Ulica Tadeusza Kościuszki w Braniewie
 Skrzyżowanie – początek ulicy Kościuszki | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
ok. 880 m (do 1945 ok. 330 m) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Braniewa  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu braniewskiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 54°22′56,5″N 19°50′01,0″E/54,382370 19,833620
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ulica Kościuszki (wcześniejsze nazwy: Marktstraße, Hindenburgstraße) – jedna z najstarszych ulic Braniewa; główna oś założonego w ok. 1341 roku Nowego Miasta Braniewa, stanowiąca jednocześnie rynek miasta.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Nowe Miasto Braniewo lokowane zostało ok. 1341 roku[1] przez biskupa Hermana z Pragi na prawym brzegu Pasłęki, również jak dotychczasowe Braniewo na prawie lubeckim, chociaż z pewnymi ograniczeniami w zakresie administracji i władzy sądowniczej. Założenie miało kształt wydłużonego czworokąta z jedną główną ulicą Marktstraße (obecnie Kościuszki), stanowiącą jednocześnie rynek, od której odchodziły pozostałe uliczki boczne. Przy niej stało 40 całych domów na 51 wszystkich domów w mieście.
Przy ul. Marktstraße znajdował się ratusz Nowego Miasta oraz skarbiec. W ratuszu i przy nim mieszkali słudzy miejscy i pisarz, a także osoby zatrudniane przez radę miasta; mieściły się tam też ławy rzeźnicze, szkoła i domek pasterski[1]. Ratusz nowomiejski w późniejszym okresie zamieniono na kościół, a po wybudowaniu nowego kościoła (ob. pw. św. Antoniego) przemianowano na teatr miejski, w którym występowały trupy wędrowne (od 1901 mieściła się tu cukiernia Tolksdorf, a jako ostatni bank Ostpreßische Landschaft[2]).
Rok 1772 to pierwszy rozbiór Polski, Braniewo dostaje się pod panowanie pruskie. Jedną z pierwszych decyzji nowych władz było połączenie obu odrębnych miast w jeden organizm z głównym ośrodkiem administracyjnym na Starym Mieście. Ulica Marktstraße straciła na znaczeniu, lecz nie na długo. 19 października 1852 roku dociera do Braniewa kolej żelazna, dająca połączenie m.in. z Elblągiem, Malborkiem i Królewcem. Dworzec kolejowy został wybudowany na przedłużeniu ulicy Marktstraße, której dalsza część otrzymała nazwę Bahnhofstraße. Skutkiem tego ten rejon w XIX wieku znowu staje się ważnym gospodarczym i komunikacyjnym elementem miasta: powstają nowe budynki, obiekty handlowe, spichlerze, starostwo powiatowe (współcześnie urząd miasta). Ciąg ulic Marktstraße i Bahnhofstraße staje się jedną z najprężniejszych arterii miasta.
Podczas II wojny światowej, w okresie luty–marzec 1945 roku, front Armii Czerwonej przetacza się przez Braniewo. Wskutek bombardowań lotnictwa oraz ostrzału artyleryjskiego znaczna część historycznej zabudowy ulicy uległa zniszczeniu. Ruiny wielu budynków rozebrano, w ich miejsce powstała typowa socjalistyczna zabudowa – bloki mieszkalne oraz pawilony handlowe o niskiej wartości estetycznej.
Opis i przebieg ulicy Kościuszki
[edytuj | edytuj kod]Ulica Kościuszki należy do najstarszych w Braniewie i jest częścią układu urbanistycznego Nowego Miasta, który ukształtował się w XIV wieku. Założenie urbanistyczne Nowego Miasta Braniewa zostało wpisane w 1957 roku do rejestru zabytków pod numerem B/238 z 14.12.1957[3]. Rozpoczyna się od skrzyżowania z sygnalizacją świetlną ulic: Kościuszki / Gdańska / Królewiecka/ pl. Piłsudskiego i biegnie w kierunku południowo-wschodnim.
