Przejdź do zawartości

Zabytki w Lublinie

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kolaż zdjęć Lublina. Stare Miasto i Śródmieście, kamienice w Rynku, Zamek Lubelski, Stare Miasto, kamienica Klonowica, kamienice przy placu Po Farze.

Dzięki temu, że Lublin jest jednym z najstarszych miast Polski, zachowały się w nim pamiątki z różnych epok, począwszy od zarania polskiej państwowości, przez pełne średniowiecze, renesans (szczególnie tzw. renesans lubelski, który stanowił złoty okres w rozwoju miasta), barok, klasycyzm, aż po czasy późniejsze. Swoje materialne ślady pozostawili tam zarówno zaborcy, jak i działacze niepodległościowi. Również XX wiek zostawił po sobie wiele obiektów. Pamiątki te uzupełniają zbiory muzeów, oferta kulturalna teatrów i kin.

Obok Bramy Krakowskiej drugi rozpoznawalny symbol architektoniczny miasta stanowi Zamek Lubelski. Budowę grodu na wzgórzu zamkowym przypisuje się Bolesławowi Chrobremu. Najstarszymi zachowanymi obiektami w zamku są kaplica Świętej Trójcy oraz XIII-wieczny donżon. Z czasów budowy i rozbudowy zamku pochodzi również gotycka baszta obronna, znajdująca się obok Bramy Krakowskiej. W pobliżu zamku usytuowane są dawne zabudowania szpitala św. Łazarza i kościół św. Wojciecha.

Istotną częścią architektury Lublina jest miejscowa architektura kościelna. Budowle sakralne prezentują różne okresy stylowe od gotyku do czasów współczesnych.

Z uwagi na bogatą historię osadnictwa, którego początki sięgają VI wieku, w Lublinie znajduje się szereg zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków. Poniżej przedstawiony jest spis wybranych zespołów i obiektów znajdujących się w granicach administracyjnych Lublina i wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych według stanu na 20 lipca 2009 roku[1].

Stare Miasto

[edytuj | edytuj kod]
Trybunał Koronny (Stary Ratusz) nocą
Teatr Stary

Wybrane zabytki znajdujące się na obszarze Starego Miasta:

