Pieniądze brytyjskie

Srebrne monety Jerzego V z lat 1928 - 1936; od lewej od góry: floren, półkorona, poniżej od lewej: sześciopensówka, szyling, trzypensówka

Od XVIII wieku walutą Wielkiej Brytanii jest funt szterling (pound sterling), który od 15 lutego 1971 jest równy 100 pensom (pence).

Monety Jerzego VI z 1948 r; od lewej od góry 2x szyling (angielski, szkocki), dwa szylingi, półkorona, poniżej od lewej: sześciopensówka, pens, pół-pensa, farthing

Zwyczajowo na awersie każdej monety brytyjskiej znajduje się popiersie obecnie panującego monarchy.

Dawny system

Wcześniej jeden funt był równy 20 szylingom, zaś jeden szyling (shilling) - 12 pensom (pence). Jeszcze wcześniej 1 pens dzielił się na dwie półpensówki (halfpenny) lub na 4 ćwiartki (farthings).

Funt oznaczany był symbolem "£", szyling literą "s.", pens "d." Obecnie, dla rozróżnienia między "starym" pensem a nowym, stosuje się oznaczenie tego ostatniego "p."; szyling wyszedł z użycia, a oznaczenie funta symbolem "£" pozostało bez zmian. Przykładowo zapis £2 5s. 3d. lub analogicznie "2/5/3" oznaczał: "2 funty, 5 szylingów, 3 pensy". Jeżeli podano tylko dwie cyfry, oznaczało to szylingi i pensy, np. "5/3" oznacza to samo, co "5s. 3d.", czyli 5 szylingów i 3 pensy.

Wartość 5 szylingów (1/4 funta) odpowiadała koronie (crown), zaś pół korony stanowiły dwa szylingi i sześć pensów (2s. 6d.).

Ceny artykułów wysokiej jakości oraz honoraria przedstawicieli wolnych zawodów (lekarzy, adwokatów itp.) liczone były w gwineach. 1 gwinea (guinea, gn.) stanowiła funta i szyling, czyli 1gn. = £1 1s = 21s.

Decymalizacja

15 lutego 1971 roku dokonano decymalizacji funta, który od tej pory odpowiadał 100 „nowym” pensom. Wiązało się to z koniecznością zastąpienia dotychczas używanych monet, co nastąpiło jednak stopniowo. Już w 1968 roku w obiegu pojawiły się nowe monety 5- i 10-pensowe, które wyglądem jak i wartością odpowiadały dotychczasowym szylingom i florenom (monety te funkcjonowały równolegle przez ponad dwadzieścia lat). Rok później pojawiły się monety 50-pensowe, zastępujące banknoty 10-szylingowe, a z użycia wycofano półpensówki i półkorony. W 1971 roku zaprezentowane zostały nowe monety ½-, 1- i 2-pensowe, a z obiegu wycofane zostały stare 1- i 3-pensówki. Do 1980 roku wykorzystywane były stare 6-pensówki (odpowiadające 2,5 „nowym” pensom), do 1990 – szylingi, a jako ostatnie w 1993 roku wycofano floreny.

Monety i banknoty w użyciu przed i po decymalizacji, w latach 1967-1994

Oznaczenie	Wartość	'67	'68	'69	'70	'71	'72	'73	'74	'75	'76	'77	'78	'79	'80	'81	'82	'83	'84	'85	'86	'87	'88	'89	'90	'91	'92	'93	'94
½d	~£0,0021	półpensówka (halfpenny)
1d	~£0,0042	pensówka (penny)
½p	£0,005					półpensówka (halfpenny)
1p	£0,01					pensówka (penny)
3d	£0,0125	trzypensówka (threepence)
2p	£0,02					dwupensówka (two pence)
6d	£0,025	sześciopensówka (sixpence)
1/-	£0,05	szyling (shilling)
5p			pięciopensówka (five pence)
2/-	£0,10	floren (florin)
10p			dziesięciopensówka (ten pence)
2/6	£0,125	półkorona (half crown)
20p	£0,20																dwudziestopensówka (twenty pence)
10/-	£0,50	banknot 10-szylingowy (ten shillings)
50p				pięćdziesięciopensówka (fifty pence)
£1		banknot 1-funtowy (one pound)
																		funt (one pound)
£5		banknot 5-funtowy (five pounds)
£10		banknot 10-funtowy (ten pounds)
£20					banknot 20-funtowy (twenty pounds)
£50																banknot 50-funtowy (fifty pounds)

