Rokitniczka

Rokitniczka
	Acrocephalus schoenobaenus
	(Linnaeus, 1758)
	; Dorosły
	; Młody
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	trzciniaki
Rodzaj	Acrocephalus
Gatunek	rokitniczka
Synonimy
	Motacilla Schoenobaenus Linnaeus, 1758;
	Motacilla Schoenobaenus Linnaeus, 1758;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; tylko w sezonie lęgowym przeloty zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rokitniczka^[4] (Acrocephalus schoenobaenus) – gatunek niewielkiego ptaka wędrownego z rodziny trzciniaków (Acrocephalidae)^[5], wcześniej zaliczany do pokrzewkowatych (Sylviidae).

Występowanie

Samce wykonują swe śpiewy godowe z wysokich partii źdźbeł trzcin

Zamieszkuje Europę (poza jej południową i południowo-zachodnią częścią) oraz zachodnią Syberię do rzeki Jenisej. Zimuje w Afryce Subsaharyjskiej (oprócz części południowo-zachodniej)^[2]. Przelatuje w kwietniu-maju oraz sierpniu-wrześniu. Nie wyróżnia się podgatunków^[2]^[5].

W Polsce nieliczny ptak lęgowy niżu (lokalnie może być średnio liczny lub liczny)^[6]. Występuje zazwyczaj do 300–500 m n.p.m., więc w górach i na wyżynach jej się zwykle nie spotyka (jest tam nieliczna). W Polsce rokitniczki najczęściej widuje się w podmokłych dolinach rzek Narwi i Biebrzy oraz na środkowych odcinkach Warty i Wisły^[7]. Liczne populacje zamieszkują porośnięte stawy i jeziora. Odloty trwają od sierpnia do początku października. W czasie migracji rokitniczki spotyka się licznie w całym kraju. Ostatnie osobniki notowano w drugiej połowie października. Zimą nigdy ich nie spotkano. Wśród trzech kreskowanych trzciniaków zamieszkujących Europę Środkową rokitniczka jest najpospolitsza.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Drobny śpiewający ptak o delikatniejszej sylwetce od wróbla i od niego mniejszy. Obie płci ubarwione jednakowo. Wierzch głowy (kreskowana czapeczka) i grzbiet w charakterystyczne, jasnobrązowe i czarne szerokie paski tworzące smugi, nad okiem przebiega wyraźna biała brew. Wierzch ciała oliwkowobrązowy z ciemnym kreskowaniem. Skrzydła beżowobrązowe (również pokryte ciemnym kreskowaniem), część lotek ma białe brzegi. Spód ciała jasny – brzuch i gardło jednolicie żółtobiałe (w szacie godowej nie ma kreskowania), a boki bladopomarańczowe. Kuper jest rdzawo zabarwiony i nie ma plamkowania. Ubarwieniem przypomina wodniczkę.

Zachowanie

Mało płochliwa, pozwala na obserwację z odległości nawet kilku kroków. Zwykle prowadzi jednak dość skryty tryb życia, więc swoją obecność zdradza zwykle śpiewem ze szczytu wyższej roślinności lub gdy podrywa się do krótkiego lotu godowego. W porównaniu z trzcinniczkiem i trzciniakiem wykazuje mniejsze przystosowanie do wspinania się po źdźbłach trzcin.

Wymiary średnie

długość ciała: ok. 13 cm^[8]
rozpiętość skrzydeł: 13–21 cm

Masa ciała

ok. 9–15 g

Głos

Śpiew samca

Rokitniczki wykonują żywą i urozmaiconą pieśń z długimi trelami i powtarzalnymi tonami. Usłyszeć można też imitacje głosów innych ptaków, np. łyski, pliszki siwej i jaskółek. Czasem można usłyszeć też warczące „skraaa”.

Migracja

Nim rokitniczki wylecą na odległe zimowiska, bardzo efektywnie potrafią gromadzić zapasy tkanki tłuszczowej – podwajają wtedy swoją masę z ok. 10 do 20 g. Jesienna wędrówka liczy sobie 1600 km z Anglii do Hiszpanii i ptak pokonuje ją bez przystanku, lecąc z prędkością około 40 km/h. Przemierzenie tego dystansu kosztuje je 4 gramy masy. Gdy wypocznie, rusza dalej, przelatując nad Saharą 4000 km, nie robiąc po drodze przerw i tracąc w trakcie lotu cały zapas wody i tłuszczu. Gdy dolatuje już na docelowe zimowisko, waży znowu 10 g, a niekiedy nieco mniej.

Biotop

Rokitniczki przed jesiennym odlotem mogą 2-krotnie zwiększyć swoją masę ciała

Tereny podmokłe, dobrze nasłonecznione, brzegi jezior, stawów hodowlanych, torfowisk, rzek, bagna z gęstą roślinnością w postaci trzcin, turzyc, wysokich traw, łóz i tataraku. Może zasiedlać podmokłe zakrzaczone łąki i turzycowiska z rozproszonymi na nich wierzbowymi zaroślami, zarastające starorzecza, rowy, mokradła (również z wysokimi zakrzewieniami), podmokłe lasy, strefy przejściowe szuwarów (między suchym lądem a wodą), a nawet pola kukurydzy, zbóż i rzepaku położone daleko od wody. Zarośnięte rowy melioracyjne zasiedla jedynie, gdy brakuje jej odpowiednich siedlisk.

Okres godowy

Trwa od maja do lipca. Wyprowadza 1–2 lęgi do roku – pierwszy w drugiej połowie maja, drugi od połowy do końca czerwca.

