Węzławiec ogrodowy
| Polydesmus complanatus[1][2][3] | |
| (Linnaeus, 1761) | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
Polydesmus complanatus |
Węzławiec ogrodowy[4], węzławiec płaski[4] (Polydesmus complanatus) – gatunek dwuparca z rzędu węzławców i rodziny rosochatkowatych[3][1][2]. Jest najpospolitszym dwuparcem w Polsce[5]. Ma ciało wydłużone, o spłaszczonej powierzchni grzbietowej[6]. Znany jest również jako węzławiec płaski[7][8].
Opis
[edytuj | edytuj kod]Polydesmus complanatus ma ciało wydłużone[5][6][9], o spłaszczonej powierzchni grzbietowej z charakterystycznym urzeźbieniem[6]. Należy do większych krajowych przedstawicieli rodzaju Polydesmus. Osiąga długość 15-23 mm i szerokość 2,3-3,2 mm[5]. Wierzch ciała ma barwy od brunatnej do szarozielonkawej, od spodu szarożółtej[5][9].
U dorosłych za głową można wyróżnić 20 segmentów[5][9] (pierścieni[10]). Oprócz nich po stronie brzusznej znajduje się jeszcze jeden, ostatni segment (analny[11][12]), w formie płytki odbytowej[9]. Pierwsze 4 segmenty za głową tworzą tułów, pozostałe odwłok[9][12]. Razem z głową i segmentem analnym jest ich 22[11].
Samica posiada 31 par odnóży krocznych, samiec 30, o jedną parę mniej, ponieważ jedna para przekształcona jest w nóżki kopulacyjne (gonopodia)[5][9].
Bardziej szczegółowo budowa przedstawia się następująco:
- głowa
- tułów – 4 segmenty[9]
- pierwszy za głową (szyjny, collum) pozbawiony odnóży, trzy kolejne (II–IV) - po jednej parze odnóży krocznych[5][9]
- odwłok – pozostałe segmenty
- 14 diplosegmentów (segmentów podwójnych) - na każdym po 2 pary odnóży krocznych[5][9]
Samiec na segmencie 7-ym za głową ma tylko jedną, bo przednia para przekształcona jest w nóżki kopulacyjne (gonopodia)[5][9].
W skład każdego diplosegmentu wchodzi przedpierścień (prosomit) i zapierścień (metasomit). Zapierścień jest spłaszczony i tworzy skrzydła boczne[5][9]. Znajdują się na nich otwory gruczołów obronnych, chociaż nie na wszystkich segmentach[5][9]. Sąsiadujące diplosegmenty mogą być wsuwane w siebie jak pierścienie składanego teleskopu[12].
Diplosegmenty powstały poprzez zrośnięcie się dwóch sąsiednich metamerów[9]. - 1 segment bez odnóży[10][13]. Jest to strefa wzrostu[5].
- przedostatni segment czyli 20-y za głową (preanalny[12]) tworzący płytkę ogonową zakończoną wyrostkiem, ostatni (analny[11][12]) znajdującą się po stronie brzusznej płytkę odbytową[9].
Według niektórych autorów segment analny dwuparców jest częścią preanalnego, stanowiącego wtedy ostatni pierścień (telson[12][14])[12].
- 14 diplosegmentów (segmentów podwójnych) - na każdym po 2 pary odnóży krocznych[5][9]
Liczba pierścieni wzrasta podczas rozwoju postembrionalnego. Normalne dorosłe osobniki znajdują się w stadium VIII[10][5]. Mają wtedy głowę, 18 pierścieni z odnóżami, 1 pierścień pozbawiony odnóży oraz telson (w skrócie: 18+1+T). W warunkach laboratoryjnych niektóre osobniki przechodzą o jedno linienie więcej osiągając stadium IX (19+1+T), w którym mają o 1 pierścień z odnóżami więcej[10]. Warto zwrócić uwagę, że przy tego rodzaju liczeniach segment szyjny (collum) oraz 2-i są traktowane obydwa jako posiadające parę odnóży[13][15] znajdującą się między nimi[13].
Przechodzenie dodatkowych linień lub zmienną liczbę pierścieni w niewoli lub na wolności zaobserwowano u paru innych gatunków dwuparców[10].