Plac Łokietka – Brama Krakowska, w tle Wieża Trynitarska
  • część dawnych fortyfikacji miejskich:
    • mury obronne z Basztą Gotycką, zwaną także Basztą Półokrągłą i będąca, wraz z fragmentem murów obronnych, świadectwem gotyckich obwarowań staromiejskich.
    • Brama Krakowska – XIV-wieczna brama strzegąca dostępu do Starego Miasta, historyczny symbol miasta. Pozostałość murów obronnych z XIV wieku; zbudowana w stylu gotyckim, w XVIII wieku nadano jej rys barokowy.
Brama Grodzka
  • Brama Grodzka, zwana też Żydowską – brama miejska prowadząca z zamku na Stare Miasto, kolejna pozostałość pierwszych murowanych elementów obwarowań Lublina, wybudowanych w 1342 roku, po zezwoleniu Kazimierza Wielkiego.
Dziedziniec zamkowy – kaplica Trójcy Świętej i donżon
  • zespół zamkowy:
    • zamek lubelski – pierwotnie zbudowany w XII wieku, wielokrotnie przebudowywany, podczas okupacji niemieckiej mieściło się tam więzienie, następnie na takie same cele zamek zaadaptowało NKWD, dopiero w połowie lat 50. XX wieku powstało tu Muzeum Lubelskie.
    • XIII-wieczny donżon – zabytek sztuki romańskiej i jedna z najstarszych budowli na Lubelszczyźnie, powstała w XIII wieku jako budowla obronno-mieszkalna. Stanowiła część grodu kasztelańskiego, a w XIX wieku, w czasie budowy gmachu przeznaczonego na więzienie, wieża znalazła się w obrębie murów zamku.
    • Kaplica Trójcy Świętej – znajdująca się na dziedzińcu zamkowym, połączona z częścią muzealną zamku, wystawiona przed rokiem 1327. W drugim dziesięcioleciu XV wieku podjęte zostały prace malarskie we wnętrzu kościoła – ściany i sklepienie pokryte zostały polichromią w stylu rusko-bizantyńskim. Malowidła ukończono w 1418 roku, co zostało utrwalone cyrylicą na tablicy fundacyjnej w łuku tęczowym kościoła.
    • dawne więzienie
    • fragment muru obwodowego z basztą
Wnętrze archikatedry
Kościół dominikanów
  • zespół klasztorny dominikanów:
    • kościół pw. św. Stanisława – jedna z najstarszych świątyń Lublina, wraz z klasztorem jest jedną z najdłużej istniejących instytucji miasta. Za datę pierwszej fundacji kościoła klasztornego przyjmuje się rok 1253, obecny kościół został zbudowany w XIV wieku, z fundacji Kazimierza Wielkiego w 1342 r. Świątynię otacza jedenaście kaplic.
    • klasztor – od południa do bazyliki przylega kompleks klasztorny, z dwoma wirydarzami, z pochodzącą z wieku XIV częścią wschodnią, mieszczącą m.in. wspartą na jednym filarze „Salę Unii” – dawny refektarz klasztorny, rozbudowywany w wiekach XVI-XVIII. Według podań w roku 1569 w sali tej podpisano akt unii lubelskiej.
Plac Po Farze, widok na fundamenty kościoła św. Michała, dawny dom mansjonarski oraz tzw. Mały Ratusz
  • zespół dawnego kościoła farnego:
    • fundamenty kościoła pw. św. Michała – nieistniejącego obecnie kościoła farnego, jednej z najstarszych świątyń w mieście, prawdopodobnie pierwszej murowanej świątyni we wschodniej Polsce. Budowla była najstarszym gotyckim kościołem Lublina, jednak z powodu zniszczeń po pożarze została rozebrana w roku 1846. W 2002 r. dokonano zagospodarowania placu Po Farze, wyeksponowano fundamenty kościoła, wmontowano w nie oświetlenie, położono kostkę i wykonano mury z wapienia.
    • dom mansjonarski – XV-wieczny zabytek w zespole dawnego kościoła farnego, pierwotnie baszta w murach miejskich[3], a po powołaniu w XVI wieku mansjonarzy, przebudowana na kamienicę mieszkalną[4]. W późniejszych czasach budynek był wielokrotnie przebudowywany, przed II wojną światową służył m.in. jako kamienica czynszowa, obecnie mieszka w nim Janusz Palikot[5].
    • plebania, obecnie dom kultury
Kamienice na Rynku Starego Miasta, „strona Lubomelskich”
Rynek Starego Miasta, po prawej stronie kamienica Konopniców
Muzeum Dom Złotnika przy ul. Złotej
Brama Rybna
  • wybrane[6] kamienice staromiejskie:
    • kamienica Klonowica, Rynek 2 – jej fasadę zdobią sgraffitowe medaliony z wyobrażeniami znanych osób związanych z Lublinem: Sebastiana Klonowica, Biernata z Lublina, zmarłego w Lublinie Jana Kochanowskiego oraz Wincentego Pola.
    • kamienica, Rynek 3
    • kamienica, Rynek 4
    • kamienica, Rynek 5
    • kamienica Chociszewska, Rynek 6 – rozpoczyna tak zwaną „stronę Lubomelskich” Starego Miasta.
    • kamienica, Rynek 7 – odbudowana po pożarze w XVI wieku w stylu klasycystycznym.
    • kamienica Lubomelskich, Rynek 8 – z zachowanym renesansowym portalem oznaczonym datą 1540 i cennymi polichromiami o tematyce świeckiej. Jej fasada ma bardzo specyficzny czerwony odcień. U szczytu budowli znajduje się wmurowana w fasadę attyka renesansowa. W piwnicy budynku zachowały się renesansowe malowidła.
    • kamienica Pod Lwami, Rynek 9 – renesansowa kamienica, której właścicielem był pierwotnie Jerzy Organista. Jej gzyms zdobią trzy kute w kamieniu lwy.
    • kamienica Rynek 10
    • kamienica, Rynek 11
    • kamienica Konopniców, Rynek 12 – jako jedna z nielicznych zachowała oryginalną fasadę pokrytą świeckimi malowidłami.
    • kamienica Muzyków, Rynek 16 – pierwotnie była własnością Stanisława Mężyka, rajcy lubelskiego. Ze względu na dekorację zyskała nazwę kamienicy Muzyków, gdyż zdobi ją fryz z postaciami grajków, poświęcony Janowi z Lublina.
    • kamienica Wieniawskich, Rynek 17 – mieszkał w niej Tadeusz Wieniawski, ojciec skrzypka i kompozytora – Henryka Wieniawskiego, który urodził się tu w 1835 r.
    • kamienice, Grodzka 5 i 5a – na parterze kamienic znajduje się Muzeum Aptekarstwa. Kiedyś stanowiły odrębną własność, od XVII wieku należały do rodziny lubelskich aptekarzy – Lewickich, wobec czego zostały połączone jedną klatką schodową.
    • kamienica, Grodzka 11 – powstała na początku XVII wieku jako plebania kościoła farnego. Po wyburzeniu fary została przejęta przez Skarb Państwowy w 1870 r. i przekazana gminie żydowskiej jako przytułek dla ubogich.
    • kamienica, Grodzka 23 – znajduje się na skraju Starego Miasta od strony południowo-zachodniej na pochyłości skarpy, tuż za dawnym murem obronnym przy Bramie Grodzkiej. Powstała w XVII wieku jako budynek drewniany, a w 1784 roku architekt Jan Tobiasz Heinze pobudował kamienicę murowaną.
    • kamienica przy ulicy Archidiakońskiej 3
    • kamienica przy ulicy Archidiakońskiej 6
    • mansjonaria, Archidiakońska 9 – pierwotnie baszta w murach miejskich, z furtą prowadzącą z zamku do kościoła farnego. Po powołaniu w XVI wieku grupy mansjonarzy (duchownych, których zadaniem było stałe rezydowanie przy farze) przebudowano basztę na kamienicę mieszkalną.
    • kamienica, Złota 3 – siedziba Muzeum Literackiego im. J. Czechowicza, będącego filią Muzeum Lubelskiego. Budynek współgra z otaczającymi go barokowymi kamienicami, choć sam jest wzniesiony w stylu klasycystycznym[7].
    • kamienica, Złota 4 – jej fasada składa się ze złotych fresków, a kończąca budowlę attyka barokowa została wmurowana w gmach i zlewa się z malowidłami. Posiada dwie bramy, z czym wiąże się lubelska legenda o starym złotniku i jego pięknej córce.
    • Brama Rybna – XV-wieczna brama zrekonstruowana całkowicie po II wojnie światowej. Należała niegdyś do właścicieli kamienic Rynek 5 i Grodzka 2, z którymi sąsiaduje. Prowadzi do Placu Rybnego, gdzie dawniej odbywał się ożywiony handel.
    • kamienica Bractwa Różańcowego, Rybna 3
    • pałac Pawęczkowskich, Rybna 10 – powstały w pierwszej połowie XIX wieku w wyniku przebudowy nieukończonego kościoła i klasztoru trynitarzy, którzy przenieśli się do opuszczonych budynków pojezuickich.
  • pałace Na Korcach (ob. ul. Królewska):
    • zespół pałacu biskupiego, ul. Królewska 11. Kompleks składa się z dwóch budynków połączonych ze sobą kaplicą. Jeden z nich jest siedzibą Kurii Metropolitarnej, w drugim rezyduje arcybiskup. Powstał jako rezydencja szlachecka, a w ręce kurii biskupiej, wraz z sąsiednim pałacem Konsystorskim, dostał się w 2. poł. XIX stulecia. W skład zespołu pałacowego wchodzą:
      • pałac Łańcuchowskich, ob. biskupi
      • pałac konsystorski
      • kaplica
      • ogrodzenie
      • ogród
    • pałac Jabłonowskich-Sapiehów
    • pałac Pociejów, ul. Królewska 17 – obecnie siedziba Domu Słów[8].