Toki

Do Polski przylatuje od połowy kwietnia do maja. Terytorium lęgowe rokitniczki jest małe, pokrywa obszar do 20–40 m od gniazda. W swoim rewirze samiec wytrwale wykonuje swą pieśń, również nocami. W czasie wykonywania śpiewu samiec odbywa charakterystyczny lot. Wzbija się z wierzchołka źdźbła trzciny do góry, po czym spada ukośnie z szeroko rozłożonymi skrzydłami i szeroko rozpostartym ogonem na inne źdźbło. Czasem sadowi się w widocznym miejscu, na gałęzi lub trzcinie i stąd oznajmia o swoim terytorium. Godowe szczebiotanie ma dość skomplikowany, urozmaicony przebieg i zawiera naśladowcze motywy głosu innych ptaków przeplatane serią zgrzytów, treli i dzwonków. Jest przyjemny dla ludzkiego ucha.

Gniazdo

W kępie turzyc, czasem w gałązkach niezbyt gęstego zeszłorocznego krzewu, leży nisko w roślinności zielnej lub w szuwarach, a nawet na ziemi. Ptaki nie przyczepiają gniazda do łodyg roślin, ale wciskają je między łodygi zeszłorocznej trzciny. W budowie uczestniczą oba ptaki, ale główny ciężar tej czynności ponosi samica. W zewnętrznej warstwie konstrukcji znajdują się suche źdźbła traw, liści i sitowia. Środkowa część składa się z bardziej miękkich źdźbeł traw, wełny roślinnej, mchu i włosia. Uwicie trawy przypomina kształtem czarkę.

Jaja

Dwa lęgi w roku, z czego pierwszy w drugiej połowie maja, a drugi od połowy do końca czerwca. W zniesieniu 4–6 jaj, o średnich wymiarach 18×13 mm. Jaja na jasnym szarożółtym tle posiadają na tępym tle gęste, zlewające się brązowe i szarawe plamki o szerokości włosa.

Wysiadywanie, pisklęta

Od złożenia ostatniego jaja trwa 13–15 dni^[8]. Wysiaduje głównie samica. Często wysiadują jajo kukułki. Pisklęta, gniazdowniki, mają żółtopomarańczowe wnętrza paszcz z jaśniejszym brzegiem. Na języku widać dwie dość długie czarne plamy. Młode opuszczają gniazdo po 10–12 dniach^[8] rodzicielskiej opieki ze strony obu partnerów. Nadal jednak pozostają w jego pobliżu, a rodzice karmią je przez kolejne 2 tygodnie. Gdy młode stają się już niezależne, para może zabrać się za wyprowadzenie drugiego lęgu. Rokitniczki we wrześniu i październiku odlatują na zimowiska leżące w Afryce Subsaharyjskiej. Ptaki te dożywają zwykle 7 lat.

Pożywienie

Drobne owady^[8] i bezkręgowce, a więc żywi się prawie wyłącznie pokarmem pochodzenia zwierzęcego. Gdy leci na zimowisko, zjada też jagody.
Rokitniczki mają swoje ulubione miejsca żerowania. Poczynione obserwacje wskazują, że owady najczęściej zbiera z roślin. Jeśli może, unika zbierania ich z powierzchni wody, ziemi. Rzadko też decyduje się na polowanie w powietrzu.

Status i ochrona

IUCN uznaje rokitniczkę za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy na rok 2015, zawiera się w przedziale 12–22 milionów dorosłych osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny^[3].

W Polsce objęta ochroną gatunkową ścisłą^[9]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)^[10]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja rokitniczki na terenie kraju liczyła 290–397 tysięcy par lęgowych^[11].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Acrocephalus schoenobaenus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c Dyrcz, A.: Sedge Warbler (Acrocephalus schoenobaenus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-27].
↑ ^a ^b Acrocephalus schoenobaenus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Acrocephalidae Salvin, 1882 (1838) - trzciniaki - Brush, reed and swamp warblers (wersja: 2020-01-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-10].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Bushtits, leaf warblers, reed warblers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-10]. (ang.).
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 633. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², średnio liczny – 10–100 par na 100 km², a liczny – 100–1000 par na 100 km².
↑ Marcin Karetta: Atlas ptaków. Pascal, 2010. ISBN 978-83-7513-655-5.
↑ ^a ^b ^c ^d Frieder Sauer: Ptaki lądowe. Świat Książki, seria: Leksykon przyrodniczy. ISBN 83-7129-193-0.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia

Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Multico, 2007, s. 226. ISBN 978-83-7073-474-9.
Karel Štastný: Ptaki śpiewające. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza "BGW", 1993. ISBN 83-70663-80-X.
Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Acrocephalus schoenobaenus (Rokitniczka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 330–332. ISBN 83-86564-43-1.

[itis-1] Acrocephalus schoenobaenus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[hbwa-2] Dyrcz, A.: Sedge Warbler (Acrocephalus schoenobaenus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-27].

[iucn-3] Acrocephalus schoenobaenus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Acrocephalidae Salvin, 1882 (1838) - trzciniaki - Brush, reed and swamp warblers (wersja: 2020-01-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-10].

[ioc-5] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Bushtits, leaf warblers, reed warblers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-10]. (ang.).

[6] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 633. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², średnio liczny – 10–100 par na 100 km², a liczny – 100–1000 par na 100 km².

[7] Marcin Karetta: Atlas ptaków. Pascal, 2010. ISBN 978-83-7513-655-5.

[Leksykon_przyrodniczy:_Ptaki_lądowe-8] Frieder Sauer: Ptaki lądowe. Świat Książki, seria: Leksykon przyrodniczy. ISBN 83-7129-193-0.

[9] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[clpp-10] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[biuletyn2019-11] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]