Zamek Turniański

Zamek Turniański

Zamek Turniański od północy
Państwo	Słowacja
Rozpoczęcie budowy	połowa XIII w.
Ważniejsze przebudowy	XIV w., XVI w.
Zniszczono	1685 r., 1848 r.
Pierwszy właściciel	ród Tornay
Położenie na mapie kraju koszyckiego Ruiny Zamku Turniańskiego
Położenie na mapie Słowacji Ruiny Zamku Turniańskiego
48°36′40″N 20°52′28″E

Zamek Turniański (słow. Turniansky hrad, węg. Tornai vár) – średniowieczny zamek z XIII-XIV w., obecnie w ruinie, dominujący od pn. nad miejscowością Turňa nad Bodvou w kraju koszyckim na Słowacji. W przeszłości ośrodek administracyjny Komitatu turniańskiego oraz Żupy turniańskiej.

Położenie

Wznosi się na wysokości 374 m n.p.m., na wapiennym wzgórzu (słow. Turniansky hradný vrch), stanowiącym zakończenie krótkiego, obniżającego się grzbietu, wybiegającego od Płaskowyżu Zadzielskiego w kierunku pd.-wsch. i zapadającego w głąb młodszych sedymentów Kotliny Turniańskiej. Znajduje się zaledwie 5 km od aktualnej granicy słowacko-węgierskiej.

Historia

Wieś Turňa nad Bodvou wspominana była już w 1198 r. i według niektórych badaczy dziejów Węgier już wówczas stał tu niewielki gródek obronny. Bardziej prawdopodobną wydaje się ta wersja, która przyjmuje, że pierwszy gród z czworokątną, murowaną wieżą, powstał tu po najeździe tatarskim z 1241 r. Służył do ochrony ważnego szlaku handlowego, biegnącego z Gemeru na Spisz. Ziemie te należały już wówczas (co najmniej od 1234 r.) do rodu Turniańskich (węg. Tornay), zasłużonego podczas walk z Tatarami. Ich możemy uznawać za twórców pierwszego murowanego zamku, nazywanego wówczas Tornus. W historycznych dokumentach zamek pojawia się dopiero w 1357 r., kiedy wieś Turňa nad Bodvou stała się ośrodkiem feudalnego „państwa” turniańskiego. Zapewne jednak z tym rokiem wiąże się raczej znacząca przebudowa i rozbudowa zamku, którym władał wówczas Ján Tornay.

Po wymarciu rodu Tornay’ów (1406), którzy swoje nazwisko utworzyli właśnie od nazwy zamku, władał nim przez krótki okres (do 1409 r.) Štefan Šafár z Branča. Od niego zamek przejęli Bebekowie. W 1448 r. zamek zajęły wojska kondotiera Habsburgów na Węgrzech, Jana Jiskry z Brandysa i władały nim aż do 1458 r. W 1476 r. zamek kupił węgierski magnat Emeryk Zápolya, a członkowie tego rodu byli w jego posiadaniu aż do roku 1531. W obliczu zagrożenia tureckiego w latach 1540-50 zamek znacznie rozbudowano, podnosząc jego obronność. Został on włączony do wielkiego pasa pogranicznych twierdz, mających chronić Górne Węgry przed Turkami. Pomimo tego w 1652 r. Turcy zajęli zamek. W czasie powstania kuruców zamek pozostawał w rękach Emeryka Thököly’ego, dlatego po upadku powstania w 1685 r. cesarski generał Schulz rozkazał zburzyć zewnętrzne mury twierdzy. Część pomieszczeń była jednak nadal użytkowana. W 1848 r. stacjonujący tu żołnierze zaprószyli ogień i zamek całkowicie spłonął. Od tego czasu pozostaje w ruinie.

Stan obecny

Zamek budowany był z miejscowej skały wapiennej. Głównym budulcem był szary wapień tzw. wettersteinski, ale znaleziono tu i trawertyny, pochodzące zapewne z zachodniej części Kotliny Turniańskiej. Do dziś zachowały się jedynie fragmenty murów różnych obiektów zamku: centralnej wieży, pałaców, baszt i murów obronnych. W terenie widoczna jest w znacznej części dyspozycja poszczególnych budowli. Nie zachował się ani jeden fragment sklepienia i prawie żadne detale architektoniczne. Teren zamku zaczynają porastać krzewy, a nawet drzewa, co dodatkowo osłabia podłoże i zachowane jeszcze resztki budowli.

Ochrona

Stoki wzgórza zamkowego wraz z samymi ruinami objęte są rezerwatem przyrody Turniansky hradný vrch. Całe wzgórze wraz z grzbietem, łączącym je z masywem Płaskowyżu Zadzielskiego, leży w granicach Parku Narodowego Kras Słowacki.

Bibliografia

• Adamec Vladimír, Jedličková Nora: Slovensko. Turistický lexikon, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1991, ISBN 80-7096-152-X, s. 179;
• Ďurček Jozef a kolektív: Slovenský kras. Turistický sprievodca ČSSR, č. 41, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1989, ISBN 80-7096-020-5;
• Slovenský kras. Domica. Turistická mapa 1:50 000, 3 wyd., wyd. VKÚ Harmanec2007, ISBN 978-80-8042-413-6.