Tadeusz Byrski

Tadeusz Byrski
Data i miejsce urodzenia	15 sierpnia 1906 ; Kraków
Data i miejsce śmierci	2 kwietnia 1987 ; Warszawa
Zawód	aktor, reżyser, dyrektor i kierownik artystyczny teatru, pedagog
Współmałżonek	Irena Byrska
	Odznaczenia

Grób Tadeusza Byrskiego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Tadeusz Byrski, ps. Tadeusz (ur. 15 sierpnia 1906 w Krakowie, zm. 2 kwietnia 1987 w Warszawie) – polski reżyser teatralny, pionier teatru radiowego w Polsce.

Życiorys

Urodził się w rodzinie Stanisława^[1] i Karoliny Byrskich. Był bratem Stanisława Romana – scenografa, dyrektora teatru i malarza^[2]. W latach 1923–1929 studiował na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego, od 1924 był słuchaczem szkoły aktorskiej przy Teatrze Reduta, w sezonie 1925/1926 aktorem tego teatru. W 1926 zdał eksternistyczny egzamin aktorski i do 1929 występował na scenach teatrów warszawskich. Od 1929 był pracownikiem Rozgłośni Polskiego Radia w Wilnie, gdzie był m.in. sekretarzem programu i kierownikiem programu, a także jednym z głównych twórców teatru radiowego. Z pracy zrezygnował po konflikcie z wojewodą wileńskim Ludwikiem Bociańskim. W latach 1937–1939 był głównym reżyserem w Rozgłośni Polskiego Radia w Wilnie.

W czasie II wojny światowej pracował fizycznie, uczestniczył w podziemnym życiu kulturalnym, organizował spektakle teatralne. Był pracownikiem referatu literackiego Sekcji Polskiego Radia Delegatury Rządu na Kraj^[3].

W latach 1945–1946 kierował Instytutem Artystycznym w Kazimierzu Dolnym, w którym szkolono wiejskich działaczy kulturalnych. W latach 1946–1948 pracował początkowo jako wychowawca w domu dziecka, następnie jako wykładowca w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie i warszawskiej rozgłośni Polskiego Radia. W latach 1948–1949 kierował Sceną Opolską Teatrów Śląsko-Dąbrowskiej, w latach 1949–1951 był kierownikiem Teatru Polskiego Radia. W sezonie 1951/1952 był kierownikiem artystycznym Sceny Toruńskiej Teatrów Ziemi Pomorskiej. W latach 1952–1958 pracował jako dyrektor Teatru im. Stefana Żeromskiego w Kielcach, a jego placówka była uważana za jeden z najlepszych teatrów lokalnych. W sezonie 1958/1959 kierował poznańskimi teatrami Polskim i Nowym, w latach 1962–1966 był reżyserem w Teatrze im. Juliusza Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim (dyrektorem była wówczas jego żona), w latach 1966–1971 reżyserem w Teatrze Nowym w Łodzi. W 1971 przeszedł na emeryturę. W kolejnych latach reżyserował jeszcze sporadycznie w teatrach w całej Polsce (ostatni raz w 1986, w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku).

Był członkiem Klubu Krzywego Koła i członkiem jego zarządu, w 1975 podpisał List 59. 23 sierpnia 1980 dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami^[4].

W 1976 opublikował książkę Teatr-radio. Wspomnienia, wznowioną w pełnej, nieocenzurowanej wersji w 2015 pod tytułem W pogoni za teatrem.

Mąż aktorki i reżyserki Ireny Byrskiej, z którą współpracował przez większą część kariery zawodowej. Miał troje dzieci: Marię Krzysztofa, Agnieszkę i Katarzynę.

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 163-3-33)^[5].

Ordery i odznaczenia

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (15 lipca 1954)^[1]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (28 lutego 1955)^[6]

Nagrody

Wyróżnienie zespołowe (z żoną Ireną) przyznane przez Podkomitet Literatury i Sztuki Nagrody Państwowej za działalność artystyczną w teatrach Kielce - Radom (1955)^[7]
Nagroda artystyczna Prezydium WRN w Kielcach (1957)
Nagroda miasta Kielce za działalność artystyczną (1958)
wyróżnienie na I KST w Kaliszu za reżyserię Hamleta w Teatrze im. W. Bogusławskiego w Kaliszu (1961)

Źródło:^[8].

Przypisy

↑ ^a ^b M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1564 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ Stanisław Roman Byrski [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2023-04-02] .
↑ Waldemar Grabowski, Polska Tajna Administracja Cywilna 1940–1945, Warszawa 2003, s. 230.
↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s])
↑ Cmentarz Stare Powązki: SZYMAŃSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2017-12-31] .
↑ M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410 - Uchwała Rady Państwa z dnia 28 lutego 1955 r. nr 0/350 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-07-09].
↑ Tadeusz Byrski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2024-07-09] .

Bibliografia

Tadeusz Byrski w bazie filmpolski.pl
Tadeusz Byrski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-10] .
Teatr Byrskich. Refleksje. Dokumenty. Wspomnienia (wybór), wyd. Kielce 1992.

[:1-1] M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1564 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[:0-2] Stanisław Roman Byrski [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2023-04-02] .

[3] Waldemar Grabowski, Polska Tajna Administracja Cywilna 1940–1945, Warszawa 2003, s. 230.

[4] Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s])

[5] Cmentarz Stare Powązki: SZYMAŃSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2017-12-31] .

[6] M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410 - Uchwała Rady Państwa z dnia 28 lutego 1955 r. nr 0/350 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

[7] Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-07-09].

[8] Tadeusz Byrski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2024-07-09] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]