Willa Podgórskich w Warszawie
 nr rej. NID 1421-A, 18 maja 1990, nr dok. 5000004129
| |
 Willa Podgórskich przy ul. Powsińskiej 104 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Powsińska 104 |
| Typ budynku |
willa |
| Styl architektoniczny |
dworkowy |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy |
1925 |
| Ukończenie budowy |
1926 |
| Ważniejsze przebudowy |
1992 |
| Zniszczono |
1939, 1944 |
| Odbudowano |
1940–1941, 1948 |
| Pierwszy właściciel |
Przemysław Podgórski (1926–1953) |
| Kolejni właściciele |
Anna Podgórska |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°11′33,36″N 21°03′27,32″E/52,192600 21,057589
| |
Willa Podgórskich w Warszawie – dom przy ul. Powsińskiej 104 wybudowany w 1926 roku przez Przemysława Podgórskiego (1873–1953) według projektu Władysława Borawskiego[1]. Nazywany czasem Małym Belwederem.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Przedwojenny adres domu to ul. Powsińska 24. Mieszkali w nim Przemysław Podgórski z żoną Anną Podgórską[2] (1885–1968) i pięciorgiem dzieci, w tym z Marią Piskorską (1906–1980), późniejszą żoną Tomasza Piskorskiego.
Przemysław i Anna Podgórscy kupili działkę w 1923 roku. Wzięli na budowę domu „pożyczkę długoterminową na sumę zł 20 000 w złocie w 7%-wych listach zastawnych Banku Gospodarstwa Krajowego”[3].
Dom został usytuowany w strategicznym miejscu, na skrzyżowaniu drogi wylotowej z Warszawy i dróg polnych, z widokiem z piętra na wszystkie otaczające strony. Już w 1926 roku, w czasie przewrotu majowego został zajęty na krótko przez jedną ze stron i ostrzelany przez drugą[4].
W 1939 roku znajdował się tu sztab oddziałów broniących południowego rejonu Warszawy (rejon Wilanów-Sadyba)[5]. W dniach 25–28 września 1939 roku w rejonie Czerniakowa i Sadyby Oddział Wydzielony 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich wzmocniony 6 Pułkiem Ułanów Kaniowskich bronił Warszawy od południa. Dowództwo Oddziału Wydzielonego kwaterowało w tym czasie w Willi Podgórskich. W walkach tych poległo ponad 20 ułanów[6]. W 2009 roku – w 70. rocznicę walk, w obecności płk. Bolesława Kostkiewicza, Honorowego Prezesa Rodziny Jazłowieckiej – naprzeciwko domu odsłonięto kamień z tablicą pamiątkową ufundowany przez Zarząd Dzielnicy Warszawa Mokotów[7].
W wyniku działań wojennych we wrześniu 1939 roku:
…wyrwany został południowo-zachodni narożnik na parterze, przebita ściana zewnętrzna, częściowo zniszczone ściany wewnętrzne i piece, zawalony jeden komin i zniszczone zostało pokrycie dachowe, częściowo została uszkodzona stolarka drzwiowa i okienna, oraz podłogi, instalacje kanalizacyjno-wodociągowe, tynki zewnętrzne i wewnętrzne oraz wybite szyby. Uszkodzenia te zostały wyremontowane z wyjątkiem tynków zewnętrznych, częściowo stolarki oraz stropu i podłogi przy uszkodzonym narożniku. (…) Uszkodzenia te (…) stanowiły ok. 35% wartości budynku[8].
Willa odegrała też ważną rolę w czasie powstania warszawskiego. Została wybrana przez por. Czesława Szczubełka, dowódcę 5. Rejonu „Oaza” V Obwodu „Mokotów” na siedzibę sztabu dowództwa Sadyby powstańców warszawskich od 1 sierpnia 1944 roku[9][10][11][12]. Był tu jednocześnie ważny węzeł komunikacyjny między: Sadybą, Lasem Kabackim i Lasami Chojnowskimi a Sielcami, Czerniakowem i Mokotowem. Na szczegółowych mapach historycznych, obrazujących przebieg powstania, widać wyraźnie wybrzuszenie stanu panowania powstańców w sierpniu 1944 roku w miejscu tego domu. Wybrzuszenia tego już nie ma we wrześniu[4]. Dom został ostrzelany przez Niemców i znów (3 lata po odbudowie ze zniszczeń wrześniowych) częściowo zburzony. Por. Szczubełek zginął na terenie Fortu Czerniakowskiego 1 września 1944 roku.
W 1948 roku dom został ponownie odbudowany w podstawowym zakresie.