Gatunek ten identyfikuje się na podstawie rozmiarów ciała oraz budowy zewnętrznego ramienia nóżki kopulacyjnej. Nie ma ono garbka w dolnej części oraz jest długie i zgięte w połowie[5].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Polydesmus complanatus jest gatunkiem wschodnioeuropejskim[16][17][18][19]. Swoim zasięgiem obejmuje obszar od Niemiec do Rosji[20] i północnej Azji (bez Chin)[3] i od Włoch i Grecji do Skandynawii[20].
W Polsce występuje w całym kraju[5][16] i jest najpospolitszym dwuparcem[5][21][17], często dominantem[21][17]. W Tatrach dochodzi do 1900m n.p.m.[5], w Bieszczadach do 1000 m n.p.m.[16].
Został też introdukowany do Stanów Zjednoczonych[22][18][19].
Siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Polydesmus complanatus jest gatunkiem eurytopowym, czyli zasiedlającym rozmaite środowiska[17][23][21], chociaż unika miejsc skrajnie wilgotnych[21]. Żyje pod kamieniami[16], w spróchniałych pniach drzew[21] i wśród leżących pni, w ściółce[16]. Występuje w lasach liściastych i mieszanych, nad potokami[16], na torfowiskach na kępach[21], na wilgotnych łąkach[16], w uprawach[24], a nawet synantropijnie[16]. W miastach jest spotykany tylko na obrzeżach[23].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Sierwald, P.; Spelda, J. (2018). MilliBase. Polydesmus complanatus (Linnaeus, 1761). Accessed at: http://millibase.org/aphia.php?p=taxdetails&id=946481 on 2020-02-16
- ↑ a b Polydesmus complanatus (Linnaeus, 1761) in GBIF Secretariat (2019). GBIF Backbone Taxonomy. Checklist dataset https://doi.org/10.15468/39omei accessed via GBIF.org on 2020-02-07.
- ↑ a b c Polydesmus complanatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Heiko Bellmann: Pająki i inne pajęczaki. Lars Wilker (aktual.), Izabela Hajdamowicz (przekł.), Wojciech Staręga (aktual. przekł.). Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2021, s. 356, seria: Spotkania z Przyrodą.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Wanda Stojałowska: Krocionogi (Diplopoda) Polski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1961. Cytat: Polska Akademia Nauk, Instytut Zoologiczny.
- ↑ a b c John Gordon Blower: Millipedes: Keys and Notes for the Identification of the Especies. E. J. Brill/Dr. W. Backhuys, 1985, seria: Synopses of the British Fauna (New Series); No 35. ISBN 90-04-07698-0. [dostęp 2020-02-14]. (ang.).
- ↑ Antoni Ślósarski. Materyjały do fauny wijów (Myriopoda) krajowych. „Pamiętnik fizyjograficzny wydawany staraniem E. dziewulskiego i Br. Znatowicza”. Tom III (Dział III. Botanika i zoologija), s. 407–430, 1883. Warszawa. [dostęp 2020-02-08].
- ↑ Sprawozdanie z podróży naturalistów odbytej w r. 1854 do Ojcowa (dokończenie). „Biblioteka warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom, i przemysłowi”. 2, s. 161–227, 1857. Warszawa. [dostęp 2020-02-08].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Rząd: Dwuparce – Diplopoda. W: Jerzy Moraczewski, Wanda Riedel, Maria Sołtyńska, Tomasz Umiński: Ćwiczenia z zoologii bezkręgowców. Wyd. szóste. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 278–279. ISBN 83-01-04489-6.
