Potrzos

Potrzos
	Schoeniclus schoeniclus
	(Linnaeus, 1758)
	; Samiec i samica
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	trznadle
Rodzaj	Schoeniclus
Gatunek	potrzos
Synonimy
	Fringilla schoeniclus Linnaeus, 1758; Emberiza schoeniclus (Linnaeus, 1758);
	Fringilla schoeniclus Linnaeus, 1758; Emberiza schoeniclus (Linnaeus, 1758);
Podgatunki
	S. s. lusitanica Steinbacher, 1930; S. s. schoeniclus (Linnaeus, 1758); S. s. passerina Pallas, 1771; S. s. parvirostris Buturlin, 1910; S. s. pyrrhulina (Swinhoe, 1876); S. s. pallidior Hartert, 1904; S. s. stresemanni Steinbacher, 1930; S. s. ukrainae (Zarudny, 1917); S. s. incognita (Zarudny, 1917); S. s. witherbyi von Jordans, 1923; S. s. intermedia Degland, 1849; S. s. tschusii Reiser & Almasy, 1898; S. s. reiseri Hartert, 1904; S. s. caspius (Ménétries, 1832); S. s. korejewi (Zarudny, 1907); S. s. pyrrhuloides Pallas, 1811; S. s. harterti Sushkin, 1906; S. s. centralasiae Hartert, 1904; S. s. zaidamensis Portenko, 1929;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym występuje przez cały rok przeloty zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Potrzos^[4] (Schoeniclus schoeniclus) – gatunek małego ptaka z rodziny trznadli (Emberizidae), zamieszkujący Europę i większą część środkowej i północnej Azji. W Polsce liczny ptak lęgowy niżu, lokalnie bardzo liczny^[5]. Gatunek wędrowny (przeloty III–IV i IX–XI), choć dość często zimuje, zwłaszcza na zachodzie Polski. Populacje południowoeuropejskie raczej osiadłe.

Systematyka

Część systematyków zalicza potrzosa do rodzaju Emberiza^[2]^[6]. Wyróżniono kilkanaście podgatunków S. schoeniclus^[6]:

S. schoeniclus lusitanica – północno-zachodnia Hiszpania i Portugalia.
S. schoeniclus schoeniclus – potrzos (zwyczajny)^[4] – zachodnia, północna i północno-środkowa Europa do północnej części europejskiej Rosji.
S. schoeniclus passerina – północno-zachodnia Syberia.
S. schoeniclus parvirostris – środkowa Syberia.
S. schoeniclus pyrrhulina – południowo-środkowa Syberia i północno-wschodnia Mongolia do Kamczatki, Wyspy Kurylskie, północna Japonia i północno-wschodnie Chiny.
S. schoeniclus pallidior – południowo-zachodnia Syberia i północny Kazachstan.
S. schoeniclus stresemanni – wschodnia Austria, Węgry, północna Serbia i północno-zachodnia Rumunia.
S. schoeniclus ukrainae – Mołdawia i Ukraina do centralnej części europejskiej Rosji.
S. schoeniclus incognita – południowo-wschodnia część europejskiej Rosji do północno-zachodniego, środkowego i północno-wschodniego Kazachstanu.
S. schoeniclus witherbyi – Hiszpania (z wyjątkiem północno-zachodniej), południowa Francja, Sardynia, Baleary i Maroko.
S. schoeniclus intermedia – Włochy i wybrzeża Adriatyku do Albanii.
S. schoeniclus tschusii – Bułgaria, Rumunia i północny region Morza Czarnego.
S. schoeniclus reiseri – południowo-wschodnia Albania, północno-zachodnia Grecja, Macedonia oraz zachodnia i środkowa Turcja.
S. schoeniclus caspius – potrzos ciemny^[4] – wschodnia Turcja, Kaukaz i północny Iran.
S. schoeniclus korejewi – południowo-zachodni i wschodni Iran, południowy Turkmenistan.
S. schoeniclus pyrrhuloides – potrzos grubodzioby^[4] – Kazachstan (zachodnia część do południowo-wschodniej).
S. schoeniclus harterti – wschodni Kazachstan do środkowej Mongolii i północno-zachodnie Chiny.
S. schoeniclus centralasiae – zachodnie Chiny.
S. schoeniclus zaidamensis – zachodnio-środkowe Chiny.

Morfologia

Cechy gatunku: Wielkości wróbla. Samiec w upierzeniu godowym ma głowę czarną, biały wąs i czarne podgardle. Spód ciała biały z szarym paskowaniem po bokach i na piersi. Wierzch ciała rdzawobrązowy z ciemnymi paskami. Kuper szary, boki ogona białe. W szacie spoczynkowej głowa brązowa z pręgowaniem. Samice ubarwione podobnie, ale z pręgowaną jasnobrązową głową i jaśniejszym podgardlem.; Śpiew – złożony z krótkich, jakby jąkających się dźwięków. Często śpiewa, siedząc na źdźble trzciny.

Śpiew samca nagrany w Anglii

Wymiary średnie: długość ciała ok. 15 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 21–27 cm
masa ciała ok. 20 g

Ekologia

Emberiza schoeniclus

Biotop: Tereny wilgotne i podmokłe – trzcinowiska, turzycowiska, bagna, wilgotne łąki, czasem pola uprawne.
Gniazdo: Zawsze na ziemi w kępie gęstej roślinności, najczęściej turzycy lub u podstawy krzewu, bardzo dobrze ukryte.
Jaja: Lęgi od połowy maja do połowy czerwca. W lęgu 4–6 jaj o bardzo zróżnicowanym tle, o średnich wymiarach 20×15 mm.
Wysiadywanie, pisklęta: Od zniesienia ostatniego jaja trwa 12–14 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po 11–13 dniach.
Pożywienie: Przeważnie drobne owady zbierane z roślin, ale również nasiona traw i chwastów.

Status i ochrona

IUCN uznaje potrzosa za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy na rok 2015, zawiera się w przedziale 20–40 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[7]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC)^[8]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja potrzosa na terenie kraju liczyła 437–513 tysięcy par lęgowych^[9].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Emberiza schoeniclus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2015-12-13] (ang.).
↑ ^a ^b Copete, J.L. & Christie, D.A.: Reed Bunting (Emberiza schoeniclus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-05-01].
↑ ^a ^b BirdLife International, Emberiza schoeniclus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2020-3 [dostęp 2021-03-09] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Systematyka i nazewnictwo polskie: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Emberizidae Vigors, 1825 - trznadle - Old world buntings (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-25].
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 783. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego liczny oznacza zagęszczenie 100–1000 par na 100 km², a bardzo liczny – 1000–10 000 par na 100 km².
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Buntings. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-09]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Emberiza schoeniclus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2015-12-13] (ang.).

[hbwa-2] Copete, J.L. & Christie, D.A.: Reed Bunting (Emberiza schoeniclus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-05-01].

[iucn-3] BirdLife International, Emberiza schoeniclus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2020-3 [dostęp 2021-03-09] (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazewnictwo polskie: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Emberizidae Vigors, 1825 - trznadle - Old world buntings (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-25].

[5] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 783. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego liczny oznacza zagęszczenie 100–1000 par na 100 km², a bardzo liczny – 1000–10 000 par na 100 km².

[ioc-6] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Buntings. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-09]. (ang.).

[7] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[clpp-8] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[biuletyn2019-9] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]