W 1973 roku w wyniku budowy Wisłostrady i drugiej nitki ul. Powsińskiej dom stracił duży ogród dzielący wejście na posesję z ulicy od drzwi wejściowych.
W roku 1982 (w czasie stanu wojennego) w piwnicy tego domu działała podziemna drukarnia drukująca niezależne książki i czasopisma, przede wszystkim Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela.
W 1990 roku dom został wpisany do rejestru zabytków[13].
W latach 90. XX wieku przeprowadzono generalny remont budynku, polegający m.in. na:
- podpiwniczeniu na całej powierzchni i izolacji piwnicy od wód gruntowych,
- wymianie stropów, uszkodzonych w czasie powstania,
- wymianie schodów i podłóg,
- konserwacji elewacji i dachu,
- remoncie instalacji kanalizacyjnych, elektrycznych, wodociągowych i gazowych.
W remoncie tym uczestniczyła również Fundacja Kultury przy Ministerstwie Kultury.
Dziś w willi znajduje się m.in. prywatna galeria sztuki, urządzona w 1975 roku[14] przez rzeźbiarkę Katarzynę Piskorską, córkę Tomasza i Marii Piskorskich[15].
W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat – poza stałą ekspozycją malarstwa, rzeźby i medalierstwa Katarzyny Piskorskiej – odbyło się tu wiele wystaw innych artystów, m.in.:
- Stefanii Szymanowskiej (1977)
- wystawa portretu pastelowego Ireny Kaczor (1978)
- wystawa rzeźby ceramicznej Anny Janiszewskiej (1978)
- Teresy Berezowskiej (1979)
- Ewy Grzybowskiej (1983)
- grupy artystów z Wielkiej Brytanii (Helen Mary Ganly, Carol Farrow, Cally Le Poer Trench, Alan Franklin, Elisabeth Kozmian-Ledward) (1989).
Inne informacje
[edytuj | edytuj kod]Na terenie posesji znajduje się automatyczna stacja pomiarowa jakości powietrza dokonująca pomiarów stężenia dwutlenku siarki i pyłów[16].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Karta adresowa zabytku architektonicznego nr 5000004129. [dostęp 2010-03-21].
- ↑ Polski Słownik Biograficzny, tom 26. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1982, s. 85. ISBN 83-04-01268-5.
- ↑ Pismo BGK l.dz. 16479/DKD/VI z 19 sierpnia 1929 r. informujące o planie umorzenia pożyczki.
- ↑ a b Jerzy Kasprzycki. Warszawskie pożegnania, seria II - Dom na rozstajach. „Życie Warszawy”. 154, s. 12, 5–6 lipca 1975. Warszawa. ISSN 0137-9437.
- ↑ Zaświadczenie ZBoWiD l.dz. KL VIII /5345a/1720/78 z 7 lipca 1978 roku
- ↑ Kronika 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich. [dostęp 2010-09-27].
- ↑ Relacja z odsłonięcia kamienia poświęconego pamięci walk Ułanów Jazłowieckich. [dostęp 2010-09-29].
- ↑ Zaświadczenie Zarządu Miejskiego w m. Warszawie, Wydział Nadzoru Budowlanego, nr T21-P26-104-1 z 19 grudnia 1941 r.
- ↑ Lesław M. Bartelski: Mokotów 1944. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1986, s. 235. ISBN 83-11-07078-4.
- ↑ Ludność Cywilna w powstaniu warszawskim. T. 1 (Pamiętniki, Relacje Zeznania, część druga). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy – Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 1974, s. 18–30.
- ↑ Leszek Kamiński, Batalion Armii Krajowej OAZA, Warszawa: Związek Powstańców Warszawskich, 1994, s. 50, 53, 108, 160, 240, ISBN 82-902357-0-6.
- ↑ Piotr Rozwadowski: Wojsko powstania warszawskiego. Bellona SA, s. 100, seria: Wydanie Specjalne Biblioteka II Wojny Światowej – Polskie Państwo Podziemne. ISBN 978-83-11-13351-8.
- ↑ Bożena Durska. Zabytkowy dworek w kontenerowym pejzażu. „Warszawa”. 7-8, s. 37-38, 1991. Warszawa: „Warszawa” Sp. z o.o.. ISSN 0867-4051.
- ↑ Mimo kłopotów powstaje pierwsza w Warszawie Osiedlowa Galeria Sztuki. „Express Wieczorny”, s. 7, 3 stycznia 1975. Warszawa.
- ↑ Wywiad z Katarzyną Piskorską i zdjęcia wnętrza domu. [dostęp 2010-04-10].
- ↑ WIOŚ w Warszawie, Aktualny stan jakości powietrza w Warszawie. [dostęp 2010-03-27].