Śródmieście

[edytuj | edytuj kod]

Wybrane zabytki znajdujące się na obszarze Śródmieścia:

Grand Hotel Lublinianka przy placu Litewskim
Kościół św. Józefa przy ul. Świętoduskiej
Pałac Czartoryskich
Krakowskie Przedmieście
Widok na Aron ha-kodesz w synagodze-muzeum lubelskiej jesziwy

Wzgórze Czwartek

[edytuj | edytuj kod]
Kościół św. Mikołaja

Lista zabytków znajdujących się na obszarze Wzgórza Czwartek[10]:

Kalinowszczyzna

[edytuj | edytuj kod]

Lista zabytków znajdujących się na obszarze dzielnicy Kalinowszczyzna:

Macewy na starym cmentarzu żydowskim
Kościół św. Agnieszki

Inne dzielnice

[edytuj | edytuj kod]
Muzeum Wsi Lubelskiej, dwór z Żyrzyna

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 63–75 [dostęp 2015-09-23].
  2. ↑ Geneza trybunału koronnego: studyum z dziejów sądownictwa polskiego XVI wieku. Oswald Balzer. [dostęp 2009-03-11]. (pol.).
  3. ↑ Jarmark Jagielloński w Lublinie: Kościół farny pw. św. Michała. [dostęp 2009-05-19]. (pol.).
  4. ↑ Lubelski Ośrodek Informacji Turystycznej: Ciekawe miejsca w Lublinie - inne obiekty. [dostęp 2009-05-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (20 maja 2009)]. (pol.).
  5. ↑ Wirtualna Polska: Poseł Palikot bez pozwolenia maluje swój zabytkowy dom. [dostęp 2009-05-19]. (pol.).
  6. ↑ W artykule wymieniono tylko wybrane kamienice ze spisu Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
  7. ↑ Muzeum mieści się w kamienicy przy ul. Złotej 3, ofiarowanej przez zasłużoną dla Lublina rodzinę Riabininów.
  8. ↑ Izba Drukarstwa: Pałac Pociejów. [dostęp 2009-08-21]. (pol.).
  9. ↑ lublin.eu: Gmach Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. [dostęp 2009-07-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-03)]. (pol.).
  10. ↑ Nr rej.: A/251 z 10.06.1967.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zabytki_w_Lublinie&oldid=71862078”