- ↑ a b c d e Jean-Francois David, Jean-Jacques Geoffroy. Additional moults into 'elongatus' males in laboratory-reared Polydesmus angustus Latzel, 1884 (Diplopoda, Polydesmida, Polydesmidae) - Implications for taxonomy. „ZooKeys”. 156, s. 41-48, 2011-12-20. DOI: 10.3897/zookeys.156.2045. [dostęp 2020-02-08]. (ang.). www.researchgate.net
- ↑ a b c George Newport: VIII. On the Structure, Relations, and development of the Nervous and Circulatory Systems, and on the Existence of a Complete Circulation of the Blood in Vessels in the Myriapoda and the Macrourous Arachnida.–First Series.. W: Philosophical Transactions.. T. for the year 1843. Cz. Part II. London: Royal Society of London, 1843, s. 243–302. [dostęp 2020-02-08]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Jadwiga Kaczmarek: 5.2. Gromada: Diplopoda – dwuparce. W: Eugeniusz Grabda, Hieronim Dastych, Jadwiga Kaczmarek, Stanisław L. Kazubski, Jan Koteja, Izabella Mikulska, Stanisław Smreczyński, Witold Stefański, Kazimierz Sembrat, Jarosław Urbański, Józef Wilkjalis: Zoologia; Bezkręgowce. Eugeniusz Grabda (red.). Wyd. drugie zmienione. T. 2. Cz. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 368–391. ISBN 83-01-05178-7.
- ↑ a b c Robert Mesibov: External Anatomy of Polydesmida: Body plans. External Anatomy of Polydesmida, 2019. [dostęp 2020-02-08]. (ang.).
- ↑ Rząd: Dwuparce – Diplopoda. W: Czesław Jura: Bezkręgowce; Zarys morfologii, systematyki, filogenezy. Wyd. drugie zmienione. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 379–382. ISBN 83-01-04489-6.
- ↑ Jean-François Chamberlin, Mathieu Coulis. Millipedes faced with drought: the life cycle of a Mediterranean population of Ommatoiulus sabulosus (Linnaeus) (Diplopoda, Julida, Julidae). „Zookeys”. 510, s. 115-124, 2015-06-30. DOI: 10.3897/zookeys.510.8838. PMID: 26257538. PMCID: PMC4523768. (ang.). (PDF)
- ↑ a b c d e f g h Wojciech B. Jędryczkowski. Krocionogi (Diplopoda) Bieszczadów. „Fragmenta Faunistica”. XXV (6), s. 77–94, 1979-12-31. Warszawa: Polska Akademia Nauk; Muzeum i Instytut Zoologii. [dostęp 2020-02-07].
- ↑ a b c d Piotr Jastrzębski, Marzena Stańska. Krocionogi (Diplopoda) rezerwatu „Dębniak”. „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”. 63 (5), s. 34–45, 2007. [dostęp 2020-02-07].
- ↑ a b Ondřej Machač: Polydesmus complanatus - plochule křehká. Natura Bohemica; priroda České Republiky. [dostęp 2020-02-07]. (cz.).
- ↑ a b Jaroslav Lang: Fauna ČSR. T. 2: Mnohonožky-Diplopoda. Praha: Nakladatelství ČSAV, 1954. (cz.).
- ↑ a b Polydesmus complanatus (Linnaeus, 1761). Fauna Europaea. [dostęp 2020-02-10]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Wojciech B. Jędryczkowski. Bezkręgowce lądowe (Isopoda, Diplopoda, Pseudoscorpiones, Opiliones) Pojezierza Mazurskiego. „Fragmenta Faunistica”. 37 (23), s. 505–520, 1995-04-30. Warszawa: Polska Akademia Nauk; Muzeum i Instytut Zoologii. [dostęp 2020-02-07].
- ↑ Ralph V. Chamberlin, Richard L. Hoffman. Checklist of the millipeds of North America. „United States National Museum, Bulletin”. 212, 1958. Washington, D. C.: Smithsonian Institution. [dostęp 2020-02-07]. (ang.).
- ↑ a b Wojciech B. Jędryczkowski. Równonogi (Isopoda) i krocionogi (Diplopoda) rezerwatu „Las Bielański” w Warszawie. „Fragmenta Faunistica”. 29 (6), s. 85–91, 1985-01-15. Polska Akademia Nauk; Instytut Zoologii. [dostęp 2020-02-07].
- ↑ Wojciech B. Jędryczkowski. Krocionogi (Diplopoda) wybranych środowisk Roztocza. „Fragmenta Faunistica”. 37 (2), s. 109–114, 1994-12-31. Polska Akademia Nauk; Instytut Zoologii. [dostęp 2020-02-07].