Toreutyka antyczna
Toreutyka, metaloplastyka – sztuka artystycznej obróbki metalu (brązu, srebra, złota), głównie na zimno, przy użyciu techniki repusowania, puncowania, cyzelowania, grawerowania itp.
Od starożytności stosowano ją do dekorowania m.in. posągów, broni, naczyń, biżuterii. W starożytnej Grecji wytworami toreutów były przedmioty użytkowe, np. luksusowe zastawy stołowe, zwierciadła, ozdoby mebli, ale także statuetki i złote części posągów chryzelefantynowych[1]. W IV wieku p.n.e. do najważniejszych ośrodków toreutyki należały Korynt (znany z jakości zwierciadeł), Ateny, Chalkis i Tarent. Rozkwit tej sztuki, zwłaszcza produkcja wyrobów z metali szlachetnych, nastąpił w okresie hellenistycznym (m.in. w Aleksandrii).
Do wybitnych greckich toreutów, znanych z przekazów antycznych, należeli Kolotes (współpracownik Fidiasza, który sam zajmował się również toreutyką), Boetos z Chalkedonu, Boetos z Karchedonu, Mys, Pyteasz, Rojkos, Stratonikos z Kyziku. W okresie rzymskim renomę zyskali Chejrizofos, Demetrios z Efezu i Zopyros. U Etrusków, którzy wysoko rozwinęli toreutykę w oparciu o wzory greckie, mistrzostwem zasłynęli Wulka z Wejów i Novios Plautios – twórca tzw. cisty ficorońskiej[2].
Zdobione wyroby metaloplastyczne ze srebra i złota cenione były wysoko przez Rzymian, u których szczególny rozwój toreutyki nastąpił w epoce Augusta. Istnieje nawet przypuszczenie, że srebrne naczynia stały się obiektem swoistego kolekcjonerstwa, świadczącego o guście i zamożności właściciela; świadczyć mogą o tym wielkie dekorowane reliefowo patery, niemające bynajmniej charakteru użytkowego[3].
Odkryte zestawy luksusowych naczyń (zastawy stołowe) pochodzą na ogół z rzymskich willi, także spoza granic cesarstwa (znaleziska w Niemczech, Danii). W ich dekoracji oprócz motywów mitologicznych (rzadko historycznych) przeważają roślinne, swymi elementami (liście, wici) podkreślające kształt naczynia. Do najczęstszych i najlepiej zachowanych należą odnalezione w postaci skarbów wyroby toreutyczne z epoki późnego cesarstwa (głównie IV w. n.e.)[4]. Najbardziej znane to skarby z Boscoreale, Eskwilinu, Hildesheimu, Mildenhall, Arras, skarby z Sisaku i z Vinkovci.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Starożytni Grecy określali tym terminem głównie dziedzinę rzeźby z wykorzystaniem wymienionych technik (Mały słownik sztuk plastycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993, s. 306).
- ↑ Por. J.A. Ostrowski: Słownik artystów starożytności, dz. cyt., passim.
- ↑ E. Makowiecka: Sztuka Rzymu, dz. cyt., s. 186.
- ↑ Jean-Claude Fredouille: Słownik cywilizacji rzymskiej. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1996, s. 246.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Encyklopedia sztuki starożytnej. Europa – Azja – Afryka – Ameryka. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe / Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 577, ISBN 83-01-12466-0 (PWN), ISBN 83-221-0684-X (WAiF)
- Janusz A. Ostrowski: Słownik artystów starożytności. Architektura, rzeźba, malarstwo, rzemiosło artystyczne. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1994, ISBN 83-85348-61-1
- Elżbieta Makowiecka: Sztuka Rzymu. Od Augusta do Konstantyna. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2023, s. 185-188, ISBN 978-83-235-0494-8
- Fritz Winzer: Słownik sztuk pięknych. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 2000, s. 250, ISBN 83-7132-849-4