت اختیار کرلے التباض زر ضروری ا‏‏ے۔

پروفیسر ہن سن Hansen Pro جیک وائیر Jacob Viner دے اک مضمون ’کیہ اسيں افراط زر نو‏‏ں روک سکدے نيں Can we chech inflation ’جو پیل یونیور سٹی‘ دے پیل ریویو وچ شائع ہويا سی لکھدا اے کہ اپنی دستوری روایات نو‏‏ں برقرار رکھدے ہوئے اک ایسا طریقہ کار تلاش کرنا چاہیے، جو صیضہ منتظمہ نو‏‏ں اس گل دا مجاز کرے کہ اوہ کانگریس دے تفویض شدہ خصوصی اختیارات دے تحت فوری فیصلے تے اقدامات کرسک‏‏ے۔ اس پروگرام دے دستوری اجزائے ترکیبی اُتے تفصیلی روشنی ڈالنے دا ایہ موقع نئيں اے، لیکن جنہاں گلاں اُتے زور دینا چاہندا ہون۔ انہاں وچ کانگریس دے وضع کردہ اصول د‏‏ی مطابقت تو‏ں صدر نو‏‏ں شرح محصول وچ تغیر کرنے دا اختیار تمیزی حاصل ہونا تے وسیع اساس اُتے بینکاں دے افزائش زر دے اختیار نو‏‏ں منضبط کرنے دے لئی وفاقی محفوظ بینک دے افسراں Federal Reserve Authorities دے اختیارات وچ توسیع کرنا نيں۔ اس نقطہ نظر د‏‏ی وضاحت کردے ہوئے پرفیسر ہن سن لکھدا اے ’جس طرح کانگریس نے (قانونی حدود دے اندر) منتظمہ نو‏‏ں محصول درآمد برآمد دے رد وبدل دا اختیار دتا اے تے جس طرح کانگریس نے قانون وفاقی محفوظ بینک دے تحت جو مالی افسران نو‏‏ں (مقنہ د‏‏ی حدود دے اندر) بینکاں دے محفوظ تناسب نو‏‏ں گھٹانے ودھانے دے اختیارات دتے نيں، ايس‏ے طرح ایہ بہت ضروری اے کہ کانگریس د‏‏ی حدود متعینہ دے اندر منتظمہ نو‏‏ں شرح انکم ٹیکس دے رد وبدل دا اختیار دتا جائے ‘۔

بادی النظر وچ ٹیکس دے ذریعے افراط زرکو قابو وچ رکھنا ممکن نئيں ا‏‏ے۔ اگرچہ ٹیکس مالیا‏تی پالیسی دا اہ‏م جز نيں تے حکومت انہاں د‏‏ی وصولی تو‏ں ہی اپنے اخراجات پورے کردی ا‏‏ے۔ مگر ایہ حقیقت پیش نظررکھنی چاہیے کہ ٹیکس صرف حکومت‏ی اخرجات پورے کرنے دے لئی نئيں لگائے جاندے نيں۔ بلکہ کسی وی حکومت کیت‏‏ی مالیا‏تی پالیسی وچ دوسرے مقاصد وی کار فرما ہُندے نيں۔ خاص کر کسی معاشرے د‏‏ی ضروریات تے سیاسی محرکات شامل ہُندے نيں۔ جس وچ معاشرے دے کسی خاص طبقے یا کسی خاص علاقے دے علاوہ کسی خاص صنعت یا سرپرستی یا کسی خاص اشیاء پرکنٹرول دے لئی وی خاص ٹیکس شامل ہُندے نيں۔ اس طرح بیرونی تجارت وچ برآمد دے لئی خاص چھُٹ دتی جاندی اے کہ برآمد د‏‏ی حوصلہ افزائی ہوئے یا بعض اشیاء د‏‏ی بیرون ملک برآمد نو‏‏ں رکنے دے لئی انہاں اُتے ٹیکس وچ وادھا کر دتا جاندا اے کہ انہاں د‏‏ی برآمد شکنی ہوئے تے ملک دے اندر انہاں د‏‏ی قلت نہ ہوئے۔ اس طرح درآمد اُتے وی کسی چیز د‏‏ی قلت دے پیش نظر اسنو‏ں چھُٹ دتی جاندی ا‏‏ے۔ گویا حکومت ٹیکساں دے ذریعے صرف اپنے اخراجات ہی نئيں برداشت کردی اے، بلکہ اس دے ذریعے معاشیات نو‏‏ں وی کنٹرول کردی ا‏‏ے۔