Monety obecnego systemu

Obecnie w użyciu są następujące monety:

• półpensówka (halfpenny), o wartości £0,005, w latach 1971–1984
• pensówka (one penny), £0,01, od 1971 r.
• dwupensówka (two pence), £0,02, od 1971 r.
• pięciopensówka (five pence), £0,05 od 1968 r.
• dziesięciopensówka (ten pence), £0,10, od 1968 r.
• dwudziestopensówka (twenty pence), £0,20, od 1982 r.
• dwudziestopięciopensówka (twenty-five pence), £0,25, 1971–1981, nie znajduje się w obiegu
• pięćdziesięciopensówka (fifty pence), £0,50, od 1969 r.
• moneta jednofuntowa (one pound), £1,00, od 1983 r. - do tego momentu krążył banknot o tym nominale
• moneta dwufuntowa (two pounds), £2,00, od 1986 na specjalne okazje, od 1997 r. w normalnym obiegu
• moneta pięciofuntowa (five pounds), £5,00, od 1990 r., nie znajduje się w obiegu

Cechy obecnych monet brytyjskich

Wartość	Średnica [ mm ]	Grubość [ mm ]	Waga [ g ]	Skład	Brzeg
1 p.	20,32	1,52 (brąz) 1,65 (stal pokryta miedzią)	3,56	Brąz (do 1992) stal pokryta miedzią (od 1992)	gładki
2 p.	25,90	1,85 (brąz) 2,03 (stal pokryta miedzią)	7,13	brąz (do 1992) stal pokryta miedzią (od 1992)	gładki
5 p.	18,00	1,70 (miedzionikiel) 1,89 (stal pokryta niklem)	3,25	miedź z niklem (do 2011) stal pokryta niklem (od 2012)	ząbkowany
10 p.	24,50	1,85 (miedzionikiel) 2,05 (stal pokryta niklem)	6,50	miedź z niklem (do 2011) stal pokryta niklem (od 2012)	ząbkowany
20 p.	21,40	1,70	5,00	miedź z niklem	gładki, siedmiokątny
25 p.	38,61	2,89	28,28	miedź z niklem	ząbkowany, (nie spotykane w obiegu)
50 p.	27,30	1,78	8,00	miedź z niklem	gładki, siedmiokątny
£1	22,50	3,15	9,50	nikiel z mosiądzem	ząbkowany, z różnymi inskrypcjami
£2	28,40	2,50	12,00	wewnątrz miedź z niklem, na zewnątrz nikiel z mosiądzem	ząbkowany z tekstem STANDING ON THE SHOULDERS OF GIANTS ("stojąc na barkach olbrzymów" – słowa Izaaka Newtona)
£5	38,61	2,89	28,28	miedź z niklem	gładki, (nie spotykane w obiegu)

Monety stosowane dawniej

Poniżej znajduje się lista stosowanych dawniej monet w Anglii. Do czasów zjednoczenia (1707 r.) w Szkocji niektóre monety miały inne wartości i wymiary.

Do grudnia 1717 r. gwinea stanowiła wartość od 20 do 30 szylingów; w tym roku ustanowiono ją na stałą wartość 21 szylingów.

Większość monet było wykonywanych ze srebra.