Oficjalne nazwy ulicom w Braniewie nadano w 1845 roku[4]. Pierwsza nazwa ulicy (Neustädtische) Marktstraße (czyli ul. Targowa) pochodzi od jej funkcji handlowo-usługowej, jaką spełniała i jak zapewne była już dużo wcześniej określana. W 1933, po przejęciu władzy w Niemczech przez NSDAP i następującym przeobrażaniu demokracji w dyktaturę, naznaczone piętnem dyktatury zmian zostały również nazwy ulic. 20 kwietnia 1933 (w dzień urodzin wodza III Rzeszy) rada miasta Braniewa podjęła uchwałę o zmianie nazw dwóch ulic: Neuer Markt przemianowany został na A.H. Platz, zaś nazwę ulicy Marktstraße zmieniono na Hindenburgstraße[5][6]. Po II wojnie światowej nowe oficjalne nazwy ulic w Braniewie nadano dopiero w 1947 roku[7] – Hindenburgstraße (szersza) wraz z biegnącą od niej dalej na wschód Bahnhofstraße (węższa, od ok. skrzyżowania z ulicami Malinową i Lipową) otrzymały jedno wspólne imię Tadeusza Kościuszki[8]. Skutkiem tego połączenia całkowita długość ulicy zwiększyła się z ok. 330 m do około 880 metrów[9]. Nie tylko na długość urosła po II wojnie światowej ul. Kościuszki, ale także zyskała wszerz kosztem kilku przedwojennych uliczek, których układ po wojnie nie został odtworzony. Znikły m.in. równoległe do Kościuszki: Hofgasse, Fleischerstraße oraz poprzeczne: Lindenstraße i Weißgerberstraße[8]. W ich miejscu powstało pięć bloków mieszkalne, należących administracyjnie również do ulicy Kościuszki.
9 listopada 1994, po przebudowie skrzyżowania ulic Gdańskiej, Kościuszki, Królewieckiej i pl. Piłsudskiego została na tym węźle drogowym uruchomiona pierwsza (i do 2023 jedyna) sygnalizacja świetlna w Braniewie, usprawniając ruch w mieście, zwłaszcza w godzinach szczytu. Koszt tej inwestycji wyniósł 5 mld ówczesnych polskich złotych[10].
Galeria zdjęć
[edytuj | edytuj kod]-
Skrzyżowanie -
ulica Kościuszki (Marktstraße) ok. 1900 roku -
ul. Kościuszki w okresie międzywojennym -
-
ul. Kościuszki, wygląd współczesny (2019) -
w miejscu historycznego ratusza optyk -
Dawna siedziba KPP (nowa elewacj) -
-
ul. Kościuszki 108 -
Zachowany spichlerz -
Zabytki przy ulicy Kościuszki
[edytuj | edytuj kod]- cerkiew greckokatolicka, nr rej.: B/41 (545/97) z 14.12.1957
- dom przy ul. Kościuszki 108, nr rej.: 1625/99 z 26.03.1999
- spichrz, ul. Kościuszki 108, nr rej.: 402/94 z 12.11.1994
- brama wjazdowa na posesję, nr rej.: 1625/99 z 26.03.1999
- dom przy ul. Kościuszki 110, nr rej.: 1625/99 z 26.03.1999
- budynek gospodarczy przy ul. Kościuszki 110, nr rej.: 403/94 z 21.11.1994
- willa z oficyną, ul. Kościuszki 109-109a, 1850, nr rej.: 459/95 z 29.05.1995
- budynek Urzędu Miasta w Braniewie, nr rej.: 401/94 z 21.11.1994[3]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Danuta Bogdan, Jerzy Przeracki, Urzędnicy Starego i Nowego Miasta Braniewa do 1772 roku, Olsztyn 2018, Wstęp, s. L–LXI
- ↑ 700 Jahre Braunsberg/Ostpr. [online], www.braunsberg-ostpreussen.de [dostęp 2019-03-20].
- ↑ a b Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie.
- ↑ Stanisław Achremczyk, Alojzy Szorc, Braniewo, Olsztyn 1995, s. 239
- ↑ Ludwig Kayser: "Das erste der tausend Jahre" [online], www.braunsberg-ostpreussen.de [dostęp 2021-03-04].
- ↑ Heimatseite der Kreisgemeinschaft Braunsberg/Ostpreussen e.V., Braunsberg (Ermland) – geistige Hauptstadt des Ermlands, por. opis na mapie miasta
- ↑ Stanisław Achremczyk, Alojzy Szorc, Braniewo, Olsztyn 1995, s. 264
- ↑ a b Heimatseite der Kreisgemeinschaft Braunsberg/Ostpreussen e.V., Braunsberg (Ermland) – geistige Hauptstadt des Ermlands, z opisu ulic na przedwojennej mapie miasta
- ↑ Pomiar na podstawie Google Maps (dostęp 30.12.2019)
- ↑ Uwaga na światła! Informacja dla kierowców [w:] IKAT. Ilustrowany kurier terenowy 15–21 listopada 1994, s. 2