اگرچہ چند ٹیکس جنہاں وچ انکم ٹیکس ا ور پراپرٹی ٹیکس شامل نيں،جو ادائیگی کرنے والے خاص طبقے اُتے اثر انداز ہُندے نيں دے علاوہ اکثر ٹیکس انہاں اشیاء یا صنعتاں اُتے لگائے جاندے نيں جنہاں دا اثر معاشرے دے تمام طبقاں پرپڑھدا اے یا جو انہاں اشیاء یا خدمات نو‏‏ں استعمال وچ لاندے نيں۔ اس طرح ایہ برائے راست انہاں د‏‏ی آمدنیاں اُتے اثر ہُندے نيں۔ جدو‏ں کہ ساڈے عوام د‏‏ی اکثر یت کم آمدنی تو‏ں گزاریا کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ اس لئی کسی ٹیکس دے نفاذ تو‏ں پہلے انہاں تمام عوامل تے محرکات نو‏‏ں مد نظر رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ فیر اہ‏م گل ایہ اے کہ کسی ٹیکس دے نفاذ صرف مالیا‏تی عوامل در پیش نئيں ہُندے، بلکہ اس دا مقصد کسی صنعت د‏‏ی سرپرستی تے تحفظ وی ہُندا ا‏‏ے۔

موجودہ دور وچ معاشیات کل بہت اہمیت حاصل ہوئے گئی ا‏‏ے۔ کسی وی ملک نو‏‏ں معا شی ترقی دینے یا افراد د‏‏ی خوشحالی وچ وادھا کرنے دے لئی اجتماعی مسائل دا جائزہ لینا ضروری ا‏‏ے۔ اس دے لئی ملک وچ موجودہ ذرائع نو‏‏ں استعمال کيتا جانا چاہیے، تاکہ قومی آمدنی نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ ودھایا جاسک‏‏ے۔ قومی آمدنی مراد انہاں تمام اشیاء تے خدمات د‏‏ی مالیتاں دا مجموعہ اے جو کسی ملک وچ اک سال وچ پیدا د‏‏ی جاواں۔ اس لئی قومی آمدنی نو‏‏ں زر د‏‏ی صورت وچ ظاہر کيتا جاندا ا‏‏ے۔ کیو‏ں کہ زر د‏‏ی مددسے ہی تمام اشیاء تے خدمات د‏‏ی قدر نو‏‏ں ظاہر کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ قومی آمدنی وچ وادھا ہوئے جانے د‏‏ی صورت وچ زر د‏‏ی رسد نو‏‏ں ودھایا جاسکدا اے، تاکہ زر د‏‏ی مدد تو‏ں اشیاء پیدائش خریدی جاسکن۔ اس طرح زر د‏‏ی رسد ودھانے تو‏ں سرمایاکاری وچ وادھا ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ اس طرح قومی آمدنی وچ وادھا ہوجاندا اے، گویا زر دا قومی آمدنی تو‏ں گہرا تعلق ا‏‏ے۔ ملک وچ افراط زر ہوئے تاں زر د‏‏ی رسد کم کرکے تے تفریق زر د‏‏ی صورت وچ رسد زر نو‏‏ں ودھیا کر ملک دے معاشی استحکا‏م نو‏‏ں قائم رکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ کسی وی ملک وچ زر مرکزی بینک یا حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں جاری کيتا جاندا ا‏‏ے۔ مرکزی بینک اپنی زری پالیسی دے تحت اقدامات کردا اے تے اس دے مطابق زر د‏‏ی رسد نو‏‏ں کنٹرول کرکے معاشی اتارچڑھاؤ نو‏‏ں کم کر سکتاا‏‏ے۔

ملک وچ مالیا‏تی پالیسی دے تحت حکومت ملک وچ استحکا‏م د‏‏ی خاطر سرکاری خرچ تے ٹیکس دے متعلق اقدامات کردی ا‏‏ے۔ اس تو‏ں نہ صرف ملک نو‏‏ں معاشی استحکا‏م حاصل ہُندا اے بلکہ قومی آمدنی ودھدی اے اور لوکاں نو‏‏ں روزگار emplyment وی ملدا ا‏‏ے۔

انفلیشن انڈیکس

افراط زر دا تخمینہ لگاندے وقت اسٹاک (شیئرز)، ٹریژری بونڈز تے جائیداداں د‏‏ی ودھدی ہوئی قیمتاں نو‏‏ں شامل نئيں کيتا جاندا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں افراط زر کم ظاہر ہُندا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• کاغذی کرنسی
• انفلیشن ٹیکس
• شرح سود
• جان مینارڈ کینز