• 5 gwinei, o wartości 100 szylingów, od 1717 r. 105 s. (1668–1753)
• 5 funtów, ze złota (1826–1990)
• Triple Unite, o wartości 60s. (1642–1644)
• 50 szylingów (1656)
• 2 gwinee, 42s. (1664–1753)
• 2 funty, 40s. (1823–1937)
• Rose Ryal, 30s. (1604–1625)
• 1 gwinea, 21s. (1663–1799, (1813)
• Broad, 20s. (1656)
• suweren (Sovereign, Pound, potocznie quid), 20s. (1489–1604; (1817–1914)
• Laurel, 20s. (1619–1644?)
• Unite, 20s. (1604–1619; (1649–1662)
• Spur Ryal, 15s. (1604–1625)
• pół gwinei (Half Guinea), 10s. 6d. (1669–1813)
• pół suwerena (Half Sovereign), 10s. (1544–1553; (1603–1604; (1817–1937)
• dwie korony (Double Crown), 10s. (1604–1619; (1625–1662)
• pół funta (Halfpound), 10s. (1559–1602; (1642–44)
• Half Unite, 10s. (1642–43)
• Half Laurel, 10s. (1619–1625)
• Rose Noble, albo Ryal, początkowo 10s., od 1553 15s. (1464–1470, (1487, (1553–1603)
• trzecia część gwinei (Third Guinea), 7s. (1797–1813)
• nobel (Noble), początkowo 6s. 8d., od 1464 r. 8s. 4d. (1344–1464)
• anioł (Angel), 6s. 8d. (1461–1643)
• floren (Florin) lub dwa lamparty (Double Leopard) 6s. (1344)
• ćwierć gwinei (Quarter Guinea) 5s. 3d. (1718, (1762)
• korona (Crown) 5s. (1526–1965)
• korona róży (Crown of the Rose), 4s. 6d. (1526–1547)
• dwa floreny (Double Florin) 4s. (1887–1890)
• Half Noble pocz. 3s. 4d., od 1464 4s. 2d. (moneta bita w latach 1346–1438)
• pół anioła (Half Angel) 3s. 4d., potem 5s. 6d. (1470–1619)
• pół florena (Half Florin), lampart (Leopard) 3s. (1344) - bardzo rzadka
• pół korony (Half Crown) 2s. 6d. (1526–1969)
• ćwierć anioła (Quarter Angel) 2s., moneta ze złota (1547–1600)
• dwa szylingi/floren (Florin), 2s. (1848–1970) (**)
• dwadzieścia pensów 1s. 8d., moneta ze złota (1257–1265) - bardzo rzadka
• ćwierć nobla (Quarter Noble), 1s. 8d. (1344–1470)
• ćwierć florena lub Helm 1s. 6d., moneta ze złota (1344)
• szyling (Shilling, potocznie bob) 1s. (1502–1970) (**)
• sześciopensówka (Sixpence) 6d (1547–1970)
• Groat 4d (1279–1662, 1836–1862)
• trzypensówka (Threepence) 3d (1547–1970)
• Half Groat, 2d (1351–1662)
• dwupensówka (Twopence), 2d, miedziana w latach 1797–1798 (od 1668)
• półtora pensa (Three Halfpence) 1,5d (1561–1582, (1834–1870) (*)
• pensówka (Penny) 1d (757-1970)
• trzy ćwiartki (Three Farthings) 0,75d (1561–1582)
• półpensówka (Halfpenny) 0,5d (1272–1969)
• ćwiartka (Farthing) 0,25d (ok. 1200–1960)
• pół ćwierci (Half Farthing), 0,125d (1828–1868) (*)
• trzecia część ćwierci (Third Farthing), 0,08333d (1827–1913) (*)
• ćwierć ćwierci (Quarter Farthing), 0,0625d (1839–1868) (*)

• moneta szkocka Bawbee, 0,5d (1539–1697)

Monety oznaczone gwiazdką (*) miały być używane tylko w koloniach, ale były stosowane na całym obszarze Imperium Brytyjskiego.

Monety oznaczone dwiema gwiazdkami (**) od 1970 r. służyły jako monety o wartości 10p. (moneta 1 floren = 2s.) oraz jako monety 5p. (moneta 1 szyling). Równocześnie, w obiegu były nowe monety 10p. i 5p., które miały taki sam rozmiar jak stare monety 2s. i 1s. W 1990 r. i 1993 r. wprowadzono nowe monety 10p. i 5p., mniejsze od wcześniej używanych, zaś stare (2s. i 1s.) wycofano.

Banknoty

Obecnie w obiegu znajdują się cztery banknoty o nominałach 5, 10, 20 i 50 funtów, emitowane przez Bank of England. Na awersie każdego z nich widnieje postać królowej Elżbiety II. (patrz: http://web.archive.org/web/20050525004928/http://www.bankofengland.co.uk/banknotes/current/index.htm). Od 2016 roku w obiegu występuje pierwszy brytyjski banknot polimerowy o nominale 5 funtów, natomiast od 14 września 2017 banknot polimerowy 10 funtów.

Banknoty Banku Anglii

nominał	wymiary	postać na rewersie	kolor
£5	135 mm × 70 mm	Elizabeth Fry (do 5 maja 2017 r.)	turkusowy
£5	125mm × 65mm	Winston Churchill (od 13 września 2016 r.)	turkusowy
£10	142 mm × 75 mm	Karol Darwin (do 1 marca 2018 r.)	pomarańczowy
£10	132mm x 69 mm	Jane Austen (od 14 września 2017 r.)	pomarańczowy
£20	149 mm × 80 mm	Edward Elgar (do 30 czerwca 2010 r.)	fioletowy
£20	149 mm × 80 mm	Adam Smith (od 13 marca 2007 r.)	fioletowy
£20	139 mm × 73 mm	Joseph Mallord William Turner (od 20 lutego 2020 r.)	fioletowy
£50	156 mm × 85 mm	John Houblon (do 30 kwietnia 2014 r.)	czerwony
£50	156 mm × 85 mm	Matthew Boulton i James Watt (od 2 listopada 2011 r.)	czerwony
£50	146 mm × 77 mm	Alan Turing (od 23 czerwca 2021 r.)	czerwony

Banknoty z Irlandii Północnej i Szkocji

Niektóre lokalne banki Szkocji i Irlandii Północnej emitują własne banknoty funta szterlinga. Nie są one jednak prawnym środkiem płatniczym, a jedynie rodzajem weksla (oficjalnie w krajach tych statusu prawnego środka płatniczego nie posiadają jednak żadne banknoty - nawet te emitowane przez Bank of England). Banknoty północnoirlandzkie i szkockie często nie są honorowane w Walii i Anglii i nie są przyjmowane w wielu kantorach poza Wielką Brytanią.

Pieniądze używane w terytoriach zależnych

Na wszystkich terytoriach zamorskich Wielkiej Brytanii: Wyspie Św. Heleny, Falklandach, Wyspie Man, Wyspach Normandzkich (w Guernsey i Jersey) oraz w Gibraltarze w obiegu znajdują się waluty - funty Św. Heleny, falklandzkie, Guernsey, Jersey, Man i gibraltarskie związane w stosunku 1:1 z brytyjskim funtem szterlingiem, ale zasadniczo samodzielnie emitowane przez rządy tych terytoriów. W praktyce jednak używane są równolegle z funtami brytyjskimi (np. bankomaty oferują możliwość wypłaty zarówno w funtach brytyjskich, jak i w funtach lokalnych), oraz (zwłaszcza na terytoriach położonych w Europie) z euro.

Zasadniczo funty terytoriów zależnych nie mogą być używane poza tymi terytoriami, w praktyce jednak banki brytyjskie - zwykle po zbadaniu legalności ich pochodzenia - akceptują je i wymieniają na funty brytyjskie.

Zobacz też

• Monety Edwarda VIII

Linki zewnętrzne

• www.bankofengland.co.uk